7. Ders
Uzlaşımsallık ve Karşıtlık
Uzlaşımsallık ve Karşıtlık
Uzlaşımsallık İlkesi
Kavramları uzlaşımsal kılan konuşma toplumunun hangi sözcük ya da ifadelerin neyi işaret ettiğine yönelik fikir birliğidir (De
Saussure,1916/1968).
2
Uzlaşımsallık ve Karşıtlık
Yeni bir dil öğreniminde bireyler yeni uzlaşımsallık dizisini öğrenirler.
Uzlaşımsallık ve Karşıtlık
Karşıtlık
Sözcüklerin yapılarındaki sesbirimsel farklılık anlamda da farklılığı doğurur. Dilde sözcükler karşıtlıkları ile bulunurlar.
Örnek: anaokulu, okul, üniversite
4
Uzlaşımsallık ve Karşıtlık
Karşıtlık örneği
a) ‘Dümen’ sözcüğü kullanılıyor, b) Konuşma denizcilik ile ilgili,
c) ‘Dümen’ sözcüğünün denizcilik ile ilgili olduğu varsayılır, d) Denizcilik ile ilgili bilinen sözcükler; yelken,gemi, kaptan…
e) Bu durumda ‘dümen’ sözcüğü yelken, gemi ve kaptan gibi
sözcüklerin karşıtıdır.
Uzlaşımsallık ve Karşıtlık
Anlamda karşıtlık Zıtlık = uzun/kısa genç/yaşlı
Ağız farkı, resmi dil, kibar söylem vb.
zayıf (-,+) /sıska (-)
6
Uzlaşımsallık ve Karşıtlık
Yerleşik sözcüklerin önceliği
Konuşucu öncelikle sözlükçesinde aktarmak istediği anlam ile
doğrudan örtüşen yerleşik sözcükleri kullanmayı tercih eder.
Uzlaşımsallık ve Karşıtlık
Yerleşik sözcüklerin yetersizliği durumunda anlık ara (a momentary gap) yaşanır ve onarım (repair) yapılır.
a) Konuşmada duraksama ve tümleyiciler (fillers) vardır.
b) Uygun ifade aranır.
c) Dinleyiciden destek beklenir.
d) İfade/sözcük bulunur.
e) Onarım yapılarak ifade tekrarlanır.
8
Uzlaşımsallık ve Karşıtlık
Uzlaşımsallık ve karşıtlık ilkeleri dilde aranmasaydı anlık aralar yaşanmaz
onarıma gerek kalmadan konuşucu sözlükçede ulaşabildiği ilk sözcüğü
kullanırdı.
Uzlaşımsallık ve Karşıtlık
Sözcüksel boşlukların yeni kelimelerle doldurulması
Yeni kelimelerin sözcüksel boşlukları doldurması konuşucunun ve dinleyicinin ortak bağlam, varsayım ve karşılıklı bilgileri ile
gerçekleşebilir.
Uzlaşılmış Yerleşik İfadenin Olmayışı = Yeni Sözcük Üretimi
10
Uzlaşımsallık ve Karşıtlık
Önalım (pre-emption)
Yeni sözcüğün var olan yerleşik bir sözcük ile eş anlamlı olması
durumunda yerleşik sözcük yeni sözcüğü bastırmış olur.
Uzlaşımsallık ve Karşıtlık
Önalım Türleri Değişik biçimleme
jog/jogged , talk/talked = go / goed (‘Went’ ‘goed’ ifadesini bastırır.) Sağlamlaştırma (ekler)
hospital / to hospitalize (hospital-ize) + to hospital
(‘To hospitalize’ yeni üretilmiş ‘ to hospital’ ifadesini bastırır.) Kökü kullanma
to baker the bread / to bake the bread
(Sözcüğün kökü konumundaki yerleşik sözcük olan ‘to bake’ yeni üretilmiş ‘to baker’ ifadesini bastırır
12
