TÜRKİYE’DE YAĞLI TOHUMLAR SEKTÖRÜ VE İZLENEN POLİTİKALAR
Oya SAV Cengiz SAYIN oyasav@akdeniz.edu.tr csayin@akdeniz.edu.tr Akdeniz ÜniversitesiZiraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü
ÖZET
İnsanoğlunun beslenmesinde önemli bir yere sahip bitkisel yağlar ile hayvancılık yem sanayi sektöründe temel girdi olan yağlı tohumlar, son dönemde özellikle enerji üretimi nedeniyle gündeme gelmekte ve nüfus artışına paralel olarak talebi de hızlı bir şekilde artış göstermektedir. Yağlı tohumlar genel olarak soya fasulyesi, ayçiçeği, kanola, pamuk çiğidi, palm çekirdeği, yer fıstığı, susam ve Hindistan cevizi olarak sıralanırken dünya ticareti açısından en önemli olanları ise soya fasulyesi, kanola ve ayçiçeğidir. Dünyada yağlı tohumlu bitkilerin üretiminde A.B.D, Brezilya, Çin, Arjantin ve Hindistan öne çıkmaktadır. Türkiye ise iklim ve toprak özellikleri açısından büyük bir potansiyele sahip olmasına rağmen yurtiçi yağ ihtiyacını karşılayacak düzeyde üretim gerçekleştirilememekte ve bitkisel yağ açığını, ithalat kanalıyla karşılamaktadır. Bu çalışmanın materyalini, konuyla ilgili yapılan ulusal ve uluslararası çeşitli yayınlardan elde edilen ikincil veriler oluşturmaktadır. Çalışmada, Türkiye’de yağlı tohumlar üretim potansiyeli, gelişimi, sektörün ekonomideki yeri ve dış ticareti ile sektörde yaşanan sorunlar ve uygulanan politikalar incelenmekte ve yaşanan sorunlara ilişkin öneriler geliştirilmektedir.
Anahtar Kelimeler: Yağlı tohumlar, bitkisel yağlar, politika.
OILSEEDS SECTOR AND THE POLICIES FOLLOWED IN TURKEY
ABSTRACT
That vegetable oil occupy an important position in the nutrition and oil seeds are the main input in feed industry have become a current issue on energy production and their demand increase in parallel to population increase. While oil seeds are followed as soybean, sunflower, canola, cotton seeds, palm seeds, peanut, sesame seeds, coconut; soybean, canola and sunflower are the most important ones in the world trade. In oil seeds production; USA, Brazil, China, Argentina and India come to the forefront in the world. Even though Turkey has climate and soil potential, Turkey is unable to supply the required domestic demand and vegetable oil gap has been filled with imports. Materials of this study consists of secondary data of national and international publications. In this study, oilseeds production potential, improvements, its place in the economy, problems faced in the sector, policies followed and recommendations have been researched.
Keywords: Oilseeds, vegetable oils, politics.
1. GİRİŞ
Yağlı tohumlu bitkiler; dane, küspe ve yağ olarak sınıflandırıldıklarından gıda sektöründen, yem, enerji, boya, kozmetik ve sağlık sektörüne kadar çeşitli alanlarda girdi olarak kullanılıp uluslararası ticarete konu olabilmektedir. Soya fasulyesi, ayçiçeği, kanola, pamuk çiğidi, palm çekirdeği, yer fıstığı, susam ve Hindistan cevizi yağlı tohumlar grubunda yer almaktadır. Türkiye’de yağ bitkileri üretimine ilişkin uzun dönemli tarımsal planlamaların yapılıp uygulanmaması nedeniyle yıldan yıla bitkisel yağ açığı artmaktadır. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı’nın yağlı tohumlarda üretim destekleri bulunmasına rağmen ülkenin yağlı tohum ihtiyacının önemli bir bölümü yerli üretimle karşılanamamaktadır. Petrol, Türkiye ithalatında ilk sırada yer alırken yağlı tohumlar da, ithalatta önemli kalemlerden biri olarak öne çıkmaktadır. Türkiye’nin 2014 yılında gerçekleştirdiği 12 milyar dolarlık tarım ürünleri ithalatının 4,3 milyar doları yağlı tohum, bitkisel ham yağ ve küspe gibi kalemlerden oluşmaktadır. Bu çalışmanın amacı Türkiye’de yağlı tohumlar sektörünün, üretim ve dış ticaretinin geçmişten günümüze incelenmesi ve uygulanan politikalar açısından değerlendirilmesidir.
2. MATERYAL ve YÖNTEM
Çalışmanın materyalini ikincil veriler oluşturmaktadır. Araştırmada konuyla ilgili yazılmış makalelerden, raporlardan, oluşturulmuş istatistiklerden, internet web sayfalarından yararlanılmış olup yağlı tohumlar sektörünün mevcut durumu çeşitli yönlerden ele alınmıştır.
Çalışma kapsamında Türkiye’de yağlı tohumlar sektörünün gelişimi yıllar itibariyle incelenmiş olup elde edilen veriler yorumlanmıştır.
3. BULGULAR
3.1. Dünyada Yağlı Tohum ve Ürünleri Üretimi, Ticareti ve Dağılımı
Dünyada üretim miktarları açısından yağlı tohumlar arasında soya fasulyesi 315 milyon ton ile ilk sırada yer alırken soya fasulyesini, kolza izlemektedir. Dünyada toplam yağlı tohum üretimi 2015 yılında 532 milyon tona ulaşmıştır (Çizelge 1).
Çizelge 1. Dünyada yağlı tohum üretimi, milyon ton, 2011-2015.
2011 2012 2013 2014 2015
Soya Fasulyesi 239 268 283 315 319
Ayçiçek Tohumu 41 36 43 40 40
Kolza Tohumu 61 63 71 71 67
Pamuk Tohumu 48 46 45 45 42
Diğer Tohumlar 59 63 64 65 64
Toplam 448 476 506 536 532
Kaynak: USDA, 2015.
Küresel anlamda yağlı tohum talebinin artmasıyla beraber iklim ve toprak şartlarına göre ülkeler birbirleriyle rekabet içindedir.Dünyada yağlı tohum üretiminden A.B.D aldığı %22 ile pay ile 2015 yılı itibariyle ilk sırada bulunurken miktar açısından Brezilya (%19) ile ikinci, Arjantin ve Çin ise ilk dörtte yer almaktadır (Çizelge 2).
Çizelge 2. Ülkeler bazında dünya yağlı tohum üretimi, milyon ton, 2011-2015.
2011 2012 2013 2014 2015
A.B.D. 92 93 99 117 115
Brezilya 70 85 90 98 100
Arjantin 45 54 57 64 61
Çin 60 60 59 58 55
Hindistan 31 38 37 35 38
Diğer Ülkeler 148 147 164 164 163
Toplam 448 476 506 536 532
Kaynak: USDA, 2016.
Dünyada 2015 yılı itibariyle üretilen toplam ham yağ miktarı 181 milyon tondur.
Dünyada ham yağ üretiminde en fazla paya, palm yağı sahiptir; üretimi her yıl artmaktadır ve miktar açısından palm yağını soya yağı izlemektedir (Çizelge 3).
Çizelge 3. Dünyada bitkisel ham yağ üretimi, milyon ton, 2011-2015.
2011 2012 2013 2014 2015
Soya Yağı 43 43 47 47 50
Pamuk Yağı 5 5 5 5 5
Ayçiçek Yağı 15 14 16 15 15
Kolza Yağı 24 25 26 27 27
Palm Yağı 52 56 59 63 65
Diğer Yağlar 19 18 18 18 19
Toplam 158 161 171 175 181
Kaynak: USDA, 2016.
Dünya yağlı tohum ithalatında ise 2014 yılı itibariyle Çin ilk sırada bulunurken, onu Avrupa Birliği izlemektedir. Son dört yılda toplam yağlı tohum ithalatı sürekli artış gösterirken Türkiye, yağlı tohum ithalatında beşinci sırada yer almaktadır (Çizelge 4).
Çizelge 4. Ülkeler bazında dünya yağlı tohum ithalatı, milyon ton, 2011- 2014.
2011 2012 2013 2014
Çin 62,29 63,52 75,60 84,81
AB 16,89 17,02 18,00 16,99
Meksika 5,39 5,08 5,58 5,84
Japonya 5,34 5,54 5,49 5,57
Türkiye 2,03 2,02 2,40 3,14
Endonezya 2,15 2,14 2,55 2,65
Tayvan 2,29 2,29 2,34 2,56
Tayland 1,99 1,96 1,88 2,44
Pakistan 1,11 0,60 1,16 2,28
Rusya 0,90 0,86 2,23 2,23
Diğer 11,56 12,23 14,61 15,67
Toplam 111,94 113,27 131,85 144,18
Kaynak: USDA, 2015
Son dört yılda toplam yağlı tohum ihracatı sürekli artmıştır. Dünya yağlı tohum ihracatında 2014 yılı itibariyle Brezilya ilk sırada bulunurken, onu A.B.D izlemektedir.
İhracatta diğer öne çıkan ülkeler ise Kanada, Arjantin ve Paraguay’dır (Çizelge 5).
Çizelge 5. Ülkeler bazında dünya yağlı tohum ihracatı, milyon ton, 2011- 2014.
2011 2012 2013 2014
Brezilya 36,35 42,02 46,99 50,75
ABD 37,81 37,16 45,55 51,14
Kanada 11,66 10,62 12,69 13,10
Arjantin 8,10 8,41 8,49 11,43
Paraguay 3,61 5,54 4,82 4,39
Ukrayna 2,83 2,72 3,57 4,43
Uruguay 2,61 3,53 3,20 2,85
Diğer 8,34 8,39 8,24 8,12
Toplam 111,30 118,39 133,55 146,21
Kaynak: USDA, 2015.
3.2. Türkiye’de Yağlı Tohum ve Ürünleri Üretimi, Ticareti ve Dağılımı
İklim ve toprak özellikleri dikkate alındığında, yağlı tohumlu bitkilerin üretimi bakımından Türkiye büyük bir potansiyele sahiptir. Türkiye’de 1980’li yıllarda tarımsal sanayi sektöründe görülen gelişmelere paralel olarak gerek teknoloji, gerekse üretim miktarı açısından bitkisel yağ sanayinde de önemli gelişmeler yaşanmıştır. Ancak arz-talep veya iklim koşullarına bağlı olarak, üretilen toplam bitkisel yağ üretimi yıllara göre dalgalanma göstermektedir (Taşkaya Top ve Uçum, 2012). Türkiye’de en çok üretilen yağlı tohumlar ayçiçek ve pamuk tohumudur. Bu tohumları soya, kolza ve aspir takip etmektedir. Türkiye’de yağlı tohum üretimi yıllık 1,8-2,7 milyon ton arasındadır ve istikrarlı bir artış seyretmemektedir (Çizelge 6).
Çizelge 6. Türkiye yağlı tohum üretimi, bin ton, 2004-2014.
2004 2005 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Ayçiçek Tohumu 760 930 700 900 800 1.000 950 1.050 1.400 1.200 Pamuk Tohumu 1300 1300 1.300 1.200 850 1.150 1.500 1.250 950 1.200 Soya Fasulyesi 50 45 36 34 39 55 75 112 180 153 Kolza Tohumu 5 2 28 82 112 110 88 100 102 112
Aspir Tohumu 2 7 20 26 18 20 45 76
Toplam 2.115 2.277 2.066 2.223 1.821 2.341 2.631 2.532 2.677 2.741 Kaynak: TÜİK, BSYD, 2015.
Türkiye’de ekim alanlarının artış gösterdiği yıllarda bile, yağ ihtiyacını karşılayacak düzeyde üretim gerçekleşmemiştir ve bitkisel yağ üretiminde giderek artan miktardaki yağ açığı ithalat yoluyla karşılanmaktadır Türkiye’de yağlı tohum üretiminin yeterli olmayışının nedenleri şu şekilde sıralanabilir (Taşkaya Top ve Uçum, 2012):
Yağlı tohumlardaki üretim maliyetlerinin yüksek olması sebebiyle dış pazar fiyatlarıyla rekabet edememesi,
Birim alandaki getirisinin düşük olması nedeniyle yetiştirildikleri bölgelerdeki alternatif ürünlerle rekabet edememesi,
Dünya ham yağ fiyatlarının Türkiye’ye göre daha düşük olması
Ürün planlamasının ve yağlı tohum üretimin artırılmasına yönelik politikaların etkin olamamasıdır.
Türkiye yağlı tohum ve türevleri ithalatında 2014 yılı itibariyle miktar açısından yağlı tohumlar en büyük paya sahiptir. (Çizelge 7).
Çizelge 7. Türkiye’nin yağlı tohum ve türevleri ithalatı, bin ton, 2004-2014.
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Yağ.Tohum 1.254 1.844 1.661 2.095 1.949 1.723 2.735 2.322 2.131 2.012 3.097 Hamyağ 688 1.053 1.315 794 1.063 932 812 1.046 1.325 1.391 1.583 Küspe 895 840 786 794 715 727 945 1.301 1.880 1.723 1.560 Toplam 2.837 3.737 3.762 3.683 3.727 3.382 4.492 4.669 5.336 5.126 6.240 Kaynak: TÜİK, 2015.
Türkiye, 2014 yılında toplam 6 milyon 240 bin ton yağlı tohum ve türevleri ithal etmiş olup karşılığında 4,3 milyar dolar ödemiştir. Türkiye yağlı tohum ve türevleri ithalatında değer açısından 2014 yılı itibariyle ham yağlar ve yağlı tohumlar en büyük paya sahiptir. Buna göre 4,29 milyar dolarlık ithalatın 1,80 milyar doları tohum, 1,89 milyar doları ham yağ, 0,60 milyar doları küspeden oluşmaktadır (Çizelge 8). İthalatın çoğunlukla ham yağ şeklinde yapılması katma değer kaybına ve sanayinin kırma kapasitesinin atıl kalmasına neden olmaktadır.
Çizelge 8. Türkiye’nin yağlı tohum ve türevleri ithalatı, milyon dolar, 2004-2014.
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Yağ. Tohum 464 597 525 874 1.304 910 1.393 1.358 1.249 1.245 1.800 Hamyağ 429 626 797 648 1.456 944 801 1.338 1.632 1.602 1.890 Küspe 205 175 113 171 234 204 296 426 755 808 596 Toplam 1.098 1.398 1.435 1.693 2.994 2.058 2.490 3.122 3.636 3.655 4.286 Kaynak: TÜİK, 2015.
Türkiye’nin 2014 yılında toplam yağlı tohum ithalatı 3 milyon tondur. Türkiye’nin yağlı tohum ithalatında 2014 yılı itibariyle soya fasulyesi ilk sırada yer almaktadır (Çizelge 9).
Çizelge 9. Türkiye’nin yağlı tohum ithalatı, bin ton, 2006-2014.
2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Soya Fasulyesi 1.016 1.230 1.239 974 1.756 1.298 1.195 1.074 2.008
Kolza Tohumu 185 245 216 158 307 122 150 137 437
Ayçiçeği Tohumu 390 613 474 586 662 911 754 711 557
Pamuk Tohumu 70 7 20 5 20 0 0 20 2
Toplam 1.661 2.095 1.949 1.723 2.735 2.331 2.099 1.942 3.004 Kaynak: TÜİK, 2015.
Türkiye’nin 2014 yılında toplam ham yağ ithalatı 1,8 milyon tondur. Türkiye’nin ham yağ ithalatında 2014 yılı itibariyle ayçiçek ilk sırada yer almaktadır (Çizelge 10).
Çizelge 10. Türkiye ham yağ ithalatı, bin ton, 2006-2014.
2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Ayçiçeği Hamyağı 400 174 425 342 238 470 743 626 1.178
Mısır Hamyağı 124 113 83 83 54 41 31 33 25
Soya Hamyağı 213 51 20 10 10 2 1 6 6
Palm Yağı 578 456 535 497 510 530 436 592 604
Toplam 1.315 794 1.063 932 812 1.043 1.211 1.257 1.813 Kaynak: TÜİK, 2015.
Türkiye’de 2014 yılında yurtiçinde ayçiçek ve pamuk tohumlarının üretimi öne çıkarken en çok ithal edilen yağlı tohumda soya fasulyesi ilk sırada yer almaktadır (Çizelge 11).
Çizelge 11. Türkiye yağlı tohum arz ve kullanımı, bin ton, 2014.
ARZ-KULLANIM
Yağlı Tohum Arz Yağlı Tohum Kullanım
İşlenen Yağlı Tohum Yurt İçi
Üretim İthal Tohum
Fullfat, Yem,
Tohumluk Kırma
Ayçiçeği 1.200 605 - 1.805
Soya Fasulyesi 153 2.008 1.211 950
Pamuk 1.200 2 - 1.202
Kolza Yağı 112 437 - 549
Aspir Yağı 76 37 - 113
Keten/Ketencik - 131 - 131
Toplam 2.741 3.220 1.211 4.750
Kaynak: BSYD, 2015.
Türkiye’de 2014 yılında en çok arz edilen ve çok kullanılan yağlı tohumdan elde edilen yağ ayçiçeğidir. Dünya bitkisel ham yağ üretimi 2014 yılı itibariyle 175 milyon ton iken Türkiye’deki üretim ise 771 bin tondur. En çok ithal edilen yağlar ise ayçiçek ve palm yağıdır.
Türkiye’de ayçiçekten sonra en çok kullanılan yağlı tohumdan üretilen yağlar ise palm ve kolza yağıdır. Türkiye’de yağlı tohumlar sektörünün öncelikli sorunu hammaddedir, çünkü hammadde ihtiyacının %75’i ithalat ile karşılanmaktadır. Türkiye’de 2014 yılında gerçekleşen 3 milyon ton yağ arzının 770 bin tonu yerli üretimle karşılanmıştır, buna göre yağ arzının %25’i yerli üretim ve %75’i yağlı tohum veya hamyağ ithalatından oluşmaktadır. Bu kapsamda yağlı tohum üretiminin artırılması stratejik bir önem taşımaktadır (Çizelge 12).
Çizelge 12. Türkiye’de yağlı tohumun yağ arzı ve kullanımı, bin ton, 2014.
ARZ- KULLANIM
YAĞ ARZ KULLANIM
Yurt İçi Tohum
Ham Yağ
İthal Tohum
Ham Yağ
İthal Ham Yağ
TOPLAM HAM
YAĞ ARZI
DİĞER İHRACAT İÇ TÜKETİM
TOPLAM YAĞ KULLANIM Yem,
Boya, Sabun
Sıvı
yağ Margarin Margarin Sıvı Yağ
Ayçiçeği 492 260 812 1.564 75 685 742 1.502
Soya Fasulyesi 27 171 5 203 160 3 5 17 7 192
Mısırözü Yağı 30 35 23 88 20 61 81
Pamuk 156 156 6 1 16 57 60 140
Palm Yağı 719 719 128 119 436 683
Kolza Yağı 41 175 3 219 15 17 64 110 206
Aspir Yağı 25 12 37 35 35
Keten/Ketencik 47 47 38 6 44
Toplam 771 700 1.562 3.033 457 715 157 574 980 2.883
Kaynak: BSYD, 2015
Türkiye’nin likit ve margarin olmak üzere son 9 yılda ihracatı yaklaşık 2,5 kat artmıştır, ihracatın büyük bölümünü likit yağlar oluşturmaktadır. Toplam bitkisel yağ ihracatı 2014’te 881 bin ton olmuştur (Çizelge 13-14). Türkiye’nin tarım ürünleri ihracatında dış ticaret açığı olmadığı halde, yağlı tohum ve türevleri dış ticaretinde 2,5 milyar doların üzerinde dış ticaret açığı bulunmaktadır.
Çizelge 13. Türkiye’nin bitkisel yağ ihracatı, bin ton, 2006- 2014
2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Likit 272 118 265 267 182 448 600 618 724
Margarin 106 114 143 91 101 121 110 154 157
Toplam 378 232 408 358 283 569 710 772 881
Kaynak: TÜİK, 2015
Çizelge 14. Türkiye’nin bitkisel yağ ihracatı, milyon dolar, 2006- 2014
2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Likit 248 142 455 312 250 771 954 892 869
Margarin 79 115 205 93 124 181 154 190 157
Toplam 327 257 659 405 374 953 1.108 1.082 1.026
Kaynak: TÜİK, 2015
3.3. Türkiye’de Dünden Bugüne Yağlı Tohum Sektör Politikaları
Yağlı tohumlarda arz açığı olması nedeniyle Türkiye’de yağlı tohumların desteklenmesine önem verilmektedir. Diğer yandan destekleme politikalarında sürekli değişim yaşanmakta ve istikrarsız bir yapı ortaya çıkmaktadır. Türkiye’nin yağlı tohumlar ve bitkisel yağ açısından net ithalatçı konumunda olması cari açık açısından olumsuz bir durum meydana getirmektedir. Bu durumun değiştirilebilmesi için orta ve uzun vadeli politikalar ile yurt içi üretimin artırılması gerekmektedir. 2014-2018 yıllarını kapsayan Onuncu Kalkınma Planı’nda ayçiçeği, soya ve kolza olarak üç yağlı tohum türünde kendine yeterlilik 2013 yılında %38 iken bu oranın 2018’de %45’e çıkarılması hedeflenmiştir. Doğrudan Gelir Desteği uygulamasına 2009 yılında son verilmesiyle, destekler alan ve ürün bazlı ödemeler şeklinde sürdürülmüştür.
Planda, sulama ve arazi toplulaştırma faaliyetlerinin hızlandırılarak sulama oranının artırılacağı belirtilmektedir. Bu durumunda mısır, ayçiçeği ve pamuk gibi önemli düzeyde su tüketen yağlı tohumlar için daha uygun ortam hazırlanacağı ve üretim artışının hedeflendiği anlaşılmaktadır (Onuncu Kalkınma Planı, 2013). Yağlı tohumlu bitkilerde dekar başına mazot desteği 7,9 TL iken gübre desteği ise 8,25 TL’dir (Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, 2015).
Türkiye’de 2015 yılı itibariyle en büyük destekleme kg başına pamuk ve soyada yaşanmıştır. Son 12 yılda %129 artışla en az ayçiçeği tohumuna destek verilirken, %200’ün üzerinde artışla pamuk tohumu ve soya fasulyesi desteklenmesine rağmen üretimlerinde ciddi artışlar olmamış, hatta pamuk tohumu üretiminde düşüş yaşanmıştır (Çizelge 18).
Çizelge 15. Türkiye’de yıllar itibariyle desteklemeler, krş/kg, 2004-2015
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
Pamuk 19 26 29 29 27 42 42 42 46 50 55 60
Ayçiçeği 13,5 17,5 20 20 18,9 21 23 23 24 24 30 30
Soya 14 20 22 22 20,7 27,5 35 50 50 50 50 50
Kanola 13 20 22 22 20,7 23 27,5 40 40 40 40 40
Aspir - - 22 22 20,7 25 30 40 40 45 45 45
Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, 2015.
Fark ödemesi desteği 2015 yılında en fazla kütlü pamuğa (65Krs/Kg) uygulanmaktadır.
Onu soya (50Krs/Kg), aspir (45Krs/Kg), kanola (40Krs/Kg) ve yağlı ayçiçek (30 Krs/Kg) izlemektedir (Resmi Gazete, 2015). Çiftçi Kayıt Sistemi’ne kayıtlı gerçek ve tüzel kişilere, uluslararası rekabette ayakta kalmaları için destekleme ödemesi yapılmaktadır. Türkiye’de 2015 yılı itibariyle sertifikalı tohum kullanım desteği en çok soya fasulyesine(20TL/da) uygulanmaktadır. Yer fıstığına 8TL/da ve susam, kanola ve aspire ise 4TL/da kullanım desteği verilmektedir (Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, 2015). Türkiye’de 2015 yılı itibariyle sertifikalı tohum üretim desteği en çok kanolaya (1,20TL/Kg) uygulanmaktadır. Yer fıstığına (0,80TL/Kg), susama (0,60TL/Kg), aspire (0,50TL/Kg), soyaya (0,35TL/Kg) sertifikalı tohum üretim desteği verilmektedir (Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, 2015).
4. SONUÇLAR
Bitkisel yağlar gıda, enerji ve kimyasal sektörlerinde yoğun olarak kullanılan ve tüketimi sürekli artan bir üründür. Türkiye’nin yağlı tohum ve bitkisel yağ üretiminde kendine
yetebilecek ve hatta üretim fazlasını ihraç edebilecek düzeye gelmesi gerekmektedir.
Türkiye’de temel olarak tarımsal üretimde artış için ucuz girdi kullanımı sağlanmalı; gübre, mazot ve elektrikteki vergi oranları indirilmeli; üretim maliyetleri düşürülmelidir. Uzun yıllardan bu yana süregelen bitkisel yağ açığı sorununu çözmek için yağlı tohumlu bitkilerde üretimi teşvik edici bir fiyat politikası izlenmeli, üreticiye alım garantisi verilmelidir. Bunlara ek olarak üreticiye sağlanan primler amacına uygun düzeyde belirlenmeli, yağlı tohumlara ödenecek primler ekim öncesi açıklanmalı ve hasat sonrası hemen ödenmelidir. Yağlı tohumlu bitkilerin üretim alanlarının başka ürünlere kaymasını önlemek için üretimi destekleyici parite sistemi uygulanmalıdır.
Yağlı tohumların üretiminde önemli olan sulama yatırımları hızlandırılmalı ve sulamaya yönelik teşvikler artırılmalıdır. Devlet araştırma projelerini desteklemeli, tohumlarda yabancı ot, hastalık ve zararlılara dayanıklı çeşitler geliştirilmeli, geliştirilen çeşitlerin performans denemeleri ve adaptasyon çalışmaları kullanıma sunulmalıdır. Yağ bitkileri üretim alanlarının artırılmasında GAP bölgesinde başta soya olmak üzere, ayçiçeği, kanola, yerfıstığı ve susam gibi bitkilerin üretimleri planlı bir şekilde desteklenmelidir. Yağlı tohumlarda alım politikalarında lisanslı depoculuk sistemi devreye sokulmalı ve ürün değerini bulması için borsalar etkin hale getirilmelidir. Nadas alanlarında ve alternatif ürün projesinde yağlı tohumlu bitkiler üretimi devreye girmelidir. Tağşiş ile mücadelede Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından yapılan denetimler artırılmalı ve caydırıcı daha ağır cezalar uygulanmalıdır (Büyükhelvacıgil, 2015). Türkiye’de en çok tüketilen yağ çeşidi olan ayçiçek yanında kanola ve aspir gibi yağlı tohumların da tüketimini özendirici çalışmalar yapılmalıdır (Uğur, 2012). Yağlı tohumlar ve ürünlerinde en önemli dış ticaret önlemleri gümrük vergileridir. 1994 yılından itibaren tüm tarife dışı engeller kaldırılmış ve gümrük vergisine (tarifeye) dönülmüştür (Koç, 2015). Yağlı tohumlar ve ham yağların üst limit gümrük vergileri Dünya Ticaret Örgütü kapsamında yeniden ele alınarak hububatlarda olduğu gibi geniş tutulmalı ve koruma amaçlı olarak gözetim fiyatı değişikliğine gerek duyulmayacak şekilde vergi oranları Türkiye lehine yeniden düzenlenmelidir. Dahilde işleme rejimi kapsamında yapılan ihracatlar karşılığında “0” gümrükle ithalat son yıllarda sektörün en önemli sorunudur.
İhracat artışının tamamına yakınının Irak ve Suriye’ye olması ve iç piyasada düşük fiyatla teklif edilen ham yağ ile gümrüklerde belirlenen suiistimaller sektörde haksız rekabete sebep olmaktadır (Büyükhelvacıgil, 2015). Bu hedeflere ulaşmak adına bitkisel yağ sanayi ve yağlı tohumlu bitki üretiminde, uzun vadeli stratejiler ve devamlılık arz eden politikalar uygulanmalıdır.
KAYNAKLAR
Büyükhelvacıgil, T. 2015, “Yağlı Tohum Bitkiler ve Bitkisel Yağ Konferansı”, Bitkisel Yağ Sanayicileri Derneği, 3 Eylül 2015, İstanbul.
Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, 2015.
FAO, 2015. www.fao.org , [Erişim: 11.02.2016]
Koç, A. 2005. Yağlı Tohum Sektörünün (Tohum. Küspe ve Yağ) Durumu: Gümrük Tarife Oranlarının Düşürülmesi ve Prim Desteklerinin Etkileri. Bitkisel Yağ Sanayicileri Derneği Yayın No:
7. Mayıs 2005.
Onuncu Kalkınma Planı 2014-2018. 2013. Kalkınma Bakanlığı. Ankara.
Özden, A., 2005. Aydın İli Tarım İşletmelerinde Bitkisel Üretim Faaliyetlerinin Verimliliklerinin Belirlenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Adnan Menderes Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, s. 127.
Taşkaya Top, B., Uçum, İ. 2012, “Türkiye’de Bitkisel Yağ Açığı” TEPGE Bakış, TEPGE Yayınları, Temmuz 2012 / ISSN: 1303–8346 / Sayı:14/Nüsha:2 Ankara.
Uğur, A.E. 2012, “Türkiye’de Yağlı Tohum Bitkileri Üretimi ve Bitkisel Yağ Sanayi”, YABİTED I. Bitkisel Yağ Kongresi, 12-14 Nisan 2012, İstanbul.
Resmi Gazete, 2015.
