DIVISIO: PTEROPHYTA (EĞRELTİ OTLARI)
Kök, gövde ve yaprak şeklinde farklılaşmış sporofitlere sahiptirler. Sporofitleri büyük ve ekseriya tüysü (pinnat), zengin damarlı yaprakları ile ayırt edilirler. Yapraklar bir toprak altı rizomundan çıkarlar. Yapraklarının alt yüzeyinde bir çok sporangium grupları (soruslar) bulunur. Ekseriya aynı yaprak hem asimleme işini görür, hem de sporangiumları meydana getirir. Halbuki bazılarında iş bölümü vardır. Üremeyi klorofil bakımından fakir olan sporofiller, fotosentezi de asimleme sistemi iyi gelişmiş trofofiller sağlar. İzosporik veya heterosporiktirler. Spermatozoidler polisiliyattır (çok kamçılıdır). Bu bölüm Filicinae adı ile bilinen tek sınıfı içerir. Filicinae sınıfı da 4 alt sınıfa ayrılır.
Classis: Filicinae
Bu sınıf da 4 alt sınıfa ayrılır.
1. Subclassis: Primofilices
Orta Devoniyenden Alt Perme kadar yaşamış fosil eğreltilerdir. Tüysü yapraklarının pinnaları dar olup, henüz bir düzlem halinde ayalar oluşturmuyordu. İzosporik olan bu eğreltilerin sporangium çeperi çok tabakalı idi. Sporangiumlar yaprakların tepesinde verimli pinnalarda bulunuyordu (Örnek cinsler: Protopteridium, Archeopteris ve Stauropteris).
2. Sublassis: Eusporangiatae
Üst Karbonifer devrinden zamanımıza kadar yaşayan eğreltilerdir. İzosporik ve otsu bitkilerdir. Ergin sporangium çeperi çok tabakalıdır. Protal yer üstünde yeşil veya yer altında renksiz olabilir. Her zaman endofitik mantarları ihtiva ederler. İlkel olan bu grupta sap az farklılaşmıştır. Protal dorsiventral yapılıdır. Bu alt sınıf iki ordoya ayrılır.
Ordo: Ophioglossales
Bu ordo tek familya ihtiva eder.
Fam: Ophioglossaceae
Toprak altında gelişen kısa bir rizom meydana getirler.Bu rizom üzerinde her yıl ancak bir tane saplı yaprak oluşur. Sapın tabanı derimsi bir kın ile sarılmıştır. İzosporiktirler.
Familyanın önemli iki cinsi bulunmaktadır.
1. Genus: Botrychium
Yaprak pinnattır ve orta damarından, üzerinde sporangiumları taşıyan, pinnat dallanmış bir kol ayrılır. Sporangiumlar küre şeklinde ve serbest olup verimli yaprak kısmının pinnalarının kenarında bulunur.
2. Genus: Ophioglossum (Yılandili)
Yaprak bütün bir dil şeklindedir; orta damardan ayrılan silindir şeklindeki eksen üzerinde sporangiumlar oluşur.
2. Ordo: Marattiales
Büyük ve ekseriya pinnat yapraklar meydana getirirler. Sapların tabanında stipule benzeyen iki büyük lob bulunur. Yapraklar genç fazda spiral tarzda kıvrılmışlardır. Gövde yumru gibi kalındır. Kök oluşumu zayıftır. Sporangiumlar yaprakların alt yüzeylerinde gruplar halinde meydana gelirler. Çeperleri çok tabakalıdır. Uzunlamasına bir yarılma çizgisi veya tepedeki bir delikle açılırlar. Protaller yassı loblu olup, özellikle orta kısımları çok hücre tabakasından oluşur. Toprak üstünde bulunup klorofil içerdikleri halde mikoriza mantarları ile simbiyoz halde yaşarlar. Ekseriya monoiktirler; anteridiumlar protalin hem alt, hem de üst yüzeyinde, arkegoniumlar ise yalnız alt yüzeyinde oluşurlar (Örnek cins: Angiopteris ve Marattia).
3. Subclassis: Leptosporangiatae
Bu alt sınıfın tek ordosu vardır.
Ordo: Filicales
Bütün yer yüzüne yayılmışlardır. Filicatea sınıfına giren eğrelti cinslerinin % 90‘ı bu takımda bulunmaktadır. özellikle tropik bölgelerde birkaç mm.lik cüce formlardan ağaçsı
eğreltilere kadar zengin bir gelişme gösterirler. Yapraklar tomurcuk halinde iken spiral oluşturacak şekilde kıvrılmışlardır. Bütün organlarında iyi gelişmiş bir iletim sistemi vardır.
Demetlerin yapısı konsentrik (hadrosentik) tir. Ksilemde geniş skalariform (merdiven biçiminde) trakeidler, floemde iyi gelişmiş kalburlu boru hücreleri vardır; fakat arkadaş hücreleri yoktur. Bütün Filicales üyeleri izosporiktir. Spor çimlenip kısa ömürlü bir protal meydana getirir. İlk bölünmeler kısa bir hücre ipliği verir. Bundan hemen ilk rizoid hücre oluşur. Sonradan ipliğin ucunda iki taraflı bir apikal hücre farklılaşıp kalp şeklinde yassı bir hücre kitlesi meydana getirir. Ergin protalin orta kısmı bir kaç hücre tabakasından ibaret olup kalındır; kenar bölgeleri ise daima bir tabaka halinde kalır. Gametofitin boyu en çok 1-2 cm.
kadardır.
Anteridium ve arkegoniumlar aynı gametofitin üzerinde bulunurlar. Bunlar protalin alt yüzeyinde oluşurlar.
Anteridium oluşumu yüzey hücrelerinden meydana gelen küreye benzeyen bir çıkıntı ile başlar. Ergin anteridiumların çeperi birbiri üzerinde bulunan iki halka şeklindeki hücre ile üzerlerindeki kubbemsi bir kapak hücresinden ibarettir. Ortadaki hücre spermatozoid ana hücrelerini meydana getirir.
Ergin spermatozoidler başlıca nükleus maddesinden ibarettirler ve vidamsı kıvrık yapılıdırlar.Spermatozoid ana hücrelerinin şekli yuvarlaktır. Bunlar atıldıktan bir süre sonra dışarıya birer spermatozoid verirler.
Arkegoniumlar yaşlı protallerin çok tabakalı orta kısımlarında bulunurlar. Meydana gelmeleri için iyi besin şarttır. Besince fakir protallerde yalnız anteridiumlar oluşur. Oluşan zigot önce 4 bölgeye ayrılır. Boyuna olan iki bölge yaprak ve kök, kalan diğer ikisi de ayak ve sap taslaklarını verir. Sonra ayak genişler ve sap taslağını yana iter. Böylece sap, yaprak ve kök kutupları dışarıya çıkar. Ancak emeç vazifesi gören ayak protal dokusu içinde kalır. Gelişen
sporofit ana protalin besin maddeleri bitinceye kadar ona bağlı kalır, sonucta protal buruşur, çürür ve genç sporofit de bağımsız yaşamağa başlar.
Genus: Osmunda
Orman altlarında yetişen, büyük ve bipinnat yapraklı eğrelti; alt yaprakçıklar lanseolat ve verimsiz, üst yaprakçıklar dar ve sporangiumlarla örtülüdür.
Genus: Phyllitis
Ekseriya orman altlarında yetişen, yaprakları pinnatlara ayrılmamış eğrelti türüdür.
4..Subclassis: Hydropterides
Su ve bataklıklarda yaşayan heterosporik otsu bitkilerdir. Sporangium çeperi incedir.
Sorusları özel bir örtü ile sarılıdır. Bu alt sınıfa mensup örnek cinsler aşağıda verilmiştir.
Genus: Salvinia
Suda serbest olarak yüzen az dallanmış bir bitkidir. Yapraklar nodlarda üçlü daireler halinde durur. Bu yaprak dairelerden üstteki ikisi birleşmiştir, şekilleri ovaldir ve su üzerinde yüzerler. Alttaki üçüncüsü ise loblara ayrılıp kök görevi yapar. Gerçek kökler gelişmez. Hava ile dolu geniş hücre arası boşluklar organın yüzmesini sağlar.
1. Genus: Azolla
Gerçek kökler oluşur. Yapraklar iki lobludur ve iki sıra halinde dizilirler. Üstteki lob özümleme organı görevi yapar. Alttaki de suyun alınmasına katılır. Üst lobda siyanobakterilerden Anabaena azollae kolonilerini içeren bir boşluk vardır. Eğrelti ile simbiyoz yaşayan bu alg türünün serbest azot fikse ettiği tahmin edilmektedir.
2. Genus: Marsilea
Bataklık ve sığ gölcüklerin çamurlarında yaşar. Yatay durumda bir eksenden belirli aralıklarla yukarı doğru tek tek yapraklar ve aşağıya doğruda kökler çıkar. Yapraklar dörtlü yonca yapraklarına benzer. Bunların tabanlarında ekseriya çift çift saplı sporangiumlar oluşur.
3. Genus: Pilularia
Yapraklarının bütün ve uzun oluşu, aynı zamanda sporokarplarının farklı yapısı ile Marsilea'dan ayrılır. Yeşil yapraklarının tabanında 2 veya 4 yaprak lobunun birleşmesi ile 2-4
bölmeli bir küre meydana gelir ki her bölme mikro ve makrosporangiumlardan oluşan bir sorus içerir. Olgunlaşınca sorusları çevreleyen doku fazla şişer ve örtüyü açar. Çıkan müsilaj sporangiumları ihtiva eder. Aynı müsilaj kitlesi içinde protaller gelişir ve döllenme meydana gelir.
KAYNAKLAR
Altuner Z. 1998. Tohumsuz Bitkiler Sistematiği II. Cilt, Özyurt Yayınları, Tokat.
