Ik Kaynaklar, Polimerizasyon ve Klinik Uygulamalar
Curing Units, Polymerisation and Clinical Application
Özden ÖZEL BEKTA eyda HERGÜNER SSO Didem EREN Cumhuriyet Üniversitesi, Dihekimlii Fakültesi, Di Hastalklar ve Tedavisi AD, SVAS
Özet
Ikla polimerize olan kompozit rezinlerin klinik performanslarn kullanlan k kaynann özellii etkilemektedir. Piyasada bulunan k kaynaklar spektrumlar ve k younluklar açsndan çeitlilik gösterirler. Ik kaynaklar teknolojisi geleneksel halojen klardan daha karmak sistemlere (lazerler, plazma ark ve LED k kaynaklar) kadar uzanr. Bu derlemenin amac
dihekimliinde kullanlan k kaynaklar ve özelliklerini daha önce yaplm çalmalar nda incelemektir.
Anahtar sözcükler: Ik kayna, halojen, LED, plazma ark, argon lazer, k uygulama teknikleri
Abstract
Clinical performance of light-curing composite restorations is greatly influenced by the quality of the curing light. Curing lights on the market vary in their spectral emission and power density. The technology utilized for curing lights range from conventional halogen bulbs to more complicated systems such as: lasers, plasma arc and LED units. The aim of this review was to examine the different curing units used in dental practice and their properties.
Keywords: Curing Light, Halogen, LED, Plasma arc, Argon ion laser, Curing methods
Giri
Ikla sertleen kompozit rezinlerin polimerizasyonunu salayan k kaynaklar restorasyonun mekanik özel- liklerini büyük ölçüde etkiler. yi bir polimerizasyon için gerekli olan artlardan biri; yüzey sertlii ve üzerine gelen kuvvetlere direnç gösterebilecek meka- nik özelliklere sahip olabilecek bir materyali poli- merize edebilecek minimum dozun oluturulmasdr.
Dier bir art ise istenilmeyen yan etkilerden korun- mak için k kaynann kullanm süresinin yeterli olmasdr. Dental uygulamalarda son yllarda estetie verilen önemin artmasyla kullanlan tekniklerdeki deiiklikler üretici firmalarnda kullanlan malzeme ve cihazlarda yenilik ve deiiklik arayna yönelt- mitir. En büyük deiikliklerden biri rezinin poli- merizasyonunda meydana gelmitir.
Polimerizasyon
Polimerizasyon; monomer ad verilen çok sayda molekülün bir seri kimyasal reaksiyonla birleerek bir makromolekül oluturmasdr. Ksacas monomer-
lerin polimerlere dönümesine polimerizasyon de- nir.1,2 Polimerizasyon süreci birbirini izleyen akti- vasyon, balama, ilerleme, biti olmak üzere 4 safha- dan oluur.1-4
1. Aktivasyon Safhas
Polimerizasyonu balatmak için serbest radikallerin olumas gerekmektedir. Bunlar; doymam, tek elektrona sahip reaktif moleküllerdir.4 Serbest radi- kaller oldukça zayf bir ba içeren balatclarn çeitli aktivatörler (s, kimyasal bileikler, k) vastas ile parçalanmasyla oluur.1
Ik uygulama yönteminde aktivatör olarak ultraviyole ya da görünür k kullanlmaktadr. Dental mater- yallerde genellikle kullanlan k emici bileik kam- forokinondur (CQ).5-7 CQ uygun dalga boyu ve id- detteki elektromanyetik enerjiye maruz kaldnda fonksiyonel gruplar fotonlar abzorbe eder ve molekül aktive olur. Aminle bir araya geldiinde elektron transferi oluur. Böylece d yüzeyinde tek bir elektron içeren serbest radikali oluturur.1,7 Serbest radikal baka bir bileenle kovalent ba yapma eili- mindedir.7
2. Balama Safhas
Polimerizasyon, aktivasyon sonucu oluan serbest radikalin monomer ile reaksiyona girmesi ile balar.
Serbest radikaller çift ba içeren monomere sald- rarak tekrar reaktif gruplar olutururlar.1
3. lerleme Safhas
Oluan reaktif gruplar baka monomerlere balana- rak yeni bir reaktif grup olutururlar. Böylece bütün moleküller birbirlerine balanarak zincirin büyüme- sine yol açarlar.
4. Biti Safhas
lerleme reaksiyonunun kitle içindeki monomer mole- külleri bitinceye kadar devam etmesi beklenir. Ancak pratikte, polimer zincirinin bitimine neden olan dier reaksiyonlar ilave reaksiyonu engelleyebilir. Bu reak- siyonlar ölü polimer zincirleri olutururlar. lave reak- siyona uramazlar.1,2
Polimerizasyon sonunda elde edilen polimerin, fizik- sel özellikleri üzerinde, moleküler arlnn, çapraz balarn ve zincir dallanmasnn etkisi büyüktür.1 Polimerizasyonun Derecesi (Konversiyon)
Kompozit rezinlerin polimerizasyonu boyunca mono- merlerin polimere dönüüm miktar konversiyon ya da polimerizasyon derecesi olarak adlandrlr.8 Kompozit rezinlerin uygulanmas srasnda poli- merizasyon derecesinin yüksek olmas gerektii genel bir kandr.8 Polimerizasyon derecesi artarken rezinde reaksiyona katlmayan artk monomer miktar azalr ve buna bal olarak fiziksel özellikler geliir.5 Büzül- me streslerini azaltmak için polimerizasyon derece- sini düürmek ilk bakta yararl gibi görünmekle birlikte hataldr, çünkü polimerizasyon derecesini dü-
ürmek kompozitin mekaniksel özelliklerini olumsuz yönde etkiler. deal bir kompozit rezin, en yüksek polimerizasyon derecesi olutururken düük miktarda büzülme meydana getirmelidir.8
Yetersiz polimerizasyon, polimerize olmayan toksik monomerlerin pulpa üzerindeki olumsuz etkilerine, restorasyon-di balantsnda defektlerin olumasna ve balanmadaki baarszla bal olarak da kenar szntsna, postoperatif hassasiyete, renklenmeye, anmaya ve sekonder çürüe yol açabilir.9,10
Ik Uygulama Teknikleri
Ikla polimerizasyonun anlalabilmesi için baz kav- ramlarn bilinmesi gerekmektedir.
Ik Gücü: Ik kaynann birim zamanda yayd
toplam enerji miktarna n gücü denir ve mW (miliwatt) cinsinden ifade edilir.11
Ik iddeti: In uyguland birim alana düen k gücüdür. Birimi mW/cm2’dir. Polimerizasyonda kullanlan k kaynaklar için önemli bir özelliktir.12 Ik kaynann gücünün uygulama ucu alanna oran- lanmas ile hesaplanr. Ik iddetini artrmak amac
ile ya cihazn gücü artrlr, ya da uygulama ucunun çap küçültülür. Kompozit rezinlerin polimerizasyonu için gereken k younluu minimum 400 mW/cm2 olarak önerilmitir.13,14
Toplam Enerji Younluu: Polimerizasyon boyunca kompozit rezine uygulanan toplam enerji miktardr.
Ik iddetinin (mW/cm2), uygulama süresi (sn) ile çarplmas ile hesaplanr. Birimi mJ/cm2 ya da J/cm2’dir.7,15 Toplam enerji younluu kompozit rezinlerin özelliklerini belirleyen en önemli faktördür.12,15-17 Bu görü dorultusunda yüksek k
iddetinin ksa süre uygulanmas ile orantl olarak düük k iddetinin uzun süre kullanm eit polimerizasyon derecesi oluturduu düünülmek- tedir.7,12
Dalga Boyu: Elektromanyetik dalgalarn saniyede yapt salnm saysna yani kendilerini tekrarlama sklna frekans denir. Bir n bir salnmda ald
yola da dalga boyu ad verilir.
Elektromanyetik Spektrum: Çeitli enerji tipleri dalga boylarna göre en uzundan en ksaya doru elektromanyetik spektrum diye adlandrlr. Bu sra- lama; radyo, televizyon dalgalar, mikrodalga, kzl- ötesi radyasyon, görünür k, ultraviyole radyasyon, X
nlar, gama ve kozmik nlardr. Dihekimliinde sadece görünür k alan olarak adlandrdmz dar enerji band kullanlmaktadr.7,11 Gözlerimiz bu dar enerji band içerisinde farkl dalga boylarna sahip elektromanyetik enerjiyi fark edebilmektedir. Bu bant krmz renkle (yaklak 700 nm dalga boyunda) balar ve turuncu, sar, yeil, mavi ve mora (yaklak 400 nm) doru dalga boyu azalarak ilerler.7 Dental materyallerde genellikle reaksiyon balatc olarak
kullanlan bileik kamforokinondur.7 Bu bileik oda scaklnda sar ve kat bir maddedir ve görünür k spektrumunun mavi bölgesi içerisinde 450 nm–500 nm arasnda dalga boyunda mavi a duyarldr.5,7 CQ uygun dalga boyu ve iddetindeki elektroman- yetik enerjiye maruz kaldnda fonksiyonel gruplar fotonlar abzorbe eder ve molekül aktive olarak aminle bir araya gelir ve elektron transferi oluturur.
Ik enerjisi ne kadar yüksek olursa o kadar çok foton olacaktr. Foton saysnn artmas aminle reaksiyona giren CQ orann dolays ile serbest radikal oluu- munu arttracaktr. Bu nedenle polimerizasyon dere- cesini artrmak amac ile yüksek k iddetinde kay- naklar kullanlmaktadr.5,7 Kompozit rezinlerin poli- merizasyonunun tam olarak yaplabilmesi dolgunun baars açsndan önemli bir faktördür, çünkü kom- pozit rezin restorasyonunun yetersiz polimerizasyonu szntnn artmasna, mekanik özelliklerin azalmasna neden olurken di yüzeyine balanmasn zayflatr.18 Yüksek k iddetinde kaynaklarn kullanm gelenek- sel k kaynaklar ile karlatrldnda baz avan- tajlar salamaktadr. Bunlardan biri uygulama süre- sini ksaltmas dieri ise daha derin polimerizasyon salamasdr. Bununla birlikte, bu k kaynaklarnn kullanmnda baz endieler mevcuttur. Polimeri- zasyon çok hzl olacandan kompozit di yüzeyine akamaz. Bu yüzden polimerizasyon büzülme stresleri di yapsna veya balanma yüzeyine transfer olur.7 Yüksek k iddeti kullanlmasndaki dier bir endie, oluan polimerin kalitesidir. Polimerizasyon reaksiyo- nunun balangç aamas lineer polimer olumasdr.
Zincir uzadnda kendi arasnda veya dier zincirlerle karr ve halka eklini alr. Yalnzca dönüümün son safhalarnda çapraz balar arasndaki uzaklk azal- dnda büyük çapraz ba oluur. Serbest radikaller arttnda monomerler daha fazla oranda kullanlr.
Monomer kullanm orannn artmas, yava polimerize olan sistemlerden daha ksa polimer zinciri oluturur.
Hzl polimerizasyon gerçekletiinde daha az çapraz ba yapm düük molekül arlkl ksa zincirler oluur. Fiziksel özellikler polimerin molekül arlklar
ve yaptklar çapraz balarla alakal olduu için hzl
polimerizasyon kompozit rezinin fiziksel özelliklerini etkileyecektir.7 Eer polimerizasyon reaksiyonunun yava olarak olumasna izin verilirse kompozitin serbest yüzeyden di yüzeyine doru akmas için
zaman salanr. Böylece polimerizasyon srasnda oluacak stresin azaltlaca ileri sürülmütür.7,19 Ger- çekten de dihekimliinde yava polimerizasyon yararl olduu, hatta posterior dilerin restorasyon- larnn ilk katmannda kimyasal olarak sertleen kom- pozitlerin kullanlmasnn balanmay olumlu etkile- yecei düünülmektedir.7
Aratrmaclar polimerizasyon büzülmesini azaltabil- mek amac ile polimerizasyonu yavalatmas gerek- tiini, bunun için yava balayan (soft-start) polime- rizasyon tekniklerinin kullanlmasn önermi- lerdir.14,20 Soft-start tekniinde polimer içerisinde oluan stresin kompozitin akkanl ile azaltlmas
amac ile düük k iddeti kullanlmaktadr.20 Yani sertleme orann yavalatarak kompozitin visko- elastik fazn artrp kompozit rezinin büzülme stre- sinin kontrol edilmesi salanacaktr.21 Ik iddetinin azaltlmasnn polimerizasyon stresini azaltt düü- nülmekle beraber alt katmanlardaki kompozitin yeterli derecede polimerize olmamas fiziksel ve mekanik özellikleri olumsuz yönde etkiledii de düünül- mektedir.22 Bununla birlikte, son yllarda baz çal- malar kompozit rezin restorasyonlarn önce düük
k iddetiyle polimerize edilmesini takiben yüksek
k iddetiyle son k uygulanmasnn yaplarak poli- merizasyonun kontrol edilmesiyle materyalin özellik- lerinde bir kayp olmakszn polimerizasyon büzülme- sinde azalma salanabileceini göstermitir.23-25 Kompozit rezinlere balangçta düük k iddeti uygulayarak jel aamasna gelene kadar maksimum polimer ak salanm olacandan bu aamadan sonra yüksek düzeyde k verilir. Böylece fiziksel özelliklerin artrlmas için gereken polimerizasyon derecesi salanm olur.
Soft-start tekniinin uygulanabilmesi için kullanlan ampül üniteleri otomatik olarak düük iddette k oluturur, bunu yüksek k iddeti takip edecek
ekilde dizayn edilmitir. Buna ek olarak, k idde- tinin azaltlmas, uzakln arttrlmasyla20 ve k kay- nann ucu ile kompozit rezin yüzeyi arasna nötral younluk filtrelerinin26 yerletirilmesiyle de salana- bilmektedir.
Sabit k iddetinin devaml uygulanmas dnda dört farkl k uygulama teknii vardr:
a. Kademeli güç art gösteren k uygulama teknii (Step-curing): Balangçta belirli bir süre düük
iddette k uygulanmasnn hemen ardndan daha yüksek düzeyde enerji verilir. lk uygulama ile polimerizasyon stresleri ve polimerizasyon büzülmesi azaltlmaya çallr.
b. Düzenli artan güçte k uygulama teknii (Ramped-curing, Exponential): Balangç k younluu ayr bir basamak deildir. Polimerizasyon ilemi ilk olarak düük k iddeti balar, daha sonra süreyle orantl olarak k iddeti artarak en yüksek seviyeye ular. Bu teknikle kompozitin yava sertle- mesi salanr ve böylece polimerizasyon stresleri azalr.
c. Ara verilmi kademeli k teknii (Pulse-delay):
Düük k iddeti ksa süreli olarak kompo-zite uygulanr, ardndan bir süre beklendikten sonra yüksek iddette ve daha uzun süre k uygulanr.
Polimerizasyon büzülmesi birinci uygulama boyunca meydana gelir. Duraklamadan sonraki uygulama ise kompozitin polimerizasyonunun son aamasna geti- rir.
d. Aralkl k uygulama teknii (Intermittent): Bir saniyelik periyotlar içerisinde, n kompozite uyguland süre boyunca 0,5 saniye k tam güç açk, 0,5 saniye k kapal olacak ekilde yüksek güçte k uygulama tekniidir.
Ikla Sertleen Kompozit Rezinlerin
Polimerizasyonda Kullanlan Ik Kaynaklar Kuartz- Tungsten-Halojen Ik Kaynaklar
Kuartz-tungsten-halojen, dental ilemlerde yaygn olarak kullanlan k kaynaklardr.7,21,27 Bu kaynaklar, 380 nm- 520 nm dalga boylar arasnda mavi k üretirler. Halojen k kaynaklar elektrotlarn birletii tungsten bir bobin içerir. Bobin, havayla temasn engellenmesi amac ile çok yüksek scaklklara daya- nabilen ayn zamanda da filamentlerden yaylan a
effaf bir geçi salayan kuartz bir yap ile sarl- mtr.6,7 Kuartz yap içerisinde inert, halojen bazl bir bileik bulunmaktadr. Farkl lambalar farkl inert gazlar içerirler. Bu gazlar deiik slarda yanarlar böylece çeitli seviyelerde enerji çks elde edilmi
olur. Çalma srasnda tungsten filamentlerde yüksek
s oluur, k kayna kapatldnda kuartz yap
tekrar sour ve oluan tungsten buhar kuartz yapnn duvarnda younlar. Zamanla, bu tortu koyu ve opak bir tungsten tabakas oluturur. Halojen gaz bu tabakay uzaklatrp tekrar filamentlere çökeltir.
Böylece filamentin ömrünü artrarak filamentlerden yüksek enerji çks salar. Bu gazn uzaklatrlmas
halinde kuartz duvar içerisinde tungstenin birikimi engellenemez ve enerji çks azalr. Halojenin kayb
normal koullarda olumaz kullanc hatas ile olabilir.
Yüksek voltajl lambalar kullanlarak yüksek k
iddetinde halojen kaynaklar da üretilmitir. Burada kullanlan inert gazlar farkldr çounlukla kripton kullanlmaktadr.6,7 Yüksek sya ulat zaman lambann soutulmas salanmaz ise içeriye hava girer. Oksijen, lambann ömrünü hzla azaltr. Bu yüzden soutmaya çok önem verilmelidir. Bu amaçla halojen k kaynaklarnda fan bulunmaktadr. Sistem içerisinde fan bulunmas ayr enerji gereksinimi demektir. Ayrca üzerindeki havalandrma delikleri kontaminasyona olanak salad için dezenfeksi- yonlarn zorlatrr.7,11,27 Halojen k kaynaklarndan kzlötesi enerji elde edilir. Kzlötesi, materyal tarafn- dan abzorbe edildiinde moleküler vibrasyon oluur ve moleküller çarparak s olutururlar. Kzlötesi enerjinin die ulamasn engellemek amac ile kullanlan kaln, s abzorbe edici filtreler halojen k kaynaklarnn önemli bir parçasdr. Filtreler, kzlötesi
tutarak bize gereken görünür k elde edilmesini salar.7,28 Halojen k kaynaklarnn en pahal parças
filtre mekanizmasdr. Bu filtreler özelliklerini kaybet- tiklerinde di yüzeyine daha fazla enerji ular. Bu fazla enerji pulpa içerisindeki sy artrabilir. Filtre edilemeyen kzlötesi k pulpa ve mukozada s olu-
umuna neden olur. Bu nedenle halojen klarn bütün aksamlar ve k verimi periyodik olarak kontrol etti- rilmelidir.7
Soutma problemi yüksek k iddetine sahip halo- jen k kaynaklarnn geliimini kstlamaktadr.27 Bununla birlikte yeni gelitirilen baz halojen k kaynaklarnn etkinliinin artrlmas amac ile iki farkl uygulama yöntemi sunulmutur. Birincisi poli- merizasyonun yavalatlmasn salayan ‘soft-start’
k uygulama yöntemlerinin k kaynaklarna eklen- mesidir. Önerilen dier seçenek ise ‘turbo’ k ucu kullanmdr. I younlatran turbo k uçlar k kaynaklarnn iddetini 1200mW/cm2’ye kadar yüksel-
tebilir. Böylelikle klinik kullanm srasnda plazma ark
k kaynaklar kadar olmamakla birlikte k uygu- lama süresi ksaltlabilir.21
Halojen k kaynaklar uzun yllardr dihekimliinde yaygn olarak kullanlmasna ramen ömürlerinin ksa olmas, halojen lambalarn, reflektörün, filtrenin kul- lanma bal olarak zamanla etkinliini kaybetmesi, yüksek s oluturmas gibi dezavantajlar bulunmak- tadr. Bu yüzden son yllarda farkl k kaynaklar
arayna gidilmitir.11,28-31
LED (Light -Emitting Diodes) Ik Kaynaklar
Kuartz tungsten halojen lambalarnn baz dezavantaj- larn ortadan kaldrmak amac ile LED k kaynaklar
gelitirilmitir.30,31 Kelime anlam ‘k yayan diyotlar’
demektir. Yaplarnda elektronlarn birinden dierine geçiini salayan iki ayr yar iletken bulunur.27,28 LED’ler 1–4 volt arasnda deiik voltaj ve 10–40 miliamper arasnda elektrik enerjisi ile k ürete- bilmektedir.32 Mavi LED k kaynaklar yaklak 455–
486 nm dalga boyunda sadece görünür k salar, bu dalga boyu çou kompozit maddeleri içerisinde balatc olarak bulunan kamforokinonun aktivasyonu için yeterlidir.21,33
LED k kaynaklar k üretimi srasnda s aça çkarmazlar buna bal olarak da uygulandklar obje- lerde s art çok az olur. Gereken dalga boyunda enerji ürettiklerinden halojen lambalar gibi filtre edilmesine gerek yoktur.28 Bu tip k kaynaklar filtre gerektirmeyen tek kaynaklardr. Ayrca fanlar olma- d için sessizdirler ve küçük, tanabilir ekilde üre- tilebilmektedirler.21,30 LED k lambalar oldukça uzun ömürlü ve deimez k iddetine sahiptirler.11,30 Bütün bu avantajlarnn yan sra LED k kaynakla- rnn iki önemli dezavantaj bulunmaktadr. Birincisi LED k kaynaklarnn enerji spektrumu dar olduu için balatc olarak sadece CQ içeren kompozitleri polimerize edebilir. Daha ksa dalga boylarnda aktive olan balatclar içeren baz kompozit ve adeziv sis- temlerin polimerizasyonununda yetersiz kalrlar.27 Dier bir dezavantaj ise enerji çk gücüne ramen kompozit rezinlerin koyu renklerinde uygulama süre- sinin artrlmasna ramen dier kaynaklarla elde edilen polimerizasyon oran salanamamaktadr. Bu problem son zamanlarda üretilen daha güçlü LED k
kaynaklar ile ortadan kaldrlabilmektedir. LED cihaz- larnn dihekimliinde kullanm yeni olmakla birlikte piyasaya yeni çkan 1. nesil LED’ler yerlerini daha yüksek k iddeti içeren 2. nesil LED’lere brakm- lardr. 1. nesil LED klarnn k iddeti (400 mW/cm2’den az) snrldr. Buna bal olarak da 40 saniye veya daha uzun polimerizasyon süresi gerek- tirmektedir. Geleneksel halojen k kaynaklaryla karlatrldnda çok iyi performans göstermemek- tedirler.21,34 Günümüzde yeni gelitirilen 2. nesil LED’ler yüksek iddette (600–1000 mW/cm ) mavi k üretebilen ileri teknoloji ürünleridir. 390–490 nm arasnda geni dalga boyu spektrumuna sahip olduk- larndan tüm kompozit rezinlerin polimerizasyonunda etkilidirler.34 Bu nedenle 1. nesil LED’lerden daha iyi performans gösterirler ve polimerizasyon için gere- ken uygulama süresini de 20 saniyenin altna indire- bilmektedir. Bununla birlikte k iddetinin artmas
kaynak içerisinde s olumasna sebep olmaktadr.
Isy datmak için bu modellerine fan eklenmesi gerekmektedir. Fan ilave edilmesi ile halojenler gibi ses düzeyi, boyut ve enerji art gibi dezavantajlar da olumaktadr. 2. nesil LED’lerin polimerizasyon aç- sndan performans halojen k kaynaklar ile kar- latrlacak güçtedir ve yava yava halojenlerin yerini almaktadr.
Son yllarda halojen k kaynaklar ve LED k kay- naklarnn etkinliklerini karlatrmak amac ile bir- çok çalma yaplmtr. Mills ve ark.35 LED k kay- naklarnn farkl üç tip kompozit rezinde olutur- duklar polimerizasyon derinliinin halojenlerden daha fazla olduunu belirtmilerdir. Oberholzer ve ark.36 restorasyon LED k kayna ile yapldnda standart halojenlere göre mikroszntnn daha az olduunu belirtmilerdir.
Günümüzde LED k kayna üreticileri de soft-start polimerizasyon tekniklerini de cihazlarna dahil etmektedirler.33
LED k kaynaklar kullanm açsndan avantaj sa- lamakla birlikte halojenler kadar tüm kompozit rezin- lerde tam olarak etkin olamadklarndan dihekimleri kullandklar kompozitte k kayna ve süresinin yeterli polimerizasyon salayp salamadn kontrol etmelidirler.34
Plazma Ark Ik Kaynaklar
Uzun zamandan beri baka alanlarda kullanlmakta olan bu kaynak dihekimlii kullanmna yeni gir- mitir.7 Plazma ark k kaynaklarnda,inert gaz dolu basnçl bir hazne içerisinde birbirinden ayr iki tungsten elektrot bulunur. Bu elektrotlar aralarndaki bolukta yüksek elektrik potansiyeli olutururlar.
Elektrotlar arasnda yüksek voltajl elektrik olu- tuunda bir kvlcm meydana gelir ve bu kvlcm çevresindeki Ksenon gaz (iyonize ederek plazmay
oluturur.7,21 ‘Plazma’ kelimesi yüksek sda, pozitif iyonlardan ve elektronlardan olumu iyonize gaz
ifade eder.7 Böylece çok yüksek seviyelerde enerji oluturulur.7 PAC üniteleri 2000 mW/cm2’den daha yüksek iddette k üreterek kompozitin polimerizas- yonunu çok ksa sürede salayabilirler.21 Bu k kaynaklarnn enerji spektrumu halojen lambalardan daha genitir ve ultraviyole (UV), görünür ve kzlötesi
k içerirler. Fakat baz yeni modeller bu enerji spektrumunu önemli ölçüde azaltmtr. Bu k kaynaklar elektromanyetik enerjinin büyük miktarn
üretirler. Bu nedenle oluan gereksiz ve zararl dalga boylarn engellemek için daha fazla filtrasyon gereklidir.7,21 En etkili filtre içerisi su dolu k uçla- rdr. Bu uçlar sert olarak büküldüünde krlabilen cam fiberli uçlardan daha da dayankldr.7
Plazma arklarda akm elektrotlardan geçerken s
üretirler bu da restore edilen dite intrapulpal s
artna sebep olur. Bu nedenle özellikle dentin ba- layclarn polimerizasyonu srasnda pulpay koru- yacak kadar yeterli dentin ve kompozit rezin kalnl
olmadndan plazma ark k kaynaklar 3 sn’den az süre ile kullanlmaldr.21
Üretici firmalar genellikle kompozit rezinin polimeri- zasyonu için 3 sn. PAC kullanmnn yeterli olduunu belirtmektedirler. Bununla birlikte Danesh ve ark.37 3 sn. plazma ark kullanlarak polimerize edilen farkl
kompozit rezinlerde yeterli mekanik özelliklerin salanamadn belirtmilerdir. Gagliani ve ark.38 PAC ile ksa sürede k uygulanmasnn sadece kompozit rezinin üst tabakalarnda etkili olduunu, daha derin- lerde yeterli polimerizasyon oluturulmadn belirt- milerdir. Peutzfelt ve ark.39 plazma ark k kaynak- larnn ksa süre kullanmnn polimerizasyon derece- sini azalttn, Munksgaard ve ark.40 ise daha fazla artk monomer kaldn bildirmilerdir.
Plazma ark k kaynaklarnn ömrü halojen lamba- larna oranla daha uzundur. Üretici firmalar bu k kaynaklarnn ömrünün genellikle 5 yl olduunu belirtmektedirler.7 Bununla birlikte bu tip k kay- naklarnda halojen kaynaklarda olduu gibi zamanla
k güçlerinde azalmalar meydana gelmektedir.
Plazma arklar en hzl polimerizasyon gerçekletiren
k kaynaklardr. Fakat restorasyon ile di yaplar
ara yüzeyinde oluan polimerizasyon büzülme streslerini artrma gibi dezavantajlar vardr.21
Günümüzde piyasada çok farkl çeit plazma ark k kaynaklar bulunmaktadr ve yenileri de sunulacaktr.
Bu ürünler oluturduklar snn sonuçlar, büzülme stresi gelitirmesi, polimerize ettikleri rezinin kalitesi açsndan detayl olarak deerlendirilmelidir.7
Argon Lazer Ik Kaynaklar
‘Lazer’ kelimesi ngilizce ‘light amplification by stimulated emission of radiation’un ksaltmasdr.7 Lazerlerde k kayna elektron demeti gibi bir enerji kaynann sald enerjiyi sourur, ardndan bu enerjiyi elektromanyetik bir ma ile geri verir.41 Lazerle üretilen k çeitli özelliklere sahiptir; fotonlar eevrelidirler (hepsi ayn fazda ve ayn frekenstadr) ve birbirlerinden uzaklamazlar.7 Gün nda 7 ayr
dalga boyu bulunmaktadr ve her bir dalga boyu birbiri ile çakr. Lazerde ise k tek bir dalga boyunda oluur.41 Böylece, belli bir frekanstaki youn enerji miktar küçük bir alana yönlendirilebilir.7 In dalga boyu içerdii elemente göre deiir.42 Lazer sistemleri, olumasnda rol oynayan bu aktif elemente göre adlandrlrlar. Argon lazerler 457- 502 nm dalga boyunda, gözle görülebilir spektrumda, devaml n veren lazerlerdir. Hemen hemen hiç kzlötesi k dalgalar olmad için pulpa ve oral dokularda s art en aza indirilmitir.7 Ik fiber- optik sistemlerle iletilir. Kompozit rezinlerin poli- merizasyonunda kullanld gibi beyazlatma ilem- lerinde, oral ülserlerin tedavisi ve yumuak doku cerrahisinde de kulanlmaktadr.43-45
Hicks ve ark,46 yapm olduklar çalmada argon lazerle polimerizasyonun, polimerizasyon zamann
azaltt artk monomer miktarnda azalma salad
ve halojen kla karlatrldnda polimerize edilen materyallerin fiziksel özelliklerinin eit olduunu göstermilerdir. Blankenau ve ark.47 argon lazerin
kompozit rezinlerin fiziksel özelliklerini artrdn
belirtmilerdir. Bununla birlikte argon lazer k kaynaklarnn dalga boyu spektrumu dar olduundan her balatcnn aktivasyonunda yeterli olmayabilir.48 Lazer kaynaklarnn ömrü snrldr ve kullanma bal
deildir. Bu nedenle kullanlsa da kullanlmasa da lazer eskiyecektir. Kaynan deitirilmesi eitimsiz bir eleman olmadan yaplamaz ve pahaldr. Bu nedenlerden dolay kompozit polimerizasyonu için kullanm yaygn deildir.7
Sonuç
Son yllarda kompozit rezinlerin polimerizasyonu için deiik teknolojiler kullanlarak çok sayda yeni k kaynaklar üretilmi, daha farkl özellikler içeren modeller piyasaya sunulmutur.
Ik kaynaklarndaki gelimelerin büyük çounluun- daki hedef ksa sürede polimerizasyon salayarak hekime zaman kazandrmaktr. Fakat bu amaçla kul- lanlan yüksek k iddeti polimerizasyon büzülme- sini artrmaktadr. Düük k iddeti uygulanarak balatlan polimerizasyon kenar uyumunu olumlu etkilemektedir.
Piyasada kullanlmakta olan tüm k kaynaklar kom- pozit rezinleri polimerize edebilmektedirler. Fakat k kaynaklarnn saladklar polimerizasyon derinlikleri, uygulama süreleri, s üretim miktarlar arasnda farkllklar vardr. Ik kaynann seçimi tamamyla kullanacak hekimin ihtiyaçlarna ve tercihine baldr.
Bu nedenle tüm k kaynaklarnn özellikleri tam olarak bilinmeli, seçim ona göre yaplmaldr. Ayrca cihazlardan yüksek verim alabilmek amac ile belirli aralklarla k iddetleri, k kaynann ucu kontrol edilmeli gerekiyorsa yenilenmelidir.
Kaynaklar
1. McCabe JF. Applied Dental Materials. 7th ed. Blackwell Scientific Pub. Oxford, England, 1990.
2. Zaimolu A, Can G, Ersoy E, Aksu L. Di Hekimliinde Maddeler Bilgisi. Ankara Üniversitesi Basmevi, Ankara, 1993.
3. Çalkkocaolu S. Di Hekimliinde Maddeler Bilgisi (Metal Olmayan Maddeler). Yeditepe Üniversitesi Yayn
Say: 3, stanbul, 2000.
4. Van Noort R. Introduction to Dental Materials. Mosby, London, England, 1994.
5. Craig RG. Chemistry, composition, and properties of composite resins. Dent Clin North Am 1981; 25: 219-239.
6. Roberson TM, Heymann HO, Swift E. Sturdevant’s Art and Science of Operative Dentistry. The CV Mosby Co.
St. Louis, United States of America, 2002.
7. Rueggeberg FA. Contemporary issues in photocuring.
Compend Contin Educ Dent Suppl. 1999; 25: 4-15.
8. Dewaele M, Truffier-Boutry D, Devaux J, Leloup G.
Volume contraction in photocured dental resins: The shrinkage-conversion relationship revisited. Dent Mater 2006; 22: 359-365.
9. Caughman WF, Caughman GB, Shiflett RA, Rueggeberg F, Schuster GS. Correlation of cytotoxicity, filler loading and curing time of dental composites. Biomaterials 1991; 12: 737-740.
10. Ferracane JL, Mitchem JC, Condon JR, Todd R. Wear and marginal breakdown of composites with various degrees of cure. J Dent Res 1997; 76: 1508-1516.
11. Akgün B. LED k kaynaklar. Dentalife 2003; 9: 14-16.
12. Price RB, Felix CA, Andreou P. Effects of resin composite composition and irradiation distance on the performance of curing lights. Biomaterials 2004; 25:
4465-4477.
13. Rueggeberg FA, Caughman WF, Curtis JW Jr. Effect of light intensity and exposure duration on cure of resin composite. Oper Dent 1994; 19: 26-32.
14. Yap AU, Soh MS, Siow KS. Effectiveness of composite cure with pulse activation and soft-start polymerization.
Oper Dent 2002; 27: 44-49.
15. Asmussen E, Peutzfeldt A. Polymerization contraction of resin composite vs. energy and power density of light-cure. Eur J Oral Sci 2005; 113: 417-421.
16. Emami N, Soderholm KJ, Berglund LA. Effect of light power density variations on bulk curing properties of dental composites. J Dent 2003; 3: 189-196.
17. Halvorson RH, Erickson RL, Davidson CL Energy dependent polymerization of resin-based composite.
Dent Mater 2002; 18: 463-469.
18. Asmussen E, Peutzfeldt A Polymer structure of a light- cured resin composite in relation to distance from the surface. Eur J Oral Sci 2003; 111: 277-279.
19. Versluis A, Tantbirojn D, Douglas WH. Do dental composites always shrink toward the light? J Dent Res 1998; 77: 1435-1445.
20. Mehl A, Hickel R, Kunzelmann KH. Physical properties and gap formation of light-cured composites with and without 'softstart-polymerization'. J Dent 1997; 25: 321-330.
21. Caughman WF, Rueggeberg FA. Shedding new light on composite polymerization. Oper Dent 2002; 27: 636-638.
22. Ölmez A, Tuna D. Polimerizasyon büzülmesine etki eden faktörler. CÜ Dihek Fak Derg 2002; 5: 52- 56.
23. Dennison JB, Yaman P, Seir R, Hamilton JC. Effect of
variable light intensity on composite shrinkage.
J Prosthet Dent 2000; 84: 499-505.
24. Feilzer AJ, Dooren LH, de Gee AJ, Davidson CL.
Influence of light intensity on polymerization shrinkage and integrity of restoration-cavity interface. Eur J Oral Sci 1995; 103: 322-326.
25. Yap AU, Ng SC, Siow KS. Soft-start polymerization:
influence on effectiveness of cure and post-gel shrinkage. Oper Dent 2001; 26: 260-266.
26. Sakaguchi RL, Berge HX. Reduced light energy density decreases post-gel contraction while maintaining degree of conversion in composites. J Dent 1998; 26:
695-700.
27. Hofmann N, Hugo B, Klaiber B. Effect of irradiation type (LED or QTH) on photo-activated composite shrinkage strain kinetics, temperature rise, and hardness. Eur J Oral Sci 2002; 110: 471-479.
28. Soh MS, Yap AU, Siow KS. The effectiveness of cure of LED and halogen curing lights at varying cavity depths.
Oper Dent 2003; 28: 707-715.
29. Oberholzer TG, Du Preez IC, Kidd M. Effect of LED curing on the microleakage, shear bond strength and surface hardness of a resin-based composite restoration. Biomaterials 2005; 26: 3981-3986.
30. Soh MS, Yap AU, Siow KS. Comparative depths of cure among various curing light types and methods. Oper Dent 2004; 29: 9-15.
31. Stahl F, Ashworth SH, Jandt KD, Mills RW. Light- emitting diode (LED) polymerisation of dental composites: flexural properties and polymerisation potential. Biomaterials. 2000; 21: 1379-1385.
32. Bennett AW, Watts DC. Performance of two blue light emitting diode dental curing units with distance and irradiation time. Dent Mater 2004; 20: 72-79.
33. Yap AU, Wattanapayungkul P, Chung SM. Influence of the polymerization process on composite resistance to chemical degradation by food-simulating liquids. Oper Dent 2003; 28: 723-727.
34. Price RB, Felix CA, Andreou P. Evaluation of a second- generation LED curing light. J Can Dent Assoc 2003;
69: 666-666i.
35. Mills RW, Jandt KD, Ashworth SH. Dental composite depth of cure with halogen and blue light emitting diode technology. Br Dent J 1999; 186: 388-391.
36. Oberholzer TG, Pameijer CH, Grobler SR, Rossouw RJ.
The effect of different power densities and method of exposure on the marginal adaptation of four light- cured dental restorative materials. Biomaterials 2003;
24: 3593-3598.
37. Danesh G, Davids H, Reinhardt KJ, Ott K, Schafer E.
Polymerisation characteristics of resin composites polymerised with different curing units. J Dent 2004;
32: 479-488.
38. Gagliani M, Fadini L, Ritzmann JM. Depth of cure efficacy of high-power curing devices vs traditional halogen lamps. J Adhes Dent 2002; 4: 41-47.
39. Peutzfeldt A, Sahafi A, Asmussen E. Characterization of resin composites polymerized with plasma arc curing units. Dent Mater 2000; 16: 330-336.
40. Munksgaard EC, Peutzfeld A, Asmussen E. Elution of TEG-DMA and Bis-GMA from resin and resin composite cured with halogen or plasma light. Eur J Oral Sci 2000; 108: 341-345.
41. Midda M, Renton-Harper P. Lasers in dentistry. Br Dent J 1991; 170: 343-346.
42. Dederich DN, Bushick RD. Lasers in dentistry. J Am Dent Assoc 2004; 135: 204-212.
43. Matsuyama T, Aoki A, Oda S, Yoneyama T, Ishikawa I.
Effects of the Er:YAG laser irradiation on titanium implant materials and contaminated implant abutment surfaces. J Clin Laser Med Surg 2003; 21: 7-17.
44. Hinoura K, Miyazaki M, Onose H. Influence of argon laser curing on resin bond strength. Am J Dent 1993;
6: 69-71.
45. Lalani N, Folay TF, Voth R, Banting D, Mamandias A.
Polimerization with the argon laser;curing time and shear bond strength. Angle Orthod 2000; 70: 28-33.
46. Hicks MJ, Westerman GH, Flaitz CM, Powell GL. Surface topography and enamel-resin interface ol pit and fissure sealants following visible light and argon laser polymerization: an in vitro study. ASDC J Dent Child 2000; 67: 169-175.
47. Blankenau RJ, Kelsey WP, Powell GL, Shearer GO.
Barkmeier WW, Cavel WT. Degree of composite resin polymerization with visible light and argon laser. Am J Dent 1991; 4: 40–42.
48. Fleming MG, Maillet WA. Photopolymerization of composite resin using the argon laser. J Can Dent Assoc 1999; 65: 447-450. Review.
Yazma Adresi:
Özden ÖZEL BEKTA
Cumhuriyet Üniversitesi, Dihekimlii Fakültesi, Di Hastalklar ve Tedavisi AD, SVAS
Tel : (346) 219 13 00 / 27 04 Faks : (346) 219 12 37
E-posta : ozdenozel@cumhuriyet.edu.tr
