G ö k h a n T o k
Teknoloji Ad›mlar›
34 Ekim 2006 B‹L‹MveTEKN‹K
Ak›ll› robotlar düflüncesi neredeyse ilk robot fikrinin ortaya ç›kmas›ndan bu yana konufluluyor, tart›fl›l›yor. 2004 y›l›nda bafllat›lan European
COGNIRON adl› proje, robotlar›n yaln›zca belli kal›plar içinde hareket eden makineler olmaktan ç›k›p,
düflünen, ö¤renen ak›ll› araçlara, hatta insanlar için arkadafllara dönüflmesi amac›yla yürütülüyor. Günümüzdeyse ak›ll› bir robotun ne yapaca¤› tart›fl›l›yor. COGNIRON projesinin koordinatörü olan Dr. Raja Chatila, robot arkadafllarla neler
yap›labilece¤i sorusuna yan›tlar veriyor: “1970’li y›llarda kiflisel bilgisayarlarla neler yap›labilece¤i çok da bilinmiyordu,” diyor Chatila. Gerçekten de geçti¤imiz otuz y›la bak›ld›¤›nda bilgisayarlar›n dünyan›n sosyal, ekonomik, bilimsel yaflam›nda ve daha pek çok konuda, yaflamsal öneme sahip oldu¤unu görüyoruz. Ak›ll› robotlar›n da gelecekte yaflam›n pek çok alan›nda insanlara yoldafl olaca¤› ve iflleri kolaylaflt›raca¤› kesin. Dr. Chatila, bugün gelinen noktada amaçlar›n› flöyle özetliyor:
Robotun çevresini alg›lay›p tan›mas›, kendi bafl›na araflt›rarak ö¤renmesi, bireysel kararlar verebilmesi, insanlara iletiflime ve etkileflime girebilme. Bu özelliklerin gelifltirilip, ak›ll› robotlar›n insan toplumuyla bütünleflmesi için henüz erken. Üstelik bu konuda al›nmas› gereken çok yol var.
Ak›ll› bir robotun kendi bafl›na karar verebiliyor olmas› çok önemli. Bu hem, robot-insan iflbirli¤inde önem tafl›yor, hem de bireysel bir robotun di¤er üç özelli¤ini etkiliyor. Kendi kendine karar
verebilen bir robot etkileflim, ö¤renim ve çevresini anlama faaliyetlerini de etkili bir biçimde yerine
getirebiliyor. “‹nsan›n çevresinde dolan›p duran ama onlara hiçbir biçimde zarar vermeyen hatta onlar› rahat hissettirecek bir robot yapabilmek çok önemli” diyor Dr. Chatila.
Gerçekten de sözlü iletiflimin d›fl›nda yanl›zca beden diliyle anlatt›¤›m›z fleyler, gerçeklefltirdi¤imiz hareketler var. Bir robotun bunlar› anlamas› için bafllang›çta kesin hareketler yapmak gerekiyor. Sözgelimi, ileri do¤ru hamle etmek, bir hareketin ortas›nda durup baflkas›na bafllamak, robot
arkadafl›m›z›n kafas›n› kar›flt›rabilir. Sözlü iletiflimde bile robotlar›n ö¤renmesi gereken pek çok kural var. Sözgelimi, bize kimse ö¤retmemifltir; ama bir diyalog halindeyken biz karfl›m›zdakini dinleriz, bazen araya gireriz, soru sorar›z, konudan konuya atlar›z. Bu gibi insans› davran›fllar›n bir robotun kafas›n› kar›flt›rmamas› ve ifllevlerini düzgün yerine getirebilmesi için inceleme ve ö¤renme yeteneklerine sahip olmas› oldukça yararl› olacak. COGNIRON projesinde yürütülen üç çal›flma gelece¤in robotlar› için temel oluflturacak nitelikte: Bir evin içinde dolaflma ve bu yolla çevresini tan›y›p bir modelini ç›karma, di¤eri merakl› ve çevresiyle etkileflime giren ve insanlar›n ihtiyaçlar›n› ö¤renen robotlar üzerine. Sonuncusuysa, çevresindekileri taklit ederek ö¤renme ve ö¤rendiklerini ileride yeniden tekrar edebilme üzerine.
Bu projeler robotlar›n gelecekte toplumla bütünleflmesi için at›lan ilk ad›mlar. Elbette henüz at›lmas› gereken çok ad›m var; ama çal›flmalar da azimle sürdürülüyor.
Robot Arkadafl
35
Ekim 2006 B‹L‹MveTEKN‹K
Geçti¤imiz yüzy›l›n bafllar›nda, havac›l›¤›n ilk y›llar›nda zeplin olarak adland›r›lan hava gemileri oldukça gözdeydi. Ne var ki bu gemilerin güvenlik sorunlar›, havadan a¤›r tafl›tlar›n geliflimine a¤›rl›k verilmesine neden oldu. Zeplinler günümüzde hâlâ var fakat reklâm ya da meteorolojik ölçümler gibi alanlarda
kullan›l›yor. Bununla birlikte düflük maliyetleriyle hava gemileri her zaman bir cazibe oda¤› olmay› sürdürüyor. Böyle bir cazibe, uçak ve hava gemisi aras› melez araçlar›n yap›labilece¤i fikrini do¤urmufl. Bunun ilk çal›flmalar›n› yapan da Ohio Airships (Ohio Hava Gemileri) adl› bir flirket.
fiirket günümüzde yeni bir proje yürütüyor. Ad›na “Dynalifter” denen araç, hava gemileriyle uçaklar›n olumlu örneklerini bünyesinde bar›nd›rma amac› tafl›yor. Henüz deneme aflamas›nda olan bu proje baflar›yla sonuçland›r›l›rsa, hava tafl›mac›l›¤›nda farkl› bir dönem bafllayacak.
Projenin yöneticileri Robert Rist ve Brian Martin,
henüz prototip aflamas›nda olan Dynalifter’›n bir uçak gibi kanatlar› olan ve zeplin gibi haznesinde helyum bar›nd›ran bir araç oldu¤unu söylüyorlar. Hava gemisi, uçaklar›n aksine çok k›sa pistlere inip kalkabilecek, böylece arazi koflullar›ndan dolay› havaalan› yap›lamayan yerlerde ulafl›m ve tafl›ma hizmeti verebilecek. Arac›n özellikle yük
tafl›mac›l›¤›na büyük katk›s› olaca¤› düflünülüyor.
E¤er dizüstü bilgisayar›n›z›n, ya da mp3 çalar›n›z›n pillerinin hemen bitmesinden flikayet ediyorsan›z merak etmeyin. Yak›t hücrelerinin yeni nesil tafl›nabilir elektronik cihazlarda enerji kayna¤› olarak kullan›lma olas›l›¤› var. Arizona Eyalet Üniversitesi kimyagerleri, çok
küçük bir hidrojen gaz› jeneratörü yapmay› baflard›lar. Araflt›rmac›lar, bu jeneratörün k›sa süre içinde bir yak›t hücresine dönüfltürülecek biçimde gelifltirilebilece¤ini söylüyorlar. Jeneratörün hidrojen depolamakta oldukça iyi bir kapasitesi olan bor hidrür adl› bir alkali malzeme kullanmas› düflünülüyor. Laboratuvar çal›flmalar›nda jeneratörden bu
yolla bir yak›t hücresi elde edildi¤i, radyola-r›n çal›flmas›, ampulle-rin yak›lmas› gibi ifller-de bunun kullan›ld›¤› belirtiliyor. Bu yolla kullan›lacak yeni ener-ji birimlerinin, haliha-z›rda kullan›lanlara göre çok daha çevre dostu olaca¤› ve kir-lenmeye engel olaca¤› da belirtiliyor. Araflt›rmac›lar, bor hidrür malzemenin hidrojen depolama kapasitesini art›rarak daha uzun süre dayanan enerji kayna¤› elde etmeyi hedefliyorlar.
