STERİLİZASYON ve CERRAHİ ASEPSİ. Dr.Öğr.Üyesi. Veysi Hakan Yardımcı

STERİLİZASYON ve

CERRAHİ ASEPSİ

Dr.Öğr.Üyesi. Veysi Hakan Yardımcı

 Malzeme Yıkama ve Hazırlama (Cerrahi malzemenin

hazırlanması ve sterilizasyonu)

Cerrahi alet temizliği, bakımı ve sterilizasyonu:

Cerrahi aletlerin imalatında kullanılan yüksek kaliteli çelik (okside olmayan , paslanmaz), alaşımının özellikleri nedeniyle özel koruyucu tabakalardan oluşur.

Uygun çeliğin seçimi ve dikkatle işlenmesi önemlidir.

Kullanan kişiler de cerrahi aletlere devamlı ve dikkatli özeni göstermelidir.

Cerrahi alet temizliği, bakımı ve sterilizasyonu:

1- Yeni Aletlerin Bakımı

2- Genel Kullanım Sonrası Bakım ve Sterilizasyona Hazırlama 3- Sterilizasyon

 Yeni Aletlerin Bakımı

• Cerrahi aletler üretim sonrası özel bir teknikle koruyucu yağ tabakası ile kaplanarak ambalajlanır.

• Isı değişikliği nedeniyle plastik ambalajın içinde buhar

oluşmasını önlemek için, alet paketinden çıkartılıp kuru havalı açık depoda saklanmalıdır

 Yeni Aletlerin Bakımı

•Kullanıma sunulmadan önce mutlaka iyice temizlenmelidir.

• Yaklaşık 40-45 ºC sıcaklıkta sabunlu su ile

fırçalanarak yıkanmalı ve kurutulmalıdır.

 Yeni Aletlerin Bakımı

•Bu işlemden sonra malzemeler özel alet sepetlerinde

paketlenerek uygun sterilizasyon yöntemi ile steril edilmeli ve depolanmalıdır.

• Bu aletler ilk kullanımdan önce temizlenmeden

sterilizasyon işlemine tabii tutulursa, üzerlerinde tıpkı

korozyona uğramış gibi temizlenmesi çok zor yağ yanıkları

oluşur.

 Genel Kullanım Sonrası Bakım ve Sterilizasyona Hazırlama:

• Operasyon sonrası cerrahi aletler üzerinde kan , solüsyon, organik artıklar veya kimyasal maddelerin artıkları bulunabilir.

• Bu materyallerin ve partiküllerin mutlaka temizlenmesi gerekmektedir.

• Değerli metaller ve plastik malzemeler düzenli ve dikkatli bir şekilde kaba aletlerden ayrılmalı, özel yıkama kapları içerisinde toplanarak temizleme işlemine geçilmelidir.

Temizleme Ve Dezenfeksiyon İşlemleri Kulanılacak Su :

• İçme suyunun içinde temizleme safhasında cerrahi aletlerin zarar görmesine sebep olan yabancı iyonlar yüksek konsantrasyonlarda bulunabilir.

• Aşınmaya sebebiyet veren klorürlerin yüksek konsantrasyonu

tehlikelidir( 240-400 mg/lt. NaCl- sodyum klorür aşınmaya sebebiyet verebilmektedir )

Temizleme Ve Dezenfeksiyon İşlemleri

• Sudaki ağır metal iyonları (demir, bakır, manganez) rengi

bozabilir ve oksidasyon neticesi renklenme (kahverengi, mavi ve gökkuşağı renkleri) gibi lekeler yaratabilir.

Temizleme Ve Dezenfeksiyon İşlemleri

• Bunlar gerçek korozyon değildir.

• Bu lekeler asetik asit , fosforik asit ve sitrik asitle ovulduğunda çoğunlukla yok edilebilmektedir.

Temizleme Ve Dezenfeksiyon İşlemleri

• Klorür konsantrasyonunun artmasını ve aşınmayı önlemek için tuzsuz ve madenlerden arıtılmış su kullanılmalıdır.

(Özellikle temizleme ve sterilizasyon işleminde)

Temizleme Ve Dezenfeksiyon İşlemleri Temizleme İşlemi:

• Mekanik temizleme

• Ultrasonik temizleme

• Manuel temizleme

Temizleme Ve Dezenfeksiyon İşlemleri Mekanik Temizleme:

•

Cerrahi aletler delikli küvet, tel sepet gibi uygun kaplar içerisine yerleştirilir ve birbirine değmemesine dikkat edilir.

•

Daha sonra malzemeler yıkama makinesine yerleştirilir ve yıkama işlemine geçilir.

•

Mekanik temizlemede suyun ısısı ve kullanılan deterjan tipi üretici firmanın talimatlarına göre dikkatlice seçilmelidir.

Temizleme Ve Dezenfeksiyon İşlemleri Ultrasonik Temizleme:

•

Cerrahi aletler delikli küvet, tel sepet gibi uygun kaplar içerisine yerleştirilir ve birbirine değmemesine dikkat edilir.

•

Bunlar ultrasonik temizlemenin uygulanacağı kabın içerisine konulur , üretici firmanın önermiş olduğu solüsyon ilave edilir.

•

3 dakika boyunca en az 35 KHz. sıklığındaki ultrasonik dalgalar gönderilerek aletlerin temizliği sağlanır.

Temizleme Ve Dezenfeksiyon İşlemleri Manuel Temizleme:

• Cerrahi aletler operasyon sonrası ayrıştırma işleminden sonra yumuşak fırçalar ile yıkanarak temizlenir.

• Pens, makas gibi cerrahi aletler açık vaziyette temizlenmelidir.

•

Aletlerin elle temizliğinde kullanılan deterjanlar ve dezenfeksiyon maddeleri oda sıcaklığını aşmamalıdır.

Temizleme Ve Dezenfeksiyon İşlemleri Manuel Temizleme:

• Elle temizleme ve dezenfeksiyondan sonra durulama işlemi mümkün olduğunca yumuşak su (damıtık su) ile yapılmalıdır.

• Su lekelerini önlemek için minerallerinden arıtılmış veya damıtılmış su önerilir.

• Temizleme ve durulama safhasından hemen sonra cerrahi aletler çok iyi bir şekilde kurutulmalıdır.

Temizleme Ve Dezenfeksiyon İşlemleri Aletlerin Bakımı :

• Cerrahi aletlerin temizleme işleminin ardından yağlanması gerekir.

makasların eklem yerleri ile kesici uçları yağlanmalıdır kullanım sırasında oluşabilecek metal aşınmaları engellenmiş olur.

Temizleme Ve Dezenfeksiyon İşlemleri

Aletlerin Bakımı :

• Kullanmadan önce cerrahi aletlerin oda sıcaklığında olması gerekir.

• Aletlerin eklem yerlerinde bulunan ve elle temizlenmesi mümkün olmayan yerlerdeki partikül , doku ve kan birikimleri engellenmiş olur.

Temizleme Ve Dezenfeksiyon İşlemleri Aletlerin Sterilizasyona Hazırlanışı:

•

Cerrahi aletler temizlenip bakımı yapıldıktan sonra türlerine göre ayrılarak (mikro aletler, kaba aletler) tel sepetlere dizilip konteynırlara konulur.

Temizleme Ve Dezenfeksiyon İşlemleri Aletlerin Sterilizasyona Hazırlanışı:

•

Konteynırların kapak bölümlerinde bulunan bakteri filtreleri kontrol edilir ve kapağı kapatılarak sterilizasyona hazır hale getirilir.

•

Plastik malzemeler sterilizasyon şekline göre özel paketleme kağıtlarıyla çift kat paketlenerek sterilizasyona hazır hale getirilir.

 Sterilizasyon :

Değerli aletler ve plastik malzemelerin özelliğine göre

• Buhar

• Etilen oksit

• Hidrojen peroksit

kullanan sterilizasyon yöntemi ile steril edilir.

 Sterilizasyon :

Buhar Sterilizatörü :

• Plastik malzemeler buhar sterilizasyonu için uygun bir yönten değildir.

• Değerli metallerin buhar yöntemiyle sterilizasyonunda oluşabilecek korozyon ve kiri önlemek için , kullanılan

buharın mutlaka yabancı maddelerden arındırılmış olmasına dikkat edilmelidir.

• Buhar yöntemiyle sterilizasyon için 121, 134 ve 143ºC

sıcaklıklar kullanılmaktadır.

 Sterilizasyon :

Etilen Oksit Sterilizatörü :

• Özellikle plastik malzemelerin sterilizasyonu için uygun bir yöntemdir.

• Etilen oksit toksik bir gaz olduğu için malzemelerin

çok iyi havalandırılması gerekmektedir.

 Sterilizasyon :

Hidrojen Peroksit Sterilizatörü :

•

Değerli metal ve plastik malzemeler için uygun bir yöntemdir.

•

Dar lümenli ve 30 cm aşan kanüllü malzemelerin sterilizasyonu için uygun değildir.

•

Bu yöntemle steril edilen malzemeler buhar yöntemine göre daha uzun kullanım ömrüne sahiptir.

Değerli Plastik Malzemelerin Korunması :

•

Değerli plastik malzemeler denilince aklımıza özellikle Endoskopik malzemeler gelmektedir.

•

Bu malzemeler oldukça pahalı olduğu için kullanırken, temizlerken ve steril ederken çok dikkat edilmesi

gerekmektedir.

Değerli Plastik Malzemelerin Korunması :

•

Kullanıldıktan sonra ıslak nemli bir bezle temizlenmeli ve kurutulmalıdır.

• Asla sıvı solüsyonların içerisinde bekletilmemeli ve su içerisinde yıkanmamalıdır.

Değerli Plastik Malzemelerin Korunması :

• Sterilizasyondan önce malzeme düzgün bir şekilde katlanmalı veya paket içerisine yerleştirilmelidir.

• Buhar sterilizasyonu için uygun bir malzeme dahi olsa,

mutlaka etilen oksit yada hidrojen peroksit yöntemi ile steril edilmesi, malzemenin kullanım ömrünün uzatılması açısından önemlidir.

Değerli Metal ve Plastik Malzemelerin Kullanımı

•

Temizleme ve dezenfeksiyon üniteleri, ultrasonik üniteler ve sterilizatörlerin kullanılışı hakkında üreticilerin talimatlarına dikkat edilmeli.

•

Manuel veya ultrasonik temizlemeden sonra , çok iyi bir şekilde durulanmalı.

•

Cerrahi aletlerin eklem yerleri temizlemeden önce açılmalı.

Tel fırça ve metal sünger kullanılmamalı.

Değerli Metal ve Plastik Malzemelerin Kullanımı

•

Nemli ortamda gerektiğinden fazla bırakılmamalı. (Küvet veya Temizleme ve dezenfeksiyon üniteleri).

•

Aletlerin soğuması beklenmeli ve yağlanmalı. Daha sonra lekesiz bir temizlik ve fonksiyon açısından kontrol edilmeli.

•

Lekeli ve hasar görmüş aletler diğerlerinden ayrı tutulmalıdır.

Değerli Metal ve Plastik Malzemelerin Kullanımı

•

Sterilizasyondan önce kilitli olan aletler sadece ilk mandalda kapatılmış olarak tutulmalı.(Stres kırıklarını önlemek amaçlı).

•

Kimyasal maddelere maruz kalan aletler derhal durulanmalı.

•

Yeni aletler ilk sterilizasyondan önce temizlenmeli.

Değerli Metal ve Plastik Malzemelerin Kullanımı

•

Mikro cerrahi aletler ve delici aletlerin uç kısımları slikon veya plastikten yapılmış nesnelerle korunmalı.Özel

konteynırlarda silikon çim üzerine yerleştirilmeli.

Değerli Metal ve Plastik Malzemelerin Kullanımı

•

Kullanılması bir defaya mahsus ( disposable) malzemeler ikinci kez kullanılmamalı.

•

Mekanik temizliği desteklemek için özel temizlik fırçası, silme metodları ve temizlik tabancaları kullanılmalı.

•

Sterilizasyon temizleme yerine uygulanamaz.

Temizlik ve dekontaminasyonda kullanılan solüsyonlar:

Su:

• Temizlik ve dekontaminasyonun temel maddesidir.

• Kullanılan suyun pHsı, sertliği, sıcaklığı ve saflığı temizliği önemli şekilde etkiler.

• Suyun saflığı, tüm partiküllerden, çözünmüş solid maddelerden mikroplardan ve pirojenlerden

arındırılmış olması anlamına gelir.

• Suyun pHsı ise enzimlerin ya da deterjanların

aktivitesini doğrudan etkileyen bir faktördür.

Temizlik ve dekontaminasyonda kullanılan solüsyonlar:

Su:

• Sudaki kalsiyum ve magnezyum aletler üzerinde kalıntı ya da korozyon oluşumuna yol açar,

deterjanların etkinliğini azaltır.

• Bu nedenle kullanılan deterjanlarda şelazyon yapan ya da korozyon önleyen maddelerin bulunması

önemlidir.

Temizlik ve dekontaminasyonda kullanılan solüsyonlar:

Deterjanlar:

• Malzemeler üzerindeki kirleri yüzeyden ayırmak ve uzaklaştırmak için kullanılırlar.

• Yüzey gerilimini azaltır.

• Kirleri parçalayarak çözünmelerini sağlarlar.

• Kirleri süspansiyon haline getirir ve yıkama-

durulama ile uzaklaştırılmasını sağlar.

Temizlik ve dekontaminasyonda kullanılan solüsyonlar:

Deterjanlar:

• Aletli yıkamada; deterjan ile yıkama dezenfektörün ya da ultrasonik yıkayıcının uyumu önemlidir.

• Çok köpüren deterjanlar yıkama dezenfektörlerin

fonksiyonunu bozar.

Temizlik ve dekontaminasyonda kullanılan solüsyonlar:

Enzimler:

•Aşırı kirli lümenli aletlerin temizliğinde çok yararlıdırlar.

• Büyük organik molekülleri sindirerek

uzaklaşmalarını kolaylaştırılar.

Temizlik ve dekontaminasyonda kullanılan solüsyonlar:

Enzimler:

•Enzimler spesifiktir.

Proteazlar: kan, mukus, dışkı ve albümini Lipazlar: yağları

Amilaz: nişastayı parçalar.

• Kir molekülleri zamanla enzim aktivitesini

azaltacağından zamanla temizleme gücü de azalır

Temizlik ve dekontaminasyonda kullanılan solüsyonlar:

Enzimatik solüsyonlar:

• Nötral bir deterjana bir veya birkaç enzim ve surfaktan ilavesi ile elde edilirler.

• Surfaktan, suyun yüzey gerilimini azaltarak, deterjanın daha derinlere ulaşmasını sağlar

• Kirin aletlere geri yapışmasını engeller.

Temizlik ve dekontaminasyonda kullanılan solüsyonlar:

Enzimatik solüsyonlar:

• Bu deterjanlarda sıcaklık son derece önemlidir.

40 ºC üzerinde genellikle çalışmazken

Soğuk suda ise aktive olmayabilir.

Temizlik ve dekontaminasyonda kullanılan solüsyonlar:

Nötralizan solüsyonlar:

•Fosforik ya da sitrik asit kullanılır.

• Yüksek alkali deterjan kullanımından sonra son

durulama öncesi kullanılır.

Temizlik ve dekontaminasyonda kullanılan solüsyonlar:

Bakım solüsyonları (Lubrikan):

• Yıkama sonrası uygulanır.

Yıkama makinesinde son aşamada ya da yıkama sonrası elle uygulanabilir.

• Bakım solüsyonunun suda çözünebilir, cerrahi aletlerle ve sterilizasyon yöntemi ile uyumlu

olmasına dikkat edilmelidir.

Alet ve malzemelere göre dekontaminasyon (temizlik):

Cerrahi motorlar

• Elektrik düğmesi kapalı duruma getirilir.

• Kablolu veya havalı motorlarda kablolar birbirinden ayrılmadan yıkanır ve dezenfekte edilir.

• Batarya kullanılıyor ise çıkarılır.

Alet ve malzemelere göre dekontaminasyon (temizlik):

Cerrahi motorlar

• Tüm ayrılabilir parçalar sökülür.

• Motor kısımlar suya batırılmaz ve ultrasonik yıkama

cihazında yıkanmaz, dezenfektan ile ıslatılmış bezle silinir.

• Cerrahi motor ve aksesuarlarının temizliğinde üretici

firmanın önerileri dikkate alınır.

Alet ve malzemelere göre dekontaminasyon (temizlik):

Laparoskopi aletleri

• Tüm parçaları birbirinden ayrılır.

• Kanüllerin içinden basınçlı su ve hava geçirilir ve içleri tekrar kontrol edilir. Temizlenmemişse işlem tekrarlanır.

• Gerekirse uygun fırça ile temizlenir.

Alet ve malzemelere göre dekontaminasyon (temizlik):

Mikro cerrahi aletleri

• Hassas oldukları için elde yıkarken kesici ve delici uçlara zarar verilmekten kaçınılır.

• Yaralanmanın önlenmesi için işlem çok dikkatli yapılır.

• Özel yıkama dezenfektör cihazları kullanılarak

oluşabilecek hasarları en aza indirilir.

Alet ve malzemelere göre dekontaminasyon (temizlik):

Koter kordonları

•Bipolar pensetler kordonlarından ayrılır, pensetler uçlarına zarar gelmeyecek şekilde ve kordonlar da kırılmayacak şekilde toplanır.

• Unipolar kalemlerin yakıcı uçlarının içinden basınçlı

hava geçirilir.

Alet ve malzemelere göre dekontaminasyon (temizlik):

Optik ve kordonlar

•Ultrasonik yıkama cihazı kullanılmaz.

• Kullanılan tüm optiklerin adaptörleri birbirinden ayrılır.

• Basınçlı hava ile kurulanır ve gerekirse adaptörlerin temizliği pamuklu çubuk ile yapılır.

• Adaptörler yerleştirilir ve kontrol edilir.

Alet ve malzemelere göre dekontaminasyon (temizlik):

Optik ve kordonlar

• Uç kısmında, göz kısmında ya da ışık taşıyıcı kısmında leke yada kalıntı varsa özel optik temizleyici krem ile

temizlenir.

• Kir kalmış ise tekrar yıkanıp, durulanır ve kurulanır.

• Tüm bu işlemler düşmeyi engellemek için tezgah

üzerinde yapılır.

Ultrasonik Yıkama Makineleri:

Ultrasonik Yıkama Makineleri:

Özellikle lümenli aletler ile temizliği zor olan alet ve

malzemelerin üzerindeki kan, protein ve diğer organik

maddelerin önerilen sıcaklıkta ultrasonik dalgalar ile

çözülmesini ve giderilmesini sağlayan cihazdır.

Ultrasonik Yıkama Makineleri:

• Ultrasonik yıkama makinelerinde hava kabarcıkları oluşması önemlidir.

• Ultrasonik yıkama makinelerinde özel deterjanlar kullanılmalıdır.

• Klor bazlı temizlik ajanları ultrasonik yıkama için asla kullanılmamalıdır.

• Ultrasonik yıkama makinelerinde klorin serbest hale geçerek

aletler ve paslanmaz çelik makinede hasara neden olabilir.

Ultrasonik Yıkama Makineleri:

• Ultrasonik yıkamanın dezenfeksiyon etkisi yoktur.

• Ultrasonik yıkama makinalarının tabanında aletlerin tabana direkt temasını engelleyip hafif yukarıda

kalmasını sağlayacak düzenek olmalıdır.

Ultrasonik yıkamada dikkat edilmesi gereken konular

• Solüsyonda gözle görülür bir kirlilik, bulanıklık olduğu zaman ultrasonik yıkama solüsyonu değiştirilir.

• Sıvı havuzu su ile doldurulur.

• Ultrasonik yıkamaya uygun bir deterjan eklenir.

• Sıcaklık ayarı yapılır.

55

ºC

üzerindeki sıcaklık protein denatürasyonu

yapacağından tercih edilmez.

Ultrasonik yıkamada dikkat edilmesi gereken konular

• Her sıvı değişimi sonrası ‘degassing’ yapılmalıdır.

Bunun için su ve deterjan konduktan sonra ultrasonik yıkayıcının kapağı kapatılır ve 5-10 dk boş çalıştırılır.

• Bu işlem dolum sırasında oluşan ve kavitasyon

enerjisini düşüren baloncukların yok edilmesini sağlar.

Ultrasonik yıkamada dikkat edilmesi gereken konular

• İşlem yapılacak materyalin tamamı sıvıya daldırılır.

• Kapaklı malzemelerin kapakları açılır

• Ultrasonik titreşimleri önlememesi için tel ızgara

kullanılır

Ultrasonik yıkamada dikkat edilmesi gereken konular

• İşlem yapılacak materyalin tamamı sıvıya daldırılır.

• Kapaklı malzemelerin kapakları açılır

• Ultrasonik titreşimleri önlememesi için tel ızgara

kullanılır

Ultrasonik yıkamada dikkat edilmesi gereken konular

• Sıvının içine aşırı miktarda alet konulmaz.

• Krom kaplama, plastik, tahta, cam, krom ya da kauçuk malzemeler ultrasonik yıkayıcıya

konmamalıdır.

• Ultrasonik deterjanların alüminyum malzemelerde gri

renk değişimi yapabileceği unutulmamalıdır.