Büyük Menderes Nehri ve Dilek Yarýmadasý Büyük Menderes Deltasý Sediment ve Sularýnda 137 Cs
Konsantrasyonlarý
ÖzetBu çalýþmada, Ege Denizi kýyý þeridinde yer alan Dilek Yarým Adasý Büyük Menderes Deltasý ve Büyük Menderes Nehri'nden mevsimsel olarak alýnan sediment ve su örneklerinde bulunan 137Cs konsantrasyonlarý gama spektroskopisi ile tayin edilmiþtir. Sediment ve yüzey suyu örneklerinde tayin edilen 137Cs konsantrasyonlarý sýrasýyla 0,35±0,03 ve 1,30±0,15 Bq kg-1, 1,10±0,12 ve 1,85±0,16 Bq m-3, arasýnda deðiþmektedir.
Anahtar Kelimeler: Büyük Menderes, 137Cs, sediment, su.
Concentrations of 137Cs in Sediment and Waters of Buyuk Menderes River and Dilek Peninsula Buyuk Menderes Delta
Abstract
In this study were determined the concentrations of 137Cs in sediment and waters collected from Buyuk Menderes River and Dilek Peninsula Buyuk Menderes Delta in coast of Aegean Sea for seasonally using by gamma spectrometry. The concentrations of 137Cs in sediment and surface water samples varies between 0.35±0.03 and 1.30±0.15 Bq kg-1, 1.10±0.12 and 1.85±0.16 Bq m-3, respectively.
Keywords: Buyuk Menderes, 137Cs, sediment, water.
Akozcan S (2011) Concentrations of 137Cs in Sediment and Waters of Buyuk Menderes River and Dilek Peninsula Buyuk Menderes Delta. Ekoloji 20 (81): 55-60.
GÝRÝÞ
Denizden, karadan ve atmosferden kirletilme potansiyeli olan akuatik ortamlar, kirlenmenin en yoðun olduðu yerlerdir. Özellikle kýyýsal bölgelerde, fosfat iþleme tesislerinin çoðalmasý, nükleer santraller, yapay gübre, deterjan, pestisit ve fosil yakýt kullanýmýna baðlý olarak doðal ve yapay radyonüklid ve aðýr metal konsantrasyonlarý hýzla artmaktadýr. Denizel ortamda radyoaktif çevre kirliliðine neden olan en büyük yapay radyasyon kaynaðý atmosferde gerçekleþtirilen nükleer bomba ve silah denemeleri sonucu meydana gelen radyoaktif serpintilerdir. Ayrýca nükleer tesislerde meydana gelen kazalar ve sýzýntýlar, radyoaktif atýk yýðýnlarý, nükleer denizaltý ve uçak kazalarý da yapay radyonüklid kaynaklarý arasýnda yer almaktadýr.
Doðal olarak bulunan ya da çeþitli denemeler veya nükleer santral kazalarýndan sonra çevreye yayýlan
137Cs, 90Sr, 14C, 65Zn, 40K gibi radyoaktif elementler akuatik ortamlarda radyasyon kirlenmesinin ortaya çýkmasýna neden olurlar. Bu radyoaktif izotoplar organizmalar tarafýndan ortamdan yüksek düzeylerde alýnarak, gýda zinciri sisteminde tehlikeli
olabilirler (Egemen 2000, Aközcan 2009).
1963 ve öncesi nükleer silah testleri ve 1986 yýlýndaki Çernobil kazasý sonucunda geniþ miktarda yapay radyonüklid kýsa zamanda atmosfere yayýl- mýþtýr. 1945 yýlýnda atmosferik nükleer silah dene- melerine baþlanmasýndan günümüze kadar geçen zamanda çevreye yayýlan radyonüklidler arasýnda, sadece uzun yarý-ömürlü olanlar (14C, 137Cs, 90Sr gibi) denizel ortamda ve canlýlarýn vücudunda kalmýþtýr. Bu radyonüklidlerden biyolojik bakýmdan en önemlileri 500 ile 1000 yýllýk bir süre için potansiyel olarak tehlikeli sayýlan 137Cs ve 90Sr'dýr (Ergül 2004). 137Cs ve 90Sr karþýlatýrýldýðýnda ise iç (internal) ýþýnlamada en etkili olanýn 137Cs olduðu saptanmýþtýr (Kýlýç 2006).
Potasyuma benzer kimyasal özelliklere sahip alkali bir metal olan sezyumun radyoaktif izotop- larýndan biri olan 137Cs, nükleer fisyonun önemli ürünlerinden bir tanesidir. 137Cs, 30,17 yýl gibi uzun bir fiziksel yarý ömre sahip olmasý nedeniyle ekosistemde uzun süre etkili olabilen ve biyolojik açýdan son derece önemli olan bir radyonükliddir.
137Cs'nin genel olarak atmosferik yaðýþlar Geliþ: 14.01.2011 / Kabul: 09.10.2011 Serpil AKOZCAN
Kýrklareli University, Faculty of Science and Literature, Department of Physics, Kavakli Campus 39160, Kýrklareli-TURKIYE
*Corresponding author: serpil.akozcan@kirklareli.edu.tr
vasýtasýyla oluþan ana kaynaðý, 1954-1963 yýllarý süresince termonükleer silahlarýn atmosferik denemeleridir. Daha sonra 1986'da meydana gelen Çernobil kazasý ile radyolojik açýdan en önemli izotop olan 137Cs'den Avrupa ve Asya'nýn karasal ve denizel olmak üzere pek çok bölümü etkilenmiþtir.
Tyler ve arkadaþlarý 1960'lý yýllarýn ortalarýna kadar nükleer denemeler sonucu oluþan toplam 137Cs'nin
%90'ýnýn yeryüzünde biriktiðini rapor etmiþlerdir (Tyler ve ark. 2001).
137Cs, atmosferden havadaki partiküllerle daðýla- rak kuru ve yaþ depozisyonla karasal ve denizel ortama yayýlýr. 137Cs'nin denizlerdeki davranýþý kimyasal yapýsýna ve fiziko-kimyasal karakteristiðine baðlýdýr. Denizel ortamlarda serbest kalan 137Cs, çözünür ya da askýdaki materyaller tarafýndan adsorblanýr. Yapay radyonüklidlerin denizlerdeki daðýlýmý, deðiþik etkenlere baðlý olarak bölgeden bölgeye farklýlýk gösterir. Bu sebeple denizel ortamlarda biriken 137Cs miktarý, radyonüklidin fiziksel ve kimyasal özelliklerine, kuru veya yaþ birikme þekline olduðu kadar, topografik ve meteorolojik çevre koþullarýna da baðlý olarak deðiþir (Aközcan 2009).
Deniz çevresindeki yapay radyonüklidlerin daðýlým ve davranýþlarýný açýklamak için dünyada birçok çalýþma yapýlmaktadýr ve bu çalýþmalarda 90Sr,
137Cs ve 239+240Pu izotoplarý kullanýlmaktadýr (Livingston ve Povinec 2000, Noureddine ve ark.
2006, Figueria ve ark. 2006).
Bu çalýþmanýn amacý, Büyük Menderes Nehri ve Dilek Yarýmadasý Büyük Menderes Deltasý'ndan alýnan sediment ve su örneklerinde bulunan 137Cs konsantrasyonunu mevsimsel olarak tayin ederek sucul ortamdaki etkilerini belirlemektir. Böylece
137Cs ile ilgili bir veri tabaný oluþturulmasý hedeflen- miþtir.
MATERYAL VE METOT
Sediment ve su örnekleri Büyük Menderes Nehri ve Dilek Yarýmadasý Büyük Menderes Deltasý'nda belirlenen yerlerden Mart 2006- Temmuz 2007 tarihleri arasýnda mevsimsel olarak toplanmýþtýr (Þekil 1). Þekil 1'de, Büyük Menderes 'A' harfi ile Dilek Yarýmadasý Büyük Menderes Deltasý ise 'B' harfi ile belirtilmektedir.
Araþtýrma bölgemiz olan Büyük Menderes Nehri'nin toplam uzunluðu 529 km, debisi ise 44,32 m3s-1'dir. Ekolojik özellikler nedeniyle, Türkiye'nin tarýmsal potansiyel bakýmýndan önde gelen alanlarýndan olan Büyük Menderes Havzasý
Denizli'den baþlayarak Ege Denizi kýyýlarýna uzanan çok geniþ ovalarý kapsamaktadýr. Nazilli, Aydýn ve Söke ovalarýný besleyen Büyük Menderes Nehri 24873 km2'lik bir alanýn sularýný toplayarak Söke ilçesi Dipburun mevkiinde Ege Denizi'ne dökülür.
Büyük Menderes Nehri, yerleþim yerlerinden kaynaklanan evsel atýk sular, sanayi kuruluþlarýnda oluþan endüstriyel atýk sular, aþýrý, zamansýz ve yanlýþ gübre-pestisit kullanýmý etkileriyle kirletil- mektedir. Atýk alýcý ve taþýyýcý ortamý olarak iþlevini sürdüren Büyük Menderes Nehrin'e, teknolojik, evsel ve kentsel atýklarýn deþarj edilmesi, milyonlar- ca yýlda oluþan ekolojik dengelerin son yýllarda bo- zulmasý sonucunu getirmiþtir (Aközcan 2009). Tüm bu sebeplerle artan toprak ve su kirliliði çevresel bir problem olarak ülkemizde ve tüm dünyada incelenmektedir (Camgoz ve Yaprak 2009).
Ege Bölgesi'nde bulunan Dilek Yarýmadasý yaklaþýk 20 km uzunluðunda ve 6 km geniþliðinde olup, Aydýn Ýli sýnýrlarý içinde yer almaktadýr. Söke ve Kuþadasý ilçelerinin sýnýrlarý içinde yer alan 10985 hektarlýk bir alana sahip olan yarýmadanýn güneyine bitiþik olan Büyük Menderes Deltasý'nýn en önemli su kaynaðý Büyük Menderes Nehridir (Koç ve Yaðmur 2007).
Belirlenen noktalardan toplanan sediment örnekleri laboratuara getirilmiþ ve yaþ aðýrlýklarý belirlenip uygun sýcaklýklarda etüvde kurutul- muþtur. Kuru aðýrlýklarý belirlendikten sonra havanda öðütülen örneklerdeki 137Cs aktivitesi, belirlenen geometride (sediment örnekleri Mari- nelli kaplarda) gama spektrometresi kullanýlarak 662 keV enerjili gamalardan tayin edilmiþtir.
Örneklerdeki 137Cs konsantrasyonlarýnýn belirlen- mesinde kullanýlan gama spektrometre sistemi Ortec GEM 150P4 HPGe (1,33 MeV'de FWHM:
2,3 keV, relatif verim %150 ve pik/compton= 90/1 dýr.) dedektör, zýrh, Dspec jr, gammavision ve Genie 2000 yazýlým programýný içeren bilgisayardan oluþmaktadýr.
Deniz suyunda 137Cs tayini için belirlenen istasyonlardan 40 litre örnek alýnmýþtýr. Örnekler pH 1 olacak þekilde asitlendirildikten sonra AMP (Ammonium Phosphomolybdate) ilavesiyle
137Cs'nin çökelmesi saðlanmýþ ve bir takým kimyasal ayýrma iþleminden sonra uygun geometriye getirilen örnekler gama spektrometresi ile sayýlmýþtýr. Su örnekleri HPGe dedektörde sayýldýktan sonra donduruculu kurutucuda kurutulmuþ ve enerji daðýlýmlý X-ýþýný fluoresans'da (EDXRF) kimyasal
verim tayinleri yapýlmýþtýr.
Örneklerin enerji ve verim kalibrasyonlarý için uygun geometrilere sahip epoksi matriks içerisinde multinüklid bulunan standart kaynaklar kullanýl- mýþtýr. Kullanýlan standartlar "California Isotope Product Laboratories" tarafýndan hazýrlanmýþtýr.
BULGULAR
Denizel ortamlarda, bir kýsmý biyojenik diðer kýsmý da litojenik orijinli olan suda asýlý partikül materyaller radyonüklidleri adsorbe ederek dibe çökerler. Bu sebeple sedimentler birçok radyonük- lidi içerirler ve incelenen bölgenin kontaminasyonu hakkýnda bize bilgi verirler. Ayrýca deniz dibinde yaþayan bentik organizmalar tarafýndan sedimentten alýnan radyonüklidlerin insana kadar ulaþmasý söz konusudur (Topçuoðlu 2005). Bu nedenle çalýþmada sedimentte bulunan 137Cs konsantrasyonu da incelenmiþtir. Elde edilen konsantrasyonlar Tablo 1’de verilmiþtir. Alýnan sediment örneklerindeki en yüksek 137Cs konsantrasyonu 1,30±0,15 Bq kg-1ile ilkbahar mevsiminde, en düþük konsantrasyonu ise 0,35±0,03 Bq kg-1ile yaz mevsiminde tayin edilmiþ- tir (Þekil 2). Araþtýrma sonucunda alýnan sediment örneklerinde ortalama 137Cs konsantrasyonunun 0,73±0,14 Bq kg-1olduðu tespit edilmiþtir.
Denizel ortamda 137Cs ve 90Sr gibi radyonük- lidler en fazla suda bulunduklarýndan dolayý bu radyonüklidleri uzun yýllar boyunca deniz suyunda tayin etmek mümkündür. Akuatik ortamda izleme
çalýþmalarý yapýlýrken bu sebeple su örneklerinin de incelenmesinde önem vardýr. Çalýþmamýzda deniz ve göl suyunda bulunan 137Cs konsantrasyonu da incelenmiþ olup elde edilen en yüksek 137Cs konsantrasyonu 1,85±0,16 Bq m-3 ile ilkbahar mevsiminde, en düþük konsantrasyonu ise 1,10±0,12 Bq m-3 ile yaz mevsiminde tayin edilmiþtir (Tablo 2).
Araþtýrma sonucunda alýnan su örneklerinde ortalama 137Cs konsantrasyonunun 1,58±0,12 Bq m-3 olduðu tespit edilmiþtir.
TARTIÞMA
Bu çalýþmada 2 farklý bölgeden (Büyük Men- deres Nehri ve Dilek Yarýmadasý Büyük Menderes Deltasý) mevsimsel olarak toplanan sediment ve su örneklerinde 137Cs konsantrasyonlarýnýn deðiþimi incelenmiþtir. Elde edilen sonuçlara göre radyo- nüklid konsantrasyonlarýnda mevsime baðlý farklar olduðu ve yaðýþlarýn radyonüklid birikimi üzerinde etkili olduðu bulunmuþtur.
Dünyada ve Türkiye'de sediment ve suda 137Cs ile ilgili yapýlan birçok çalýþma bulunmaktadýr. Bu Tablo 1. Sediment örneklerinde 137Cs konsantrasyonunun
mevsimsel deðiþimi.
Þekil 1. Örnekleme istasyonlarý.
Þekil 2. Sediment örneklerinde 137Cs konsantrasyonunun mevsimsel deðiþimi.
çalýþmalardan bazýlarýnda elde edilen veriler Tablo 3, Tablo 4, Þekil 4 ve Þekil 5'de verilmiþtir.
Akdeniz'de yapýlan bir çalýþmada aylýk olarak deniz suyunda 137Cs konsantrasyonlarý tayin edilmiþ ve en dikkat çekici depozisyonun yoðun yaðýþlarýn olduðu sezonlar olan ilkbahar ve son bahar sonlarýnda olduðu görülmüþtür (Lee ve ark. 2003).
Bu çalýþmada da her iki istasyonda yüksek konsant- rasyonlar yoðun yaðýþlarýn olduðu dönemlerde bulunmuþtur.
Deniz ve göl sularýndaki 137Cs konsantrasyonlarý derinliðe ve su hareketlerine baðlý olarak deðiþebilir (Yýldýz ve Yener 2010). 137Cs'nin deniz suyunda dikey daðlýmý üzerine yapýlan bir çalýþmada, yüzeyden derine inildikçe 137Cs konsantrasyo- nunun azaldýðý görülmüþtür (Molero ve ark. 1995).
Deniz ve göl yüzeyinde biriken 137Cs gibi yapay radyonüklidler, çok büyük su hacmi içinde hýzlý bir þekilde seyreldiklerinden oldukça düþük seviyelerde doza neden olmaktadýr. 137Cs su ürünlerinde düþük
konsantrasyonlarda tutulduðundan bu tür ürünlerin tüketilmesi sonucu alýnacak dozlar da düþük olmaktadýr (Anonymous 2007).
137Cs'nin yüksek çözünürlüðüne baðlý olarak sedimentteki konsantrasyonunun az olduðu gözlenmiþtir. 137Cs'nin su kolonlarýndan sedimente geçiþini etkileyen pek çok parametreden baþlýcalarý, radyonüklidin suda kalýþ süresi, su derinliði, suda bulunan askýdaki materyallerin çökme hýzý ve radyonüklidin çözünürlüðüdür (Uður 1998). Deniz sedimentlerinde 137Cs'nin konsantrasyonu sedi- mentin tanecik boyutu, mineral bileþimi ve organik madde içeriðine baðlý olarak da deðiþim gösterir (Papaefthymiou ve ark. 2007).
Topçuoðlu ve ark. (1993) Akdeniz'de yaptýklarý bir çalýþmada Mersin Akkuyu'dan toplanan sediment örneklerinde 137Cs konsantrasyonlarýnýn ND ile 2,5±2,1 Bq kg-1kuru aðýrlýk arasýnda deðiþ- tiðini bulmuþlar ve elde edilen konsantrasyonlar ile bu çalýþmadaki konsantrasyonlar karþýlaþtýrýldýðýnda birbirine yakýn olduðu görülmüþtür. Her iki çalýþma bölgesinde de 137Cs konsantrasyonunu yükseltecek bir etki olmadýðý saptanmýþtýr.
Bulgaristan'ýn Karadeniz kýyýsý boyunca yapýlan bir çalýþmada, dip sedimentlerinde ilkbahar, sonba- har ve yaz mevsimlerinde ölçülen 137Cs konsan- Tablo 2. Su örneklerinde 137Cs konsantrasyonunun
mevsimsel deðiþimi.
Þekil 3. Su örneklerinde 137Cs konsantrasyonunun mevsimsel deðiþimi.
Tablo 3. Suda 137Cs ile ilgili çalýþmalar.
Þekil 4. Su örneklerinde 137Cs konsantrasyonu ile ilgili çalýþmalar.
trasyonlarýnýn dip sedimentinin yapýsýna çok baðlý olduðunu ve yüksek konsantrasyonlarýn sebebinin sedimentin yapýsýna ve Karadeniz'e akan büyük nehirlerin etkisine baðlý olduðunu ileri sürmüþler- dir. Karadeniz'deki serpinti 137Cs'nin kaynaðýnýn Mayýs 1986'da olan karakteristik Çernobil serpintisi, bir diðerinin ise atmosferik silah denemeleri olduðunu belirtmiþlerdir (Strezov ve ark. 1998).
Ülkemizde bugünlerde gündemde olan reaktör kurulumu için yoðun çalýþmalar yapýlmaktadýr. Bu sebeple 137Cs gibi yapay radyonüklid ölçümlerinin sadece reaktörün kurulacaðý bölgelerde deðil tüm Ege Denizi Türkiye kýyý þeridinde de belirli periyotlarla yapýlmasýnda ve devam ettirilmesinde büyük yarar vardýr. Özellikle Çernobil kazasýndan sonra dünyada birçok ülkede denizel ortamlarda bu tür radyonüklid ölçümlerini belirli aralýklarla yapmaktadýr.
Ülke genelinde radyasyon dozu hesaplamalarý Türkiye Atom Enerjisi Kurumu (TAEK) tarafýndan Çernobil kazasý sonrasýnda meteorolojik koþullara baðlý olarak radyasyondan etkilenme derecelerine göre Marmara, Doðu Karadeniz, Batý Karadeniz ve diðer bölgeler olmak üzere 4 coðrafik bölge için yapýlmýþtýr. Radyoaktif bulutun geçiþi sýrasýnda ülke geneline göre daha fazla yaðýþ alan Marmara ve Doðu Karadeniz bölgelerinin daha fazla radyoaktif kirlenmeye maruz kaldýklarý tespit edilmiþtir.
TAEK'in belirlediði kýrsal ve kentsel yerleþimler için topraktaki 137Cs kirliliði nedeniyle dýþ ýþýnlanma dozlarýna bakýldýðý zaman çalýþmada belirtilen araþtýrma bölgemiz olan Söke'de (Ege Bölgesi), kentsel olarak yýllýk doz miktarýnýn 0,037 mSv olduðu bulunmuþ ve örnekleme yapýlan bölgenin bir risk teþkil etmediði görülmüþtür (Anonymous 2007).
TAEK tarafýndan Çernobil kazasýndan sonra tüm Türkiye'de 1986 yýlýna yansýtýlmýþ deðerler ile çizilmiþ Þekil 6'deki haritaya bakýlarak bir karþýlaþtýrma yapýlmýþtýr (Anonymous 2007). Bu çalýþma ile elde edilen 137Cs konsantrasyonlarý risk oluþturmasa da, elde edilmiþ verilerin ileride yapýlacak çalýþmalara ýþýk tutmasý söz konusudur.
Çalýþmalarýmýzýn Ege Denizi için sürekli daha kapsamlý bir þekilde yapýlmasý planlanmaktadýr.
TEÞEKKÜR
Bu çalýþmada gama spektroskopisi ölçümlerimi yapmama olanak saðlayan Türkiye Atom Enerjisi Kurumu'na teþekkürü bir borç bilirim.
Þekil 6. Türkiye, 137Cs Kirlilik Haritasý (Anonymous 2007).
Tablo 4. Sedimentte 137Cs ile ilgili çalýþmalar .
Þekil 5. Sediment örneklerinde 137Cs konsantrasyonu ile ilgili çalýþmalar.
KAYNAKLAR
Aközcan S (2009) Didim ve Ýzmir Körfezi Sediment, Deniz Suyu ve Farklý Deniz Organizmalarýnda Bazý Radyonüklid ve Aðýr Metal Düzeylerinin Ýzlenmesi. Doktora Tezi, Ege Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Nükleer Bilimler Anabilim Dalý, Ýzmir.
Anonymous (2007) Çernobil Kazasýnýn ülkeler üzerindeki etkileri. Çernobil serisi No: 5, Türkiye Atom Enerjisi Kurumu, Ankara.
Anonymous (2007) Türkiye için doz deðerlendirmeleri. Çernobil serisi No:7, Türkiye Atom Enerjisi Kurumu, Ankara.
Egemen Ö (2000) Çevre ve su kirliliði. Ege Üniversitesi Yayýnlarý, Su Ürünleri Fakültesi Yayýn No:
42, Ýzmir.
Ergül HA (2004) Karadeniz'in Trabzon yöresinde Oksik Zon'da sedimentasyon yapan materyalin bazý aðýr metal, radyonüklid, organik karbon ve klorofil-a düzeylerinin araþtýrýlmasý. Doktora Tezi, Karadeniz Tenik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Biyoloji Anabilim Dalý, Trabzon.
Figueira RCL, Tessler MG, Mahiques MM, Cunha LIL (2006) Distribution of 137Cs, 238Pu and
239+240Pu in sediments of the southeastern Brazilian shelf-SW Atlantic margin. Science of the Total Environment 357 (1-3): 146-159.
Camgoz YI, Yaprak G (2009) Determination Natural Radioactivity Levels Agricultural Soils Kucuk Menderes Basin. Ekoloji 18 (70): 74-80.
Kýlýç Ö (2006) Sezyum-137'nin (Cs-137) Güney Marmara'daki daðýlýmý. Yüksek Lisans Tezi, Ýstanbul Üniversitesi, Ýstanbul.
Koc H, Yagmur EA (2007) The Scorpiofauna (Scorpiones) of Dilek Peninsula National Park (Soke- Kusadasi, Aydin). Ekoloji 17 (65): 52-59.
Lee SH, La Rosa JJ, Levy-Paloma I, Oregioni B, Pham MK, Povinec PP, Wyse E (2003) Recent inputs and budgets of 90Sr, 137Cs, 239,240Pu and241Am in the northwest Mediterranean Sea. Deep-Sea Research II 50: 2817-2834.
Livingston HD, Povinech PP (2000) Antropogenic marine radioactivity. Ocean and Coastal Management 43: 689-712.
Molero J, Sanchez-Cabeza JA, Merino J, Pujol LL, Mitchell PI, Vidal-Quadras A (1995) Vertical Distribution of Radiocaesium, Plutonium and Americium in the Catalan Sea (Northwestern Mediterranean). Journal of Environmental Radioactivity 26: 205-216.
Noureddine A, Menacer M, Boudjenoun R, Benkrid M, Boulahdid M, Kadi-hanifi M, Lee S-H, Povinec PP (2006) 137Cs in seawater and sediment along the Algerian coast. Radioactivity in the Environment 8: 156-164.
Noureddine A, Benkrid M, Maoui R, Menacer M, Boudjenoun R (2007) Distribution of Natural Radioactivity, 137Cs, 90Sr, and Plutonium isotopes in a water column and sediment core along the Algerian Coast. Science and Technology of Nuclear Installations, Article ID 48598, doi:10.1155/2007/48598
Papaefthymiou H, Papatheodorou G, Moustakli A, Christodoulou D, Geraga M (2007) Natural radionuclides and 137Cs distributions and their relationship with sedimentological processes in Patras Harbour, Greece. Journal of Environmental Radioactivity 94: 55-74.
Perianez R (2008) A modelling study on 137Cs and 239,240Pu behaviour in the Alboran Sea, western Mediterranean. Journal of Environmental Radioactivity 99: 694-715.
Strezov A, Milanov M, Mishev P, Stoilova T (1998) Radionuclide accumulation in near-shore sediments along the Bulgarian Black Sea Coast. Applied Radiation and Isotopes 49 (12): 1721-1728.
Topçuoðlu S, Kut D, Esen N, Güven KC, Cevher E (1993) The effect of the Chernobyl on the marine radioactivity level in Akkuyu and Ýskenderun Bay of Turkey. Turkish Journal of Nuclear Sciences 20 (2):
37-42.
Topçuoðlu S, Güngör N (1999) Radionuclide concentrations in macroalgae and sediment samples from the Bosphorus. Turkish Journal of Marine Sciences 5: 19-24.
Topçuoðlu S (2001) Sources and distribution of anthropogenic radionuclides in Marmara Sea environment. Turkish Journal of Marine Sciences 7: 143-152.
Güven KC, Öztürk B (2005) Deniz Kirliliði. In: Topçuoðlu S (2005), Denizlerin Radyoaktif Kirliliði (VI. Bölüm). Tüdav Yayýnlarý No: 21, Ýstanbul,
Tyler AT, Carter S, Davidson DA, Long DJ, Tipping R (2001) The extend and significance of bioturbation on 137Cs distributions in upland soils. Catena 43: 81-99.
Uður A (1998) Gökova Körfezi deniz sediment korlarýnda radyoaktif Pb, Po, Ra, Cs, Am ve Pu izotoplarýnýn daðýlýmýnýn incelenmesi, sedimentasyon hýzý ve tarihleme çalýþmalarýnda kullanýlmasý.
Doktora Tezi, Ege Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Nükleer Bilimler Anabilim Dalý, Ýzmir.
Yildiz N, Yener G (2010) Dating of the Sediment Accumulation Rate, Radioactive and Heavy Metal Pollution in the Van Lake. Ekoloji 19 (77): 80-87.
