İş yerlerinde yaşanan psikolojik taciz davranışları: Alo 170 Çağrı Merkezi başvurularının değerlendirilmesi

ÇANKAYA ÜNøVERSøTESø SOSYAL BøLøMLER ENSTøTÜSÜ

øNSAN KAYNAKLARI YÖNETøMø ANABøLøMDALI

YÜKSEK LøSANS TEZø

øù YERLERøNDE YAùANAN PSøKOLOJøK TACøZ DAVRANIùLARI: ALO 170 ÇAöRI MERKEZø BAùVURULARININ DEöERLENDøRøLMESø

MEHMET TUNÇER

iv  

ÖZET

øù YERLERøNDE YAùANAN PSøKOLOJøK TACøZ DAVRANIùLARI: ALO 170 ÇAöRI MERKEZø BAùVURULARININ DEöERLENDøRøLMESø

TUNÇER, Mehmet Yüksek Lisans Tezi

Sosyal Bilimler Enstitüsü ønsan Kaynakları Yönetimi

Tez Yöneticisi : Yrd. Doç. Dr. ørge ùENER Eylül 2014, 115 sayfa

Bu çalıúma, Türkiye genelinde “øú Yerinde Psikolojik Taciz” (mobbing) davranıúlarının genel çerçevesinin anlaúılması amacıyla, øPT davranıúlarına maruz kalmıú çalıúanların 2014 yılı baúından 15 Mayıs 2014 tarihine kadar olan 135 günlük zaman diliminde Alo 170 Ça÷rı Merkezine yapmıú oldukları baúvurularının ikincil veriler üzerinden incelenmesiyle yapılmıú, tanımlayıcı bir araútırmadır. Araútırma sonucunda; ülkemizde çalıúanlara yönelik uygulanan øPT davranıúlarının her yıl katlanarak artmakta oldu÷u ve geliúmiú bölgelerde ve illerde çalıúanların daha çok øPT davranıúlarına maruz kaldıkları sonucuna ulaúılmıútır. Bununla birlikte, özel sektör çalıúanlarının kamu sektörü çalıúanlarına göre daha çok øPT’ye maruz kaldıkları; çalıúanlara ço÷unlukla amiri pozisyonunda olanlar ve hemcinsleri tarafından øPT davranıúlarının uygulandı÷ı; kamu sektöründe sa÷lık ve e÷itim iú kollarında çalıúanların; özel sektörde ise sanayi ve ma÷aza, restoran, market sektörü gibi hizmet sektörü iú kollarında çalıúanların daha çok øPT’ye maruz kaldıkları; ayrıca özel sektörde erkeklerin, kamu sektöründe kadınların, kamu sektöründe e÷itim seviyesi yüksek olanların, özel sektörde ise e÷itim seviyesi düúük olanların daha çok øPT’ye maruz kaldı÷ı bulgularına ulaúılmıútır. Bu araútırma ile de ortaya çıktı÷ı üzere, çalıúanların sa÷lı÷ına ciddi zararlar veren, örgütsel verimlili÷i ve iú barıúını bozan, toplumsal yapıda ve ekonomi üzerinde olumsuz yansımaları olan øPT ya da

v  

mobbing ülkemiz için önemli bir iú yeri sorunudur ve önleyici tedbirler alınmadı÷ı ve bu tedbirler ciddiyetle uygulanmadı÷ı sürece hem çalıúanlar ve aileleri, hem örgütler hem de toplum için sorun olmaya da devam edecektir.

vi  

ABSTRACT

PSYCHOLOGICAL HARASSMENT BEHAVIOURS AT WORK: EVALUATION OF ALO 170 CALL CENTER APPLICATIONS

TUNÇER, Mehmet Master Thesis

Graduate School of Social Sciences Human Resources Management

Supervisor : Ass. Prof. Dr. ørge ùENER September 2014, 115 pages

With the purpose of understanding the general framework of psychological harassment (mobbing) behaviors, this descriptive research examines the secondary data from Alo 170 Call Center applications of the employees throughout Turkey who were subject to psychological harassment (mobbing) at their workplace, within the time frame of 135 days starting from the beginning of 2014 until 15 May 2014. The findings of the study indicate that employee oriented psychological harassment behaviors increase exponentially each year and employees working in more developed regions and cities are subject more to such behaviors. In addition, according to research results, employees working in private sector than public sector are more subject to psychological harassment behaviors, these behaviors are practiced by the ones who have superior positions and by the fellows of the employees. Moreover, mostly females, employees with high education level and employees working in health and education businesses in the public sector; and males, employees with low education level and employees working in industry and service businesses like stores, restaurants and markets are subject to psychological harassment behaviors. Accordingly, as indicated by this research, psychological harassment behaviors which seriously harms employee health, destroys organizational efficiency and job peace and that has unfavorable reflection for society and the economy, is an important work problem. If no preemptive

vii  

precautions are taken and such precautions are seriously executed, it will continue to be a serious problem both for the employees and their families and society as well.

viii  

TEùEKKÜR

Tez çalıúmalarım süresince yardım ve katkılarıyla beni bilgilendiren ve yönlendiren tez danıúmanım Yrd. Doç. Dr. ørge ùENER’e, verilerin analizindeki destekleriyle Prof. Dr. Hasan Iúın DENER’e, konu hakkında verilerin temin edilmesinde ve görüúleriyle desteklerini benden esirgemeyen Çalıúma ve Sosyal Güvenlik E÷itim ve Araútırma Merkezi (ÇASGEM) uzmanı øsmail AKGÜN’e ve redaksiyon sürecindeki destekleriyle de Türk Dili ve Edebiyatı ö÷retmeni Mustafa ESER’e teúekkürü bir borç bilirim.

Ayrıca hayatımın her aúamasında oldu÷u gibi tez çalıúmalarım süresince de manevi deste÷iyle beni hiçbir zaman yalnız bırakmayan sevgili eúim Handan’a ve kendileriyle ilgilenmem gereken zamanlarda onlara vakit ayıramadı÷ım ama çevremdeki gülücük ve cıvıltılarıyla çalıúmalarımda en büyük motivasyon kaynaklarım olan o÷lum Samet ve kızım Hatice Begüm’e sevgilerimi bir kez daha bildirir haklarını helal etmelerini dilerim…

ix  

øÇøNDEKøLER

Sayfa No:

øNTøHAL BULUNMADIöINA øLøùKøN SAYFA ……….... iii

ÖZET ……….. iv

ABSTRACT ………... vi

TEùEKKÜR ………..…. viii

øÇøNDEKøLER ………..… ix

TABLOLAR LøSTESø ………..… xii

ùEKøLLER LøSTESø ……….... xiv

KISALTMALAR LøSTESø ………...………..….. xv

BÖLÜMLER GøRøù ……….………... 1

BÖLÜM 1 ………..…. 8

øù YERøNDE PSøKOLOJøK TACøZ KAVRAMI 1.1. øù YERøNDE PSøKOLOJøK TACøZ (Mobbing) KAVRAMI VE TANIMLAMA SORUNU ………... ₈

1.1.1. øú yerinde Psikolojik Taciz’in Tanısı ………. 14

1.1.2. Örgütlerde “Psikolojik Taciz” Modeli ………..…. 15

1.2. øù YERøNDE PSøKOLOJøK TACøZøN TANISINDA KULLANILAN PARAMETRELER ….………. 16

1.2.1. øú/Çalıúma Ortamı ……….. 16

1.2.2. Sıklık ……….. 16

1.2.3. Süre ……… 17

1.2.4. Davranıú Tarzları ………... 17

1.2.5. Taraflar Arasında Düzeysel Eúitsizlik ………... 17

1.2.6. Birbirini øzleyen Evrelerde Geliúme ……….. 18

x  

1.3. øù YERøNDE PSøKOLOJøK TACøZ SÜRECøNøN AKTÖRLERø 18

1.3.1. Psikolojik Taciz Ma÷durları (Kurbanlar) ……….. 19

1.3.2. Psikolojik Tacizi Uygulayan Taraf (Tacizci) ……… 20

1.3.3. Psikolojik Tacize Tanık Olan Taraf (øzleyici) ………... 22

1.4. øù YERøNDE PSøKOLOJøK TACøZ SÜRECøNøN YÖNÜ ……... 23

1.4.1. Hiyerarúik (Dikey) Psikolojik Taciz ……….. 24

1.4.1.1. Yukarıdan Aúa÷ıya Do÷ru Hiyerarúik Psikolojik Taciz …… 24

1.4.2.2. Aúa÷ıdan Yukarıya Do÷ru (Hiyerarúik) Psikolojik Taciz …. 26 1.4.2. Fonksiyonel (Yatay) Psikolojik Taciz ………... 27

1.5. øù YERøNDE PSøKOLOJøK TACøZ SÜRECø (PSøKOLOJøK TACøZ SENDROMU) ……... 29

1.5.1. Leymann’a Göre øPT Süreci ……….. 29

1.5.2. Harald Ege’ye Göre øPT Süreci (øtalyan Modeli) ………….. 31

1.5.2.1. Sıfır Mobbing Durumu ……….. 32

1.5.2.2. Çift Taraflı (Duble) Mobbing Durumu ……….. 33

1.5.3. Einarsen’e Göre øPT Süreci ………... 34

1.6. øù YERøNDE PSøKOLOJøK TACøZøN DERECELERø …………. 34

1.7. øù YERøNDE PSøKOLOJøK TACøZ DAVRANIùLARI …………. 35

1.8. øù YERøNDE PSøKOLOJøK TACøZE NEDEN OLAN FAKTÖRLER ………... 41 1.8.1. Bireysel Faktörler ……….. 42 1.8.2. Durumsal Faktörler ……… 46 1.8.3. Örgütsel Faktörler ……….. 48 1.8.4. Sosyal Faktörler ………. 54 1.9. øPT NøN SONUÇLARI ……… 56

1.9.1 øPT’ nin Birey/Çalıúan Üzerinde Oluúturdu÷u Sonuçlar …… 59

1.9.2. øPT’nin Örgüt Üzerinde Oluúturdu÷u Sonuçlar ………. 62

1.9.3. øPT’nin Toplum ve Ekonomi Üzerinde Oluúturdu÷u Sonuçlar ………. 64

1.9.4. øPT’nin Aile Üzerinde Oluúturdu÷u Sonuçlar ………... 65

1.10. øPT HAKKINDA YAPILMIù OLAN ARAùTIRMALARIN KAPSAM VE BOYUTLARI ………... 65

xi  

BÖLÜM II ……….. 68

2.1. ARAùTIRMANIN AMACI VE YÖNTEMø ……….. 68

2.2. ARAùTIRMANIN SINIRLILIKLARI ……….. 69

2.3. ÖRNEKLEM øLE øLGøLø TANIMLAYICI BøLGøLER ……….... 70

BÖLÜM III ………. 73

ARAùTIRMA BULGULARI VE YORUMLARI BÖLÜM IV ………. 94

SONUÇ VE ÖNERøLER ………... 94

KAYNAKÇA ……….. 103

ÖZ GEÇMøù ……….. 114

xii  

TABLOLAR LøSTESø

TABLOLAR

Tablo 1. Mobbing øle ølgili Farklı Kavramlar ve Açıklamalar ……….. 11

Tablo 2. Türkiye’de Mobbing Yerine Kullanılan Kavramlar ………... 13

Tablo 3. øú Yeri ve Kiúisel Düzeyde Mobbing Sürecinde Yer Alan Aúamalar …. 31 Tablo 4. øú Yerinde Psikolojik Taciz Davranıúları ……… 37

Tablo 5. Örgütlerde Psikolojik Tacizi Ortaya Çıkaran Nedenler ……….. 43

Tablo 6. Toplumsal Yapı ve Psikolojik Taciz øliúkisi ………... 55

Tablo 7. øú Yerinde Psikolojik Tacizin Etkileri ……… 58

Tablo 8. øú Yerinde Psikolojik Taciz Ma÷durlarında Oluúan Fiziksel ve Psikolojik Rahatsızlıklar ………...……… 62

Tablo 9. Alo 170 Ça÷rı Merkezine Yapılan øPT Baúvurularının Yıllara Göre Da÷ılımı (2011-2014) ……….. 71

Tablo 10. Baúvuruya Neden Olan øPT Konuları. ……… 71

Tablo 11. ùikâyet Dönüúen Baúvurular (01/01/2014-15/05/2014/2014) ……….. 72

Tablo 12. øPT Baúvurularının ùikâyete Dönüúmesinin Sebeplerine Ait Veriler... 72

Tablo 13. øPT Baúvurusunda Bulunanların Cinsiyet – Yaú Durumuna Ait Veriler………... 73

Tablo 14. Maruz Kalınan øPT Sürelerine Ait Veriler ………... 74

Tablo 15. Cinsiyete Göre øPT’ ye Maruz Kalma Süresine Ait Veriler …………. 75

Tablo 16. øPT Uygulayanların Cinsiyetine Ait Veriler ………... 77

Tablo 17. ùikâyet Edilenin Cinsiyetine Göre ùikâyetçilerin Cinsiyet Da÷ılımına Ait Veriler ……….. 79

Tablo 18. ùikâyet Edilenlerin “Bir Kiúi” ya da “Grup” Olma Durumlarına Ait Veriler. ………. 79

Tablo 19. ùikâyet Edilenin Örgütsel Konumlarına (Statülerine) Ait Veriler. … 80 Tablo 20. Baúvuruda Bulunanların Mesleki Da÷ılımlarına Ait Veriler. ………... 81

Tablo 21. øletiúime Yönelik Saldırı Çeúitlerine Ait Veriler. ………. 82

Tablo 22. Sosyal øliúkilere Yönelik Saldırı Çeúitlerine Ait Veriler. ………. 83

Tablo 23. øtibara Yönelik Saldırı Çeúitlerine Ait Veriler. ………. 83

Tablo 24. Yaúam ve øú Kalitesine Yönelik Saldırı Çeúitlerine Ait Veriler. …….. 84

xiii  

Tablo 26. Baúvuranların Konulan Psikiyatrik Tanı Çeúitlerine Ait

Veriler... 85 Tablo 27. øPT Baúvurusunda Bulunanlara Konulan Tıbbi Tanı Çeúitleri ……… 86 Tablo 28. Baúvuranların Aldıkları Tıbbi ve Psikolojik Destek Çeúitlerine

Ait Veriler. ………. 86 Tablo 29. øPT Baúvurusunda Bulunanların Sektörel Da÷ılımına Ait Veriler…… 87 Tablo 30. Baúvuruda Bulunanların Sektörel Bazda Cinsiyet Da÷ılımı

Oranları. ……… 87 Tablo 31. Baúvuruda Bulunan “Kamu Çalıúanları”nın Kurumlarına Ait

Veriler. ………... 88 Tablo 32. Baúvuruda Bulunan “Özel Sektör Çalıúanları”nın øú kollarına Ait

Veriler……….. 89 Tablo 33. Baúvuruda bulunanların Sektör- Yaú Durumu Oranlarına Ait

Veriler……….. 90 Tablo 34. Baúvuruda Bulunanların Sektör-E÷itim Durumu Verileri………. 91 Tablo 35. Sosyo-Ekonomik Geliúmiúlik Endeksine Göre (SEGE) Baúvuruda

Bulunanların Sektör-øl Da÷ılım Oranlarına Ait Veriler. ………… 92 Tablo 36. Bölgesel Geliúmiúlik Düzeyine Göre øPT Baúvurusunda Bulunan

xiv  

ùEKøLLER LøSTESø

ùEKøLLER

ùekil 1. øPT “Mobbing” Modeli (Nedenleri, Süreci ve Sonuçları) ………… 16 ùekil 2. øPT Sürecinin Aúamaları ………. 30 ùekil 3. Ege’nin Psikolojik Taciz Aúamaları ……… 33

xv  

KISALTMALAR LøSTESø

AA : Anadolu Ajansına A.g.e. : Adı geçen eser

ÇSGB : Çalıúma ve Sosyal Güvenlik Bakanlı÷ı

ÇASGEM : Çalıúma ve Sosyal Güvenlik E÷itim ve Araútırma Merkezi E. : Esas No

K. : Karar No

ILO : Uluslararası Çalıúma Örgütü øK : ønsan Kaynakları

øPT : øú Yerinde Psikolojik Taciz

LIPT : Leymann Inventory of Psychological Terrorism ODTÜ : Orta Do÷u Teknik Üniversitesi

R.G. : Resmi Gazete

SGK : Sosyal Güvenlik Kurumu T. : Tarih

TDK : Türk Dil Kurumu

PTSD : Travma Sonrası Stres Bozuklu÷u TBMM : Türkiye Büyük Millet Meclisi WARQ : øú Yeri Saldırganlı÷ı Araútırması WHO : Uluslararası Sa÷lık Örgütü v.d. : ve di÷erleri

1

*ø5øù

6RQ \]\ÕOGD oRN KÕ]OÕ ELU úHNLOGH GH÷LúHQ YH JHOLúHQ HNRQRPLN, sosyal ve siyasal NRúXOODUEHUDEHULQGHoDOÕúPDKD\DWÕYH|]HOOLNOHoDOÕúDQKDNODUÕQGDda oHúLWOL GH÷Lúim YHJHOLúLPOHUHQHGHQROPXúWXU%XGH÷LúLP YHJHOLúLP LOHELUOLNWHLú\HULQGH LQVDQD GH÷HU YHUPH\HQ NODVLN \|QHWLP DQOD\ÕúÕ \HULQL PRGHUQ YH SRVWPRGHUQ \|QHWLP DQOD\ÕúODUÕQD WHUN HWPH\H EDúODPÕúWÕU \D GD WHUN HWPHN ]RUXQGD NDOPÕúWÕU .DPXR\X EDVNÕVÕ YH PHG\DQÕQ J|] DUGÕ HGLOHPH] HWNLVL GH oDOÕúPD KD\DWÕQÕQ kRQWUROQGH GDKD EDúDW ELU J|UHY VWOHQPH\H EDúODPÕúWÕU %X DQOD\Õú GH÷LúLNOL÷L LQVDQND\QD÷ÕQÕLú \HUOHULQGHNXUXPXQ|UJWQHQ|QHPOLXQVXUXKDOLQH JHtirmLúWLU 'ROD\ÕVÕ\OD; insan ND\QD÷ÕQÕQ |QHPLQLQ giderek DUWPDVÕ Lú \HULQGH oDOÕúDQODUÕQ \DúDGÕ÷Õher tUO ROXPVX] VUHo YH X\JXODPDODUÕQ GD hassasiyetle incelenmesini gerekli NÕOPDNWDGÕU

*QP]GH oDOÕúPD \DúDPÕQGD IDUNOÕ VRUXQODU GLNNDW oHNPH\H EDúODPÕúWÕU dDOÕúDQODUÕQ \DúDGÕNODUÕ VRUXQODUGDQ ELUL GH, Lú \HUOHULQGH oDOÕúPD DUNDGDúODUÕ WDUDIÕQGDQ SVLNRORMLN WDFL] LoHUHQ GDYUDQÕúODUD PDUX] NDOPDODUÕGÕU øú \HULQGH oDOÕúDQODUÕQ VLVWHPDWLN RODUDN \DúDGÕ÷Õ EDVNÕ ROD\ODUÕQÕQ JHQHO DGÕ RODQ YH NLúL\H oDOÕúPDDUNDGDúODUÕQD ailelerine, kuruma|UJWH hatta topluma ciddi boyutta zararlar verebilen øú\HULQde Psikolojik Taciz (ø37 \D GD \D\JÕQ RODUDN NXOODQÕODQ DGÕ\OD µPREELQJ¶ GQ\DGD YH ONHPL]GH WP NDPX NXUXPODUÕ YH|]HO VHNW|U |UJWOHUinde X]XQVUHGLU var ROGX÷XELOLQHQDQFDNWDQÕPՁ]HULQGHWDPELUX]ODúPDVD÷ODQDPDPÕú ve VÕQÕUODUÕkesin olarak belirlenemeyen ELULú\HULKDVWDOÕ÷ÕGÕU

+D\DWÕPÕ]ÕQ |QHPOL ELU NÕVPÕ Lú \HUOHULQGH JHoPHNWHGLU øQVDQODU QHUHGH\VH DLOHOHULQGHQ DUNDGDúODUÕQGDQ GDKD ID]OD Lú DUNDGDúODUÕ\OD YDNLW JHoLUPHNWHdirler. 'ROD\ÕVÕ\OD oDOÕúPD KD\DWÕ VDGHFH \DúDPÕQÕ VUGUHELOPHN YH JHOLU HOGH HGHELOPHN DPDFÕ\OD\UWOHQELULúOHYROPDNWDQoÕNPÕúLQVDQÕQsosyal ve psikolojik olarak da GR\XP VD÷ODPDVÕQÕ VD÷OD\DQ ELU IDDOL\HWOHU VUHFL KDOLQHJHOPLúWLUAncak EXVUHo EQ\HVLQGHELUoRNVRUXQX da EDUÕQGÕUPDNWDGÕU5HNkEHWNkUEDVNÕVÕ oDWÕúPD, stres, kariyer beklentisiNLúLVHO KÕUVODUYE KXVXVODUoDOÕúPDKD\DWÕLoHULVLQGH EDúOÕ EDúÕQD bir sorun olan ya da ROXúDELOHFHNIDUNOÕVRUXQODUDND\QDNOÕNWHúNLOHGHQKXVXVODUGDQ ELU NDoÕ RODUDN VD\ÕODELOLU øú\HULQGH 3VLNRORMLN 7DFL] ø37 olgusu da oDOÕúDQODU,

2

DLOHOHUL |UJWOHU YH JHQLú SHUVSHNWLIWHQ EDNÕOGÕ÷ÕQGDWRSOXPlar LoLQGLNNDWoHNLFL ve |QHPOL bir sorun olarak |]HOOLNOHVRQ\ÕOODUGDoDOÕúPDKD\DWÕ ve kamuoyu JQGHPLQH JLUPLúWLU

Bir |UJWWH oDOÕúDQÕQ \D GD oDOÕúDQODUÕQ VWOHUL DVWODUÕYH\D D\QÕ VHYL\HGHNL oDOÕúPD DUNDGDúÕDUNDGDúODUÕ WDUDIÕQGDQ, LWLFL |WHNLOHúWLULFL \RN VD\ÕFÕ DúD÷ÕOD\ÕFÕ NDED VD\JÕVÕ] \ÕOGÕUÕFÕ WHKGLW HGLFL KDNVÕ] YH ]DUDUOÕ vb. tutum, GDYUDQÕú YH uygulamalar silsilesinin sistemli ve VUHNOL KHGHIL ROPDVÕ\OD EDúOD\DQ YH LúWHQ D\UÕOPD\DGDoRNLOHULG]H\GHLQWLKDUDNDGDUYDUDELOHQ ELULOHWLúLPHWNLOHúLP VUHFL RODUDN DoÕNODQDn kavram ilk defa ¶OÕ \ÕOODUGD KD\YDQ GDYUDQÕúODUÕ konusunda oDOÕúPDODU \DSDQAvusturyaOÕ ELOLP DGDPÕ .RQUDG /RUHQ] WDUDIÕQGDQ KD\YDQODUÕQ NHQGLOHULQH VDOGÕUDQ ELU KD\YDQ YH\D KD\YDQ JUXEXQX NDoÕUPDN LoLQ \DSWÕNODUÕ GDYUDQÕúODUÕ DoÕNODPDN LoLQ NXOODQPÕúWÕUFen BilimOHUL DODQÕQGD RUWD\D oÕNDQ bu kavram daha sonra 6RV\DO %LOLPOHUDODQÕQGDGD NXOODQÕOPD\D EDúODQPÕúYH ¶OL \ÕOODUGD Dr. Heinz Leymann WDUDIÕQGDQ, |UJWOHUGH oDOÕúDQODU DUDVÕQGD \DúDQDQ psikolojik EDVNÕ, taciz YH\ÕOGÕUPDKDUHNHWOHULQLDoÕNODPDNLoLQNXOODQPÕúWÕU

0REELQJ NDYUDPÕ |]HOOLNOH %DWÕ WRSOXPODUÕQGD X]XQ ]DPDQGÕU WDUWÕúÕOPDVÕQD UD÷PHQ 7UNL\H¶GH NDYUDPÕQ ELOLQLUOL÷L ROGXNoD \HQLGLU hONHPL]GH ³mobbing´ NDYUDPÕQÕQ7UNoHNDUúÕOÕ÷ÕKXVXVXQGD da bir J|Uú ELUOL÷LVD÷ODQDELOPLú GH÷LOGLU%X \]GHQ ONHPL]GH olgu DoÕNODQPD\DoDOÕúÕOÕUNHQ\ÕOGÕUÕ\ÕOGÕUPDLú\HUL]RUEDOÕ÷ÕLú \HULQGHGX\JXVDOúLGGHWLú \HULQGHGX\JXVDOWDFL]Lú \HULQGHGX\JXVDOWHU|ULú yerinde SVLNRORMLN úLGGHW Lú \HUL WUDYPDVÕ \ÕOGÕUNDoÕU YE WHULPOHULQ WHUFLK HGLOGL÷L J|UOPHNWHGLU.

%LU ONHQLQ YH |UJWQ YD]JHoLOPH] ve HQ |QHPOL VHUPD\HVL RODQ \HWLúPLú LQVDQ ND\QD÷ÕQD ]DUDU YHUHQ YH EXQXQ VRQXFXQGD GD ELUH\ DLOH |UJWNXUXP YH WRSOXP G]H\LQGH KHP VRV\DO KHP SVLNRORMLN KHP GH HNRQRPLN DoÕGDQ |QHPOL ND\ÕSODUDQHGHQRODQ ø37, Dr. H. /H\PDQQ¶DJ|UH; ³ELUNLúL\H\|QHOLNRODUDNELUYH\D ELUNDo NLúL WDUDIÕQGDQ GúPDQOÕN LoHUHQ YH DKODNL ROPD\DQ \|QWHP, teknik ve VWUDWHMLOHUOHVLVWHPOLELUúHNLOGHX\JXODQDQELUSVLNRORMLNWHU|UGU´ (Davenport, Swartz ve Elliott, 2003:3).

.RQXKDNNÕQGDoHúLWOLONHOHUGH\DSÕOPÕúDUDúWÕUPDODUDJ|UHoDOÕúDQODUÕQoR÷X Lú yerinde psikolojik tacL]H PDUX] NDOGÕ÷ÕQÕ EHOLUWLUNHQ ELU NÕVPÕ GD EX WU GDYUDQÕúODUD WDQÕN ROGXNODUÕQÕ EHOLUWPHNWHGLUOHU $%¶\H \H ONHOHUGH  \ÕOÕQGD \DSÕODQ bir DUDúWÕUPDQÕQ EXOJXODUÕQD J|UH, en az 12 milyon oDOÕúDQ oDOÕúWÕNODUÕ VUH LoLQGH SVLNRORMLN WDFL]H X÷UDGÕ÷ÕQÕ EHOLUWPLúOHUGLU %X UDNDP oDOÕúPDQÕQ \DSÕOGÕ÷Õ

3

G|QHP \ÕOÕLoHULVLQGH oDOÕúDQ QIXVXQ¶LQLifade etmektedir. %XDUDúWÕUPD da a\UÕFD, oDOÕúDQ QIXVD oranla SVLNRORMLN WDFL]H X÷UD\DQODUÕQ RUDQÕ øQJLOWHUH¶GH  øVYHo¶GH  )UDQVD YH )LQODQGL\D¶GD  øUODQGD YH $OPDQ\D¶GD  øVSDQ\D %HOoLND YH <XQDQLVWDQ¶GD  øWDO\D¶GD LVH  RODUDN WHVSLW HGLOPLúWLU (EspressoGHQDNWDUDQ7ÕQD]2006f:2).

%X DUDúWÕUPDQÕQsonucunda, JQ JHoWLNoH GDKD NRUNXWXFX ER\XWODUD XODúDQ Lú\HULQGHSVLNRORMLNWDFL]LQVRV\DOLQVDQLYHHNRQRPLND÷ÕUEHGHOOHULQGHQNRUXQPDN LoLQ RUWDN |QOHPOHULQ DOÕQPDVÕQÕn YH PFDGHOH \ROODUÕQÕQ EHOLUOHQPHVLQLQ JHUHNOL ROGX÷X $YUXSD 3DUODPHQWRVX¶QGDdile JHWLULOPLú YH $YUXSD %LUOL÷L .RPLV\RQX da  (NLP D\ÕQGD ³6WUHV YH 0REELQJ .RQXOX $YUXSD +DIWDVÕ´QÕ G]HQOH\Hrek bu NRQX\DGLNNDWoHNPLúWLU7ÕQD]I

øú\HULQGHSVLNRORMLNWDFL])UDQVD¶GDDGOLELUVXoWXUYHFH]DVÕELU\ÕOKDSLVYH (XURSDUDFH]DVÕGÕU6KDOOFURVV-2FWREHU¶WHQDNWDUDQ7ÕQD] 2006b:3). øVNDQGLQDY ONHOHUL \DVDODUÕQGD da Lú yerinde psikolojik tacL] ELU VXo olarak \HU DOPDNWDGÕU %X ONHOHU DUDVÕQGD SVLNRORMLN WDFL] NRQXVXQGD HQ E\N ilerlemeOHULQND\GHGLOGL÷LONHøVYHo¶WLUøVYHo¶WH¶tH\D\ÕQODQDQøú*YHQOL÷LYH øúoL 6D÷OÕ÷Õ <DVDVÕ\OD ³Lú \HUOHULQGH WDFL]´ ELU VXo RODUDN NDEXO HGLOPLúWLU (Repubblica&XPDHNLGHQDNWDUDQ7ÕQD]I

'DQLPDUNDøú6D÷OÕ÷Õve *YHQOL÷L<DVDVÕQDJ|UHLú\HULQGHSVLNRORMLNWDFL]L LVSDW \N LúoL OHKLQH oHYLUilPLúWLU %X \DVD\D J|UH LúoLQLQ NHQGLVLQH Lú \HULQGH SVLNRORMLN WDFL] X\JXODQGÕ÷ÕQD GDLU NXúNX X\DQGÕUDFDN ROJXODUÕ LOHUL VUPHVL yeterlidir. Bu \DVD\D J|UH, Lú \HULQGH SVLNRORMLN WDFL]LQ JHUoHNOHúPHGL÷LQL LVSDW NOIHWLGDYDOÕ\DGúHU *]HOYH(UWDQGHQLOPHNWHGLU

hONHPL]GHGH \ÕOÕQGD<DUJÕWD\ +XNXN'DLUHVLWDUDIÕQGDQ Danimarka øú 6D÷OÕ÷Õ YH *YHQOL÷L <DVDVÕ LOH EHQ]HU úHNLOGH øú yerinde psikolojik tacizin JHUoHNOHúPHGL÷LQLLVSDWNOIHWLQLQLúYHUHQGHROGX÷XLúoLQLQNHQGLVLQHpsikolojik taciz X\JXODQGÕ÷ÕQD GDLU NXúNX X\DQGÕUDFDN ROJXODUÕ LOHUL VUPHVLQLQ \HWHUOL ROGX÷X úSKHGHQ X]DN NHVLQ GHOLOOHU DUDQPD\DFD÷Õ ø37¶QLQ YDUOÕ÷Õ LoLQ NLúLOLN KDNODUÕQÕQ D÷ÕU úHNLOGH LKODOLQH JHUHN ROPDGÕ÷Õ NLúLOLN KDNODUÕQD \|QHOLN KDNVÕ]OÕ÷ÕQ \HWHUOL ROGX÷X´ \|QQGH |QHPOL ELU NDUDU YHULOPLúWLU (<DUJÕWD\  +XNXN 'DLUHVL E. 2013/693 K. 2013/30811 T. 27.12.2013).

8OXVODUDUDVÕdDOÕúPDgUJW (ILO), son \ÕOODUGDLú yerleULQGH\DúDQDQúLGGHW ROD\ODUÕQÕ NUHVHO |OoHNWH DUWDQ ELU VRUXQ RODUDN J|UPHNWHGLU. (Chappell ve Di Martino, 2006). Bu nedenle 8OXVODUDUDVÕ 6D÷OÕN gUJW :+2 ile birlikte, 2002±

4

 oDOÕúPD SODQODUÕQD Lú \HUOHULQGH SVLNRORMLN WDFL]LQ |QOHQPHVLQH \|QHOLN oDOÕúPDODUÕQ\DSÕOPDVÕQÕHNOHPLúOHUGLU:+2-2005: 2).

3VLNRORMLNWDFL]PD÷GXUXRODQoDOÕúDQNHQGLVLQHSVLNRORMLNWDFL]\DSÕOGÕ÷ÕQÕQ IDUNÕQDYDUVÕQ\DGDYDUPDVÕQKHUJQLúLQHVWUHVOLRODUDNEDúODPDNWDYH\DLúHJLWPH\L istememektediU dDOÕúDQ Lú yerine giderken tabiri caizse D\DNODUÕ JHUL JHUL JLWPHNWHGLUøú yerinde JQER\XND\JÕLoHULVLQGHEXOXQGX÷XQGDQLúLQHRGDNODQPDNWD ]RUOXNoHNPHNWHYHULPOLELUoDOÕúPDSHUIRUPDQVÕJ|VWHUHPHPHNWHYHLúLQGHQGR\XP DODPDPDNWDGÕU *Q JHoWLNoH GH NHQGLQH RODQ JYHQLQL ND\EHWPHNWHGLU .XUXP|UJW \|QHWLPL GH EX GDYUDQÕúODUD J|] \XPacak ve hatta NLPL]DPDQIDUNOÕ ELoLPOHUGH GHVWHNOH\HFHN ROXUVD oDOÕúDQ ELUH\ |QHPOL VD÷OÕN VRUXQODUÕ EDúWD ROPDN ]HUHELUoRNsorunODEDúEDúDNDOPDNWDGÕU

<DSÕODQ DUDúWÕUPDODU ø37 PD÷GXUX RODQ NLúLOHULQ JHQHOOLNOH zeki, yetenekli, \DUDWÕFÕ |]HOOLNOHUi olan, ROD\ODUD IDUNOÕ \DNODúÕPlar JHWLUHELOHQ YH JHOLúWLUHELOHQ, EDúDUÕOÕ JYHnilir, GUVW Lú yerinde politik davranÕúODU VHUJLOHPH\HQ \DSÕFÕ ELU LOHWLúLP WDU]Õ kullanan LúOHULQL EHQLPVH\HUHN \DSDQ PHVOHNi etik ve ilkelere uyan oDOÕúDQODU ROGX÷XQX RUWD\D NR\PDNWDGÕU (Nanie ve Namie, 2000:38; Zapf ve EinarVHQ7ÕQD]G97-98; .DUDWXQDYH7ÕQD]*|N 35).

ø37¶QLQ X\JXODma WDU]ÕELoLPL, VUHVLYHúLGGHWLLOHED÷ODQWÕOÕRODUDNNLúLGH ELUoRN psikoloMLNUDKDWVÕ]OÕNRUWD\DoÕNDELOPHNWHGLU.LúLGHNDUDPVDUOÕN, |INHVÕNÕQWÕ depresif belirtiler, uyku ER]XNOXNODUÕ anksiyete belirtileri YE GDYUDQÕú VRUXQODUÕ J|UOHELOPHNWHGLU $\UÕFD kendini fiziksel belirtilerle ifade eden somatoform bozukluklar (somatizasyon, konversL\RQ D÷UÕ ER]XNOXNODUÕ LOH RUWD\D oÕNÕúÕQGD ve seyrinde ruhsal etkenlerin rol oynDGÕ÷Õ SVLNRVRPDWLN KDVWDOÕNODUÕQ FLOW KDVWDOÕNODUÕ hipertansiyon vs.) GD J|UOHELOHQ GL÷HU UDKDWVÕ]OÕNODU ROGX÷X EHOLUWLOPHNWHGLU (psikiyatri.org.tr). Bununla birlikte ³7UDYPD 6RQUDVÕ 6WUHV %R]XNOX÷X´ (PTSD) da RUWD\D oÕNDELOHFHN HQ FLGdi ruhsal bozukluklardan biridir (Davenport, Schwartz, (OOLRWWGHQDNWDUDQ.DUVOÕR÷OX Yeni 2013: 56 ).

ø37GDYUDQÕúODUÕQÕQELUH\OHUYH|UJWOHU]HULQGHNLROXPVX]HWNLOHULQHGHQL\OH ONHPL]GHVRQ\ÕOODUGDNRQX\DRODQLOJLDUWPÕúYHpsikolojk taciz (mobbing) ROD\ODUÕQÕ engellemek ve toplumun bu konuda ELOLQoOHQGLULOPHVLQL VD÷ODPDN DPDFÕ\OD WP oDOÕúDQODUÕ NDSVDPDN ]HUH ³øú Yerlerinde Psikolojik TDFL]LQ0REELQJgQOHQPHVL´ NRQXOX%DúEDNDQOÕN*HQHOJHVL0DUWWDULKOLYHVD\ÕOÕ5HVPL*D]HWH¶GH \D\ÕPODQDUDN\UUO÷HJLUPLúWLU %DúEDNDQOÕN1XPDUDOÕ*HQHOJH.

5

6|] NRQXVX *HQHOJHQLQ 9¶LQFL PDGGHVL JHUH÷LQFH dDOÕúPD YH 6RV\DO *YHQOLN%DNDQOÕ÷Õ d6*% EQ\HVLQGH6LYLO7RSOXP.XUXOXúODUÕYHLOJLOLWDUDIODUÕQ NDWÕOÕPÕ\OD ³3VLNRORMLN 7DFL]OH 0FDGHOH .XUXOX´ ROXúWXUXOPXú YH EX kurul, oDOÕúDQODUÕQX÷UDGÕ÷ÕSVLNRORMLNWDFL]ROD\ODUÕQÕL]OHPHNGH÷HUOHQGLUPHNYH|QOH\LFL SROLWLNDODUUHWPHNOHJ|UHYOHQGLULOPLúWLU.

11 Ocak 2011 tarihinde kabul edilen  VD\ÕOÕ Yeni 7UN %RUoODU Kanunu¶QXQ ³øúoLQLQ .LúLOL÷LQLQ .RUXQPDVÕ´ EDúOÕNOÕ  0DGGHVLnde ³øúYHUHQ KL]PHW LOLúNLVLQGH LúoLQLQ NLúLOL÷LQL NRUXPDN YH VD\JÕ J|VWHUPHN YH Lú yerinde GUVWON LONHOHULQH X\JXQ ELU G]HQL VD÷ODPDNOD |]HOOLNOH LúoLOHULQ SVLNRORMLN YH FLQVHO WDFL]H X÷UDPDPDODUÕ YH EX WU WDFL]OHUH X÷UDPÕú RODQODUÕQ GDKD ID]OD ]DUDU J|UPHPHOHUL LoLQ JHUHNOL |QOHPOHUL DOPDNOD \NPOGU´ KNP LOH Lú \HULQGH psikolojik tacL]ONHPL]GHLONGHIDELUKanun PHWQLQHJLUPLúWLU

7P EXQODUOD ELUOLNWH  .DVÕP  WDULKLQGHQ LWLEDUHQ KL]PHW YHUPH\H EDúOD\DQ YH oDOÕúDQODUÕQ oDOÕúPD KD\DWÕ YH VRV\DO JYHQOLN KDNNÕQGDNL úLNk\HW EDúYXUX YH WDOHSOHULQLQ DOÕQGÕ÷Õ dDOÕúPD YH 6RV\DO *YHQOLN %DNDQOÕ÷Õ øOHWLúLP 0HUNH]L $OR  dD÷UÕ 0HUNH]L %DúEDNDQOÕ÷ÕQ ø37 *HQHOJHVLQLQ \D\ÕQODQGÕ÷Õ  0DUW  WDULKLQGHQ LWLEDUHQ NDPX YH |]HO VHNW|U oDOÕúDQODUÕQÕQ Lú \HUOHULQGH NDUúÕODúWÕNODUÕ SVLNRORMLN WDFL] GDYUDQÕúODUÕQD LOLúNLQ EDúYXUXODUÕQÕ GD almaya EDúODPÕúWÕU%XoD÷UÕPHUNH]LQLDUD\DQYHø37PD÷GXUXROGX÷XQXGúQHQoDOÕúDQODUÕQ EDúYXUXODUÕ GH÷HUOHQGLULOHUHN oDOÕúDQODUD GHVWHN VD÷ODQPD\D oDOÕúÕOPDNWDGÕU $\UÕFD talep edenlerin baúYXUXODUÕ úLND\HW EDúYXUXVXQD G|QúWUOHUHN LQFHOHQPHN YH JHUHNLUVH VRUXúWXUXOPDN ]HUH oDOÕúDQODUÕQ NXUXPODUÕ EQ\HVLQGH EXOXQDQ GHQHWLP ELULPOHULQH\|QOHQGLULOPHNWHGLUd$ù*(0-7).

7UNL\H¶GH ø37 NDYUDPÕ akademik oHYUHOHUGH YH oDOÕúPD \DúDPÕQGD 2005 \ÕOÕQGDQ LWLbaren WDUWÕúÕOPD\D EDúODQPÕú ROPDNOD ELUOLNWH NRQX\D RODQ LOJL |]HOOLNOH 2011 \ÕOÕQGD NRQX KDNNÕQGDNL %DúEDNDQOÕN *HQHOJHVLQLQ \UUO÷H JLUPHVL\OH DUWÕú J|VWHUPLúWLUAncak konuya RODQLOJLQLQDUWPÕúROGX÷XQX V|\OHPHNOH birlikte, \DSÕODQ DUDúWÕUPDODUÕQKkOk az VD\ÕGDROPDVÕYH|]HOOLNOHH÷LWLPVD÷OÕNJLELGDKD\R÷XQRODUDN J|UOG÷ GúQOHQ EHOLUOL VHNW|Ulerde \R÷XQODúPÕú ROPDVÕ, D\UÕFD elde edilen verilerin de VÕQÕUOÕG]H\GH ROPDVÕ ONHPL]GHNLLú \HUOHULQGH\DúDQDQSVLNRORMLNWDFL] ROD\ODUÕQÕ DQOD\DELOPHN YH |QOHQPHVLQH \|QHOLN o|]POHU JHWLUHELOPHN DGÕQD GDKD ID]ODVD\ÕGDve JHQLúNDSVDPOÕDUDúWÕUPDODUÕQ\DSÕOPDVÕQÕ JHUHNOLNÕOPDNWDGÕU

Bu ED÷ODPGDEXDUDúWÕUPDQÕQDPDFÕ; 7UNL\HJHQHOLQGHLú \HUOHULQGH\DúDQDQ ø37 PREELQJ GDYUDQÕúODUÕQÕQ JHQHO oHUoHYHVLQL anlamak, VRQ \ÕOODUGD oDOÕúPD

6

RUWDPODUÕQGD \HQL ELU VRUXQ RODUDN RUWD\D oÕNDQ ø37 ROJXVX KDNNÕQGD NDPXR\XQGD IDUNÕQGDOÕN ROXúWXUPDN, Lú \HUOHULQGH\DúDQDQø37GDYUDQÕúODUÕQÕQRUWD\DoÕNPDVÕQÕQ YH WHNUDUÕQÕQ |QOHQPHVLQH \|QHOLN |QHULOHU JHOLúWLUHUHN o|]PQH \|QHOLN NDWNÕ VD÷ODPDNWÕU %X DPDo NDSVDPÕQGDNL |]HO DPDoODU LVH; ø37 GDYUDQÕúODUÕQÕQ DNW|UOHULQLQ GHPRJUDILN |]HOOLNOHULQL RUWD\D NR\DUDN NLPOHU WDUDIÕQGDQ KDQJL cinsiyet\DúJUXEX, H÷LWLPVHYL\HVL YHJ|UHYGHNLoDOÕúDQODUD YHQHNDGDUVUH\OH ø37 GDYUDQÕúODUÕQÕQX\JXODQGÕ÷Õ \DúDQDQø37 GDYUDQÕúODUÕQÕQKDQJL\|QGHGLNH\-yatay) JHUoHNOHúWL÷L/H\PDQQWLSRORMLVLWHPHOLQGHoDOÕúDQODUÕQHQoRNKDQJLVDOGÕUÕdavUDQÕú WUOHULLOHNDUúÕODúWÕ÷Õ; ONHPL]GHø37GDYUDQÕúODUÕQÕQdaha oRNKDQJL|UJWWUOHULQGH (kamu-|]HO VHNW|U ve meslek gruplDUÕQGD J|UOG÷ RUWD\D oÕNWÕ÷Õ oDOÕúDQODUÕQ \DúDGÕNODUÕ ø37 VUHFL VRQXFXQGD NDUúÕ NDUúÕ\D NDOGÕNODUÕ SVLNRORMLN YH WÕEEL VRUXQODUÕQQHOHUROGX÷X; VRV\RHNRQRPLNJHOLúPLúOLNG]H\LQHJ|UHONHmizin hangi E|OJHOHUinde daha fazla ø37 ROD\ODUÕQD rastODQÕOGÕ÷ÕQÕ RUWD\D NR\PDN RODUDN EHOLUOHQPLúWLU

%XoDOÕúPDDúD÷ÕGDEHOLUWLOHQKXVXVODUEDNÕPÕQGDQ|QHPWDúÕPDNWDGÕU .RQX LOH LOJLOL ND\QDNODU LQFHOHQGL÷LQGH øú <HULQGH 3VLNRORMLN 7DFL]" NDYUDPÕ LOH LOJLOL DUDúWÕUPDODUÕQ ONHPL]GH VÕQÕUOÕ VD\ÕGD ROGX÷X J|UOPHNWHGLU %X QHGHQOH EX DUDúWÕUPDQÕQ ND\QDN \DUDWPDVÕ DoÕVÕQGDQ, \DSÕODFDN GL÷HU benzer DUDúWÕUPDODUD\ROJ|VWHULFLRODFD÷ÕGúQOPHNWHGLU

hlkemizde EXJQH NDGDU EHOLUOL VHNW|UOHUGH NHVLWVHO RODUDN \DSÕOPÕú DUDúWÕUPDODUGDQ IDUNOÕ RODUDN EX oDOÕúPDGD WP ONH NDSVDPÕQGDNL NDPX YH |]HO Lú \HUOHULQGH oDOÕúDQODUÕQ, ø37¶ye maruz NDOGÕNODUÕ saikiyle ve kendi istekleriyle \DSWÕNODUÕ EDúYXUXODUGDQ HOGH HGLOHQ YHULOHU NXOODQÕOPÕú ROGX÷XQGDQ ONHPL]GH \DúDQDQ ø37 ROD\ODUÕQÕQ daha genel perspektiften DQODúÕOPDVÕQD NDWNÕ  VD÷OD\DFD÷Õ GúQOPHNWHGLU 'L÷HU WDUDIWDQ EX oDOÕúPD\OD ONHPL]GH ø37 GDYUDQÕúODUÕQÕQ IDUNOÕ Lú \HUOHUL VHNW|UOHU YH E|OJHOHU DUDVÕQGDNL IDUNOÕOÕNODUÕQÕQ ve benzerliklerinin DQODúÕOPDVÕQDNDWNÕVXQulPDNWDGÕU<DSÕODQø37 úLNk\HWOHULQLQ ³%|OJHVHO*HOLúPLúOLN ']H\L´ DoÕVÕQGDQDQODúÕOPDVÕQÕ HOHDODQLONoDOÕúPDGÕU

%XQXQ \DQÕ VÕUD EX DUDúWÕUPDQÕQ EXOJXODUÕQÕQ 7UNL\H¶de NL Lú \HUOHULQGH \DúDQDQ ø37 GDYUDQÕúODUÕQÕQ DQODúÕOPDVÕQD ø37¶LQ RUWDGDQ NDOGÕUÕOPDVÕQD \|QHOLN \DSÕODFDN oDOÕúPDODUGD, NDUDU YHULFL PHUFL YH RUJDQODUD \RO J|VWHULFL RODFD÷Õ |UJWOHUGH LQVDQ ND\QDNODUÕ \|QHWLFLOHUL LoLQ |UJWOHULQGHNL psikolojik taciz olaylarÕQÕQ RUWD\D oÕNPDVÕQÕQ |QQH JHoLOPHVLQH \D GD \DúDQPD riskinin D]DOWÕOPDVÕQD, GL÷HU ONHOHUGH \DúDQDQ ø37 GDYUDQÕúODUÕ\OD ONHPL]GH \DúDQDQ ø37

7

GDYUDQÕúODUÕQÕQ EHQ]HUOLN YH IDUNOÕOÕNODUÕQÕQ da DQODúÕOPDVÕQD NDWNÕ VD÷OD\DFD÷Õ GúQOPHNWHGLU

%XoDOÕúPDEHúE|OPGHQROXúPDNWDROXSoDOÕúPDLOHLOJLOLJHQel bilgilerin \HU DOGÕ÷Õ EX *LULú E|OPQGHQ VRQUD ø37 LOH LOJLOL OLWHUDWU birinci E|OPGH WDUWÕúÕOPDNWDGÕU $UDúWÕUPDQÕQ \|QWHPL YHaUDúWÕUPD |UQHNOHPL ile ilJLOL WDQÕPOD\ÕFÕ bilgiler ikinci E|OPGHDUDúWÕUPDEXOJXODUՁoQF E|OPGH; son b|OPGHLVH6RQXo ve 'H÷HUOHQGLUPHOHU\HUDOPDNWDGÕU

8

%g/h0-1

1.1. øù <(5ø1'( 36ø.2/2-ø. 7$&ø= (02%%ø1*) KAVRAMI VE TANIMLAMA SORUNU

øú<HULQGHPsikolojik Taciz YH\D\D\JÕQRODUDNELOLQHQDGÕ\ODµPREELQJ¶, eski ELU ROJX ROPDVÕQD UD÷PHQ VLVWHPOL olarak DUDúWÕUÕOPDVÕYHNRQX\ODLOJLOLOLWHUDWUQ ROXúPDVÕ¶OL\ÕOODUGDEDúODPÕúWÕUdL÷GHPR÷OX38).

hONHPL]GH GH Lú \HULQGH \DúDQDQ YH X\JXODQDQ psikolojik taciz DPDoOÕ GDYUDQÕúODUÕ LIDGH HWPHN DPDFÕ\OD NXOODQÕODQ ³mobbing´ NDYUDPÕ /DWLQFH ³NDUDUVÕ] NDODEDOÕN´ DQODPÕQD JHOHQ ³PRELOH YXOJXV´ V|]FNOHULQGHQ WUHPLúWLU ³Mob´ kelimesi øQJLOL]FHGH NDQXQ GÕúÕ úLGGHW X\JXOD\DQ NDODEDOÕN YH\D oHWH DQODPÕQD gelmektedir. Paspaslanma KDOÕQÕQ DOWÕQD VSUPH taciz etme, UDKDWVÕ]OÕN YHUPH VÕNÕQWÕ\D VRNPD SVLNRORMLN úLGGHW gibi anlamlara JHOHQ ³0REELQJ´ NDYUDPÕ ONHPL]GHGHVRQG|QHPGHoDOÕúPDKD\DWÕQÕQ|QHPOLELUVRUXQXQXLIDGHHWPHNtedir 7ÕQD], 2013: 23).

0REELQJ NDYUDPÕQÕ LQVDQODU DUDVÕQGD \DúDQDQ ELU HWNLOHúLP ELoLPLQL DoÕNODPDN LoLQ ilk kez kullanan NLúL ise øVYHoOL oRFXN KHNLPL 3HWHU-Paul +HLQHPDQQ¶GÕUHeinemann oocuklarÕQROXúWXUGX÷XNoNJUXSODUWDUDIÕQGDQ, JoV] \D GD |]UO YH\D WHN ELU oRFX÷D NDUúÕ X\JXODGÕNODUÕ  VDOGÕUJDQ YH zarar veren GDYUDQÕúODU ³mobbing´ NDYUDPÕ\OD DoÕNODPÕúWÕU Leyman, 2014). Ancak DUDúWÕUPDFÕODU D\QÕ JoWH LNL oRFX÷XQJHQFLQ NDYJD HWPHVLQL YH\D WDUWÕúPDVÕQÕ ø37 (mobbing) NDSVDPÕQGDGH÷HUOHQGLUPHPHNWHGLUOHUdREDQR÷OX26).

Mobbing NDYUDPÕQÕ ³oDOÕúPD KD\DWÕQGD´ LON NH] NXOODQDQ NLúL LVH +HLQ] /H\PDQQ¶GÕU $OPDQ Lú SVLNRORJX Leymann ¶OL \ÕOODUGD Lú \HUOHULQdeki oDOÕúDQODU DUDVÕQGD GD KD\YDQODU YH oRFXNODUda J|]OHQHQ GDYUDQÕúODUD EHQ]H\HQ GúPDQFD YH VDOGÕUJDQ GDYUDQÕúODUÕQ ROGX÷XQD GDLU WHVSLWOHUL VRQXFXQGD µPREELQJ¶ NDYUDPÕ oDOÕúPD KD\DWÕ ELOLPVHO OLWHUDWUQGH GH \HU DOPD\D EDúODPÕúWÕU 7ÕQD] 2011g: 11).

LeymannLú \HUOHULQGHJ|UOHELOHQVDOGÕUJDQve taciz HGLFLGDYUDQÕúODUODilgili DUDúWÕUPDODUÕQGD Lú \HUOHULQGH oDOÕúDQODU DUDVÕQGD VHUJLOHQHQ N|W YH WDFL]NDU GDYUDQÕúODUOD LOJLOL RODUDN R G|QHPGH øQJLOL]FH NRQXúXODQ ONHOHUGH NXOODQÕOPDNWD

9

RODQ YH Lú \HUL ]RUEDOÕ÷Õ DQODPÕQD JHOHQ µbullying at work / workplace bullying¶ kavraPÕQÕQ / NDYUDPODUÕQÕQ \HULQHµPREELQJ¶ NDYUDPÕQÕNXOODQPD\ÕWHUFLKHWPLúWLU dQN µEullying¶ NDYUDPÕQÕQ ELU IL]LNL VDOGÕUÕ YH WHKGLW XQVXUX LoHUL÷L WDúÕGÕ÷ÕQÕ EHOLUWPLúWLU 0REELQJ NDYUDPÕQÕQ LoHUL÷LQGH ise objektif RODUDN DOJÕODPDQÕQ ]RU ROGX÷XSVLNRORMik nitelikte ve sinsi bir sDOGÕUÕV|]NRQXVXGXU 7ÕQD], 2006d: 23).

7XWDU ¶D J|UH úLGGHWLQ NDED ROPD\DQ LQFHOWLOPLú ELU ELoLPL RODQ psikolojik taciz IL]LNL úLGGHWWHQ GDKD WHKOLNHOL YH GDKD NDOÕFÕ SVLNRVRPDWLN HWNLOHU EÕUDNDQELUVUHoWLUFiziki úLGGHWLQRUWD\DoÕNDUÕOPDVÕYHWHGDYLHGLOPHVL, hem fiziksel hem de psiko-somatik VRQXoODUÕRODQSVLNRORMLNúLGGHWLQHWNLOHULQLJLGHUPHNWHQGDKD NROD\GÕU $\UÕFD SVLNRORMLN úLGGHWLQ VHEHSOHULQL YH RUWD\D oÕNDUDFD÷Õ VRQXoODUÕ GD kestirebilmek kolay olan bir GXUXPGH÷LOGLU7XWDUa: 7).

Leyman, mobbingLQELUYH\DELUNDoNLúLWDUDIÕQGDQGL÷HU NLúLYH\DNLúLOHUH VLVWHPDWLN ELoLPGH GúPDQFD YH DKODN GÕúÕ X\JXODPDODUOD RUWD\D oÕNDQ µpsikolojik úLGGHW¶ veya µSVLNR-WHU|U¶ ROGX÷XQXEHOLUWHUHNµpsikolojik ve VRV\DOPXWVX]OX÷DQHGHQ RODQELU\DGDGDKDID]ODNLúLWDUDIÕQGDQQDGLUHQNLúLGHQID]ODELUEDúNDNLúL\H QDGLUHQ GDKD ID]ODVÕQD HQ D] DOWÕ D\ ER\XQFD KDIWDGD HQ D] ELU NH] \|QHOWLOHQ eylemOHU¶ ROGX÷XQDGDvurgX\DSPDNWDGÕULeymann, 1996:165-184).

0REELQJ NDYUDPÕQÕQ LVLP EDEDVÕQÕQLeymann ROGX÷X NRQX\OD LOJLOL WP DUDúWÕUPDFÕODU WDUDIÕQGDQ NDEXO edilse de, LeymanQ¶dan |QFH, $PHULNDOÕ NDGÕQ DUDúWÕUPDFÕ &DUROO %URGVN\  \ÕOÕQGD µThe HaresVHG :RUNHU¶ 7DFL]H 8÷UD\DQ dDOÕúDQ) DGOÕNLWDEÕQGDµKDUDVVPHQW¶ WDFL]V|]F÷QLú \HULQGHELUELUH\WDUDIÕQGDQ ELU EDúND ELUH\H NDUúÕ RQXQ FDQÕQÕ VÕNPDN XPXWVX]OX÷D GúUPHN EH]GLUPHN J|]Q NRUNXWPDN DPDFÕ\OD \DSÕODQ NDOÕFÕ YH WHNUDUODQDQ ELU GDYUDQÕú RODUDN WDQÕPODPÕúWÕU(JH¶GHQ$NWDUDQ7ÕQD], 2013: 23).

.LúLOHULQ |] JYHQOHULQH YH |] VD\JÕODUÕQD \|QHOLN VUHNOL YH DFÕPDVÕ] ELU VDOGÕUÕ úHNOLQGH JHUoHNOHúHQ ø37 VUHFLQGH QLKDL KHGHI NXUEDQ RODUDN VHoLOHQ ELUH\LoDOÕúDQÕ ELU úHNLOGH R Lú \HULQGHQ X]DNODúWÕUPDNWÕU 7ÕQD] 2013: 25). Bu ED÷ODPGD 7ÕQD]  NDYUDPÕ; gHULOLPLQ YH oDWÕúPDOÕ ELU |UJW LNOLPLQLQ ROXúPDVÕQDQHGHQolan WPSVLNRORMLNIDNW|UOHULQELUOHúLPLVRQXFXQGDRUWD\DoÕNDQ |UJW VD÷OÕ÷ÕQÕ Eozan, oDOÕúDQODUÕQLúGR\XPXQX YHoDOÕúPDEDUÕúÕQÕROXPVX]\|QGH HWNLOH\HQWHPHOELU|UJWVHOVRUXQRODUDNWDQÕPODPDNWDGÕU7ÕQD]J

7UNL\H¶QLQ GH \HVL EXOXQGX÷X 8OXVODUDUDVÕ dDOÕúPD gUJW ,/2 WDUDIÕQGDQ NDYUDP µbirey veya grubu sabote etmek DPDFÕ\OD \DSÕODQ LQWLNDP GX\JXVX ]DOLPFH N|W QL\HWOL YH DúD÷ÕOD\ÕFÕ WDYÕUODUOD EHOLUOL ELU VUH GHYDP HGHQ

10

VUHo LoHULVLQGH NHQGLQL J|VWHUHQ GDYUDQÕú ELoLPL¶ RODUDN DoÕNODQPDNWDGÕU (ILO, 2003). Avrupa Komisyonu ise PREELQJ NDYUDPÕQÕ, µNLúLOHULQ LúOHUL ile ilgili GXUXPODUGDWDFL]HGLOGL÷LWHKGLWHGLOGL÷L\DGDNoPVHQGL÷LRQODUÕQJYHQOLNOHULQH YDUROXúODUÕQD YH VD÷OÕNODUÕQD NDUúÕ DoÕNoD PH\GDQ RNXQGX÷X ROD\ODU¶ olarak WDQÕPODPDNWDGÕU <FHWUNYHgNH.

øú\HULQGHSVLNRORMLNWDFL]PREELQJNDYUDPÕQÕWDQÕPODPDN]HUHOLWHUDWUGH \D\JÕQ RODUDN µPREELQJ¶ YH µLú \HUL ]RUEDOÕ÷Õ¶ (workplace bullying) V|]FNOHri NXOODQÕOPDNOD ELUOLNWH µduygusal taciz¶ HPRWLRQDO Dbuse), µSVLNRORMLN WHU|U¶ (psychological terror), µLú\HULWUDYPDVÕ¶ZRUNSODFHtrauma) ve µLú\HULWDFL]L¶ZRUN harassment) gibi kavramlar da tercih edilmektedir (Karatuna ve TÕQD]9-10).

%DúND GLOOHUGH WHN ELU V|]FNOH WDP NDUúÕOÕ÷ÕQÕQ EXOXQXS R GLOLQ V|]O÷QH JHoLULOPHVL oRN Jo ELU NDYUDP RODQ  PREELQJ ROJXVXQX WDQÕPODPDN LoLQ IDUNOÕ ONHOHUGHNLDUDúWÕUPDFÕODUIDUNOÕWHULPOHUNXOODQPÕúODUGÕU7ÕQD]øQJLOL]YH $YXVWUDO\DOÕ DUDúWÕUPDFÕODU oDOÕúPDODUÕQGD µbullying¶ terLPLQL NXOODQPD\Õ tercih HGHUNHQ $PHULNDOÕ DUDúWÕUPDFÕODU LVH µPREELQJ¶ µVH[XDO KDUUDVPHQW¶ µHPSOR\HH DEXVH¶ µemotional abuse¶ ve µZRUNSODFHDJJUHVVLRQ¶ giELWHULPOHULNXOODQPDNWDGÕUODU %D]Õ$YUXSD%LUOL÷LONHOHULQLQ\DVDODUÕQGDEXROJXµSV\FKRORJLFDOKDUDVVPHQW¶\Dda VDGHFH µKDUDVVPHQW¶ RODUDN WDQÕPODQPDNWDGÕU %LUOHúLN .UDOOÕNWD øQJLOWHUH LVH µZRUNSODFHEXOO\LQJ¶ WDQÕPODPDVÕ\DSÕOPDNWDGÕU)UDQVD¶GDEXROJX\DNDUúÕOÕNRODUDN µKDUFqOHPHQWPRUDO¶ terimi NXOODQÕOPDNWDGÕUdXNXU, 2012: 36).

+DOLKD]ÕUGD ROJXQXQ QDVÕO NDYUDPODúWÕUÕODFD÷Õ NRQXVXQGD DNDGHPLN \D]ÕQGD YHLúoHYUHOHULQGHWDPRODUDNELUJ|UúELUOL÷LVD÷ODQDPDPÕúROVDGDSVLNRORMLNWDFL] PREELQJ NDYUDPÕQÕQ OLWHUDWUH Jirmesinden |QFH YH VRQUD ]DPDQ LoLQGH ED]Õ DUDúWÕUPDFÕODU Lú \HULQGH JHUoHNOHúHQ EX ROJX KDNNÕQGD IDUNOÕ IDUNOÕ terimler NXOODQPÕúODUGÕU %X IDUNOÕ DGODQGÕUPD YH WDQÕPODPDODUD DúD÷ÕGDki Tablo ¶ de yer YHULOPLúWLU

11

Tablo 1: Mobbingle øOJLOL)DUNOÕ.DYUDPODUYH$oÕNODPDODUÕ

Yazar Terim 7DQÕP

Brodsky

(1976) (Harassment) Taciz

%LU NLúLQLQ ELU EDúNDVÕQÕ \ÕSUDWPDN HQJHO ROPDN YH\D H]L\HW HWPHN LoLQ VUHNOL YH WHNUDU HGHQ GDYUDQÕúODUGD EXOXQPDVÕGÕU Leymann (1990, 1996) Psikolojik Taciz/ 3VLNRORMLN7HU|U (Mobbing/ Psychological Terror)

øú KD\DWÕQGD SVLNRORMLN WHU|U YH\D SVLNRORMLN WDFL] ELU YH\DELUNDoNLúLQLQJHQHOOLNOHELUNLúL\HNDUúÕVLVWHPDWLN ELU úHNLOGH X\JXODGÕNODUÕ DJUHVLI YH HWLN ROPD\DQ GDYUDQÕúODUÕ LoHULU %X GXUXP NLúL\L VDYXQPDVÕ] YH oDUHVL] ELU SR]LV\RQD LWHU YH GHYDP HGHn taciz GDYUDQÕúODUÕ\OD GD EX GXUXPGDQ NXUWXOPDVÕ HQJHllenir. 6|] NRQXVX GDYUDQÕúODU VÕNOÕNOD \LQHOHQLU LVWDWLVWLNVHO WDQÕPHQD]KDIWDGDELUNH]YHEHOLUOLELUVUHoWHen az DOWÕD\GHYDPHGHU. Wilson (1991) øú \HUL7UDYPDVÕ (Workplace Trauma)

Bir aPLULQDOJÕODQDQYH\DJHUoHNRODQVUHNOL ve kasti N|W PXDPHOHVL VRQXFX oDOÕúDQÕQ |] EHQOL÷LQLQ SDUoDODQPDVÕGÕU %M|UNTYLVW gVWHUPDQve Hjelt (1994) øú7DFL]L (Work Harassment)

3VLNRORMLN DFÕ YHUPHN DPDFÕ\OD KHUKDQJL ELU nedenden |WU NHQGisini savunamayacak olan bir veya birden fazla NLúL\LKHGHIDODUDNWHNUDUODQDQGDYUDQÕúODUGÕU. Keashly, Ttrott ve MacLean (1994); Keashly (1998) .|W0XDPHOH Duygusal Taciz (Abusive Behaviour/ Emotional Abuse)

%LU YH\D ELUGHQ ID]OD NLúL WDUDIÕQGDQ ELU NLúL\H NDUúÕ GL÷HUOHULQLQ UÕ]DVÕQÕ WHPLQ HWPHN LoLQ onu gizliden EDOWDODPDN DPDFÕ\OD \|QHOWLOHQ FLQVHO \D GD HWQLN ELU PXKWHYD\D VDKLS ROPD\DQ V|]O RODQ \D GD ROPD\DQ GDYUDQÕúODU

Einarsen ve

Skogstad (1996) Psikolojik Taciz (Bullying)

Psikolojik taciz, ba]ÕLú \HUOHULQGHYHED]Õ oDOÕúDQODULoLQ bir problemdir. Bir durumu psikolojik taciz olarak QLWHOH\HELOPHNLoLQ belirli bLUVUHGLUEHOLUOLELUVÕNOÕNWD meydana JHOL\RU ROPDVÕ YH EX GXUXPD PDUX] NDODQ NLúLQLQ NHQGLVLQL VDYXQPD NRQXVXQGD ELU WDNÕP VÕNÕQWÕODUÕ ROPDVÕ JHUHNPHNWHGLU +HU LNL WDUDIÕQ GD HúLW JFH VDKLS ROGX÷X oDWÕúPDODU YH\D ELU GHID\D PDKVXV PH\GDQDJHOPLúPQIHULWROD\ODUSVLNRORMLNWDFL]RODUDN nitelendirilemez. 2¶0RRUH6HLJQH McGuire ve Smith (1998) Psikolojik Taciz (Bullying)

Psikolojik taciz \ÕNÕFÕELUGDYUDQÕúWÕU%LUNLúL veya grup WDUDIÕQGDQ GL÷HUOHULQH NDUúÕ JHOLúWLULOHQ VUHNOLOLN DU] HGHQ V|]O psikolojik YH IL]LNVHO VDOGÕUÕODUGÕU BLUELULQGHQ ED÷ÕPVÕ] olarak meydana gelen VDOGÕUÕODU katlanabilir olmasa da psikolojik taciz olarak WDQÕPODQPDPDOÕGÕU6DGHFHsistematik bir úHNLOGHNDVÕWOÕ olarak JHUoHNOHúWLULOHQ X\JXQVX] GDYUDQÕúODU psikolojik taciz olarak kabul edilir.

Hoel ve Cooper (2000)

Psikolojik Taciz (Bullying)

Bir veya biUGHQID]ODNLúLQLQEHOLUOLELU zamandan beri VUHNOL RODUDN ELU YH\D birden ID]OD NLúL WDUDIÕQGDQ olumsuz GDYUDQÕúODUDPDUX]EÕUDNÕOPDVÕYHWDFL]Hmaruz kalan NLúLQLQ NHQGLVLQL VDYXQDPD] hale gelmesi durumudur. Bir defaya mahsus meydana gelen vakalar psikolojik taciz olarak kabul edilmemektedir.

Zapf (1999) Psikolojik Taciz (Mobbing)

øú \HULQGH SVLNRORMLN WDFL] ELU NLúL\H olumsuz bir NRQXPD GúPHVL\OH VRQXoODQDFDN úHNLOGH N|W PXDPHOHGH EXOXQPD WDFL] HWPH LQFLWPH GÕúODPD DQODPÕQDJHOPHNWHGLU

Salin (2001) Psikolojik Taciz (Bullying)

Bir YH\D GDKD ID]OD NLúL\H \|QHOLN GúPDQFD bir oDOÕúPD RUWDPÕ \DUDWDQ VUHNOL YH WHNUDUeden olumsuz GDYUDQÕúODUGÕU3VLNRORMLNWDFL]LQHúLWJFHVDKLSWDUDIODU DUDVÕQGDJHOLúHQELUoDWÕúPDROPDPDVÕGROD\ÕVÕ\ODKHGHI DOÕQDQNLúLkendisini korumakta zorlXNoHNHU

12

Tablo 1 (GHYDPÕ)

Thylefors (1987) _{(Scapegoating)} *QDKNHoLVL %LUELUH\LQ\DGDJUXEXQEHOLUOLELU]DPDQLoHULVLQGHELUveya dahD ID]OD NLúL WDUDIÕQGDQ ROXPVX] GDYUDQÕúD PDUX]EÕUDNÕOPDVÕGÕU Matthiesen, Raknes ve Rrokkum (1989) 3VLNRORMLNúLGGHW (taciz)

Bir veya daha ID]ODVD\ÕGDNLúLQLQLú\HULQGHbulunan bir YH\D GDKD ID]OD VD\ÕGD NLúL\H NDUúÕ ELU VUH LoLQGH GHYDPOÕRODUDN\DSWÕNODUÕROXPVX]GDYUDQÕúODUGÕU. Kile (1990) 6D÷OÕ÷ÕWHKOLNH\H atan liderlik (Health endangering leadership) %LU\|QHWLFLWDUDIÕQGDQX]XQELUVUH ER\XQFDGúPDQFD YH]RUEDFD\DSÕODQGDYUDQÕúODUGÕU.

Ashforth (1994) _{(Petty tyranny)} $GL]RUEDOÕN <|QHWLFLQLQJFQ\DQÕQGDoDOÕúDQODU]HULQGH_{LWLEDUÕQÕ\NVHOWLFLELoLPGHNXOODQPDVÕGÕU.} keyfi ve

Vartia (1993) (Harassment ) Taciz

øú \HULQGH VHoLOHQ ELULQLQ ELU YH\D GDKD ID]OD VD\ÕGD oDOÕúDQ WDUDIÕQGDQ ELU VUH ER\XQFD VUHNOL ROXPVX] GDYUDQÕúODUDPDUX]EÕUDNÕOPDVÕGÕU.

Adams (1992) _(Bullying) =RUEDOÕN øú \HULQGH VHoLOHQ NLúL\H NDUúÕ DOoDOWÕFÕ_{HOHúWLULYHNLúLVHOsuiistimal X\JXODQPDVÕGÕU.} aúD÷ÕOD\ÕFÕ Kaynak: Akgeyik vd. (2009): 110; Vartia (2002): 9±10; Einarsen (2000): 379-¶GHn JHOLúWLULOPLúWLU

.DYUDPÕQÕQ7UNoHNDUúÕOÕ÷ÕNRQXVXQGDKHQ]ELUQHWOLk bulunmamakta ve 7UNoH \D]ÕQda da bir tHUPLQRORML VRUXQX \DúDQPDNWDGÕU 7ÕQD], 2013: 24). Konu ]HULQHDUDúWÕUPD\DSDQED]Õ\D]DUODU³mobbing´ olgusunu ³\ÕOGÕUPD´, ³\ÕOGÕUNDoÕU´, ³bezdiri´ JLELWHNELUNDYUDPODDoÕNODUNHQED]ÕDUDúWÕUPDFÕODUGD³Lú\HULQGHduygusal WDFL]´, ³Lú \HULQGH PRUDO taciz´, ³Lú \HULQGH PDQHYL WDFL]´, ³Lú \HULQGH SVLNRORMLN WDFL]´, ³Lú \HULQGHSVLNRORMLNWHU|U´³Lú \HULQGHSVLNRORMLNúLGGHW´, ³GX\JXVDOOLQo¶ ³Lú \HUL WUDYPDVÕ´ ³Lú \HULQGH ]RUEDOÕN´, ³Lú \HULQGH \ÕOGÕUPD\D \|QHOLN SVLNRORMLN VDOGÕUÕ´ gibi ELUNDoNHOLPHGHQROXúDQkavramlarla ifade ederek, oDOÕúDQÕn Lú\HULQGHQ D\UÕOPDVÕQD NDGDU X]DQDQ KHU WU SVLNRORMLN VDOGÕUÕ\Õ EX NDSVDP LoLQGH GH÷HUOHQGLUPLúOHUdir (7ÕQD], Bayram, Ergin, 2008: 9; TBMM, Komisyon Raporu; 2011).

7UN 'LO .XUXPX TDK) ise PREELQJ NDYUDPÕQÕQ NDUúÕOÕ÷Õ RODUDN ³%H]GLUL¶¶yi EHOLUOHPLú YH ³EH]GLUL´ NDYUDPÕQÕ GD ³Lú \HUOHULQGH RNXOODUGD YE WRSOXOXNODU LoLQGH EHOLUOL ELU NLúL\L KHGHI DOÕS oDOÕúPDODUÕQÕ VLVWHPOL ELU ELoLPGH HQJHOOH\LSKX]XUVX]ROPDVÕQD\RODoDUDN\ÕOGÕUPDGÕúODPDJ|]GHQGúUPH´ olarak WDQÕPODPÕúWÕU 7'. 6|]O÷ 7UN 'LO .XUXPX 7'. %DúNDQÕ 3URI 'U ùNU

13

+DOXN $NDOÕQ $QDGROX $MDQVÕQD $$ ùXEDW tarihinde YHUGL÷L ELU PODNDWWD ³mobbing´ NDYUDPÕQÕQ bire ELU oHYLULVLQGH GR÷UX ELU 7UNoH NDUúÕOÕ÷D XODúÕODPDGÕ÷ÕQÕ³*QFHO7UNoH6|]ONYH<D]ÕP.ÕODYX]XdDOÕúPD*UXEX´nun bir YH\D ELUNDo NLúL\L EH]GLUPH WDQÕPÕQGDQ \ROD oÕNDUDN ³bezdiri´\L EXOGX÷XQX ³PREELQJ´LQVRQ\ÕOODUGD7UNoH¶GHNXOODQÕOGÕ÷ÕQÕDPDDQODPÕQÕWDm olarak herkesin ELOPHGL÷LQL³PREELQJ´ NHOLPHVLQLQNDUúÕOÕ÷ÕRODUDNNXOODQÕOGÕ÷ÕEHOLUWLOHQ³Lú yerinde psikolojik taciz´ ifadesinin de NDUúÕOÕN GH÷LO WDQÕPODPD ROGX÷XQX ELUH ELU oHYLUL \DSÕOGÕ÷Õ WDNGLUGH GR÷UX ELU NDUúÕOÕ÷D XODúÕODPD\DFD÷ÕQÕ VDYXQPDNWDGÕU (Anadolu $MDQVÕùXEDW

 0DUW  WDULKLQGH \D\ÕPODQDUDN \UUO÷H JLUHQ  QXPDUDOÕ ³øú Yerlerinde Psikolojik Tacizin (Mobbing gQOHQPHVL´ konulu BDúEDNDQOÕN Genelgesinde, 7UNL\H %\N 0LOOHW 0HFOLVL TBMM) .DGÕQ (UNHN )ÕUVDW (úLWOL÷L Komisyon Raporunda, dDOÕúPD YH 6RV\DO *YHQOLN %DNDQOÕ÷Õ d6*%) ve Sosyal *YHQOLN .XUXPX SGK) mev]XDW YH H÷LWLP oDOÕúPDODUÕQGD LVH PREELQJ NDYUDPÕ yerine ³øú\HULQGH3VLNRORMLN7DFL]´ NDYUDPÕWHUFLKHGLOPLúWLU5HVPL*D]HWH19 Mart 2011, 6D\Õ , 7%00 .RPLV\RQ 5DSRUX   d$6*(0). Bu oDOÕúPDGD GD EHOLUWLOHQ GDYUDQÕúODUÕQ LIDGH HGLOPHVLQGH µmobbing¶ NDYUDPÕ \HULQH V|] NRQXVX UHVPL ND\QDNODUlD X\XPOX RODUDN ³Lú \HULQGH SVLNRORMLN WDFL]´ ø37 NDYUDPÕNXOODQÕOPDNWDGÕU

hONHPL]GH µmobbing¶ terimi yerine HQoRNNXOODQÕODQNDYUDPODUÕTablo 2¶GH EHOLUWLOGL÷LJLEL VÕUDODPDNPPNQGU

Tablo 2: 7UNL\H¶GH0REELQJ<HULQH.XOODQÕODQ.DYUDPODU

Yazar Kavram

gQHUWDy (2003) øú yerinde duygusal taciz

Tarhan (2003) 3VLNRORMLN6DYDú± Gri Propaganda

BaltDú øú \HULQGH\ÕOGÕUPD

Baykal (2005) øú yerinde ruhsal taciz

Tutar (2005) øú \HULQGHSVLNRORMLNúLGGHW

Yaman (2008) øú yerinde Psiko-ùiddet

dREDQR÷OX øú \HULQGHGX\JXVDOVDOGÕUÕ $USDFÕR÷OX øú \HULQGH]RUEDOÕN 7ÕQD]-(2011) øú\HULQGHSVLNRORMLNtaciz-<ÕOGÕUNDoÕU Eser (2009) <ÕOGÕUPD TDK (2011) Bezdiri <DYX]YH(VHU¶GHQJHOLúWLULOPLúWLU

14

1.1.1. øú \HULQGH3VLNRORMLN7DFL]¶LQ7DQÕVÕ

7ÕQD] (2011)¶D J|UH Lú \HULQGH\DúDQDQKHUROXPVX]GHQH\LPø37PREELQJ olarak kabul edilmemelidir. ø37Lú yeri RUWDPÕQGD\DúDQDQJQONoDWÕúPDODUYH\DLú DQODúPD]OÕNODUÕ\OD NDUÕúWÕUÕODELOPHNWHGLU ø37, sistematik ELU úHNLOGH tekrarlanan, GHYDPOÕOÕN J|VWHUHQ X]XQ VUHOL ELU SVLNRORMLN VDOGÕUÕstratejiVLGLU %X QHGHQOH Lú DUNDGDúÕ DPLU \D GD DVWD \DSÕODQ úLGGHWOL YH DQLGHQ JHOLúHQ ELU oDWÕúPDGDQ D\ÕUW edilmesi gerekmektedir 7ÕQD]: 60).

.LúLQLQEXOXQGX÷XNDGHPHGHQ DOWNDGHPHELUJ|UHYHDWDQPDVÕ, aniden EDúND \HUH J|QGHULOPHsi NLúLQLQ NRQXPXQD X\JXQ ROPD\DQ DOW G]H\GH ELU J|UHY verilmesi, fiziksel ve HUJRQRPLNNRúXOODUÕX\JXQROPD\DQELU\HUGHoDOÕúPDN]RUXQGD EÕUDNÕOPDVÕ gibi uygulamalar hemen mobbing olarak kabul edilmemelidir. $\QÕ úHNLOGH NXUXPVDO IDNW|UOHULQ ø37 ROJXVXQXQ JHOLúPHVLQGH |QHPOL URO R\QD\DQ QHGHQOHULQ EDúÕQGD JHOGL÷L GH XQXWXOPDPDN úDUWÕ\OD oRN ROXPVX] ELU |UJW LNOLPL oDWÕúPDODUÕQ \DúDQGÕ÷Õ JHUJLQ ELU oDOÕúPD RUWDPÕ RWRULWHU ELU LúOHWPH \|QHWLPL \HWHUVL] Lú JYHQOL÷L YH HUJRQRPL NRúXOODUÕ da, hemen Lú yerinde psikolojik taciz olaUDN\RUXPODQPDPDOÕGÕU7ÕQD]60).

7ÕQD] ¶H J|UH ø37 ELU KDVWDOÕN \D GD SDWRORMLN ELU GXUXP RODUDN GD DOJÕODQPDPDOÕGÕU %LUH\VHO ELU SUREOHP RODUDN GH÷HUOHQGLULOPHPHOL YH GR÷UXGDQ ELU Lú\HUL VRUXQX RODUDN HOH DOÕQPDOÕGÕU $\UÕFD ø37 RNXOGD |÷UHQFLOHU YH |÷UHWPHQOHU DUDVÕQGD DLOHGH HúOHU \D GD GL÷HU DLOH ELUH\OHUL DUDVÕQGD NRPúXODU DUDVÕQGD \D GD IDUNOÕ RUWDPODUGD \DúDQDQ oDWÕúPD ROXPVX] GHQH\LP YH LOLúNLOHUOH GH NDUÕúWÕUÕOPDPDOÕGÕU øú \HUL GÕúÕQGD JHUoHNOHúHQ oDWÕúPDODU DQODúPD]OÕNODU LOHWLúLP KDWDODUÕYEWDPDPHQPREELQJNRQXVX kapsDPÕGÕúÕQGDNLKXVXVODUGÕU 7ÕQD]: 26).

<LQH7ÕQD]¶DJ|UHLú\HULQGHJHUoHNOHúHQYHLVWHQPH\HQGDYUDQÕúODUÕQ ELU NÕVPÕ WDPDPHQnegatif olarak J|UOHELOHFH÷L JLEL ED]Õ GDYUDQÕúODU GD QRUPDO HWNLOHúLP RODUDNkabul edilen GDYUDQÕúODUGDQ VD\ÕODELOPHNWHGLU øú \HULQGH \DúDQDQ bD]Õ GDYUDQÕúODUÕQ ELU GHIDOÕ÷ÕQD KRú J|UOHELOHFH÷L \D GD GDYUDQÕúÕ \DSDQ NLúLQLQ N|W JQQGH ROGX÷X YDUVD\ÕODUDN DQOD\Õú J|VWHULOHELOHFH÷L DQFDN GDYUDQÕúODUD VRQ verilmez ve sistemaWLNRODUDNX]XQVUHGHYDPHWWLULOGL÷LQGHEXGDYUDQÕúODUÕQDQODPÕ GH÷LúHFHNYHNDVÕWOÕRODUDN\DSÕODQELUWDFL]HG|QúPH\HEDúOD\DcaNWÕU6RQXFXQGDGD KHGHI VHoLOHQ oDOÕúDQ NHQGL LVWH÷L\OH \D GD LVWH÷L GÕúÕQGD Lú\HULQGHQ D\UÕOPDN YH\D oDOÕúPDKD\DWÕQGDQX]DNODúPDNGXUXPXQGa kalaFDNWÕU7ÕQD]27).

15

%XUDGD D\UÕFD ø37¶QLQ KHGHI RODQ ELUH\OHU WDUDIÕQGDQ DOJÕODQÕú GXUXPXQD GD GH÷LQPHN \HULQGH RODFDNWÕU ù|\OH ki; Lú \HULQGH SVLNRORMLN WDFL]LQ VDGHFH PD÷GXU WDUDIÕQGDQ DOJÕODQPDVÕ subjektif psikolojik tacizi KHUNHV WDUDIÕQGDQ J|]OHQHELOLU ROPDVÕGDobjektif psikolojik taciz olarak ifade etmektedir (*|N, 2013: 195).

7ÕQD]¶D(2013) J|UH psikolojik taciz, KHGHIVHoLOHQPD÷GXUNLúLQLQNendisine NDUúÕ \DSÕODQGDYUDQÕúODUÕ YH\DUDWWÕ÷ÕHWNLOHULDOJÕOD\Õú WDU]ÕQDED÷OÕRODUDNVXEMHNWLI ELU|]HOOLNGHWDúÕPDNWDGÕU%X\]GHQELUNLúLNHQGLVLQH\DSÕODQGDYUDQÕúÕSVLNRORMLN taciz olarak DOJÕODUNHQ EDúNDELUNLúLEXGDYUDQÕúÕD\QÕELoLPGHDOJÕODPD\DELOLU

Bir NLúL, oDOÕúWÕ÷ÕLú\HULQGHGL÷HUoDOÕúDQODUtaraIÕQGDQNHQGLVLQHNDUúÕELUWDNÕP KRúXQJLWPH\HQolumsuz GDYUDQÕúODUÕQVHUJLOHQGL÷LQLKLVVHGLSEXGXUXPGDQUDKDWVÕ] oluyorsa D\UÕFD ]DUDU J|UG÷Q de GúQ\RUVD R GDYUDQÕú ELU SUREOHP QLWHOL÷L ND]DQÕUve psikolojik taciz (mobbing) GDYUDQÕúÕKDOLQHJHOPH\HEDúODU. %XED÷ODPGD PD÷GXUXQ Lú yerinde psikolojik taciziQ YDUOÕ÷ÕQD GDLU IDUNÕQGDOÕ÷Õ ³VXEMHNWLI PREELQJ´; Lú yerinde psikolojik taciz olgusunun belirgin; herkes taraIÕQGDQ J|]OHQHELOLU ROPDVÕ GXUXPX LVH ³REMHNWLI PREELQJ´ RODUDN QLWHOHQHELOLU %XQD J|UH NXUEDQ Lú yerinde ø37 ROJXVXQX DQODWÕ\RUVD ³subjektif PREELQJ´ oDOÕúDQÕQ Lú DUNDGDúODUÕ VWOHUL YH\D DVWODUÕ Lú \HULQGH SVLNRORMLN WDFL]LQ YDUOÕ÷ÕQGDQ V|] HGL-yorlarsa, ³objektif mobbing´ V|]NRQXVXGXU(7ÕQD]2013: 27).

1.1.2. gUJWOHUGH³Psikolojik Taciz´ Modeli

Zapf (1999:71) tDUDIÕQGDQ JHOLúWLULOHQ ³Psikolojik Taciz Modeli´ne J|UH |UJWOHUGH ³psikolojik taciz´H QHGHQ RODQ IDNW|UOHUi, yetersiz liderlik, iyi \DSÕODQGÕUÕOPDPÕú|UJWNOWU|UJWOHPHGHJ|UOHQVRUXQODUYHLúLQstresli ROPDVÕ gibi |UJWVHO nedenler; GúPDQOÕN NÕVNDQoOÕN JUXEXQ HWNLVLQGH NDOPD JLEL sosyal gruptan kaynaklanan nedenler YHNLúLOLN |]HOOLNOHU (qualification), sosyal beceriler (social skills) ve fiziksel kusurlar gibi NLúLGHQND\QDNODQDQQHGHQOHU olmDN]HUHoH D\ÕUPDNPPNQGUùHNLO

%X PRGHOH J|UH ³PREELQJ´ VUHFL NHQGLVLQL JHQHOOLNOH GHGLNRGX \DOQÕ] EÕUDNPD V|]O YH IL]LNVHO VDOGÕUÕ |]HO KD\DWD YH WXWXPODUD VDOGÕUÕ ELoLPLQGH J|VWHUPHNWHYHSVLNRVRPDWLNUDKDWVÕ]OÕNODUGHSUHV\RQHQGLúHWDNÕQWÕJLELELUWDNÕP VRQXoODUD\RODoDELOPHNWHGLU

0REELQJ VUHFLnin VHEHS YH VRQXoODUÕ DúD÷ÕGDNL E|OPOHUde D\UÕQWÕOÕ Rlarak HOHDOÕQPDNWDGÕU.

16

Nedenler Mobbing 6UHFL 6RQXolar

ùHNLO1: ø37³0REELQJ´0RGHOL1HGHQOHUL6UHFLYH6RQXoODUÕ, ( Zapf,1999: 71). 1.2. ø37¶1ø17$1,6,1'$.8//$1,/$13$5$0(75(/(5

Psikolojik TacizLQ WDQÕODQPDVÕQGD NXOODQÕOPDVÕ JHUHNHn yedi parametre ROGX÷XQX EHOLUWHQ 7ÕQD]¶D  J|UH Lú \HULQGH RUWD\D oÕNDQ ELU oDWÕúPDQÕQ ELU VRUXQXQ JHUoHN ELU SVLNRORMLN WDFL] ROJXVX RODUDN WDQÕPODQDELOPHVL LoLQ EX SDUDPHWUHOHUHJ|UHGH÷HUOHQGLULOPHVLJHUHNPHNWHGLU.

Bu paramHWUHOHUDúD÷ÕGD\HUDOPDNWDGÕU

1.2.1 øúdDOÕúPD 2UWDPÕ: Bir oDWÕúPDQÕQ ELU VRUXQXQ psikolojik taciz (mobbingRODUDNWDQÕlanDELOPHVLLoLQRGDYUDQÕúÕQGDYUDQÕúODUÕQ mutlak surette bir Lú\HULQGHJHUoHNOHúPHVLJHUHNLUøúoHYUHVLQLQGÕúÕQGDJHUoHNOHúHQWDFL]HGLFLveya UDKDWVÕ] HGLFL GDYUDQÕúODU YH oDWÕúPDODU NHVLQOLNOH SVLNRORMLN WDFL] PREELQJ olgusunun GÕúÕQGDWXWXOPDOÕGÕU

1.2.2. 6ÕNOÕN: øú\HULQGHoDOÕúDQODUDUDVÕQGD \DúDQDQ GúPDQFDGDYUDQÕúODUÕQ RUWD\DoÕNÕúVÕNOÕ÷ÕGDSVLNRORMLNWDFL]LWDQÕODPDGD|QHPOLELUNULWHUGLU%LUH\OHUDUDVÕ gUJWVHO Liderlik (Lidership) gUJW.OWU (Organizational culture) øú1HGHQOL6WUHV)DNW|UOHUL (Job stressors) øúLQgUJWOHQPHVL Fail(Perpetrator) 6RV\DO*UXS.D\QDNOÕ 'úPDQOÕNHostility) .ÕVNDQoOÕNEnvy) *UXS%DVNÕVÕ*URXSSUHVVXUH *QDK.HoLVL6FDSHJRDW .LúLGHQ.D\QDNODQDQ .LúLOLN3HUVRQDOLW\ g]HOOLNOHU4XDOLILFDWLRQ Sosyal Beceriler (Social skills) )L]LNVHO.XVXUODU9FXWWDNLø]OHU (Stigmata) Dedikodu Sosyal Tecrit 6|]O6DOGÕUÕ gUJWVHOg]HOOLNOHU g]HO+D\DWD6DOGÕUÕ )L]LNVHO6DOGÕUÕ Tutumlara 6DOGÕUÕ Psikosomatik 5DKDWVÕ]OÕNODU Depresyon (QGLúH Travma 6RQUDVÕ Bozukluklar 7DNÕQWÕ

17

LOLúNL YH LOHWLúLPOHUGH J|UOHELOHQ WHN ELU GHIDOÕN GúPDQFD GDYUDQÕúlar LOHNDOÕFÕYH WDFL] HGLFL GDYUDQÕúODU DUDVÕQGDNL IDUN EX NULWHUsayeVLQGH D\ÕUW HGLOHELOHFHNWLU øú \HULQGH GL÷HU oDOÕúDQODUOD \DúDQDQve DQOÕN JHOLúHQ KHU D]DU VUWúPH X\DUÕ  terfi edememe vEKHUROXPVX]LOHWLúLP, hemen psikolojik taciz RODUDNDOJÕODQPDPDOÕGÕU Bu WUGHQGDYUDQÕúODUÕQD\GDHQD]ELUNDoNH]WHNUDUlanÕ\RUROPDVÕJHUHNOLGLU

1.2.3. 6UH: Leyman (1990)Lú \HULQGH \DúDQDQoDWÕúPDQÕQ SVLNRORMLN WDFL] (mobbing) olarak kabul edilebLOPHVL LoLQ NLúL\H \|QHOPLú DKOkN GÕúÕ YH GúPDQFD GDYUDQÕúODUÕQ HQ D] DOWÕ D\GDQ EHUL VUGUO\RU ROPDVÕ JHUHNWLJLQL belirtirken /H\PDQ ¶GDQ DNWDUDQ 7ÕQD] ; Ege (2002 LVH VUH LOH LOJLOL SDUDPHWUHQLQED]ÕLú \HULQGHSVLNRORMLNWDFL]YDNDODUÕQGDGDKDHVQHNWXWXODELOHFH÷LQL YHVDOGÕUJDQGDYUDQÕúODUÕQúLGGHWLYHX\JXODPDVÕNOÕ÷ÕWDFL]FLOHULQNRQXPXYHVD\ÕVÕ PD÷GXUGDROXúDQSVLNRORMLNYH\DIL]LNVHOKDVDUODUÕQFLGGL\HWLJLELXQVXUODUÕQGLNNDWH DOÕQDUDN ³KÕ]OÕ PREELQJ´ ROJXVXQGDQ GD V|] HGLOHELOHFH÷LQL EHOLUWPHNWHGLU (JH¶\H J|UHKÕ]OÕPREELQJGXUXPXQGDVUHHQD]oD\ROPDOÕGÕU7ÕQD].

1.2.4. DaYUDQÕú 7DU]ODUÕ: Dr. Heinz Leymann NÕUN EHú D\UÕ ø37 GDYUDQÕúÕ WDQÕPODPÕúWÕU YH EX GDYUDQÕúODUÕ |]HOOLNOHULQH J|UH EHú JUXSWD WRSODPÕúWÕU Bu kategoriler: 1- øOHWLúLPH<|QHOLN6DOGÕUÕODU 2- 6RV\DOøOLúNLOHUH6DOGÕUÕODU 3- 6RV\DOøPDMD6DOGÕUÕODU 4- 0HVOHNLYHg]HO.RQXPXQ.DOLWHVLQH<|QHOLN6DOGÕUÕODU 5- 6D÷OÕ÷D<|QHOLN6DOGÕUÕODUúHNOLQGHGLU

ø37NXUEDQÕRODQoDOÕúDQÕQ, bu kategorilerden HQD]LNLVLQGH\HUDODQGDYUDQÕú WUOHULQGHQED]ÕODUÕQDPDUX]NDOPÕúROPDVÕJHUHNWL÷LEHOLUWLOPHNWHGLU

/H\PDQQ¶ÕQ45 D\UÕPREELQJ GDYUDQÕúÕ EXoDOÕúPDQÕQ³øú<HULQGe Psikolojik 7DFL]'DYUDQÕúODUÕ´ EDúOÕ÷ÕDOWÕQGDD\UÕQWÕOÕRODUDNHOHDOÕQPDNWDGÕU

1.2.5. 7DUDIODU $UDVÕQGD ']H\sel (úLWVL]OLN: 'L÷HU LOHWLúLP WUOHULQGH ROGX÷X JLEL SVLNRORMLN WDFL] ROJXVXQGD GD LNL EDúDW URO YDUGÕU %XQODUkurban veya PD÷GXU tacizci YH\D ]RUED RODUDN QLWHOHQGLULOLS DGODQGÕUÕODELOLU %X EDúUROOHULQ R\XQFXODUÕED]HQELUNLúLED]HQELUGHQID]ODNLúLGHRODELOPHNWHGLU

7ÕQD]¶D J|UH  NXUEDQ GH÷LúPH] ELU DúD÷ÕODQPD GXUXPX LoLQGHGLU øú yerinde psikolojik taciz VUHFL QH úHNLOGH LúOHUVH LúOHVLQ NXUEDQ UROQGHNL ELUH\ GDLPD ND\EHGHQ WDUDIWÕU ve kendini korumaktan aciz haldedir. %XQD NDUúÕOÕN psikolojik tacizci, mesleki DoÕGDQkonumunu daha da i\LOHúWLUPH\LhedeflePHNWH|]

18

JYHQL YH |] VD\JÕVÕ \NVHN RODQ VDOGÕUJDQ ELU NLúL J|UQP VHUJLOHPHNWHGLU Haktan YHKDNOÕGan taraf ROGX÷XL]OHQLPLQLYHUPH\DoDOÕúÕULú \HULQGHNLELUoRNNLúL de ona inanÕU2GDLPDLúLQLQEDúÕQGDGÕU ve kendini GL÷HUOHULQGHQVWQJ|UPHNWHGLU

0D÷GXU |] JYHQLQL YH |] VD\JÕVÕQÕ \LWLUPHNWH NoPVHQPHNWHQ ve Lú\HULQGH GÕúODQPDNWDQ oHNLQPHNWHGLU øúLQL ND\EHWPH ND\JÕVÕ \DúDUNHQ KDNVÕ]OÕ÷D NXUEDQ ROGX÷XQX da hissetmektedir. øú \HULQGHNL GL÷HU oDOÕúDQODU, onun psikolojik olarak VD÷OÕNOÕROPDGÕ÷ÕQÕGúQPHNWHGLU 0D÷GXU\DDGÕ÷ÕSVLNRORMLNWDFL]VUHFLQLQ HWNLVL\OHRUWD\DoÕNDQKDVWDOÕNODUÕ QHGHQL\OHLúLQH VÕNVÕN gelememektedir.

1.2.6. %LUELULQLø]OH\HQ(YUHOHUGH*HOLúPH: øú \HULQGH\Dúanan oDWÕúma veya sorunun, psikolojik taciz RODUDNWDQÕODQDELOPHVLLoLQELUELULDUGÕna gelen evrelerden ROXúDQELUVUHoLoLQGHJHUoHNOHúPLúROPDVÕJHUHNWL÷LEHOLUWLOPHNWHGLU

1.2.7. Zalimce Niyet: 7ÕQD]¶D(2013) J|UHDQODúÕOPDVÕYHGH÷HUOHQGLULOPHVL en zor SDUDPHWUHGLU %X SDUDPHWUH\H J|UH psikolojik taciz X\JXOD\DQ NLúL \D GD NLúLOHULQ|QFHOLNOHSROLWLNJL]OLELUQL\HWLEXOXQPDNWDGÕUPsikolojik Tacizci belli bir amaca XODúPD\ÕKHdeflemekte ve EXDPDoGR÷UXOWXVXQGDELUVWUDWHML\HJ|UH hareket etmektedir. Taciz X\JXOD\DQÕQ WP GúPDQFD GDYUDQÕúODUÕ NXUEDQD ]DUDU YHUPH\H \|QHOLNWLU$GÕPDGÕPSROLWLNDPDFÕQDXODúPDN]HUHoHúLWOLGDYUDQÕúODUVHUJLOH\HUHN oDWÕúPDRUWDPÕ \DGDRUWDPODUÕ\DUDWPDNLoLQIÕUVDWODUNROODPDNWDGÕU%XQGDQGROD\Õ EXVUHoWHKHGHI VHoLOHQNXUEDQÕQ GH÷HUOHULGX\JXODUÕKDNODUÕYH de |]JUONOHULQin ]DUDUJ|UPHVLNDoÕQÕOPD]GÕU

%X ED÷ODPGD Lú yerinde psikolojik taciz olgusunu GL÷HU ROJXODUGDn D\ÕUÕFÕ WDQÕVÕQGDNL en temel KXVXVVDOGÕUJDQÕQWDFL]HGLFLGDYUDQÕúÕQÕQWHPHOLQGHGDLPDbir LQFHKHVDSELUDUWQL\HWEXOXQPDVÕGÕU 7ÕQD]29-32).

1.3. ø376h5(&ø1ø1 $.7g5/(5ø

dDOÕúPD \DúDPÕ LoLQGH JHUoHNOHúHQ ø37 VUHFL LoHULVLQGH oynanan rollerle ilgili olarak o grup insan D\ÕUW edilmektedir. Bunlar DúD÷ÕGD belirtilmektedir:

øú\HULQGH Psikolojik Taciz Uygulayanlar (6DOGÕUJDQODU, Tacizciler), Psikolojik Taciz 0D÷GXUODUÕ (Kurbanlar),

Psikolojik Tacizin øzleyicileri 7ÕQD] 2006d: 57).

Psikolojik taciz VUHFLQGH kendilerine ait rolleri sergileyen bu o psikolojik taciz DNW|UQQ her birinin, kendine has |]HOOLN ve HWNLQOL÷L varGÕU $\UÕFD birbirlerini de etkilemektedirler.

19

Downson ve DUNDGDúODUÕ (2003) WDUDIÕQGDQ $YUXSD¶GD o E\N |UJWWH istihdam edilen EHú oDOÕúPD grubu \|QHWLFLOHU |÷UHWPHQOHU teknisyenler, oD÷UÕ merkezi RSHUDW|UOHUL ve PKHQGLVOHU ]HULQGH \DSÕODQ bir DUDúWÕUPDGD ise ø37 VUHFLnin DNW|UOHUL DUDVÕQD bir yenisi daha eklenPLúWLU $UDúWÕUPDFÕODU bu URO µEXOOLHG ± non YLFWLP¶ olarak WDQÕPODPÕúODUGÕU Bu NLúLQLQ Lú yerinde psikolojik tacize X÷UDGÕ÷ÕQÕ ancak kendisini psikolojik taciz NXUEDQÕ olarak J|UPHGL÷LQL beyan HWWL÷L belirtilmektedir (Downson vd, 2003).

Hornstein ise (1996) ³$FÕPDVÕ] Patronlar ve 2QODUÕQ KurbanlarÕ øú yerinde Taciz 1DVÕO 7DQÕQDELOLU ve Bunun hVWHVLQGHQ *HOLQHELOLU´ (Brutal Bosses and Their Prey: How to Identify and Overcome Abuse In The Workplace) isimli NLWDEÕQGD Lú yerlerinde psikolojik taciz uygulayan NLúLOHULQ o ELoLPGH ortaya oÕNWÕ÷ÕQÕ ileri VUPHNWHGLU Bu NLúLOHU ³D\ÕUW ediciler´ (Conquerors), ³X\JXOD\DFÕODU´ ve ³PDQLSODW|UOHU´ dir.

+RUQVWHLQ¶D (1997) J|UH D\ÕUW edici psikolojik tacizciler sadece Jo ve kontrol ile ilgilenen ve kendi oÕNDUODUÕQÕ koruyan kimselerdir. Onlar GL÷HUOHULQLQ kendilerini daha JoV] hissetmeleri LoLQ oDEDODPDNWDGÕUODU Bu NLúLOHU hakaret etme, kaba V|] kullanma, ED÷ÕUPD gibi GR÷UXGDQ ya da GROD\OÕ PGDKDOHOHUGH de EXOXQPDNWDGÕUODU øNLQFL grupta yer alan X\JXOD\ÕFÕODU DoÕN veya gizli úHNLOGH hedef NLúL\L NoN GúUPH\L DPDoODPDNWDGÕUODU 0DQLSODW|UOHU ise kendi KDWDODUÕQÕQ VRUXPOXOX÷XQX almak istemeyen, yalan V|\OHPH aldatma ve ihanette mahir NLúLOHU olarak WDQÕPODQPDNWDGÕU (McCord ve Richardson¶GDQ (2001) aktaran Afful, 2010: 22-24).

%LUoRNoDOÕúPDGDHQVÕNrastlDQDQPREELQJDNW|UOHULDúD÷ÕGD DoÕNODQPDNWDGÕU (Leyman, 1996: 165-184; 7ÕQD]d: 21-22- 57;*|N37; Tezcan vd., 2009).

1.3.1. 3VLNRORMLN7DFL]0D÷GXUODUÕ(Kurbanlar): Psikolojik Taciz olgusunda NXUEDQ UROQ R\QDPD\D DGD\ ELU NLúLOLN WLSOHPHVL PHYFXW GH÷LOGLU $QFDN Lú \HUOHULQGH G|UW IDUNOÕ WLSWHNL NLúL PD÷GXU ROPD WHKOLNHVL\OH NDUúÕ NDUúÕ\DGÕU *|N   7ÕQD] G 57: 97-98; Zapf ve Einarsen, 2003:178; Nanie ve Namie, .DUDWXQDYH7ÕQD]

<DOQÕ] %LU .LúL: Bu kurban tipi, erkeklerin oDOÕúWÕ÷Õ ELU RILVWH oDOÕúDQ WHN ELU NDGÕQ YH\D NDGÕQODUÕQ oRN VD\ÕGD ROGX÷X ELU Lú \HULQGH oDOÕúDQ WHN ELU HUNHN olabilir.

Acayip %LU .LúL: +HUKDQJL ELU |]HOOL÷L QHGHQL\OH GL÷HUOHULQGHQ IDUNOÕ YHya EDúNDODUÕ\ODND\QDúamayan ELUNLúLV|]NRQXVXGXU%XIDUNOÕWDU]Ga giyinen bir ELUH\RODELOHFH÷LJLELHQJHOOLYH\DIDUNOÕÕUN\DGDPLOL\HWWHQyabancÕELUNLúLGH

20

RODELOLU.LPL]DPDQHYOLOHULQLoLQGHWHNEHNDUYH\D EHNDUODUÕQoDOÕúWÕ÷ÕELUofiste WHN HYOL NLúL ROPDNbile psikolojik tacize maruz kalmaya yeterli neden olarak J|UOPHNWHGLU %X ED÷ODPGD WHN ROPDN \D GD D]ÕQOÕN bir grupta bulunmak Lú\HULQGHoDOÕúDQÕQpsikolojik tacize X÷UDPDLKWLPDOLQL\NVHOWHFHNWLU

%DúDUÕOÕ %LU .LúL: hVWQEDúDUÕOÕ YH JUXS QRUPODUÕ LOH oDWÕúDQ NLúLOHU X]PDQ ROGXNODUÕ NRQXODU ]HULQGH ÕVUDU HGHELOPHNWH GL÷HUOHUL WDUDIÕQGDQ ELU WHKGLW RODUDN DOJÕQDELOPHNWH YH Lú yerLQGHNL SHUIRUPDQV VWDQGDUWODUÕQÕ \NVHOWHUHN HQIRUPDO JUXS NXUDOODUÕQÕQ X\JXODQPDVÕQGD HQJHO WHúNLO HGHELOPHNWHGLUOHU %XQODUÕQ VRQXFX RODUDN GD WDFL]H PDUX] Nalabilmektedirler *|N37). øú \HUL LoLQ |QHPOL ELU EDúDUÕ J|VWHUPLú DPLULQLQ \D GD VW \|QHWLPLQ WDNGLULQL ND]DQPÕú, PúWHULQLQ |YJVQ DOPÕú ELU NLúL oDOÕúPD DUNDGDúODUÕ WDUDIÕQGDQ NÕVNDQÕODELOLU%X\]GHQDUNDVÕQGDQKHUWUOR\XQ R\QDQÕUV|\OHQWLOHUoÕNDUÕOÕU YHoDOÕúPDODUÕHQJHOOHQPH\HoDOÕúÕOÕU

Yeni *HOHQ .LúL: 'DKD |QFH R SR]LV\RQGD oDOÕúDQ NLúLQLQ oRN VHYLOL\RU ROPDVÕ YH\D \HQL JHOHQLQ RUDGD oDOÕúDQODUGDQ GDKD ID]OD ELU WDNÕP |]HOOLNOHULQLQ EXOXQPDVÕPREELQJNXUEDQÕROPDULVNLQLDUWÕUÕU

6DYXQPDVÕ] 6RV\DOOHúPH .RQXVXQGD %DúDUÕVÕ] ve g] JYHQVL] .LúL: Kendilerini VDYXQDPD\DQ \D GD |]JYHQ HNVLNOL÷L RODQ NLúLOHUGLU <XNDUÕGD VD\ÕODQODUÕQ \DQÕ VÕUD SVLNRORMLN YH IL]LNVHO WDFL]H GDKD |QFH PDUX] NDOPÕú NLúLOHULQGHPD÷GXU olabilecekleri belirtilmektedir *|N37).

1.3.2. Psikolojik Tacizi Uygulayan Taraf (Tacizci): /H\PDQ¶DJ|UH kimi psikolojik taciz uygulayanlar, kendiOHULQGHJ|UGNOHULHNVLNOLNOHULWHODILHWPHN LoLQ psikolojik tacize EDúYXUXUODU%XWUtacizcilerin kHQGLDGODUÕYHNRQXPODUÕDGÕQD GX\GXNODUÕ NRUNX YH JYHQVL]OLN RQODUÕ EDúND ELULQL NoN GúUF GDYUDQÕúODU sergilemeye sevk eder. Bu DoÕGDQEDNÕOGÕ÷ÕQGDSVLNRORMLNWDFL]eylemi bir kompleksli NLúLOLN VRUXQXGXU denebilir (Tezcan vd., 2009). Leymann¶D (1996) J|UH JHUoHN psikolojik tacizciler, DVOÕQGDKLoELUNLúLOLNJUXEXQDWDPDQODPÕ\ODX\JXQGH÷LOOHUGLU %XNLúLOHULDQFDNEXOXQGXNODUÕVRV\DOoHYUHde sergiledikleri tutum ve GDYUDQÕúODUOD WDQÕPODyabilmek PPNQGULeymann, 1996: 165-184; 7ÕQD]d: 57).

Narsist Psikolojik Tacizciler: %XNLúLOHUGX\PDNLVWHPHGLNOHULDFÕODUÕQÕve kabul etmek istemedikleri LooDWÕúPDODUÕQÕoHYUHOHULQGHNLELUEDúND NLúL\H\NOH\HUHN Lodengelerini bulma oDEDVÕQGDNLNLúLOHUGLU.HQGLOHULQLXODúÕOPD]bir JoHQJLQ

21

ELUGHKDNXVXUVX]ELUJ]HOOLNYHPNHPPHOELUúDKVL\HWRODUDNJ|UGNOHULQGHQ KHUúH\LQNHQGLKDNODUÕROGX÷XQDLQDQÕUODU.

+LGGHWOL %D÷ÕUJDQ Psikolojik Tacizciler: Hiddetli tacizci karakter |]HOOL÷L nedeniyle oDEXN VLQLUOHQPHNWHGLU 6UHNOL V|\OHQPHNWH ED÷ÕUPDkta ve beddua etmeNWHGLU <DúDWWÕ÷Õ VLQLU YH KX\VX]OXN NUL]OHUL\OH Lú \HULQL oHNLOPH] bir hale JHWLULU dDOÕúDQODUÕQ GX\JX YH GúQFHOHULQL DúD÷Õlar. Bu tip NLúLOHU LoOHULQGHNL |INH\L HQJHOOH\HPHGLNOHUL YH SUREOHPOHUL\OH EDúD oÕNPD\Õ EDúDUDPDGÕNODUÕ LoLQ oHYUHOHULQGHNLOHUOH X÷UDúÕUODU. HedefOHULQH NR\GXNODUÕ oDOÕúDQODUÕ LúOHULQL ND\EHWPH\DGDLúOHULQLGH÷LúWLUPHLOHtehdit ederler. øú yerinde hHUúH\LQRQODUÕQ V|\OHGL÷L YHLVWHGL÷LúHNLOGHyerine getirilmesini isterler ve amirin veya patronun NHQGLOHUL ROGX÷XQX VÕN VÕN KDWÕUODWÕUODU g]HOOLNOH DUDGÕNODUÕ NLúL\L \HULQGH bulamaGÕNODUÕQGD oRN WDKDPPOV] GDYUDQÕUODU YH KHGHIOHULQGHNL NLúLQLQ NHQGLVLQLQNHVLQOLNOHKDNOÕROGX÷XQXNDEXOHGHUHNLIDGHHWPHVLQLLVWHUOHU

Megaloman Psikolojik Tacizciler: .HQGLOHULQL E\N J|VWHUPH JHUHNVLQLPL YH QXPDUD \DSPD NLúLOLNOHULQLQ HQ |QHPOL NLúLOLN |]HOOLNOHULQGHQGLU .HQGLOHULQH JYHQVL]OLNOHULQL EDúNDODUÕQD NDUúÕ NÕVNDQoOÕN QHIUHW YH VDOGÕUJDQOÕN úHNOLQGH \DQVÕWÕUODU %X NLúL\H J|UH WP ND\QDNODUÕQ NRQWURO NHQGLVLQGHGLU \D GD NHQGLVLQGH ROPDOÕGÕU .HQGLOHULQFH EHOLUOHGLNOHUL YH NHQGL HJRODUÕQÕ RNúD\DQ NXUDOODUDKHUNHVLQX\PDVÕQÕLVWHUOHU

øNL<]O<ÕODQPsikolojik Tacizciler: dHYUHOHULQGHNLNLúLOHULQVWQ WDUDIODUÕQÕ EDúDUÕODUÕQÕ YH kariyerlerini hazmedemedikleri LoLQ GDLPD N|WON yapma SHúLQGHGLUOHU +HGHILQH NR\GX÷X NLúL\L VWUHVH VRNPDN YH PDKYHWPHN LoLQ GHYDPOÕ\HQL\ROODUDUDU. <DSWÕNODUÕKHUúH\LQELOLQFLQGHGLUOHU6DOGÕUJDQOÕNODUÕQÕ JL]OHPHN LoLQ GH VUHNOL JOPVHUOHU FarkedLOPHPHN LoLQ DUDGD ELU L\LOLN de \DSDUODU %DúNDODUÕQD NHQGLOHULQL L\L J|VWHULUNHQ KHGHIOHULQH NDUúÕ VUHNOL NDED GDYUDQÕúODUGDYHROXPVX]\RUXPODUGDEXOXQXUODUHedeflerindeki mD÷GXUDNDUúÕ KLoELUúHNLOGHHVQHNGDYUDQPD]ODU

+D\DO .ÕUÕNOÕ÷ÕQD 8÷UDPÕú Psikolojik Tacizciler: dDOÕúPD \DúDPODUÕ GÕúÕQGD \DúDGÕNODUÕ WP ROXPVX] GX\JXODUÕ yetersizlikleri YH\D N|W GHQH\LPOHUi, bu tacizciler WDUDIÕQGDQLú\HULQGHNLoDOÕúDQODUD\DQVÕWÕOÕU%XWLSNLúLOHUEDúNDODUÕQD NDUúÕdaima NÕVNDQoOÕNYHKDVHWduygusu LoLQGHGLUOHU

Fesat Psikolojik Tacizciler: <HQL N|WONOHU DUD\DQ ELU NLúLGLU øIWLUDODUOD EDúNDODUÕQÕ\DUDODPD\DoDOÕúÕU

22

Sadist Psikolojik Tacizciler: %XWLSNLúLOHUEDúNDODUÕQÕN|úH\HVÕNÕúWÕUPDNWDQYH PDKYHWPHNWHQ E\N NH\LI DOÕUODU %X NLúL µVDSNÕQ QDUVLVW¶ RODUDN GD WDQÕPODQDELOLU dDOÕúPD \DúDPODUÕQGDNL KL\HUDUúLN NDGHPHOHUGH \NVHOHELlmek LoLQKHU\RODEDúYXUDELOLUOHU

Dalkavuk Psikolojik Tacizciler: <|QHWLFLOHULQLQ J|]QH JLUPHN LoLQ \DUDQPD derdindedir ve EXQXQLoLQoDOÕúPDDUNDGDúODUÕQDN|WONGDKLOKHUúH\L\DSPD\D KD]ÕUELU\|QHWLFL GDONDYX÷Xdur.

Zorba Psikolojik Tacizciler: Sadist tacizciye benze\HQ EX NLúL Von derece DFÕPDVÕ]YH]DOLPGLUøQVDQODUD kendi N|OHOHUL\PLúJLELGDYUDQÕU

Korkak Psikolojik Tacizciler: %LUEDúNDVÕQÕQkendisinden GDKDEDúDUÕOÕRODFD÷Õ ve \NVHOHFH÷LQL GúQHUHN SDQL÷H NDSÕOÕU .RUNDNOÕ÷Õ YH ROD\ODUD NDUúÕ FHVDUHWVL]OL÷LRQXNHQGLQLNRUXPDDGÕQDpsikolojik taciz uygulamaya iter.

(OHúWLULFLPsikolojik Tacizciler: %DúNDODUÕQÕQ\DSWÕ÷ÕLúOHUGHQKLoPHPQXQolmaz \DSÕODQODUÕ VUHNOL HOHúWLULUler. dDOÕúWÕNODUÕ Lú yerinde memnuniyetsizlik ve gerginlik dolu bir iklim ROXúPDVÕQDneden olurlar 7ÕQD]-42).

1.3.4. Psikolojik Tacize 7DQÕN2ODQ7DUDIø]OH\LFL: øú yerlerinde psikolojik taciz VUHFLQGHL]OH\LFLRODUDNURODODQODULúDUNDGDúODUÕDPLUOHUYH\|QHWLFLOHUJLEL VUHFHGR÷UXGDQGR÷UX\DPGDKLOROPD\DQ, ancak SVLNRORMLNWDFL]VUHFLQLDOJÕOD\DQ \DSÕODQ X\JXODPDODUD YH oDOÕúDQODU ]HULQGHNL \DQVÕPDODUÕQÕ \DúD\DQ ED]HQ GH VUHFH NDWÕODQ NLúLOHUGLUPsikolojik tacizin izleyici WLSOHULQL VHUJLOHGLNOHUL GDYUDQÕú ELoLPOHULQHJ|UHDúD÷ÕGDNLúHNLOGHJUXSODPDNPPNQGU 7ÕQD]d: 21-22):

Diplomatik ø]OH\LFL gUJWLoLQGHRUWD\DoÕNDQ ELUoDWÕúPDdurumunda genellikle X]ODúPDGDQtaraf RODQ NLúLGLU *HQHOGH DUDFÕOÕN \DSPD UROQ R\QDPDVÕndan GROD\Õ EDúNDODUÕ WDUDIÕQGDQ VHYLOHQ YH\Dbazen de QHIUHW HGLOHQ ELU NLúLGLU %X NLúLOLN|]HOOL÷LVHUJLOH\HQbir izleyici, Lú\HULQGHDOGÕ÷ÕWHSNLOHUVRQXFXQGDileride NXUEDQNRQXPXQDGúPHWHKOLNHVL\OHNDUúÕNDUúÕ\DGÕU

<DUGDNoÕ ø]OH\LFL Bu izleyici tipi, psikolojik tacizciye oRN VDGÕNWÕU <DOQÕ] NDOGÕNODUÕQGD WDFL]FLQLQ J|QOQ KRú HGHFHN úHNLOGH RQXQ KHU úHNLOGH KDNOÕ ROGX÷XQX NXUEDQÕQ KDWDOÕ ROGX÷XQX V|\OHU $QFDN EX |]HOOL÷LQLQ SHN IDUN HGLOPHVLQL GH LVWHPH] +DWWD ED]HQ Lú DUNDGDúODUÕ LoLQGH |\OH ROPDGÕ÷Õ LPDVÕ YHUHFHNV|]YHH\OHPOHUGHGHEXOXQDELOLU