DOGU BÖLGELERİNDE Y A P I L A C A K MEMUR EVLERİ İNŞAATI HAKKINDA RAPOR.
M a l i y e V e k â l e t i , T ü r k Y ü k s e k M i m a r l a r b i r l i ğ i n e m ü r a c a a t ederek, D o ğ u d a y a p ı l m a sı d ü ş ü n ü l e n m e m u r e v l e r i n i n p r o j e ve t a t b i k a t ı n ı n ne gibi şartlar ve jhususiyetlerle m e y
-dana getirilmesi kabil o l d u ğ u h a k k ı n d a bir etüd istemiştir.
B i r l i k , bu g ü n k ü şartları ve i m k â n l a r ı g ö z ö n ü n d e b u l u n d u r a r a k i n c e l e m e l e r i n i y a p m ı ş -t ı r . İlk f i k i r l e r i ih-tiva e-tmek-te o l d u ğ u iğin bir e-tüd m a h j y e -t i n d e olan r a p o r bir -teklif değ i l d i r . V e k â l e t i n verecedeği k a r a r a göre bu m e ; e l e ü z e r i n d e daha d e r i n ve kesin e t ü d l e r y a -pılması k a b i l d i r .
1 — M e v z u : Millî Şefin Doğu seyahati es-nasında verdikleri direktif üzerine Hükümetçe, Do-ğu Bölgelerinde muhtelif şehir ve kasabalarda Dev-let memurları için şimdilik «5000» Mesken inşaası düşünülmektedir. Bunlardan 500 adedi birinci sınıf memurlar için 4 odalı, 1000 adedi ikinci sinif murlar için 3 odalı ve 3500 adedi üçüncü sınıf me-murlar için 2 odalı olacaktır.
Şehir ve kasabalarımızın, bugünkü medenî se-viyemize uygun bir görünüş almaları; yapılacak me-mur evlerinin, ilerideki hususî imar hareketlerine veçhe verebilecek birer örnek teşkil etmeleri ve Dev let memurlarının imkân nisbtinde temiz ve rahat bi-rer mesken bulabilmeleri bakımından zarurî olan bu büyük işin tahakkuk şartları ve imkânları bu ra-porda gözden geçirilmiştir.
Türk Y. Mimarlar Birliği bu raporu, en son Teknik şart ve imkânlardan ziyade, mahallî şartlar ve bugünün iktisadî imkânları gözönünde tutularak, esas davayı izâm etmeden, işin daima en sade hal tarzını arayarak hazırlamayı tercih etmiştir.
2 — M e s k e n ş e k l i : (Blok, Apart-man, sıra, çift ve münferit meskenler.)
a) Blok meskenler: Bu mesken şekli çok kat-lı ve her katta bir çok Lojmanı havi ve müşterek sıhhî tesisat, çamaşırlık, Elektrik, Havagazı ve Ka-lorifer şebekesi tesis edilmek suretile asgari şartlar altında imkân nisbetinde bir konfor temini maksa-dile birinci cihan harbinden sonra Avusturya, İsveç Almanya ve Fransa gibi belli başlı Avrupa memlketlerinde, daha ziyade amele ihtiyacı için tatbik e-dilmiştir. Blok meskenlerde her bir daire en mah-dut yaşama tarzına tekabül edecek surette bir mut-fak - oda (Wohn - ködhe) ile bir veya iki yatak odasını ve bir helâyı ihtiva etmek üzere tertiplen-miştir.
Bilhassa büyük şehirlerde, arsa pahalılığının tesirile, derli. toplu bir inşa sisteminin ucuz maliyeti dolayısile tercih edilen blok meskenler idare ve ba-kım zorluğu ve aile hayatının mahremiyetine uygun olmayan müşterek yaşama şekli sebebile büyük bir revaç kazanamamıştır.
Teknik ihtisas, kalifiye işçi ve yabancı menşe-li malzemeye geniş ölçüde ihtiyaç göstermesi ve buna mukabil arsa pahalılığının bahis mevzuu ol-maması bakımından, yapı sanayii inkişaf etmiş o-lan memleketlerde bile daha ziyade içtimaî mah-zurları yüzünden tutulmamış olan blok mesken sis-teminin bizim memleketimiz için tavsiyesi imkânsız dır.
b ) A p a r t m a n : Blok inşaatın bir cüz'ü mahiyetinde olan apartman şekli, arsa, temel, mer-diven, ve çatı masraflarının bir kaç kata taksimi su-retile yapılacak maliyet tasarrufu gibi tercih sebeb-lerini haizse de blok inşaatındaki mahzurları hemen aynen ihtiva etmesi itibarile doğu bölgeleri için uy-gun bir şekil olamaz.
c ) S ı r a v e ç i f t e v l e r: Bu mesken şek li, yan duvarları müşterek bir çok münferit evin bir araya gelmesile olur. Bunları bir veya iki katlı ola-rak mütalea etmek' mümkündür. Fakat gerek dep-reme karşı mukavemet, gerek inşa kolaylığı ve sa-deliği dolayısile tek katlı evleri daima tercih etme-lidir. Sıra evler iktisadîdir, ısıtması daha kolaydır, yaşama şartlarımıza aykırı değildir. Geniş bahçeye ihtiyaç göstermiyen ve arsa fiyatları yüksekçe olan yerlerde yapılması tavsiye edilebilir.
a) M ü n f e r i t e v l e r: Ev mahremiyeti-ni müstakil bir yaşayış tarzını tam tatmin etmesi ba-kımından arsa fiyatlarının müsait olduğu yerlerde münferit ev, bilhassa büyük memurlar için en ziya-de tercihi lâzım olan şekildir. İleriziya-de, Devletçe bu evlerin şahıslara temliki düşünüldüğü takdirde en müsait şeklin münferit ev olduğu da aşikârdır.
e) N e t i c e : Doğu Bölgelerinde yapılması düşünülen 5000 evi, tek katlı, münferit, çift veya sıra halinde yapmak doğru olur. 2 odalı evler sıra veya çift evler halinde, 3 odalılar yalnız çift evler halinde yapılmalıdır.
3 _ PORTATIF VEYA SABIT INŞA
SISTEMI
Yukarıda gözden geçirilen mütalealar
netice-sinde memleketimiz için tercihi icap eden sıra, çift ve münferit evlerin inşa tarzına gelince:
Son zamanlarda muhtelif memleketlerde âcil inşa ihtiyaçlarını karşılamak üzere tatbike başlanan ve büyük bir inkişâf vaat eder gibi görünen Porta-tif ev şekli büyük ölçüde bir yapı sanayiine bağlı-dır.
Azamî sürat ve asgarî Konfora katlanma şart-ları karşısında muvakkat mahiyette tatbiki akla ge-len bu şekil, Doğu Bölgelerinin sert iklimi, yapı sa-nayii eksikliğine inzimam eden münakale imkânsız-lıkları ve temel duvarları, mutfak, helâ ve mecra inşaatının zaten yerinde yapılması zarureti yüzün-den ehemmiyetini kaybeder.
Portatif evlerin mahiyeti de, aynı inşaî kısım-ları ihtiva eden sabit ve yerli bir eve nazaran; yan yana gelen parçaların daima çift yapılması, daha iti nah bir işçiliğe lüzum göstermesi ve mamül inşa ak-samının, bilhassa yabancı memleketlerden tedarik edildiği takdirde navlun farkları yüzünden daima daha pahalı olacaktır.
Buna mukabil sabit inşaat, esasen inşa sahası-na en yakın kaysahası-naklardan temin edilecek yerli mal zeme ile ve iklim şartlarına ve o yerin geleneğine en uygun şekillerde, yerli işçilerle kolaylıkla yapıla-bileceğinden mevzuumuzun esasını teşkil edecektir.
4 — U c u z m a l i y e t ş a r t l a r ı : Do-ğu Bölgelerinde acilen yapılması düşünülen 5000 memur evinin tahakkuku haddi zatında büyük, fa-kat mümkün bir davadır. Ancak bu işi çıkmaza sok madan hal edebilmek için, bu bölgelerde halen kat-lanılan yaşama tarzını gözönünden uzak tutmaya-yarak, yeni yapılacak evlerde, Ankara ve istanbul evlerinin, oralarda temini imkânsız şartlarını arama mak iktiza eder.
Evlerde eb'at, malzeme ve işçilik bakımların-dan bazı fedakârlıklar yapılması zarurîdir. (Yapın-ca en iyisini yapmak) siyasetini ileriye, maddî im-kânlarımızın çok fazla artacağı zamanlara bırak-mak; bugünün, iş hayatına tesir eden ciddî mesken buhranını bugünkü imkânlara göre önlemek; Dev-letin büyük fedakârlıklarla bu işe tahsis edebildiği parayı yerinde bir itidalle sarf ederek az para ile çok ev yapabilmek çarelerini araştırmak doğru o-lur.
Buna rağmen yeni yapılacak evlerle hâlen mev cut yerli evlerin arasında çok büyük farklar olaca-ğı şüphesizdir. Sıhhî, ferah, temiz, sağlam ve bile-rek yapılmış yeni evler her bakımdan bariz bir kıy-met ifade edecektir.
Memur evlerini ucuza mal edebilmek için her Bölgede oranın en mebzul malzemesi ve en alışıl-mış inşa tarzları tercih edilmelidir. Büyük merkez-lerden tedâriki zarurî olan çimento, cam, pencere , ve kapı takımları, boru, musluk gibi malzemenin bir
elden ve toplu olarak tedariki; inşaatın yine toplu halde yaptırılarak ustabaşı ve yerli elemanlara üs-tün usta ekiplerinin çalışabileceği bir iş sahası temi-ni gibi ucuz maliyet ve inşa mükemmeliyeti âmille-rini gözönünde tutmalıdır.
Dava bir memleket mes'elesi olduğundan mu-vakkat ve mevzii iş mükellefiyetleri ihdası da hatı-ra gelebilir. Malzeme temini ile alâkalı Devlet dai-relerinin şumullü bir anlayışla iş birliği yapması ve bu işin tahakkukunu ön plâna alması da şarttır.
5 — i n ş a s i s t e m i : Münferit, çift veya sıra evlerin inşa sistemi farksız olarak mütalea edil-melidir. Yalnız iklim şartlarının ve yerli malzeme ile yerli yapı alışkınlıklarının icaplarına göre bir tasnif yapılarak muhtelif inşa sistemleri tesbit ve ka-bul edilmelidir. Evlerin muhtelif inşai kısımlarının inşa imkânları burada ayrı ayrı gözden geçirilecek-tir.
(Bu işlerde esas, Nafia Vekâleti Yapı ve imar İşlerinin umumî, fennî şartnamesi hükümleri olmak-la beraber, bir az müsamaha ve kalite fedakârlığını şimdiden göze almak icap edecektir.)
bu sistemi ancak muvakkat mahiyette ve taşın hiç bulunmadığı yerlerde mütalea etmek caizdir, im-kân bulunursa bu kazıkları (meselâ ardıç katrani-le) katranlamak veya iyice yağlamak veya hafifçe yakmak lâzımdır.
>b ) T e m e l d u v a r l a r ı ü s t ü n e h a -t ı l : Temel duvarı ikmal edildik-ten sonra 'bunun ü-zerine bir hatıl yapmak zarurîdir. En doğru inşa tarzı bu hatılın betondan yapılmasını icap ettirir. Bu günün yapısında az miktarda da olsa çimento kul-lanmak, faydalı ve zarurîdir.
Beden duvarlarının ağırlığı bu hatılla temelle-re intikal edeceğinden beton hatıl yapmak imkân-larını ehemmiyetle aramalıdır. Beden duvarları ah-şap veya hımış yapıldığı zaman da tabanların te-melle bağlantısı bakımından yine beton hatılın bü-yük faydası âşikârdır.
c) B e d e n d u v a r l a r ı : Beden Duvar-ları iklim şartDuvar-larına ve evlerin yapılacağı yerlerde en bol ve en kolay tedârik edilebilecek malzemeye • göre, taş, tuğla, ahşap, Hımış veya kerpiç olarak yapılabilir:
( 1 ) — Taş beden duvarları, temel duvarları gibi ocak taşından kireç harçla örülür. Pencerelerin alt ve üst hizalarında iki sıra tuğla hatıl, beden du-varlarının en üstünde de tercıhan Ibeton bir hatıl yapmak doğru olur.
Pencere ve kapı başlıkları aynı hizada olmalı, hatıl buralardan geçerken ya basık kemer şeklinde veya ahşap lento üzerine tahfif kemeri çevirmek suretile teşkil edilmelidir.
(II.) — Tuğla beden duvarları, toprağı mü-sait olan yerlerde imâl edilecek tuğla ile ve kireç harçla yapılmalıdır. Mutedil iklimlerde bir tuğla ka-lınlığında duvar yapmak caizdir. Çok sıcak veya çok soğuk bölgelerde beden duvarlarını bir buçuk tuğla kalınlığında yapmak zarurîdir. Tuğla duvar-larda yalnız en üstte, yani çatı hizasında bir beton hatıl yapmak faydalıdır.
Pencere ve kapı başlıkları taş duvardaki gibi yapılmalıdır.
(III.) — Ahşap ıbeden duvarları, temel üstü hatılına sağlamca bağlanacak bir taban üzerine ya-pılacak bir ahşap iskeletle teşkil edilir. Bu iskeletin esas dikmelerile alt ve üst tabanları en az 1 0 X 1 0, talî dikmeleri, kuşak ve payazaları da en az 5 X
10 maktamda olmalıdır. Talî dikme aralıkları en çok 60 santimi geçmemelidir.
iskeletin dış tarafı 2,50 santimlik tahtadan ya-lı baskısı şeklinde veya kordonlu lâmbaya-lı olarak bir-birine ufkî vaziyette bindirilmelidir. Kaplama
şaku-lî yapıldığı takdirde ek yerlerine çıta ile pasa geçi-rilmelidir.
iskeletin iç tarafına bağdadî çıta üzerine yapı-lacak kıtıklı kireç sıva tercih edilmelidir, içersinin de ahşapla, kontrplâkla veya çeloteks cinsinden bir kaplama ile kaplanması da akla gelirse de bağdadî üstüne kıtıklı sıva tercih edilmelidir; çünkü tahta kaplama, içeride haşarata kolaylıkla yuva olabilir: Kontrplâk harareti tecride yetmez. Çeloteks de güç. temin ve nakledilir.
Ahşap inşaat daha ziyade mutedil ve sıcak ik-limler için tavsiye edilebilir. Soğuk ikik-limlerde bu şekil kâfi derecede soğuğu tecrit etmez.
(IV.) — Hımış beden duvarları, ahşap bir is-kelet arasına tuğla veya kerpiç örülmek üzere yapı-lır. Hımış inşaat memleketimizin her tarafında es-kidenberi yapılmakta olan alışılmış bir yapı tarzı-dır. Binanın ufkî, şakulî ve mâil bütün bağlantı şart-larını karşılaması bakımından betonarme karkas in-şaatın ucuz ve küçük bir örneği sayılabilir.
Ahşap iskeletin kalınlığı, bilhassa soğuk iklim lerde kâfi bir tecrit yapamayacağından tuğla veya kerpiç dolgu, mütebaki kalınlığı dışarıya taşmak ü-zere beden duvarlarına istenilen kalınlık verilebilir. Bu suretle dışarıdan ahşap kısımlar gözükmiyece-ğınden, daha sağlam bir dış sıva yapmak imkânı da elde edilmiş olur.
( V . ) — Kerpiç beden duvarları, ucuzluk ba-kımından doğu bölgeleri için ilk akla gelen inşa sis-temi gibi görünmekle beraber, en ufak bir sarsıntı-da bağlantılarının yerlerinden oynaması dolayısi-le kerpiçi ahşap iskedolayısi-letsiz kullanmak bu işin mües-sif akibetlerini şimdiden göze almak demek olacak-tır.
(VI.) — Netice itibarile beden duvarları için muvafık olan inşa sistemleri: a) Taş duvar; b ) dı-şı ahşap, iç tarafı bağdadî kaplı ahşap iskelet; c ) tuğla veya kerpiç dolgulu ahşap iskelet, yani hımış şekilleridir.
d) B ö l m e d u v a r l a r ı - beden duvar-larından az farklı yapılacaktır. Tuğla tedârik edile-bilecek yerlerde esas bölmeler I, tâli bölmeler ya-rım tuğla kalınlığında kireç harçlı örülecektir. Ah-şap evlerde ahAh-şap iskelet üzerine iki yüzüne bağda-dî çakılarak kıtıklı harçla sıvanmak suretile böl-meler teşkil edilecektir.
Hımış bölmelerin iskeleti hımış beden duvar-ları gibi yapılarak araduvar-ları yarım tuğla veya kerpiç doldurulacaktır.
kaplanacak-tır. Başka şekilde çatı örtüsü düşünmek gerek ikti-sadî bakımdan, gerek inşai imkânlar bakımından muvafık olamaz.
Toprak örtülü çatıları mütalea etmek doğru olmaz. Ağır toprak tabakası hem zamanla çatı a-ğaçlarını çürütmekte, hem yer sarsıntılarında büyük zararlar yapmaktadır Kiremit örtülü çatıyı memle-ketin her tarafına tamim etmek şarttır.
f ) T a v a n l a r - Ahşap kirişleme üzerine pa-salı tahtalar çakmak veya bağdadî üzerine kıtıklı kireç sıva yapmak suretile tavan teşkili en iktisadî ve en muvafık şekil olarak kabul edilebilir.
g ) D ö ş e m e l e r - Yerli alışkınlık ne kadar kuvvetli olursa olsun, temizlik bakımından toprak döşeme usulü tamamen terk edilmelidir. Blokaj ü-zerine hiç olmazsa 6 santim kalınlığında bir beton tabakası teminini her halde istihdaf ederek bunun üzerine bir döşeme kaplaması düşünmek doğru o-lur. Esasen bu günün ev inşasında çimento ihtiyaç: katidir.
Betonun üzeri odalarda ve sofada, yani ye-mek holünde lâmbalı ahşap döşeme, geri kalan yer-lerde çimento şap kaplamalıdır.
Taş vaziyeti müsait olan yerlerde mutfak, gi-riş ve yemek holü taş plâklarla kaplanabilir.
ıh) P e n c e r e v e k a p ı l a r - Pencere ve kapıların, mümkün olduğu kadar az tenevvü göster-mesi, bir norm dahilinde ve meselâ ikişer tip üzerin-den hazırlanması lâzımdır. Oda, Hol, Mutfak gibi yerlere 1,10 X 1,40, helâ, banyo gibi yerlere de 0,45 X 0,70 ebadında kanatlı pencereler yapmak, fazla pencere istiyen duvarlara bunlardan iki veya üç tanesini birden koymay; düşünmek muvafık olur. Kapılar için giriş, hol ve odalara 0,90 X 2,-, helâ banyo ve saire için de 0,70 X 2,- metre temiz açık-lık kâfidir. Oda kapılarını üst kısmı camlı, diğer ka-pıları dolu yapmak doğrudur.
Tiplerin muayyen olması, bütün doğrama kı-sımlarının ev adedine göre merkez şehirlerde ko-laylıkla ısmarlanıp hazırlanmasına imkân verir; öl-çüde, adette yanlışlık, eksiklik olmaz.
Evler tek katlı olduğu ve doğu bölgeleri de u-mumiyetle sert iklimler bulunduğu için pencerelere tahta kapak düşünmek doğru olur. Bunlar da mu-ayyen eb'atta, bir veya iki tip üzerinde yapılmalı-dır.
Pencerelere ispanyolet yerine mandal koymak kâfidir. Menteşe, kol, kilit gibi takımların çok sade ve sağlam olması lâzımdır.
i) H e l â v e B a n y o y e r l e r i - doğu evlerinde helâ mes'elesi başhbaşına 'ehemmiyetli
bir mevzudur. Şehir suyu ve kanalizasyon olmayan yerlerde sıhhî tesisatı imkân nisibetinde medenî bir şekle sokmak icap eder. Helâyı evden uzak, dış av-lunun köşesine yapmak ve yine iptidaî bir şekilde bı-rakmak kâfi bir tedbir olamaz; bilâkis evin bu mü-him ihtiyaç yeri daimî surette ihmâle mahkûm bı-rakılmış olur. Helâyı evin içine almak ve daim; bir bakım altında bulundurmak her bakımdan şarttır.
Evlerde mutfak, duş ve banyo yeri ile helâ toplu olarak plânın ,bir yerine alınmalı, pis su mec-raları kolaylıkla ve az masrafla birleştirilerek çkura verilebilmelidir. Çukur evden 6 - 8 metre u-zakta olmalıdır.
Helâ taşı, imkân bulunursa fayans olmalı, te-min edilemezse mozayık yapılmalıdır. Sifon, teebit ve kabul edilecek tip detay resimlerine göre, mec-ra evin dışına çıkar çıkmaz yapılmalı ve kapağı her zaman açılıp temizlik yapılabilecek şekilde meyda-da olmalıdır. Sifonmeyda-dan, binanın yüzünü takip ede-rek saçak hizasını aşan şakulî bir boru çıkmalı ve bu suretle daimî bir havalandırma temin etmelidir. Mutfak ve banyo suları da bu sifona verilerek bu-rada daimî bol su bulundurulmalıdır.
Banyo yeri için tesisat düşünülemez.» Mutfak-taki yerli kazandan alınacak sıcak su dökünmck su-retile yıkanılacağı için yalnız sıkıntılı bir zemine bir yer süzgeci konaçak, buradan kirli sular, heladan koku gelmemesini temin edecek bir ufak yerli sifon-dan geçirilerek mecraya verilecektir.
j ) M u t f a k v e b a c a l a r - Mutfakları sadeliği nisbetinde her ihtiyacı karşılayacak surette yapmak lâzımdır. Maltızlı bir tezgâh, yanına, altın-da odun yanacak bir ocağı bulunan yerli bir ka-zan, bir mozayik bulaşık teknesi, bir de duman şap-kası mutfağın en lüzumlu cüzülerini teşkil edecek-tir. Çamaşır teknesi tahtadan yapılarak mutfak tez-gahı altında muhafaza edilebilir.
Mutfak ve odalara ait (bacalar tuğla ile örü-lerek çatı mahya hizasını geçecek yüksekliğe çıka-rılmalıdır. Yalnız, yer sarsıntılarından ilk müteessir olan bina kısımları bacalar olduğundan bunların çok itinalı yapılması, çatıdan yukarıda kalan istinat-sız kısmın fazla yüksek olmaması icap eder.
6 — U m u m î v a z i y e t p l â n ı , T i p p r o j e l e r , e v l e r i n t a k s i m a t v e t e r -t i b a -t ı :
a - Doğudaki Vilâyet ve kaza merkezlerimi-zin hemen hiç birisinde nihaî ve kat'i mahiyette şe-hir plânlan tesbit edilmemiş olduğundan, yapılacak yeni memur evlerinin vaziyet plânlan esaslı bir e-tüt mevzuu olmalıdır .
Maliye Vekâletinden alarak tetkik ettiğimiz bazı dokümanlara göre Tatvan, Kurtalan, Kâzım Özalp gibi kasabalarımızda yeni inşa edilen Hükü-met konaklan binaları, esas kasabadan inanılmıcak derecede (3 - 3,5 kilometre kadar) uzakta ya-pılmaları yüzünden bugün kullanılmamaya mah-kûm vaziyettedirler. Mardin ve Siirt gibi şehirleri-mizde de Vali konakları şehirle alâksı yok denecek derecede uzak yapılmıştır.
Doğudaki şehir ve kasabalarımızın inkişaf im-kânları hayalle değil iktisadî ve içtimaî faktörlerle ölçülerek gözönünde tutulmalı; şehir hududu hiç bir zaman tahakkuk etmiyecek yüklü proğramlarla şişirilmemeli inşa edilecek resmî daireler ve me-mur mahalleleri esas şehir manzumesini parçalaya-cak mahiyette olmamalıdır.
Bununla beraber memur evlerinin vaziyet plân lan makul bir ikamet mıntıkası çerçevesi içinde, i-leride gerek Devletçe, gerek halkça inşa edilebile-cek evlere yer bırakacak vaziyette düşünülmelidir.
Evlerin projeleri evvelâ umumî tipler halinde hazırlanmalı, sonra bölgeler teşkilâtından gel-cek mütemmim malûmatla her bölge için ayrı hususi-yetleri ihtiva etmek üzere tekemmül ettirilmelidir.
2 o d a l ı m e m u r e v i n e a i t
1 — Hafriyat : 2 — Taş temel duvarı
3 — Taş beden duvarı : 4 — Beton Jıatıl : 5 — Bağdadî bölme : 6 — Çatı : 7 — Tavan : 8 — Blokaj ve grobeton : 9 — Ahşap döşeme : ' 0 — Çimento şap '• 1 1 — Doğrama pencere : 1 2 — Pencere kapakları : 1 3 — Doğrama kapı : 1 4 — Iş ve dış sıva : 1 5 — Müteferrik işler :
Bu keşfe nazaran inşaatın beher m2 8415.- lira: 76.50 m2 = 1 10.- liradır.
Bazı detaylarda bölge teşkilâtına, - esasa taallûk et-memek şartile - ufak tefek zarurî tadiller yapabil-mek hususunda selâhiyet verilmelidir.
Projelerde evlerin taksimat ve tertibatı düşü-nülürken, burada yaşayacak ailelerin ortalama va-ziyeti hakkında bir esas kabul etmek lâzımdır. Bu esası ailenin nüfus adedine göre ayarlamak kabil değildir. En küçük bir memurun başında da kalaba-lık bir aile bulunabileceğine göre 2 odalı evlerde de bu ihtimali gözönünde tutmak icap eder.
Odalar, icabında tamamen yatak odası halin-de kullanılabilmek için evlerhalin-de aynca aydınlık bir yemek ve oturma holü bulunmalıdır. Maliyeti yük-seltmemek için bu hölü fazla büyük yapmamalıdır. Mutfak, duş yeri ve helâ toplu olarak evin bir tara-fına yapılmalıdır.
Ev tipleri hakkında bir fikir vermek üzere bu rapora bir kroki bağlanmıştır. Ayrıca Türk Y . Mi-marlar Birliği tarafından Istanbulda Güzel Sanatlar Akademisi Y. Mimarlık Şubesi talebesi arasında bir eskiz müsabakası açılarak 3 odalı ibir ev tipi hazır-latılmış, bu müsabakanın derece kszanan projeleri bu rapora eklenmiştir. ( * )
Doğu evleri inşaatı tahakkuk ettiği zaman ku-rulacak teşkilât bu rapor ve krokilerden faydalı gördüğü fikir ve şekilleri alarak tekemmül etirec ek-tir.
7 — M a l i y e t : ilişik krokilerdeki ev tipi esas alınarak doğu evleri inşaatının takribi bir ma-liyeti çıkarılmıştır. Bu ilk keşfe göre iş hacmi (47, 802,500,-) lira olarak tahmin edilmektedir.
t a k r i b î k e ş i f h ü 1 â s a s ı : 5 0 - m 3 X 1.50 m 7 5 -4 0 - » X 1 8 - 7 2 0 -4 5 - » X 2 0 - 9 0 0 -5 - » X 4 0 - 2 0 0 -5 -5 - m2 X 1 2 - : 6 6 0 -9 0 - » X 17.50 — 1 5 7 5 -6 5 - » X 9 - — 5 8 5 -6 5 - » X 5 - 3 2 5 -4 5 - X 1 0 - : ~ 4 5 0 -2 0 - » X 3.75 = 7 5 -1 !.- » X 3 5 - = 8 8 5 -1 -1 - » X 3 0 - — 3 3 0 -1 5 - » X 3 5 - = 5 2 5 -3 -3 0 - » X 3 - — 9 9 0 -Maktuan — 1 2 0 -" 8 4 T 5 ~
Yukardaki misal gözönünde tutularak, yapıla-cak memur evlerinin belıer metre murabbamı 1
lira ürerinden mütalea etmek mümkün olur. Ancak, bu fiat,, ileride zikredilecek tahakkuk imkânları d o
-layısile çok daha aşağıya indirilebilir, ve indiril-melidir.
2 odalı evler 3500 adet X 110. 3 I0U0 X 110-00 4 „ „ 500 X 110. X 130
8 — T a h a k k u k i m k â n l a r ı v e i ş p r o g r a m ı :
Doğu Evleri inşaatının kolay ve faydalı bir şe-kilde tahakkuku için birinci şart, bu işle doğrudan doğruya veya dolayısile alâkalı olabilecek bütün Devlet makamlarının tam bir iş birliği yapmasıdır. Vilâyet otoriteleri, Idarei hususiyeler elindeki ocak-lar, Millî Emlâk İdaresi emrindeki aran, orman iş-letmeleri elindeki tomruk halinde veya mamûl ke-reste, bu işe tam bir müzaheretle destek olmadıkça bu inşaata hasredilecek Devlet tahsisatı kısmen fuzulî bir şekilde ziyan olabilir.
Memleketin hakikî ihtiyaçları karşısında kimse seyirci kalmamalı, herkes umumî davaları benimse-meli ve faydalı olmak için elinden gelenden fazlası-nı yapmaya çalışmalıdır.
Doğu evleri inşaatı işinin teşkilâtına gelince Ankarada bir merkez bürosu, inşaatın yapılacağı Vilâyetlerde birer Bölge merkezi, bu merkezlerin emri ve nezareti altında da icap eden miktarda şan-tiye büroları kurulmak suretile yapılmalıdır.
Merkez bürosu bir Müdür emrinde bir proje bürosu idarî ve malî işleri tedvir edecek bir idare bürosunun; Bölge merkezlerde şantiye büroları da-ha küçük mikyasta aynı teşkilâttan ibaret olmalıdır.
Proje büroları merkezde tipleri, Bölgelerde de tatbikat resimlerini hazırlamalıdır, idarî Bürolarda icap eden muhabere ve muhasebe işlerini tedvir et-melidir.
inşaat, mutlak bir itimatla seçilecek inşaatçı Fen adamlarına münasip bir pursantaj verilmek su-retile emaneten yaptırılmalıdır. Bu mesul fen adam-larının göstereceği lüzum aynen kabul edilmeli, im-zaları çek mahiyetinde olmalıdır. Kendilerde yapı-lacak mukavelelerde işin bütün mesuliyeti ve selâ-hiyeti bu fen adamlarına râci olmalıdır.
Yukarıda hülâsaten şekillendirdiğimiz Orga-nizasyonla bu büyük işin meydana gelmesi gerek başa getirilecek müdürün, gerek diğer elemanların ve tatbikçi fen adamlarının isabetli olarak seçilme-sine; ve bunların mesuliyet hissi ve takip fikri taşı-yan bilgili, feragatli ve ihatalı şahsiyetler olmasına bağlıdır. Başa getirilecek zat münhasıran bu ifle meşgul olabilecek vaziyette olmalı, sırf hamiyyeten
Iş hacmi hakkında takribî olarak fikir elde et-mek üzere bu misaldeki 110.- lira metre murabbaı fiyatı esas alınarak şu netice elde edilebilir:
Lira X -0.5m" = 29.452.500
„ X 190,ma = 20.900.000
m2 X 7.150.000
57.602.500 T.L
çalıştırılmıyarak tatmin edilmeli, fuzulî müdahale-lerden endişesi olmamalı, Devletin doğrudan doğ-ruya geniş ölçüde selâhiyet ve itimadını hâiz bulun-malıdır.
Burada ana hatlarını tesbite çalıştığımız zihni-yetin icap ettirdiği teferruat, teşkilât kurulunca tes-bit edilmelidir.
Teşkilâtın kadrosu imkân nisbetinde mahdut tutulmalı, yalnız kullanılması mübrem elemanlar a-hnmalıdır.
Evler inşa edilip bittikten ve memurlar buev-lere yerleştikten sonra binalar kendi haline bırakıl-mamalı; daimî bakım için idarî makamlardan biri-ne selâhiyet ve tahsisat verilmelidir.
Aynı makam bu evlerin, icap eden memurlar arasında kiralama işini tanzim etmelidir.
Türk Y. Mimarlar Birliği, Doğu Bölgelerinde yapılacak memur evlerinin tahakkuku sırasında fah-rî müşavir olarak çalışabilmeyi şeref ve memleket borcu bileceğini saygı ile arz eder.
B i r l i k R e i s !
