Is YAKIN DOGU UNiVERSiTESi

OGRETMENLERiN

Is

DOYUMU VE MUDURLERiNiN

YONETiCiLiK OZELLiKLERi

HAZIRLAYAN

Omer OZGUNALP

YUKSEK LiSANS TEZi

TEZ DANISMANI

Doe. Dr. Halil AYTEKiN

Arahk 2004

Lefkosa

Miidiirliigiine

Omer Ozgunalp'a ait, Ogretmenlerin "i~ Doyumu ve Mudurleri'nin Yoneticilik Ozellikleri" adh cahsma jurimiz tarafindan Egitim Bilimleri ve Yonetimi Ana Bilim Dalmda oybirligi ile YUK.SEK LiSANS TEZi olarak kabul edilmistir.

Ba~kan..,.

Prof Dr. Levent KOKER

U}e ...

hV'-7~

-=tJoy. Dr. Halil A YTEKiN

ONAY: Yuksek Lisans Yonetrneligine uygun olarak duzenlendigini onaylanm .

. ../. . ./2005

Prof Dr. Kaya OZKIN Enstitu-Mudur Vekili

ONSOZ

Bu arastirmamn amaci yoneticilerin liderlik ozelliklerini betimleyerek i~ doyum iizerindeki etkilerini ortaya cikarmak, okul tiirlerine gore farkhhklanm ortaya koyarak eksikliklerini surec icinde bilimsel sonuclara gore giderilmesini saglamaktir.

Arastirrnarun sonuca ulastmlmasmda katkisi olan herkese tesekkur ederim. Ozellikle arastirma siirecince bana destek olan ve konuyla ilgili fikir ve yorumlanm aktaran Saym Do9. Dr. Halil Aytekin'e "SPSS 12 for Windows" paket programmm kullamlarak istatistik cozumleme asamasmda yardimlanm esirgemeyen Do9. Dr. Ahmet Pehlivan'a, evde gerekli calisma ortami hazirlayan sevgili esim Deniz Ozgunalp'a, bilgisayanru benimle paylasma ozverisi gosteren oglum Bora Ozgunalp' a 90k tesekkur ederim.

OZET

Toplumun her kesiminde bir amaca ulasabilmek icin isbirlig] yapan bireylerin bir araya gelmesiyle, yonetim de olusmaya

baslar,

Bir grubun belli arnaclan gerceklestirebilmesi icin; grubu orgutleyen, gerekli emirleri veren, grubun cabasim ayni amac dogrultusunda esgudumleyen ve denetleyen yoneticilere ve bu ugurda istekle cahsacak insanlara ihtiyac duyulmustur.

K.K.T.C'de yapilan bu arastirmada yoneticilerin isdoyumu uzerindeki etkilerinin ispatlamasi amaclanmaktadir. Genel Orta Ogretim Dairesi'ne bagh 88 Md. Mv. Ve 1234 ogretmen, mesleki teknik ogretim dairesine bagh 20 Md. Mv, 19 atelye sefi ve 406 ogretmene yonelik anket cahsmasi yaprlmis ve toplan 467 kisiye anket uygulanrmstir

Arastirmanm sonucunda mudurlerin en dusuk algilanan liderlik ozelliklerinin grup cahsmalannda en yuksek ise islerin bitirilmesine verdikleri onemde oldugu ortaya cikrmsnr.

i~ doyumlannda yapilan yoklamada ise ise katihmlann yeni grup cahsmalannm yine en dusuk seviyede olmasi dikkate almmasi gereken bir sonuctur, Liderlerin liderlik ozellikleri ile i~ doyumlan arasmda t-testi sonuclanna gore istatistiksel olarak anlamh fark ortaya cikrmsnr. Okul turlerine gore liderlerin liderlik ozelliklerini algilamada kolejlerin lehine meslek liseleri ile aralarmda anlamli fark ortaya cikmistu. i~ doyum ozelliklerinde ise okul turlerinde anlamh fark ortaya cikmamistir.

Arasnrmada verilerin cozumlenmesinede frekans ve yuzde, tek yonlu varyans analizi (ANOVA) ve Tukey HSD coklu karsilastirma testlerinden yaralanilnnstir. istatistik ve cozumlemeler icin "SPSS 12.0 for Windows" paket prograrm kullamlmistir.

ABSTRACT

When individuals from the groups which make up parts of the society, come

together, a management body is established. To realize its aims the group, requires

proper organization, coordination and control by those who administer the group and

people to work diligently towards that aim.

This study is done in TRNC and aims to prove the excessive influence of the

administrators. The participants of the survey include; 88 deputy directors, 1234

educators who belong to the secondary education department. Further 445 participants

are deputy directors, workshop supervisors and educators, who belong to secondary

technical education department. In addition 467 more people participated in this survey.

The outcome of the survey indicates that the weakest administrative qualities of

the directors are demonstrated in group work, yet they consider it important to complete

a task.

As for the work satisfaction, participation is very low. Therefore this must be

taken into consideration. There is a clear distinction between the administrative qualities

and the work satisfaction of the directors. The administrative qualities are better in

favour of the colleges compared to the technical schools when school types are

considered. As for the work satisfaction no clear distinction was noticed between the

school types.

Evaluating the data colleted, frequency and percentage, analysis of variance

method (ANOVA) and Tukey HSD test methods were used. For Statistics and

evaluations "SPSS, 12.0 for Windows" packet program is used.

i<;iNDEKiLER ONAY . ONSOZ... 11 ABSTRACT... 111 OZET... lV i<;iNDEKiLER... V TABLOLAR... lX GRAFiKLBR... .. . .. . . .. . . .. .. . ... .. . . .. . . .. .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. .. . . .. . . .. . . .. . . .. .. . . .. . . .. . . .. Xl BOLUM 1... 1 GiRiS... 1 1. lProblem durumu... .. . . .. .. . .. . .. . .. . . .. .. .. .. .. . .. . .. . . . . . . . . . . .. . .. . . . . . . . .. . .. . . . . .. 1 1.1.1.Problem Ciimlesi... ... .. . . .. .. . . .. .. .. . . .. . ... ... .. . . .. . . .. . . .. . . .. . .. . .. .. . . .. . .. . .. 8 1,1,2 Alt Problemler... 9 1.2 Ama9... 10 1. 3 Arastirmanm Onemi... .. .. .. .. .. . . .. .. .. .. . .. . .. . .. . .. .. .. . 10 1.4 Varsay1mlar... 11 1. 5 Simrhhklar. ... .. .... .. .... .. .... .. .... .. .... .. .... .. .... .. .... .. .... .. ... . .. .... .. .... .. .. .. .. .. .. 11 1.6

Tannnlar ve K1saltmalar... ..

11 BOLUM 11 . 14 2.1 iLGiLi ARASTIRMA VE YAYINLAR... 14

2.1.1

ilgili Cahsma ve

Arastmnalar.. .. .. . .. .. .. .. .. . .. .. . 14

2.1.2 Yurt Icinde Yapilan Ara~trrmalar... 14

2.1. 3 Turkiye'de Yapilan Arastirmalar. .. .. .. . . .. . .. . .. .. .. .. . 17

BOLUM

m...

34

Arastirmarun Kuramsal Temelleri... 34

3.1

i~

Doyumu... .. . .. . .. . .. .. . .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . 37

3.2.Liderlik ve Yoneticilik... 40

3.3. Gucun Kullamm ~ekilleri... 40

3.4. Liderin Otoriteyi Kullanma Yollan... 41

3.4.1. Odulleri Kullanma Yollan... 42

3.4.2. Cezayi Kullanmada Kurallar... 42

3.5 Uzman ve Onerici Gu9... 43

3. 5. 1. Liderlik Gucu. . . .. .. .. . . .. . . .. . . 44

3. 5. 2. U zman Gucu kullanmada Kurallar... 44

3.5.3. Oneriri Gucu Kullanmada Kurallar... 45

3.6 Yonetici ile Lider Arasmdaki Farklar... 46

Lider neden gereklidir?... 47

BOLUM

IV...

49

YONTEM... 49

Arastirrnanm Modeli... 49

Evren... 49

Orneklem... .... .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . .. .. . . .. .. .. .. . . .. .. . . .. .. .. .. .. . . .. .. .. .. .. .. .. .. .. 49

Bilgi Toplama Arac1... .... .. .. .. .. .. .. .. ... .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . . 52

Verilerin Degerlendirilmesi... . .. .. .... .... . .. ... .. . .. . .. .. .... .. .. . .. . .. .. .. . . .. . .. . . . .. . 52

BOLUM

v...

54

5. BULGULAR VE YO RUM... 54

Genel Bulgular... 54

5.2. Genel Bilgiler... .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 54

5.3. Kisisel Bilgilere Ait Bulgular... 55

5.3.1 Cinsiyet.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 55 5.3.2 Ya~... 56 5.3.3 Ogretmenlik Deneyimleri... .. .. .. .. .. .. .. .. . .. . 57 5.3.4 Okul Turu.... .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 58 5.3.5 Egitim Durumu... 59 5.3.6.0kuldaki Gorevi..., .. .. .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. 60

5.3.7. Mudurleri ile Cahsilan Sure... 61

5.3. 8. Ogretmenin Alam... 62

5.4-0kul Mudurlerine Ait Bulgular... 63

5.4.1. Mudurlerinin Cinsiyetleri... .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . . .. .. . .. . .. . .. .. . 63

5.4.2. Mudurlerinin Yaslan. .'... 64

5.4. 3. Mudurlerin Ogretmenlik Deneyim Sureleri... 65

5.4.4. Mudurlerin Alam... 66

5.4. 5. Mudurluk Deneyimleri.... .... .. .... .. .... .. .... .. .... .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 67

4.4.6. Egitim durumu... 68

5.4.7. Mudurlerin Bulunduklan Okuldaki Deneyimleri... 69

5.5. Alt Problemlerle ilgili Bulgular ve Yorumlar... 70

5. 5.1 Birinci Alt Probleme Ait Bulgular Ve Yorumlar.. 70

LiDERLiK DA VRANISLARI iLE iLGiLi SORULAR... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70

5.5.2 ikinci Alt Probleme Ait Bulgular Ve Yorumlar... 75

i9sel Isdoyumu ile ilgili Sorular. .. .. .. .. .. .. .. . .. .. . .. .. .. 76

5.5.3. Ucuncu Alt Probleme Ait Bulgular Ve Yorumlar... 77

Dissal Isdoyumu ile ilgili Sorular... 77

5.5.4 Dorduncu Alt Probleme Ait Bulgular Ve Yorumlar... 80

5.5.5 Besinci alt Probleme Ait Bulgular Ve Yorumlar... 80

5.5.7 Yedinci alt Probleme Ait Bulgular Ve Yorumlar... .. . .. . 82 5.5.8.Sekizinci alt Probleme Ait Bulgular Ve Yorumlar... 83 5.5.9 Dokuzuncu alt Probleme Ait Bulgular Ve Yorumlar... 84

BOLUM VI... 86

SONU<;:'. 86

ONERiLER. .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . .. . . .. . .. . . .. .. . . .. . . .. . . . . . . .. .. . . .. . . 88 KAYNAK<;:'.A... 89 EKLER

Tablo 1 Orta Ogretim Dairesi Orneklem Dagilmu

Tablo 2 Mesleki Teknik Ogretim Dairesi Orneklern Dagihrru. Tablo 5.3.1 Ortaogretim Kurumlannda Cahsan Ve Ankete Katilan Ogretmenlerin Cinsiyetlerine Gore Dagihmi

Tablo 5.3.2 Ortaogretim Kurumlannda Cahsan Ve Ankete Katilan Ogretmenlerin Yaslanna Gore Dagilmu

Tablo 5.3.3 Ortaogretim Kurumlannda Calisan Ve Ankete Katilan Ogretmenlerin Ogretmenlik Deneyimlerine Gore Dagilmu

Tablo 5.3.4 Ortaogretim Kurumlarmda Cahsan Ve Ankete Katilan Ogretmenlerinokul Turlerine Gore Dagihrru

Tablo 5.3.5 Ortaogretim Kurumlarmda Calisan Ve Ankete Katilan Ogretmenlerin Egitim Durumlarma Gore Dagrhmi

Tablo 5.3.6 Ortaogretim Kurumlarmda Cahsan Ve Ankete Katdan Ogretmenlerin Okuldaki Gorevine Gore Dagilnm

Tablo 5.3. 7 Ortaogretim Kurumlarmda Cahsan Ve Ankete Katilan Ogretmenlerin Mudurleri ile Cahsma Surelerine Gore Dagihmi Tablo 5.3.8 Ortaogretim Kurumlarmda Cahsan Ve Ankete Katilan Ogretmenlerin Okuldaki Gorev Yaptiklarr Ders Alanlarma Gore Dagihmi Tablo 5.4.1 Ortaogretim Kurumlarmda Cahsan Ve Ankete Katilan Ogretmenlerin Mudurlerinin Cinsiyetlerine Gore Dagihmi

Tablo 5.4.2 Ortaogretim Kurumlarmda Cahsan Ve Ankete Katilan Ogretmenlerin Mudurlerinin Yaslanna Gore Dagilnm

Tablo 5.4.3. Ortaogretim Kurumlannda Cahsan Ve Ankete Katilan Ogretmenlerin Mudurlerinin Ogretmenlik Deneyimlerine Gore Dagihrru Tablo 5.4.4 Ortaogretim Kurumlarmda Cahsan Ve Ankete Katilan Ogretmenlerin Mudurlerinin Ders Alanlanna Gore Dagihrm Tablo 5.4.5. Ortaogretim Kurumlannda Cahsan Ve Ankete Katilan

Ogretmenlerin Mudurlerinin Mudurluk Deneyim Surelerine Gore Dagrluru

50 51 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67

Tablo 5.4.6 Ortaogretim Kurumlannda Cahsan Ve Ankete Katilan Ogretmenlerin Mudurlerinin Egitirn Durumlanna Gore Dagihrrn Tablo 5.4.7 Ortaogretim Kurumlannda Cahsan Ve Ankete Katilan

Ogretrnenlerin Mudurlerinin Bulunduklan Okuldaki Gorev Yillarma Gore Dagihmi

Tablo- 5.5.1 Mudurlerin Liderlik Davramslarma Iliskin Ogretmen Algilan 72 Tablo- 5.5.2 Tum Orneklemin Liderlik Konusu Tercihleri ile ilgili 75 Freidman Testi Sonuclan

Tablo- 5.5.3 Orta Egitim Kurumlannda Gorev Yapan Ogretmenlenn Icsel Doyum Duzeyleri

Tablo- 5. 5. 4 Orta Egitim Kurumlannda Go rev Yapan Ogretmenlenn Dissal Doyum Duzeyleri

Tablo 5.5.5. Ogretmenlerin Icsel Doyum Duzeyleri ile Mudurlerinin Liderlik 80 Ozellikleri T-Testi Sonuclan

Tablo 5.5.6. Ogretmenlerin Dissal Doyum Duzeyleri ile Mudurlerinin Liderlik 81 Ozellikleri T-Testi Sonuclan

Tab lo 5. 5. 7 Ogretmenlerin Dissal Do yum Duzeyleri ile Mudur lerinin Lider lik 81 Ozellikleri T-Testi Sonuclan

Tablo 5.5.8 Degisik Okul Turunde Gorev Yapan Ogretmenlerin Mudurlerin 82 Yoneticilik Ozelliklerini Algilamada Farkhlik Gostermekte Midir Sorusunun

Tek Yonlu Varyans Analizi Tablosu Tablo 5.5.9: Okul Turu

83 Tablo 5.5.10 Orta Egitim Duzeyindeki Okullarda Gorev Yapan Ogretmenlerin 84 Icsel Doyum Duzeylerinin Okul Turune Gore Tek Yonlu Varyans Analizi.

Tablo 5.5.1 lOrta Egitim Duzeyindeki Okullarda Gorev Yapan Ogretrnenlenn 85 Dissal Doyum Duzeylerinin Okul Turune Gore Tek Yonlu Varyans Analizi

(Anova )Tablosu. X 68 69 76 78

GRAFiKLER

Grafik 5 .1 Ortaogretim Kurumlannda Cahsan Ve Ankete Katilan Ogretrnenlerin Cinsiyetlerine Gore Dagihrm

Grafik 5.2 Ortaogretim Kurumlannda Cahsan Ve Ankete Katilan Ogretmenlerin Yaslanna Gore Dagilnm

Grafik 5.3 Ortaogretim Kurumlarmda Cahsan Ve Ankete Katilan Ogretmenlerin Ogretmenlik Deneyimlerine Gore Dagihrm

Grafik 5.4 Ortaogretim Kurumlarmda Cahsan Ve Ankete Katilan Ogretmenlerinokul Turlerine Gore Dagihrm

Grafik 5.5 Ortaogretim Kurumlannda Cahsan Ve Ankete Katilan Ogretmenlerin Egitim Durumlarma Gore Dagihrm

55

56

57

58

59 Grafik 5. 6 Ortaogretim Kurumlarmda Cahsan Ve Ankete Katilan Ogretmenlerin

Okuldaki Gorevine Gore Dagihmi 60

Grafik 5.7 Ortaogretim Kurumlannda Calisan Ve Ankete Katilan Ogretmenlerin

Mudurleri ile Calisma Surelerine Gore Dagihmi 61

Grafik 5.8 Ortaogretim Kurumlarmda Cahsan Ve Ankete Katilan Ogretmenlerin Okuldaki Gorev Yapttk:lan Ders Alanlarma Gore Dagilnm 62 Grafik 5. 9 Ortaogretim Kurumlarmda Cahsan Ve Ankete Katilan Ogretmenlerin

Mudurlerinin Cinsiyetlerine Gore Dagihrrn 63

Grafik 5 .10 Ortaogretim Kurumlannda Cahsan Ve Ankete Katilan

Ogretmenlerin Mudurlerinin Yaslanna Gore Dagilum 64 Grafik 5.11. Ortaogretim Kurumlannda Calisan Ve Ankete Katilan

Ogretmenlerin Mudurlerinin Ogretmenlik Deneyimlerine Gore Dagiluru 65

Grafik 5 .12. Ortaogretim Kurumlannda Cahsan Ve Ankete Katilan

Ogretmenlerm Mudurlerinin Ders Alanlarma Gore Dagihrm ₆₆

Grafik 5 .13. Ortaogretim Kurumlannda Cahsan Ve Ankete Katilan

Grafik.5.14 Ortaogretim Kurumlarmda Cahsan Ve Ankete Katilan Ogretmenlerin Mudurlerinin Egitim Durumlanna Gore Dagihmi

Grafik 5 .15 Ortaogretim Kurumlarmda Cahsan Ve Ankete Katilan

Ogretmenlerin Mudurlerinin Bulunduklan Okuldaki Gorev Y illarina Gore Dagihrm

Grafik 5 .16 Mudurlerin Liderlik Davranislarina Iliskin Ogretmen Algilari Grafik 5 .1 7 Orta Egitim Kurumlarmda Go rev Ya pan Ogretmenlerin i9sel Doyum Diizeyleri

Grafik 5 .18 Orta Egitim Kurumlannda Go rev Ya pan Ogretrnenlerin Dissal Doyum Diizeyleri

Grafik 5 .19 Orta Egitim Kurumlannda Go rev Ya pan Ogretmenlerin Icsel-Dissal Isdoyumu Diizeyleri

68 69 73 77 79 79

BOLUMI

Bu bolumde arastirmarun problem durumu, problem ve alt problemleri, amaci, onemi sayiltilan, tammlan ve kisaltmalar yer almaktadir.

1.lProblem durumu

Ogretmenlerin

i~

doyumu ve mudurlerin yoneticilik ozelliklerinin ne olup olmadigim arastirmadan once Yiinetim (Management)'in ne oldugunu net bir sekilde tammlamarruz gerekir.

Yonetim; belirli amaclan gerceklestirebilmek icin insan,

heyecan, zaman, para, enerji, teknoloji, materyal ve mekandan olusan kaynaklan

kullanabilme siirecidir(Merih, 1997).

Bir yoneticinin neyi bilmesi ve ne tur hunerlere sahip olmasi gerektigini saptamak icin yoneticilik olayiru analiz etmek zorunludur. Bir yonetici tam olarak ne yapmaktadir?

Bunun yamtlanndan birisi bir yoneticinin elindeki mevcut kaynaklan (Insan ve para ile toprak ve donatim gibi diger aktif kiymetler) belirli amaclara ulasacak sekilde orgutlenmesidir.

Yonetim, islerin yapilmasirn saglama sanatidir. Ancak hicbir eylem karar verilmeden yapilamaz . Bundan dolayi yonetirn kurami eylemde bulunma kadar karar verme sureciyle de ilgilenmelidir(Simon, 1957 : 1 ).

Cagirmzda yonetim anlayisi bilinclenmeye ya da yeniden yapilanmaya izin veren daha zorlayici bir liderlik tipi ve daha profesyonel bir yaklasim gerektirmektedir (Silverman , 1975 : 146 ). Kultur, belirgin liderlik fonksiyonlan ile izleyenlere ogretilen davrams bilimleridir ( Ucok , 1989 : 310 ). Oyleyse yonetici , sadece konulmus degerleri izleyen degil , yenilerini de yaratma ve bu yolla toplumu ayakta tutan, orgutlerin canh kalmasmi saglayan bir bulucu olmahdir. Bu yaraticr, guc, zeka, cozumleyici yetenek , tarafsizhk ve yoneticilik istegi gibi nitelikler gerektirir ( Koontz- Donnel, 1964 423-424).

Dunya bilimsel ve teknolojik devrimle birlikte gelen kuresellesme surecini yasamaktadir.

Ozellikle

bilgi , iletisirn ve ulasim teknolojisindeki "devrim" niteligindeki gelismeler kuresellesmenin temelini olusturmustur. Bilimsel ve teknolojik devrim ti.im dunyada egitimin ve egitim kurumlannm onemini arttirrrus ve bu onemi daha kritik hale getirmistir. Zira bilimsel ve teknolojik yenilikleri yapacak insanlar ancak egitim kurumlannda yetistirileceklerdir. Buna paralel olarak basta okullar olmak uzere egitim kurumlan ve onlann yonetimlerinin onemi artrmstir. Zira yonetim, okulu amaclanna ulastiran ve tum cahsanlan bu amac yonunde harekete geciren guc olarak tammlanmaktadir (Bursahoglu, 1991 : 206).

Egitim yoneticilerinin, egitim orgutlerini verimli ve isler duruma getirebilmeleri icin lider olmalan gerekir. Bu durum lider yonetici kavramiyla ifade edilebilir. Lider yonetici, kendi orgutunun amaclan ile orgutte cahsan bireylerin bireysel amaclanru bagdastirabilcn kisidir. Lider yonetici, problemleri gercekci gozle gorebilen ve onlan cozmek icin yeterli yetenege sahip olan kisidir. Lider yonetici, yeni planlann yaraticisi ve baslaticisi ve aym zamanda planlann gerceklcstiricisidir (Kaya, 1996: 139).

Uzerinde durulmasi gereken diger onernli bir konu liderlik stilleridir. Liderlik stilleri gorev yonelimli ve insan yonelimli veya geleneksel-otoriter liderlik ve demokratik liderlik olarak iki turde karsirruza cikmaktadir (Aydm, 1994 :248). Bir liderin liderlik stili, gorev yonelimli liderlik davramslanyla insan yonelimli davrarnslannm bir bilesimidir. Bir lider, ya daha cok gorev yonelimli ya da daha cok insan yonelimli olur. Lider, ya ne yapilmasi gerektigine kendisi karar verir ve nasil

yapilacagnu kendisini izleyenlere anlatir, ya da lider, kendisini izleyenlere, kendisinin kontrolu dismda olan durumlann belirledigi simrlar icinde davranmalanna izin verir. Birinci durumda gorev on plana cikar cunku lideri izleyenler kendilerine gorev olarak verilen seyleri yapmakla yukumludur. Ikinci durumda ise daha fazla serbestlik soz konusu oldugu icin bireylerin kendilerinin de karar verme ve karara katilma yonu vardir. Bir baska deyisle kendisi karar veren ve karanm izleyenlere soyleyen lider, otoriter bir lider, izleyenlere serbest davranma olanagi saglayan lider ise demokratik ve katihmci bir lider olarak tammlanabilir.

Liderlik uzerinde yapilan cahsmalarda farkh farkh liderlik kuramlan ortaya cikrrustir. Bu kuramlann ortaya cikmasi ve gelismesi, hangi tur bir liderligin daha etkili ve basanli olacagi konusunda yapilan arastirmalann bir sonucudur. Bu kuramlar aslmda bir surec icerisinde ele ahndigmda, geleneksel ve otoriter liderlik kuramlanndan cikarak gelise gelise durumsalhk boyutuna dayanrmstir. Homans'm degisim kurami, Fiedler'in duruma bagimhlik kuranu, Vroom ve Yetton'un normatif durumsalhk kurarm, Reddin'in liderlik kurarm ve Hersey ve Blanchard'm durumsal liderlik kurammda, liderlik davrarnslannda durumsalhk on plana cikanlrmsnr (Aydm, 1994 : 252).

Homans'm kurammda, grup ortammda bir bireyin ne zaman yonlendirilip ne zaman yonlendirilmeyecegi uzerinde durulur. Fiedler'in kurammda ise bazi durum ve ortamlarda farkh bir liderlik davramsi gostermek gerektigi, liderin bazi durumlarda katihmcr bazi durumlarda da otoriter davranabilecegi konusu ileri surulmektedir. Vroom ve Yetton'un kurammda da liderlik davramslannm betimlenmesinde normatif bir model onerilir ve liderlik stilleri "otokratik surec", "darusici surec" ve "grup sureci" olarak smiflandmhr. Otokratik surecte lider, kararlanm kendisi venr. izleyenlerden gerekli bilgileri saglarken kendisi isterse bilgi verir, istemezse vermez. Damsici surecte lider, problemi grubun uyeleriyle tek tek veya toplu olarak bir problemi gorusur, onlann dusuncelerini sorar ve sonunda karan yine kendisi verir. Grup surecinde ise lider, bir problemle ilgili herhangi bir cozumu gruba empoze etmeye calismaz, gruba bilgi verir, gorusunu bildirir fakat karann grubun icinden cikmasmi saglar (Aydm, 1994 : 252-253).

Reddin'de ise gorev yonelimli, iliski yonelimli ve etkililik boyutlanyla liderlik stilleri tartisihr. Liderlik: bicimleri, etkili ve etkisiz liderlik stilleri olarak iki ana bashkta incelenir. Etkili liderlik stilleri olarak yonetici, gelistirici, iyi niyetli otokrat ve burokrat ele alirur. Etkisiz liderlik stilleri ise uzlastmci, misyoner, otokrat ve ilgisiz olarak degerlendirilmistir (Aydm, 1994 : 259-261).

Hersey ve Blanchard'm kurammda, orgut uyelerinin yetkinlik duzeyleri gelistikce etkili liderlik stili gorev yonelimli davramstan iliski yonelimli bir davrarusa dogru gelisme gosterdigi vurgulanmistir (Aydm, 1994 : 262-263).

Liderlik kuramlannda ve bicimlerindc aciklanan bilgiler 1~1gmda sunu soylemek mumkundur: Tum kosullarda uygulanabilecek tek ve en iyi bir liderlik stili yoktur. Liderlik stili ve liderlik davramslan duruma, ortama ve kosullara gore degisebilir. Yani, etkili bir lider ne zaman katihmci ve yonlendirici olacagma durumlara ve kosullara gore kendisi karar verir. Ornegin, egitim kurumlannda bir egitim yoneticisi ve egitim lideri konumunda olan okul muduru, egitimle ilgili konularda, belki kendisiyle aym egitimi gormus hatta bazen kendisinden de ustun ogretmenlere otoriter davranmasi dusunulemez. Belki, okulun egitimi ile ilgili bir cok konuyu ogretmenlerine darusacak, onlarm fikirlerini de soracak ve egitimle ilgili almacak kararlarda onlann da

kanhmmi

saglayacaktir. Yine aym sekilde okulda cahsan hizmetli ve degisik diger personele ogretmenlere davrandrgi gibi davranmaya kalkarsa degisik sorunlar ortaya cikabilir. Kisaca ifade etmek gerekirse, bir egitim liderinin her ortama ve bazen de her kisiye gore farkh davramslar gosterme zorunlulugu ortaya cikar.

Egitim, ulke kalkmmasmm en onemli etkenlerinden birisidir ve yasamsal onem arzetmektedir. Bir ulkenin kalkmmasi ve istikran, o ulkede yasayan insanlann egitilmislik duzeyi ile yakmdan ilgilidir. Demokratik yasam, birlik ve beraberlik, huzur ve guven ortarm, yuksek yasam standartlanna ulasim, bilincli tuketim ve kaliteli uretim, bilgisi ve becerisi olan insanlarla saglanabilir, Bilgili ve becerili insanlan yetistirmek icin ilk kosul egitimdir. Egitimin planlamp programlandigi ve uygulandigi yerler ise, hie suphesiz ki, egitim kurumlan ve egitim kurumlan icinde

en onernlisi de okullardir. Dolayisiyla, ulke kalkmmasmda mihenk tasi olan egitim kurumlannm rollerini iyi oynayabilmeleri icin iyi yonetilmeleri gerekir.

Konuya egitimi yonetenler acismdan bakildigmda, acaba egitim yoneticileri cahstiklan kurumlan etkili yonetebilmeleri icin yonetim gorevleri acismdan gercekten 90k iyi yetismis midir? Boyle bir soruya ne yazik ki olumlu bir yamt vermek oldukca zordur. Cunku Kibns'Turk Egitim Sistemi icinde, pek 90k yonetici, herhangi bir egitim yonetimi almadan sadece derslerindeki basanlarina ve kidemine gore, bazen de siyasi gorusune gore degerlendirilip, Milli Egitim ve Kultur Bakanhgi'nda veya okul gibi herhangi bir egitim kurumunda bir egitim yoneticisi olagelmistir, Elbette Milli Egitim Bakanligi'nm acrms oldugu hizmet ici yoneticilik seminerleri yararh olmus ve belli bir boslugu doldurrnustur. Ancak bu seminerlerin yeterli olarmyacagi aciktir. Egitim yonetiminde asil olan ogretmenlik deneyimi ve kidem degil, bu konuda belli duzeyde egitim ahp, yonetim bilgi ve becerilerini kazannus olmaktir.

Eger "demokratik yasarrun surdurulmesi ve cagdas uygarhk duzeyine ulasmarmz zorunlu ise", herseyden once, egitirn kurumlannda cahsan tum yoneticilerin "alanlannda iyi yetismis, mesleki yeterlikleri tam, siyasal ve ideolojik cikar gruplanna boyun egmeyen, toplum yaranm kutsal bilen" birer yonetici olmalan gerekir (Kaya,

1996 :315-316).

Ozellikle son yillarda, gerek yonetim gerekse egitim yonetimi literaturunde liderlik kavrammdan oldukca sik soz edilmektedir. Liderlik ve yoneticilik davraruslan aslmda birbirlerinden farkhdir. Ancak, bir yoneticinin, aym zamanda liderlik rolunu de oynadigi takdirde daha iyi yonetim gosterecegi ve 9ah~t1g1 egitim kurumunun amac ve hedeflerine daha emin adimlarla ulasacagi, 9ah~t1g1 egitim organizasyonunun vizyonunu daha iyi olusturacagi ve misyonunu daha iyi yerine getirecegi vurgulanmaktadir. Aynca, bu konuda yapilan arastirmalarda, liderlik rolu de oynayan egitirn yoneticilerinin mesleklerinde daha basanli olduklan ortaya ciknustir ( Gumuseli,

1996 : 11-13).

Bu yuzden egitim yoneticileri aym zamanda bir lider gibi davranabilmelidir.

Yonetici ve lider olarak bir egitim liderinin ozellikleri kisisel ve mesleki nitelikler olarak iki boyutta ele almabilir. Kisisel ozellikler olarak, yonetici liderin fiziksel gorunumu, zekasi, yuksek moralli olmasr, iyi huylu olmasi ve egitime olan inaner on plana cikar. Mesleki nitelikler olarak da liderlik deneyimi ve yoneticilik egitimi on plandadir.

Bir lider yoneticinin egitime olan inanciru su sekilde ozetlemek mumkundur: Lider yonetici, alamyla ilgili yaymlan inceler, alamyla ilgili egitim programlanna katihr, kendisini her zaman gelistirmeye istekli oldugunu gosterir, personelinin hizmet ici programlarla yetismesine ve kendilerini gelistirmesine onem verir, cahstigr kurumun tum olanaklanm cevrenin ve egitimin yaranna kullamr ve egitimle ilgili sorunlara gonullu olarak yeteri kadar zaman ayirmaya ozen gosterir,

Etkili bir yonetici olarak, okulda gorev yapan ogretmen, ogrenci ve diger personele karsi nasil davranacagrru bilir, tutarh bir disiplin cizgisi kurar, ogretmen, ogrenci ve diger personel arasmda bir dayamsma ortarm olusturur, kendisine verilen raporlardan destek ahr, ogretmen ve ogrencileri kazanmaya ve basanli olmaya tesvik eder ve basanh olanlan odullendirir, personeline sefkat gosterir, kendisiyle gorusmeye gelenleri dikkatli bir sekilde dinler, kendi duygu ve dusuncelerini baskalanna aktanrken olabildigince seffaf olmaya cahsir ve ilgili kisileri ilgili konularda her zaman bilgilendirir. Etkili bir yonetici aym zamanda etik ilkelere uygun hareket eder, personelini dogru bir sekilde gorevlendirir ve zaferlerini onlarla paylasir. Islerini severek yapar ve baskalanna da severek yaptmr. Her zaman olumlu tutum gosterir ve hatalanm kabullenir. Baskalanna danisarak etkili kararlar ahr. Cevresine, problemlere ve insanlara karsi duyarh bir sekilde davramr ve yetkisini bile kullanmis olsa personeli ona saygi duyarak yaklasir (Chapman, 1990 : 11).

Bir egitim yoneticisi aym zamanda etkili bir lider olarak birlikte calrstigr insanlar ve ogrencilerle iyi diyalog kurar ve onlan iyi motive eder. Beraberinde olanlara sorumluluk duygusu asilar ve birlikte 9ah~t1g1 insanlardan destek ahr. Hal ve hareketleriyle cekicidir. Y etkilerini nerede ve nasil kullanacagmi bilir. Kendisinin ve baskalannm deneyimlerinden yararlamr. insanlarla iyi iletisim

kurar, risk ahr ,misyonunu ve vizyonunu acik bir sekilde ortaya koyar. Calisanlann yaptiklan islerden dolayi gurur duymalanm saglar, amaclar ve hedefleri misyonuyla butunlestirir ve birlikte cahstigi insanlan ve ogrencileri etkileyerek aktif bir ortam olusturur. Her zaman pozitif ve uzlasmaci bir davrams gosterir. Butun bu ozellikleriyle birlikte cahstigi insanlan ve ogrencileri pesinden surukler. ilke ve amaclara ve prensiplerine bagli kalmada kararlidir. Boylelikle bir lider olarak guclu bir imaj olusturur (Chapman, 1990 : 65-67).

Orta egitim kurumlarmm bu gorevlerini, amaclanrn etkililikle gerceklestirebilmesi ise yukanda soz edildigi gibi yoneticilerinin basta liderlik ozellikleri olmak iizere oteki yonlerinin de gelismesine baghdir. Ek olarak yoneticilere birer cahsan olarak bakildigmda da onlann verimliligini ve etkililigi ile okuldaki ogretmenlerin psikolojik ozellikleri arasmda onemli iliskiler oldugu bilinmektedir.

insanlann neden cahstiklan konusunda pek 90k sebep one surulebilir ve bu sorusturmanm sonu gelmez. Ancak cahsmanm, insan mutlulugunun, hayattan doyum saglamanm temellerinden biri olduguna da hie kusku yoktur. Freud bir konusmasmda; ruh sagligmm temeli olarak sevme ve calismayi gostermistir (Onur,1991: 47).

Bir i~ gorenin yasarmnda i~ doyumun buyuk onemi vardir. Isten yeterli doyum saglayan bir is goren, yasamaktan hoslanmakta ve yasamdan aldigi doyum artmaktadir. i~ doyumunun, is gorenin beden ve akil saghgmi korumasma yardim ederken, cahsarun mutlulugunu da arttirdigi dusunulmektedir.

Ornegin cahsanlann i~ doyum diizeyleri ile onlann verimlilikleri arasmdaki pozitif iliskiler yonetim bilimciler tarafmdan uzun suredir dile getirilmektedir. (Kabadayi, 1982 : 45)Bir baska soyleyisle, calisanlann i~ doyum diizeyleri arttikca verimlilikleri de artrnaktadir.

Yonetim bilim alanmda Dunyada ve Turkiye de genellikle cahsanlann is doyum diizeylerini betimleyen ve buna bagli olarak is doyumunu arttirrnak icin ne gibi onlemler almmasi gerektigini belirten bir 90k arastirma gerceklestirilmistir.

Kuzey Kibns'ta benzer arastirmalann yapilmasi gerekmektedir. Zira kuskusuz yoneticilerin gorevlerinden biri cahsanlann i~ doyumunu arurmakttr. Belki de bu nedenle ilgili literati.irde yoneticilerin kendilerinin is doyum duzeylerinin ne oldugunu betimleyen arastirmalar smirh sayidadir (Baler. 1985 : 3 8). Bu acidan, ulkemizde egitimin istenilen duzeye ulasmasinda "egitim yoneticisinin" belirlenmesinin 90k onemli oldugu dusunulmektedir, Fakat egitim kalitesi acisindan en az yoneticinin belirlenmesi kadar onemli olan; bugun egitim vererek gorevini surdurmekte olan ogretmenlerin, icinde bulundugu durum oldugu dusunulmektedir. Cunku binlerce bireye, dolayisiyla topluma su an gorevde bulunan ogretmenler hizmet vermektedir.

Bu arastirmada, orta egitim kurumlanmn yoneticilerinin liderlik davramslanm ogretmenlerin nasil algiladiklan ve cgretmenlerin is doyum duzeylerinin ne oldugu saptanmakla, bu alanda gorulen boslugun bir olcude doldurulmasi amaclanmaktadir. Arastirmada aynca orta egitim kurumlanmn ozelliklerine gore yoneticilerini farkh algilayip algilamadiklanna ve ogretmenlerin is doyum duzeylerinin okul turlerine gore farkhlik olup olmadigma bakilmaktadir. Y ani, arastirmada hangi tur orta egitim kurumunun yoneticilerinin liderlik ozelliklerinin olumlu algilandigma bakilmaktadir.Aynca hangi tur orta egitim kurumunun ogretmenlerinin daha az /fazla i~ doyumu gosterdiklerine bakilarak farkh turdeki okullann amaclannm daha etkililikle gerceklestirilmesi icin oneriler getirilmesi de amaclanmaktadir.

1.1.1.Problem Ciimlesi

K.K.T.C.'de orta egitim duzeyindeki okullarda ogretmenlerin is doyum duzeyleri ile mudurlerinin yoneticilik ozelliklerine sahip olup olmama dereceleri ve aralarmdaki iliski ne olcudedir?

1.1.2. Alt Problemler

Arasnrmarun alt problemlerini su sekilde siralamak mumkundur:

I-Orta egitim duzeyindeki okullarda gorev yapan mudurlerin gosterdikleri liderlik davraruslan, ogretmenler tarafmdan nasil algilanmaktadir?

2-0rta egitim duzeyindeki okullarda gorev yapan ogretmenlerin icsel doyum duzeyleri nedir?

3-0rta egitim duzeyindeki okullarda gorev yapan ogretmenlerin dissal doyum duzeyleri nedir?

4- Ogretmenlerin icsel doyum duzeyleri ile mudurlerinin liderlik ozellikleri arasmda

anlamh bir iliski var rmdir?

5- Ogretmenlerin dissal doyum duzeyleri ile mudurlerinin liderlik ozellikleri arasmda anlamh bir iliski var rrudir?

6-0gretmenlerin i~ doyumu duzeyleri ile mudurlerinin liderlik ozellikleri arasmda anlamh bir iliski var midir?

7-Degi~ik okul turlerinde gorev yapan ogretmenler mudurlerin yoneticilik ozelliklerini algilamada farkhhk gostermekte midir?

8- Orta egitim duzeyindeki okullarda gorev yapan ogretmenlerin icsel doyum duzeyleri okul turune gore farkhhk gostermekte midir?

9- Orta egitim duzeyindeki okullarda gorev yapan cgretmenlerin dissal doyum duzeyleri okul turune gore farkhlik gostermekte midir?

1.2 Amae

Yoneticilerin ve ogretmenlerin goruslerine dayah olarak, K.K.T.C. yapilan bu arastirmada, orta egitim kurumlannm yoneticilerinin liderlik davramslanrn cgretmenlerin nasil algiladiklan ve ogretmenlerin is doyum duzeylerinin ne oldugu saptanmakla, bu alanda gorulen boslugun bir olcude doldurulmasi amaclanrnaktadir. Yoneticilerin liderlik ozelliklerinin isdoyumu uzerindeki etkilerinin ispatlamasi amaclanmaktadir. Arastrrmada aynca orta egitim kurumlannm ozelliklerine gore yoneticilerini farkli algilayip algilamadiklanna ve cgretmenlerin is doyum duzeylerinde okul tiirlerine gore farkhlik olup olmadigina bakilmaktadir. Y ani, arastirmada hangi tur orta egitim kurumunun yoneticilerinin liderlik ozelliklerinin olumlu algilandigina bakilmaktadir.Aynca hangi tur orta egitim kurumunun ogretmenlerinin daha az /fazla i~ doyumu gosterdiklerine bakilarak farkh turdeki okullann amaclanmn daha etkililikle gerceklestirilmesi icin oneriler getirilmesi de amaclanmaktadir,

1.3

Arastirmanm Onemi

Arastirmanm onerni asagidaki noktalarda ozetlenebilir:

Isgorenin doyum ve verimliligi orgutlerin gelismesi ve yasamasi icin temel olan kavramlardir. Bu arastirrnarun bulgulan K.K. T. C. 'de ortaogretim duzeyindeki okullarda cgretmenlerin is doyum duzeylerini belirleyecektir. Aynca mudurlerin isgorenlerin gorusleri ile dusuk duzeyde liderlik ozelliklerinin ortaya cikanlarak, mudurlere yonelik hizmetici egitimlerin tesaduflere birakilmasnu onleyecektir. Okul

yoneticilerinin liderlik ozellikleri uzerinde dusunme, tarnsma ve yeni arastirmalar yapmak icin bir basamak olusturmasi umulmaktadir, Farkh turdeki okullarda motivasyonlann degismesi yeni arastirmalara yoneltip uretim devam ederken

orgutun

kendini iyilestirmesi saglanacaktir.

1.4.

Varsaynnlar

1. Cahsma evrenine giren yonetici ve cgretmenlerin verdikleri yamtlar; kendi

dusuncelerini ve duygulanm yansitmaktadrr.

2. Orneklem

evreni temsil

yetenegine

sahiptir.

1. 5. Snnrhhklar

Arastirma Kuzey

Kibns

Turk Cumhuriyeti M.E.K.B. Genel Ortaogretim ve Mesleki Teknik Ogretim dairelerine bagh okullar ile suurhdir . Arasnrma

2003-2004

ogretim yih II donem ile simrhdir. Orta egitim duzeyindeki okullardan mesleki egitim icindeki koy kadin kurslan kapsam disinda birakilrmstir.

Arastirmada ilgili almyazm ve anket tarama modeli uygulanrmsnr. Anket uygulanan okullar devlet okullan ile smirhdir.

1.6.

Tammlar ve

Krsaltmalar

Bu cahsmada kullamlan tamm ve lasaltmalar asagida belirtilmistir.

Daire: Bakanliga bagli egitim ve ogretim mudurluklerinin tumunu veya herhangi

birini anlat1r(OY, 1996:5,.

Okul: Bakanliga bakanhgi anaokullanm, ozel egitim okullanm, ilkokullanm,

ortaokullanm, genel ve mesleki ve teknik'liseler ile pratik sanat okullanm veya bu okullann tumunu anlattir(OY, 1996: 5).

Ogretmen: Bakanhgm ve bakanliga bagh egitim ve ogretim kurum ve kuruluslannm

yurutmekle yukumlu oldugu egitim ve ogretim hizmetlerinin gerektirdigi asil ve surekli gorevleri yerine getiren surekli personeli anlatir (OY, 1996: 5).

Ogretmenlik gorevi: Bakanhgin ve bakanliga bagh egitim ve ogretim kurum ve

kuruluslanrun yurutmekle yukumlu oldugu egitim ve ogretim hizmetlerinin gerektirdigi gorevleri anlaur/OY, 1996: 5).

Ydnetici: Okulun amaclanna ulasmasi icm.msan ve maddi kaynaklann saglanmasmdan ve bu kaynaklann en verimli bicimde kullamlmasmdan sorumlu olan kisidir . Kisaca onceden belirlenen amaclara ulasrnak icin caba harcayan, isleri planlayan, uygulayan ve sonuclan denetleyen kisidir (Sabuncuoglu, 1996: 182).

Lider: Bagli bulundugu grubun amaclanm belirleyen ve bu amaclar dogrultusunda

grup uyelerini etkileyen ve davramsa yonlendiren kisidirtSabuncuoglu, 1996: 182). i~ gorenlerin orgute baglanmalanm saglayan ve onlarm enerjilerini orgutun amaclan dogrultusunda esgudumlu olarak harekete geciren kisi (Aydm, 1994: 272).

Brans Ogretmeni: Brans ogretmenleri cesitli cgretim yontem ve tekniklerden yararlanarak cgrenme yasantilan duzenlemek ve istendik davraruslann ogrenci tarafmdan kazamhp, kazamlmadigim degerlendirmek ve ogrencilerin yaraticihklanm kullanarak ogrenmeyi klavuzlayan ve saglayan kisidir (Fidan ve Erden, 1998: 50).

Lider Ozellikleri: Girisimci ve azimli olur. vizyon sahibi ve insanlann yasanurun

yapabilecegine ve riske girmekten cekinmez inamr. Sorumluluk duygusu tasir. Ozgun ve gercekcidir (Cuceoglu, 1997: 221).

Kisaltmalar

K.K.T.C. : Kuzey

Kibns

Turk Cumhuriyeti

M.E.K.B. : Milli Egitim ve Kultur Bakanhgi

o.v.

:

Ogretmenler Yasasi

SPSS : Statistical Package for the Social Sciences

BOLUMII

2.1. iLGi:Li ARASTIRMA VE YA

YINLAR

Asagidaki paragraflarda yurt icinde.Turkiye'de ve yurt dismda yapilmis ortaogretim yoneticilerinin lider ozellikleri ve isdoyumu konusu ile ilgili bulunan arastirma ve yaymlarda yer alan gorus ve bulgular kisaca gozden gecirilmektedir.

2.1.lllgili Cahsma ve Arasnrmalar

Bu bolumde ortaogretim yoneticilerinin lider ozellikleri ile ilgili olarak Turkiye'de gerceklestirilen

arastirmalann baslicalan

incelenmeye cahsrmstir.

2.1.2.Yurt i~inde Yapilan Arasnrmalar

Kiralp (2003), yaptigi cahsmasinda lise ogrencilerinin catisma cozumleme stratejilerini arastirrms; Yakm Dogu Koleji ogrencilerine 'Catisma Cozumleme Anketi' uygulayarak su bulgulara ulasmistir:

Bu arastirmada lise ogrencilerinin arkadas.yakm arkadas, anne ve ogretmen ile yasadiklan catismalarda en fazla kullandiklan stratejinin uzlasrna stratejisi oldugu bulgulamrken; babalan ile uyma stratejisini kullandiklan saptanrmstir. En az kullandiklan stratejinin ise, yakm arkadas ve baba ile zorlama stratejisi; anne ve ogretmen ile kacmma stratejisi ve arkadaslan ile uyma stratejisi oldugu tespit edilmistir. Yine ayrn arastirma sonuclanna gore ogrencilerin kacmma stratejisini en cok baba ile, daha sonra yakm arkadas, anne ve en az cgretmen ile kullandiklan; uyma stratejisini en fazla baba, daha sonra ogretmen ile ve en az arkadas ile kullandiklan; uzlasma stratejisini en cok yakm arkadas ve anne ile, en az ise cgretmen ile kullandiklan; zorlama stratejisinde ise anlamh bir fark bulunamadigi bulgulanrmsnr.

Kiralp arastirmasmda lise ogrencilerinin arkadas, yakin arkadas, anne ve

ogretmen ile uzlasma stratejisini, baba ile uyma stratejisini kullandiklanrn tespit

etmekte, bundan hareketle babarun gene Uzerinde otorite figuru olabilecegini,

dolayisiyla bunun dogal oldugunu; ancak ogretmenin de otorite figuru olmasi

gerektigim fakat ogrencilerin ogretmenleri ile uzlasma stratejisini kullandiklanm,

uyma ve "kacmma stratejilerini" kullanmadiklanru belirterek, bunun nedenini

ogretmenlerin tutumlanna ve okulun ozel kolej olmasma baglamaktadir.

Sonuc olarak Kiralp, catisma cozumleme stratejilerinin yaprci ve

yikici

oldugunu belirterek su goruslere yer vermektedir:

"Y apter

catisma cozumleme

stratejilerinden isbirligi ve uzlasma stratejilerinin kullamlmasi bireyi daha 90k tatmin

etmektedir. Ogrencilere

kazandmlacak

catisma cozme ve iletisim becerileri

sayesinde

yikici

catisma cczumlemeleri yerine, bansci bir ortam yaratilabilecegi

gorulmustur. Ayrn zamanda catisma cozme egitim programlanrun okullarda

uygulanmasi butun okul cahsanlanm etkileyen disiplin sorunlannda da azalmalann

olacagmi dusundurmektedir.

Turk egitim sisteminde var olan disiplin anlayisma yeni bir bakis a91s1

getirebilmek 1910 catisma cozumlerne egitim programlanmn ogrencilere

kazandiracagi beceriler, uzlasma ve isbirligi stratejileri olarak dusunulmektedir. Turk

kulturunun yabanci olmadigi bu degerlerin okullardaki disiplin anlayisma

yansitilmasi, bir hedef olarak belirlenmesi gerekmektedir.

Bu tur egitim programlannm okullarda etkili olabilmesi 1910 oncelikle

mufredat programlannm gozden gecirilerek ilkogretimin baslanndan itibaren

ogrencilere catisma cozme, iletisim, insan iliskileri, bans egitimi gibi dersler

verilmesi gerekmektedir. Bu derslerin, ogrencilere iletisirn becerileri ve catisma

cozmede bansci yollan kullanma anlayisi kazandiracagi dusunulmektedir.daha sonra

tum okulu kapsayan bir egitim ile catisma cozme tarutilarak butun okulun desteginin

saglanmasi gerekmektedir. Okulda bulunan ogretmenlerden, idarecilerden, psikolojik

darusmanlardan ve ogrencilerden secilen bir komisyon kurularak bu egitim programi

yurutulmelidir. Bu isbirligi sayesinde ogrenciler ve cgretmenler arasinda surekli

biriletisim kurulacagindan, okulda yasanan catismalar ile bas edilecegi

dusunulmektedir, Bunun yarunda bu tur egitimlerin mumkun oldugunca ev-okul- toplum ucgeninde verilmesi yak daha etkili olabilecektir. Tum bu cahsmalarda okullarda gorev yapan psikolojik darusmanlara 90k onemli gorevler dusmektedir. Bu tur programlann hazirlanmasi, ogrencilere, velilere ve okul calisanlanna verilmesi, psikolojik darusmanlann cabalan ile mumkun olabilir."

Kiralp cahsmasmm sonunda su onerilere yer vermistir:

1. Kuzey Kibns Turk Cumhuriyeti'ndeki catisma cozumleme stratejilerini ortaya koyacak arastirmalar daha farkh yas gruplannda yapilabilir.Catisma cozme bicimleri-kultur iliskisinin incelendigi arastirmalar yapilabilir.

3. Benzer arastirmalar, egitimin farkh siruf duzeylerinden baslanarak, her duzeyde yapilabilir,

4. Bu calisma ozel bir kolejde uygulanmistir. Bu cahsma devlet okullannda da uygulanarak. Farkh sosyo-ekonomik duzeydeki ogrencilerin kullandiklan catisma cozumleme stratejilerinin farkh olup olmadigi arastmlabilir,

5. Benzer arastirmalarda, anne-baba ve gen9 arasmdaki catismalan, anne ve baba yonunden incelenip arastirmalar yapilabilir.

6. Egitim programlan hazirlanarak, Milli Egitim Bakanhgi ile cahsilarak tum okullarda psikolojik darusmanlarla catisma cozumleme egitimi verilebilir.

6. Catisma cozumleme egitim programi uygulamasi, okullardaki rehberlik servislerinin cahsmalanna hangi yonde katkismin olabilecegi uzerinde cahsilabilir.

7. Bu arastirrnada yapilan niteliksel arastirrnalar yerine niceliksel arastirmalar da yapilabilir.

8. Buna benzer arastirmalarda birden fazla olcek kullamlarak veriler toplanabilir.

2.1.3Tiirkiye'de Yapilan Arastirmalar

Turkiye'de okul yoneticilerinin lider ozelliklerini inceleyen oldukca eek arastirma bulunmaktadir. Bu arastirmalann cogu ilkogretim okullannda gerceklestirilmistir. Bu bolumde bu arastirmanm konusuyla yakmdan ilgili arastirmalar ele almmistir.

1. Kabadayi (1982) "Okul Mudurlerinin Liderlik Davramslan ve Ogretmenlerin Gudulenmesi'' adh cahsmasi ile okul mudurlerinin liderlik davraruslan ile ogretmenlerin doyumu arasmdaki iliskileri belirlenmektir. Arastirmaya 22 okulda toplam 420 ogretrnen katilrmstir.

Arastirmamn bulgulan soyle aciklanabilir:

• Ogretmenler okul mudurlerinin en fazla "Yapiyi Kurma" en az da "Belirsizlik Hosgorusu" boyutundaki davramslan gosterdikleri, "Anlayis Gosterme" ve

"Ozgurluk Hosgoru" boyutundaki davramslan esit ve orta duzeyde gosterdikleri gorusunde olduklanm belirtmektedir.

• Gereksinim karsilanma yetersizligi derecesi bakimmdan bayan ve erkek cgretmenler arasmda onemli bir farkhhk bulunmamaktadir.

• Ogretmenler en fazla otonomi, guvenlik, ve kendini gerceklestirrne gereksinim alanlannda duyumsuzluk gostermektedir.

• Ogretrnenler en dusuk saygi ve sosyal gereksinim alanlannda doyumsuzluk gostermektedir.

• Ogretmenlerin otonomi, saygi ve sosyal alanlanndaki gereksinim karsilarna yetersizligi dereceleri kidem ve yas degiskenlerine gore anlamh bir farkhhk gostermektedir.

• Ogretmenlerin gereksinim alanlannm her birinde algiladiklan doyumsuzluklar.ogrenim degiskenine gore anlamh bir fark gostermektedir.

• Okul mudurlerinin liderlik davramslan ile ogretmenlerin gereksinim karsilanma yetersizligi duzeyleri arasmda anlamh ve ters yonlu bir iliski oldugu gorulmektedir.

2. A111; (1985) " Okul Mudurunun Liderlik Davramslan ile Ogretmen Morali Arasmdaki Iliskiler" adh calismasi ile, okul mudurlerinin liderlik davraruslan ile ogretmenlerin moral duzeyleri arasmda nasil bir iliski oldugunu belirlemeye cahsrmstir. Arastirma Eskisehir il merkezinde 17 ilkokulda gorev yapan 381 ogretmenin katihrmyla gerceklesmistir.

Arastirmada elde edilen bulgular ozetle soyledir:

• Ogretmenlerin, okul mudurlerinin liderlik davraruslanna iliskin algilan arasmda anlamh bir farkhhk vardir. Okul mudurlerinin en fazla "Yapryi Kurma" en az da "Belirsizlik Hosgorusu" boyutundaki davraruslan gostermekte oldugu belirtilmektedir.

• Ogretmenlerin, okul mudurlerinin liderlik davramslanru algilama yonunden

yas,

kidem ve ogretim durumuna gore farkhhklar soyle belirtilmektedir:

• Okul mudurlerinin liderlik davramslanru algilama yonunden yas gruplan arasmda anlamh bir fark vardir. En olumlu algi en gene gruba aittir.

• Okul mudurlerinin "Anlayis Gosterme" boyutundaki liderlik davramslanru, en kidemli grubu olusturan cgretmenler diger kidem gruplanndan daha olumsuz algilamaktadir.

• Ogretmenlerin okul mudurunun liderlik davraruslanna iliskin

algilan,

ogrenim durumuna gore anlamh bir farkhhk gostermektedir. Liderlik davranislanm orta cgrenimli ogretmenler, yuksek ogrenimli ogrencilere gore daha olumlu algilamaktadir.

• Okul mudurlerinin liderlik davramslan ile ogretmenlerin moral duzeyleri arasmda anlamh bir iliski bulunmustur.

3. Sakalar (1987) "Ilkokul Mudurlerinin, Mudur Yardimcilanmn ve ilkokul Ogretmenlerinin, ilkokul Mudurlerine ili~kin Liderlik Beklentileri ve Gozlemleri'' adh arastirmasi Eskisehir merkez ilkokullannda cahsan ilkokulmudurleri, mudur yardimcilan ve siruf ogretmenlerinin katihrmyla gerceklestirilmistir.

Arastirmada elde edilen bulgular soyle aciklanabilir:

• ilkokul mudurleri, mudur yardimcilan ve simf ogretmenleri, okul mudurunden gostermesini bekledikleri liderlik davranislan arasmda anlamh bir farkhhk gorulmemistir.

• Ilkokul mudurleri, gosterdikleri liderlik davramslanrun cogunlukla beklentilerine benzer liderlik davranislan sergilemektedirler.

• ilkokul mudurleri, mudur yardimcilan ve smif ogretmenlerinin gozlemlerine iliskin gorusleri arasmda farkhhklar bulunmustur.

4. Guler (1987) "Kiz Meslek Lisesi Mudurlerinin Okul Yonetimindeki Liderlik Davramslan" adh calismasi ile kiz meslek lisesi mudurlerinin gostermekte olduklan liderlik davramslan ile gosterilmesinin gerektigine inamlan ideal liderlik davraruslanna iliskin gorusleri ile ogretmenlerin gorusleri arasmda iliski ve farkhhklan belirlemek arastirmanm amacidir. Arastirma Ankara il ve ilcelerindeki

K1z

Meslek Lisesi mudur ye ogretmenlerin kanhmiyla gerceklestirilmistir.

Arastirmada asagidaki bulgular elde edilmistir:

• K1z

Meslek Lisesi Mudurlerinin kendi goruslerine gore, gostermekte olduklan liderlik davramslan ile okul yoneticisinde bulunmasmi bekledikleri ideal liderlik davramslan arasmda anlamh bir fark bulunmarrnstir.

• K1z

Meslek Lisesi ogretmenlerinin, mudurlerinin gosterdikleri liderlik davranislan ile okul yoneticisinde bulunmasmi bekledikleri ideal liderlik davramslan arasmda anlamh bir fark vardir.

• Okul mudurlerinin kendi goruslerine gore gosterdikleri liderlik davraruslan ile ogretmenlerin gorusleri arasmda anlamh bir fark vardir.

• Okul yoneticisinde bulunmasi beklenen ideal liderlik davranislanna iliskin, mudur ve ogretmenlerin gorusleri arasmda anlamh bir fark vardir.

• K1z

Meslek Lisesi mudurlerinin, okul yoneticisinde bulunmasi gereken ideal

liderlik davraruslan ile ogretmenlerin okul yoneticilerinde bulunmasi gereken liderlik davramslan arasmda anlamh bir fark vardir.

• K1z

Meslek Lisesi mudurlerinin gosterdikleri liderlik davranislan ile

ogretmenlerin okul yoneticilerinde bulunmasi gereken liderlik davramslan arasmda anlamh bir fark vardir.

5. Erkus (1997) "Ilkogretim Okullan Mudurlerinin Liderlik Davraruslan" adli arastirmasi ilkokul mudurlerinin liderlik davrams bicimleri (yapiyi kurma ve anlayis gosterme) acisindan, kendilerini algilamalan ile I. ve II. Kademe ogretmenlerinin mudurlerini algilamalan arasmda farklihklan belirlemek arastirmanm amacidir. Arastirma evrenini, Ankara iii Kecioren ve Altindag ilcelerindeki ilkokullannm mudur ve ogretmenleri olusturmaktadir.

Arastirma bulgulannm ortaya koydugu sonuclar soyle ozetlenebilir:

• Bu cahsmadan elde edilen bulgulara gore 17 ilkokul mudurlerinden 9'u kendilerini Yapiyi Kurma, 8'i ise kendilerini Anlayis Gosterme grubunda algilamaktadirlar.

• Kendilerim Yapiyi Kurma liderlik ozelligine sahip olarak algilayan mudurlerin grubundaki tum I. ve II. Kademe ogretmenlerin mudurlerinin algilanna katildiklan belirlenmistir.

• Kendilerini Anlayis Gosterme liderlik ozelligine sahip olarak algilayan mudurlerin grubunda ise I. kademe kadm ogretmen grubu dismdaki I.kademeerkek ve II. Kademe kadm-erkek ogretmenlerin mudurlerinin algilanna katilmadiklan gozlenmistir.

• I.ve II. Kademe kadm ogretmenler arasmda mudurlerinin Yapiyi Kurma boyutundaki liderlik davramslanm algilamalan acismdan fark belirlenmemistir.

• I. kademe ile II. Kademe erkek ogretmenler arasmda mudurlerin Yapiyi Kurma boyutundak liderlik davramslanru algilamalan acismdan fark belirlenmernistir.

• I. kademe ile II. Kademe kadm ogretmenler arasmda mudurlerin Anlayis Gosterme boyutundaki liderlik davraruslanru algilamalan acismdan anlamh bir fark belirlenmistir.

• I. kademe ile II. Kademe erkek ogretmenler acisindan mudurlerinin Anlayis Gosterme Boyutundaki liderlik davrarnslanm algilamalan arasmda fark belirlenmemistir.

6. Tan (1998) "Ilkogretim Okulu Yoneticilerinin Halkla iliskiler Rolu" adh arastirma, ilkogretim okulu yoneticilerinin, halkla iliskiler rolunun gerceklestirilme duzeyini tespit etmeyi amaclarmsur.Arastirmaya katilan yonetici, ogretmen ve velilerin gorusleri arasmda anlamh farkhhgm olup olmadigi ile yoneticilerin, cinsiyet, ogretim duzeyi, meslek kidemi, yoneticilik kidemi, yonetim alamnda egitim alma durumu ve gorev yaptiklan okullann buyukluk degiskenlerine gore farkhhklann olup olmadigim tespit etmek de arastirmarun alt amaclanru olusturmustur.

Iliskisel tarama modeli niteliginde olan bu arastirmanm evrenini, Mardin ili merkez ve dokuz ilce merkezindeki toplam 91 ilkogretim okulundaki yonetici, ogretmen ve bu okullarda ogrencisi bulunan veliler olusturmaktadir.Arastirruanm ornekleminde, 91 Ilkogretim okulu yoneticisi, 259 ogretmen ve 322 veli yer alrrustir.

Arastirma sonucunda; Ilkogretim okullannda halkla iliskiler etkinlikleri 19m organizasyonun olusturulmadigi, okullann cevreye "Nadiren" tamtildigi, dis hedef kitlenin "Nadiren" tanmdigi, halkla iliskiler ilkelerine "Genellikle uyuldugu, halkla iliskiler araclanru "Nadiren" kullandiklan sonucu elde edilmistir .Arastirrnanm tum boyutlannda gruplar arasmda gorus farkhhklan tespit edilmistir. Yoneticilerin, yonetim egitimi almalannm, halkla iliskiler etkinliklerinin organizasyonu boyutunda, yoneticilik kidemlerinin de, dis hedef kitleyi tammada ve halkla iliskiler gore hareket etmede farkhhk yarattigi tespit edilmistir.

7. Bayram (2001) "Ilkokul Yoneticilerinin Liderlik Ozellikleri" adh arastirmada, lider, vizyonu, cesareti, bilgi ve deneyimi ile yerinde ve zamanmda kesin karar alabilen, mukemmel bir takinu, strateji ve taktik planlan olan ve hesaph riskier

almasim bilen ki~idir.Liderlik, uyelerini basanli bir sekilde etkileyebilecek

ozelliklere sahiptir.Ilk:ogretim

okullannda okul

yoneticilerinin liderlik

ozelliklerinden soz edebilmek icin bu ozeuiklertn degerlendirilmesine gerek vardir.

Bu arastirmanm amaci, ilkogretim okul yoneticilerinin liderlik ozelliklerine

sahip olma derecelerini belirlemektir

Arasnrmanm evrenini,

1999-2000

cgretim yihmn

II.

doneminds Eski~ehir ii

merkezinde bulunan

92

ilkogretim okulunda gorev yapan

92

okul yoneticisi,

1121

smif ogretmeni, 808 brans ogretmeni olu~turmaktad1r.

Arasttrmada verilerin r;ozumlenmesinde frekans ve yuzde, tek yonlu varyans

analizi (ANOVA) ve Turkey HSD

coklu karsrlasurma testlerinden

yararlamlm1~t1r.istatistik r;ozumlemeler icin "SPSS

-9.05

for Windows" paket

programi kullamlm1~t1r.

8. Sahin

(2000) "

Turkiye'deki

llkogretim

Okulu Mudurlerinin Sahip Olmasi

Gereken Y

eterlilikler" adli arasurmanm amaci, Turkiye'deki ilkogretim okulu

mudurlennin sahip olmasi gereken yeterlilikleri belirlemektir. Bu amacla, Delphi

teknigi kullarulrmsnr Ara~t1rma

verileri, dort ayn panelist gruptan elde edilrnistir

Birinci grubu Ankara'daki ilkogretim mudurleri, ikinci grubu Turkiye'deki

universitelerin Egitim Yonetimi Bolumleri'nde gorev yapan ogretim uyeleri, ucuncu

grubu Ankara Milli Egitim Mudurlugu biinyesinde gorev yapan ilkogretim

mufetti~leri, dorduncu grubu ise Ankara'daki devlet okullannda gorev yapan

ilkogretim okulu ogretmenleri

olusturmakrade

Arastrrma verileri, iii; ayn anket kullamlarak

toplanmisnr:

Delphi

1

Anket

I,

Delphi Anket

II

ve Delphi Anket

III.

Birinci asama Delphi uygulamasi sonucunda,

114

yeterlik maddesi belirlenmi~tir. ikinci asama Delphi uygulamasmda,

panelistlerden herbir yeterlik maddesine kanlma duzeylerini l'den 7'ye kadar olan

Likert tipi olcek uzerinde belirtmeleri istenmistir. Bu olcekte I, "kesinlikle

katrlrmyorum", 7 ise "kesinlikle katihyorum" u ifade etmektedir. Delphi H'nin grup

egilimlerina iliskin istatistiksel analizleri, Delphi

III

ile birlikte gruplara tekrar

iletilmis, bu sekilde, Delphi IU'de gruplann yeterlik maddeleri uzerinde uzlasma (consensus) olusturmalan icin ek bir imkan yaratilrrustir.

9- Tosun ,(1981)" Orgutsel Etkililik

Uzerinde"

Bir Arastirma adiru tasiyan cahsmasmda elde ettigi bazi bulgular soyledir: (1) -Ocret dismdaki doyum gostergeleri ile orgutsel etkililik arasmda olumlu bir iliski vardir. Orgutun yuksek bir etkililik duzeyine ulasmasi, bireysel ye orgutsel gereksinmelerin yuksek bir oranda karsilanmasina

baghdir.

(2) Birey yaslandikca ya da hizmet suresi uzadikca, isden edindigi deneyimden orgutu yararlandirma istegi azalmaktadir. Ogrenim durumu ile isten saglanan doyum arasmda olumsuz bir iliski vardir.

10- Aydm (1984)"0rgutlerde Catisma," isimli

arasnrmasmda;

"yoneticiler, bulunduklan rnakamlan gorevsel doyum acismdan tatmin edici bulmamaktadirlar" seklindeki donenceyi dogrular bir bulgu elde etmistir. Bu konuda, Milli Egitim Genclik ve Spar Bakanhgi merkez orgutu yoneticilerine "gosterdiginiz cabanm karsihgiru almaruz acismdan» halen bulundugunuz makamm sizi tatmin etme derecesini belirtiniz"sorusunu yonelten arastirmaci yoneticilerin bulunduklan makami "cok az tatmin edici" ve "hie tatmin edici degil" olarak algiladiklanm gormustur. Arastirmaci, "ust duzey yoneticileri, bulunduklan makamlan gocevsel doyum acismdan, alt duzey yoneticilerine oranla daha 90k tatmin edici bulmaktadirlar" seklindeki baska bir denenceyi smamak 19m "yoneticilerin gosterdikleri cabarnn karsihgrnr almalan, parasal doyum ve sosyal saygmhk kazanmalan, ozgurce karar vermeleri, yeteneklerini kullanmalan, tanmmalan ve yukselmeleri, yaptiktan isden doyum elde etmeleri, cahsmalanrun ilgililerce takdir edilmesi ve yetkilerini kullanabilmeleri" konulan hakkmda sorulan sorulann yamtlanndan makamlann tatmin etme derecesi ile hiyerarsik duzeyleri arasmda anlamh iliskiler cikrmstir. Orgut hiyerarsisinde tabandan tepeye dogru (sube mudur yardimciligmdan genel mudurluge dogru) makamlar belirtilen boyutlarda daha tatmin edici bulunmustur.

11- Can ,(1985)"Ba§an Gudusu ile Yonetsel

Basan,"

isimli arastrrmasmda elde ettigi bir bulguya gore, i§ yerindeki sorumluluk duzeyi arttikca, bireysel basan veonayak olma da artmaktadir. Yine aym bulguya gore, ortaya cikan sorumluluk ile fiili basan arasmda dogru iliski, asm merkeziyetcilige sahip kamu kurumlanndaki basansizhgin nedenlerini aciklayacak niteliktedir. Soz konusu bulguya gore; asm merkeziyetci yonetim, isinde ozgur ve ozerk olmak, yeterli yetkiyle donamk bulunmak ve basandan basanya kosmak isteyen kisiler icin gerekli ortamm olusmasmi engellemektedir. Boyle bir ortamda ise, i§ doyumu azalmakta ve

asm

durumlarda ise orgute karsi yabancilasma sonucu ortaya cikmaktadir.

12- Himmetoglu (1981)"i§ten Gonullu Aynlma Davrarusiru Etkileyen Orgutsel Degiskenler" konusunda yaptigi arastirmada; isten aynlma oram yuksek olan isletrnelerde cahsanlann manevi gereksinmelerinin karsilanmadigi, isten aynlmalann dusuk oldugu isletmelerde bu tur gereksinmelerin doyurulma duzeyinin yuksek oldugu bulgusu elde edilmistir. Arasnrmaci, isden aynlma oranmm yuksek olmasmm bu farktan ileri gelebilecegini belirtmektedir.

13- Balci (1985) "Egitim Yoneticisinin i§ Doyumu" aduu tasiyan doktora tezinde; Ankara'deki ilk ve orta dereceli okul yoneticilerinin isdoyumlan konusunu arastirma problemi olarak almistrr. Bu arastirmada elde edilen bulgular ise sunlardir: (1) Denekler, genelde birinci planda "birlikte cahsilan kimseler", son olarak da, "ucret" etkenine onem vermektedirler. (2) Denekler, hali hazir islerinde, isin degisik yonlerine iliskin isteklerinin yuksek duzeyde karsilandigi kamsmdadirlar. (3) Denekler, okul orgutunun havasma iliskin isdoyumu etken ve gostergelerini daha doyurucu bulmaktadirlar. (4) Denekler, 7 isdoyumu etkeninden yalmzca "is ve niteliginden yaslanna gore degisen isdoyumu duzeyi yansrtrruslardir. (5) Denekler, en yuksek doyumu "is ve niteliginden" en dusuk doyumu da

"ucretden

14- Onal (1979)"Kara Harp Okulunda Liderlik Beklenti ve Uygulamalan" adrru tasiyan arastirmasmda, LBDQ XII

aracr

kullamlarak veriler toplanmistir. Kara Harp Okulundaki 70 komutan ve 940 ogrencinin katildrgi arastirmadan elde edilen bulgular sunlardir:

1. Kara Harp Okulundaki komutanlar gosterdikleri ve idealdeki liderlik davraruslan arasinda anlamli bir fark bulunmamaktadir.

2. Kara Harp Okulu ogrencileri, komutanlann

gercekte gosterdikleri

liderlik davramslan ve idealdeki liderlik davranislan arasmda anlamh bir fark gormemektedirler,

3. Komutanlann gercekte gosterdikleri liderlik davramslanru,

cgrenciler

ve komutanlar anlamh bir farkhhkla algilamaktadirlar.

4. Arastirma aracmm butunu ve alt boyutlannda (Yapiyi Kurma haric) belirtilen davramslan ideal bir

yoneticinin

hangi sikhkta

gosterecegine iliskin

komutan ve ogrenci beklentileri arasmda anlamh bir fark bulunmamaktadir.

5. Komutanlann, ideal liderlik davramslanru gostermeleri, gereken siklikla ilgili beklentileri ve ogrencilerin kendi komutanlannda

gercekte

gordukleri liderlik davramslannm sikhgina iliskin algilar arasmda anlamh bir fark bulunmamaktadir.

6. Komutanlann, liderlik davramslannm hangi siklikta gosterdiklerine iliskin kendi algilan ile, cgrencilerin ideal liderlik davraruslanm kendi komutanlannda hangi sikhkta gormeleri gerektigine iliskin beklentileri arasmda anlamh bir fark bulunmaktadir.

7. Kara Harp Okulu ogrencilerinin, ogrenim duzeyleri ile bir komutamn ideal liderlik davraruslanni hangi siklikta gostermesi gerektigine iliskin beklentileri arasmda anlamh bir iliski vardir.

8. Kara Harp Okulu ogrencilerinin ogrenim duzeyleri, kendi komutanlannm liderlik davraruslanru hangi sikhkta gosterdiklerine iliskin algilan arasmda anlamh bir iliski vardir.

9. Kara Harp Okulu ogrencilerinin okuduklan boluml er ile komutanm ideal liderlik davramslanru hangi sikhkta gostermesi gerektigine iliskin beklentileri arasmda anlamh bir iliski vardir.

9. Kara Harp Okulu ogrencilerinin bolumleri ile, komutanlannm gercekte gosterdikleri liderlik davraruslannm sikhgina iliskin algilan arasmda anlamh bir iliski yoktur.

15 Ustundag' (1975) "Ticaret Lisesi Mudurlerinin Okul ve Yonetimdeki Liderlik Davraruslan" isimli arastirmasi.

Arastirrnada, LBDO XII anketi kullarulrms ve ticaret lisesi mudurlerinin gosterdiklri ve gostermeleri gereken ideal liderlik davraruslan ile ilgili mudur ve ogretmen algilan arasmdaki iliski ve farkhhklar tesbit edilmek istenmistir.

Arastirmanm bulgulan sunlardir:

1. Mudurlerin kendi liderlik davramslan ile idealdeki liderlik davramslanni algilamalan anlamh bir fark gostermemistir.

2. Ogretmenler, mudurlerin gosterdikleri liderlik davrarnslan ile idealde gostermeleri gereken davraruslan, anlamh bir farkhhkla algilamaktadirlar.

3. Mudurler ve ogretmenler, mudurlerin idealdeki liderlik davramslanni anlamh bir farkhlikla algilamaktadirlar.

4. Mudurlerin gosterdikleri gercek liderlik davraruslan, mudurler ve ogretmenler tarafmdan anlamli bir farkhlikla algilanmaktadir.

5. Mudurlerin gosterdikleri gercek liderlik davramslanna iliskin kendi algilan ile, ideal liderlik davraruslan hakkmdaki ogretrnen algilan arasmda anlamh bir fark gorulmemistir.

2.1.4. Yurt

Drsmda Yaprlan

Arasnrmalar

1. Allkorn (1988) "Liderlik Bicimleri: "Psikolojik Bir Yaklasim" adh makalesinde, psikodinamik modele gore tarumlanan liderlik bicimleri uzerine farkh teorisyen, akademisyen ve arastrrrnacilann yaptiklan simflandirmalan ozetlemektedir

2. R. Ramamurti (1987) "Devlete Bagh Kuruluslarda Liderlik Bicimleri" admi tasiyan cahsmasmda, literatur taramasmdan ve cesitli i.ilkelerdeki vak'a calismalarmdan su sonuclan cikarmaktadir: Y aygm kanmm aksine, kamu sektorundeki yoneticilerin karar verme yetkileri, ozel sektordekilere gore, daha fazladir. Uzerindeki hukumet denetimi niceliksel olarak fazla olsa bile, niteliksel olarak azdir. Cogu zaman daha fazla otonomiye sahiptirler. Asagidaki sekilde Ramamurti'nin yaptigi liderlik tiplemesi gosterilmistir.

Dusuk Yuksek

Dusuk Celiskileri Ticari amaclan on planda en aza tut an

indirgeyen

Siyasi Sosyal refahi on planda tutan amaclan on planda tu tan 4 Lider Tipoloji Siyasi Yonelim Derecesi Yuksek

3. Yukl (1989) "Isletmesel Liderlik: Teori ve Arastirmalann Gozden Gecirilmesi" adim tasiyan cahsrnasmda, liderlikle ilgili temel yaklasimlan, liderin etkililigine iliskin durumsal teorileri, donusturucu ve karizmatik liderlik teorilerini aciklamakta ve 1980'lerde liderlik literaturundeki tartismalan ozetlemektedir.

4. Rainey (1989) "Kamu Yonetimi: Siyasi Baglam ve Yonetsel Roller, Yapilar ve Davraruslar" Uzerine Son Arastirmalar" adim tasiyan cahsmasmda; Rainey, ortak bildiri ve arastirma sonuclanna dayanarak kamu yoneticilerinin idari otoriteleri ve liderlik davranrslanm ozetlemektedir.

5. Hornstein, Heilman, Mone, Tartell (1987) yaptiklan "Olasi Liderlik Davramslanna Tepkiler" adh arastrrmada; yonetilenlerin, lider davramsi, liderlik teorilerinde onerilere uymasi veya uymamasi hallerinde nasil tepki gosterecekleri sorusunu yanrtlamak icin, farkh liderlik teorilerinin recetelerini denediler. Sonucta; liderlerin oncelikle kimi, nasil etkilemek istediklerine karar vermeleri gerektigini, liderin yonetilenler uzerinde biraktigi izleminin, liderin gercekte nasil davrandigmdan daha onemli oldugunu kabul ettiler.

7. Hammer, Turk (1987 ) "Lider Davrarusi ve Otoritesinin Orgutsel Belirleyicileri" adh arastirmalannda; teknolojinin, orgutun alt birimlerine bagrmhhginm, sendikal guc ve daha siki denetim icin gerekli goruler idari baskmm lider davramsi ve otoritesi uzerine etkilerini incelediler ve teknolojinin, sendikal guc ve idari baskmm, lider davrarnsi uzerinde anlamh etkisi oldugunu saptadilar,

8. Krantz , Gllmor (1990) "Toplumsal Bir Savunma Mekanizmasi Olarak Liderlik ve isletmeciligin Aynlmasi" baslikh mekalelennde; yonetim ile isletmeciligi ayirmanm muhafazakar bir tutum oldugu, bu ikisinin aynlmasmm, yeni dusunusun, onun gerceklestirilmesini saglayacak aractan ay-' nlmasi anlamma gelecegi, degisen dis cevreye uyumlu tepkiler vermenin, ancak teknik ve yontemi One cikaran isletmecilikle, kisisel yaraticihgi on plana cikaran yoneticiligin bir arada olmasiyla mumkun olacagi sonucuna varmaktadir.

9. Rowney , Cahoon, (1990) "Isletme Yonetiminde Kadmlann Bireysel ve Orgutsel Ozellikleri" adh arasurmalannda; yonetimin farkh duzeylerinde kadmlann ozelliklerini incelernisler, su sonuclan elde etmislerdir:

Giris duzeyinde belirleyici degisken isin yapisr, orta duzeyde kisisel ozellikler, ust duzeyde ise, orgutsel cevredir. Orgutsel konumda ust duzeylere cikildikca, cinsiyetler arasi farklar azalmaktadir.

Yonetim kademesi ile i~ duyumsuzlugunun kaynaklan arasmda bir iliski vardir. Ornegin, kadm orta duzey yoneticileri, diger gruplara gore, i~ tamrru ile is sorumlulugu arasmda daha fazla fark gormektedirler. Orta duzeyin, strese en acik duzey oldugu dusunuldugunde bu sonuc normaldir. Aynca, kadsnlar orta duzeyde henuz yenidirler, i~ sorumluluklan hakkmda belirsizlikleri olmasi dogaldir. Pek az rol modeli vardir. Ancak, orta duzey kadm ve erkek yoneticileri arasmda dusuncelerden faydalanma, otorite devri, karar alma gibi konularda, anlamli fark yoktur.

10. Jones (1988) "Idari Dusumrs: Afrikah bir Bakis Acisi" adh arastirrnasmda; Afrika orgutleri ve liderleri, diger kitalardakinden farkli ne gibi ozellikler tasir? sorusuna yamt ararrus, Malavvi'de idari dusunusu arastirmak uzere bir anket cahsmasi yaprmsnr. Buldugu sonuclar sunlardir:

Malawi'li yoneticiler, endustrilesmis 14 ulkeyle karsilastmldigmda, yonetilenlerin liderlik kapasitesi ve insiyatiflerine duyduklan inane acismdan, ABD'den sonra ikinci geliyorlardi. Bilgi ve hedeflerin yonetilenlerle paylasilmasi acismdan ise, en alt sirada yer aldilar. Yonetilenlerin karar verme sureclerine katihmma iliskin olarak, en alttan ikinci Strada yer aldilar. Yonetilenlerin denetiminde en alttaydilar, idari motivasyon acismdan, endustrilesmis ulkelerle ortak ozellikler gosterdiler. Kendi performanslanna iliskin degerlendirmeleri endustrilesmis ulkelere gore dusuktu.