TürkDilleriAraştırmaları3 (1993):289-2~.l
Yitirdiklerimiz:
Annemarie von Gabain (1901-1993)
15 Ocak 1993 Cuma günü Türkçe, özellikle Eski Türkçe en önemliaraştıncılarından, yorul-mak bilmezişçilerindenbirini, MaryamApa'sınıyitirdi. Budeğerli öğretmenömrünün he-men tümünü Eski Türkçe metinlerinokunmasına, açıklanmasına,eski Türksanatının or-tayaçıkartılmasına, işlenmesine harcadı,·doğrudanveyadolaylıolarak bir çoköğrenci yetiştirdi, hepsinden önemlisi de bugün hala bizim için bir elkitabı niteliği taşıyan eşsiz Eski Türkçenin Grameri'niyazdı.Sadeceöğreticilikleyetinmeyen Gabain'in kurucu yönleri
devar,örneğin Hamburg'daki uluslararasıUral-AltayTopluluğu adlı araştırma kurumunun
kuruluşundaki katkılarıgibi. Gabain için değişikzamanlardaçeşitlidergilerdearmağan sayılar hazırlandığıgibi(UAlb cilt 33, 1961; CAl cilt 35, 1991 gibi) 1981 'de bir de
armağan kitabı yayımlandı: Scholia: Beitragezur Turkologie und Zentralasienkunde. An-nemarievon Gabain zum80.Geburtstag am4.lu/i1981dargebracht von Köneg;n, Freun-denund Schülern.Yay. K. Röhrborn, H. W. Brands. Wiesbaden 1981). Gabain'inçalışma larıiçin CAl'daR.Hahntarafından hazırlanankaynakçayabakılabilir(CAl35: 2-40).*
WilliBang'ınölümünden sonra AlmanTürkbilimininbaşı sayılan
Anne-marie von Gabain Berlin-Nikolassee'de, "Leopald Evi"adlı yaşlılarevinde
*
Gabain için busayfaları hazırlarkenkendihazırladıkları "Nachruf'larıkullanmam için müsaade eden hocam Prof.Dr.K. Röhrborn'a ve Dr. J.P. Laut'aayrı ayrı teşekküretmek istiyorum. Yukardaki sayfalarm hemen tümü K. Röhrborn'ca hazırlanaNachrufunçevirisinedayanmaktadır.Hemen busayfaların devamınada Ortaasyaaraştırmalarınınbu
değerli öğretmeniyle yapılan en son görüşmeyi de içermesi sebebiyle, Turfan araştırmalarıylailgili olarak Berlin RIAS'dan gazeteci bayan Dr. Hannelore Küchler'in yaptığı röportajınçevirisini ilave ettik.
290 Y1TlRDlKLERlM!Z
hayata gözlerini yumdu.
Gabain 4.7.1901 tarihinde Mörchingen (Lotlıringen)'de doğdu. Babası Hugenotte (öncekiyüzyıllarda Fransız Protestanlarına verilen ad) a"sıllı bir ai-leden geliyordu, bununla birlikte annesi onu Katolikinancınagöre büyüttü. Ailebinbaşı,daha sonra gereral olanbabanın mesleğinden dolayıoldukçasık yerdeğiştirmekzorundakaldı.Gabain, okulyıllarınıMainz'da ve Branden-burg (an der Havel)'da geçirdi. Üniversiteöğrenimi için Berlin'e gitti ve ora-da bir kaç dönem matematik, fen bilimleri veinşaat okuduğugibi Erich Hae-nisch ve Otto Franke'ninyanındaÇinbilimi, Willi Bang-Kaup'un yamnda da Türkbilimiöğrenimigördü:
Dahaöğrenci.iken, 192,'te,Bang'ın teşvikiyle1904-1913yılları arasında Turfan' dan Berlin' egetirilmişbulunan yazmalar üzerindeçalışmaya başladı. BuyazmalarınBudizm bilgisi olmadançözülemeyeceğinibilenhocasıile bir-likteyoğunbirçalışmayagirdi. "Türkische Turfantexte" dizisinin ilkaltı kit-abı, Bang'ın 1934'deki ani ölümüyle kesilenedeğin, buyoğun çalışmanın ürünü olarak ortayaçıktı.Gabain buçalışmalara katkılarından dolayıBerlin'li diğer meslektaşlarınıda, özellikle dostluklabağlı bulunduğu ReşidRahmeti Arat'ı K. Röhrbom'ayazdığı29.11.1980 tarihli bir mektubunda şükranla anar. 1930'da Otto Franke'nin yanında, 2. yüzyıl kalma Çin hakanlarını üzerine doktoraçalışmasım hazırladıveardından1931-1932yıllarındaÇin' e ilk gezisiniyaptıki, buradaki vaktininçoğunuEski Türkçeyazmalarıokuyup istinsah etmeklegeçirmiştir. İkinci yurtdışıgezisini yine bir Çinbilimci olarak yapacaktır. Atatürk'ünevlatlığıAretİnan'ındaveti üzerine 1935-37arasında Ankara'da misafir Sinoloji Profesörü olarakçalışacaktır.
Ancak resmiolarak daima bir Türkbilimci olarak kalacaktır, nitekim 1939'da Doçentlik çalışmasını da Tükbiliminde hazırlayacaktır: Eski Türkçenin Grameri (Alttürkische Grammatik). "Türkbilimi" o zamanlar henüz
başlıbaşınabir bilim dalı olmayıp, "İslambilimi"ndeyer almaktadır. Savaş
yıllarında serbest dolaşım müsaadesine sahip bir Özbek savaş tutsağının
yardımıylaÖzbekkonuşmadiliniöğrendiveÖzbekçe Gramer(Özbekische Grammatik)'iyazdı.Buçalışmasından1944 Noel'inde sadece 20 nüsha eline geçti. Gerikalanları"SovyetlerBirliğine karşıdostça olmayanbazıpolitik ifa-deler" içermesindendolayı dağıtılmadı.
1945yılındaoldukça kötü ve zor günler geçirdi, hatta 1945sonlarında ye-tersiz beslenmeden, açlıktanhasta bile oldu.1946'da Anger'e geldi, ancak sağlığıhala kötü ve kendisi dezayıftı. 1949'dan 1966'ya kadar Hamburg'da
Y1T1RDlKLERIMlZ 291
Türkbilimi ve Çin Budizmi konularındaçerçevedışıprofesör (auBerplan-maBige) olarakçalıştı.Sahip olduğukadto derecesinden dolayıTürkbilimi konusundayapılanDoktoraçalışmalarını, baştansona Türkbilimine de ait ol-salar da (örneğin Gaspıralı İsmailBeyin Dili, Burbiel, Doktora çalışması,
Hamburg 1950)diğerbilimdallarındakiOrdinaryüslere devretti. Kendisininse resmi' olarak sadece ikiDoktoraöğrencisioldu (lIse Laude veŞinasiTekin). Ancak halksanatlarıkonusundayapılankimiçalışmalara yaptığı yardımlarıda unutmadan belirtmek gerekir, örneğin UUa Johansen'in Yakutlarda SüslemecilikadlıDoktoraçalışmasını.
Bunların dışındatüm Dünyada bütün bilimsel etkinlikleri takip etti. Yurt içi vedışındahemençoğukongrenin,kurultayın(pIAC vb.) düzenli takipçisi ve çağnlısıydıAltayistler ve Uralistlerle birlikte bilimselçalışmaların yoğun Iaştırılması, uluslararası karşılıklıbilimselalış-verişin artmasıiçin 1952 'de Ural-AltayTopluluğu 'nu (Societas Uralo-Altaica) kurdu. Savaşöncesi ken-disinin deyazılar yazdığıUngarische Jahrbücher'in Ural-Altalsche Jahrbücher adı altındayenidenyayınlanmasınakatkıdabulundu.Farklıülkelerden bir çok
meslektaşınınbirçatı altında buluşmasınıve Ural-Altaische Jahrbücher'in
yayınlanmasınıonun bu gayretliçalışmalarınaborçluyuz.
Uzun bir süre bu derginin AltayistikdalınıAnnemarie v. Gabain yönetti; 1961 'den 1976'yadeğinUral-Altay Topluluğu'nun kaderini belirleyen bir yönetici, 1964'den itibarenbaşkan, sonrasıdayardımcı başkanıolarakçalıştı.
Bugün bukuruluşunDünyaçapındabir ünü varsa, bunda Annemarie v. Ga-bain 'in hiç de yabanaatılmayacakbirkatkısı olduğunubelirtmek gerekir.
Yaşamıboyunca bir çok onursal unvana sahip Annemarie v. Gabain, 1979'da da Ural-AltayTopluluğu'nunonur üyeliğineseçildi.
Öğrencileri, onların çalışmaları ve kendi meslektaşlarıylaçok yakın ve iyi ilişkileri vardı. Onlarla bu çalışmalar için oturup konuşur,sonu gelmez
tartışmalaryapardı.
Her yönüyle olağanın dışında bir kişilik, bir kadın olan Gabain
konuşmalarınadaima "beyler ve bayanlar" sözüylebaşlar,erkeklere ait hitap sözünübaşa alırdı.Birbaşkayönü de kendine ait kimiçalışmalarıcömertçe, o konudaçalışanlaratevdi etmesiydi,örneğin birkısmı F.W.K. Müller ve A. vonLeCoq'ça daçalışılmışolanMaitris~it'eait malzemeleriniöğrencisi Ş. Tekirı'e, vermişti.Gerçekten büyük bir önem vedeğer taşıyanHsüang-tsang Biyografisine ait yazıçevrimlerinide 1986'dan sonra, DFG-Projesi çevrçevesinde Eski Türkçe Hsüan-tsang Biyografisinin toplu yayımının
Y1TlRDlKLER1MlZ
hazırlandığı Giessen'e (1982'den sonraGöttingen)bağışladı.
Maddiaçıdanoldukçacömertbiryapısıolan Gabain,yaşamıboyunca son güne dekkullanabileceği bazı şeyleribile hediye etmekten çekinmezdi. OL-dukçainançlıbiryapıyasahip olan Gabainaynızamanda dasabırlıbirisiydi. Onabağlı öğrencilerivemeslektaşlarınınonu ölümeyolcu ederken 'Maryam Apa'larına karşı şükranborçluolduklannıbilmeleri, belki bu onu biraz olsun tesselli edecektir.
