S a n a t
M İ C H E L A N G E v e C A P İ T O L M E Y D A N I
Yazan: Y. Mimar Samim Oktay
G . S . A . Y ü k s e k M i m a r l ı k Ş u b e s i A s i s t a n ı
16 inci yüz yılın belli başlı bir tipi olan Leonardo da Vinci, yüz yılın bir koruyucusu olan Medicilere yaz- dığı bir mektupta kendini tanıtırken her şeyi bilen bir in- san olarak gösterir. Heykel yapmayı, aletler icat etmesini, müzik aletleri yapmasını ve bu aletleri çalmasını bir ressam kadar da resim yapmasını bilirim der. Onun âdeta etüd etmeğe karşı, bitirmekten çok merakı vardır. O kadar geniş şeyler düşünür ki onları sonuna erdirmek deyil dü- şünmek dahi bir dehadır.
Her hangi bir şeyin resmini yapmak için maddeyi tanımaya bütün ihsasları ile idrak etmeğe meyleder. 13u merak onu her şeyi bilmeğe sevketmiştir. Leonardo her ko- nuyu İsrarla arar. Ayni yüz yılın Romalı sanatkârı (Mi- chel -Ange) bir noktada durur: Çizgici şekil onu bütün hayatınca ve her eserde arar. Mimaride, Resimde, Heykelde her zaman bir heykeltraş gibi dokunmağa ait hisleri hoş- nut eder. O mekân da yer kaplayan şeklin zevkini arar. Bu
dağınık üstad bütün eserlerini yarım bırakarak öldü. Ba- san büyük felâketler bazanda zihni dalgınlıkla onu harap eder. Eserlerini istediği gibi bir araya toplayamaz. Bir çok figürleri sanatın damağında lezzet gibi yaşar.
Michel - Ange papa için bir kelime ile sanatkârdır.
Binaenaleyh onu bazan mimar bazan ressam gibi kullandı.
Bazanda heykeltraş.
Ismarlamalara sinirlenen san'atkâr bir çok meşgale- lere rağmen mimari konkurlara iştirak ediyordu. ( Bu kon- kurlar bizim anladığımız manâda değildir.)
Saint - Pierre prensibinden Bremanteyi ve Rafaeli yere serer. San Lorenzo kilisesi için de aynen böyle olur.
Büyük üstad Romaya avdetinde muarızı Bremante ile Chancellerie sarayını inşa etti. 1535 den 1541 tarihine ka- dar inşaatla hemen, hemen hiç meşgul olamaz. Çünkü bu sırada Jugement dernier doğmaktadır.
1546 da San Gallonun ölümü üzerine Michel - Ange
binalar nezareti işini üzerine almak mecburiyetinde kaldı.
Sanatkârın hayatında yeni bir safha açıldı.
Michel - Ange bu sefer Saint - Pierre, (Pia) kapısı ve Diocletien hamamının bir salonunun değiştirilerek kil ise yapılması işlerinden gayrı en muvaffakiyetli eserine baş- ladı: Asıl hatıraları yadedecek (Capitol) meydanı.
Meydan (Aracoeli) kilisesinin süslediği tepe ile Tar- pefenne kayalığı ve (Capitol) deki Jüpiter mabedinin bu- lunduğu boyun üzerindedir.
Dekorun fonunu teşkil eden (Palazzo del Senatöre) antik (Tabularium) un temellerinden istifade edilerek in- şa edildi..
Papa III üncü Pol meydânı şehrin şerefli hatıraları- na lâyık bir eser yapmak istemiştir. Meydan üç bina ile çevrilmişti. Aksı teşkil eden (Palazzo del Senatöre) yan- lardaki saraylarda (Palazzo del con Servator) ve Musev Capitoline) dur. Kanservatör ve senatör sarayları muhte- şem isimleri bu boş şerefi idameye devam ederler.
Marcus Aurelius ün adlı heykeli dekorun merkezî mo- tifi olarak 1548 den beri meydanın merkezine nakledildi.
Heykelin kaidesini Michel - Ange yaptı. III üncü Polün ö- lümü ile çalışmalar durdu. IV üncü Pier çalışmalara de- vam etti. Ve bu çalışma 17 inci asra kadar devam etti.
Muhteşem merdiveni inşa eden Michel - Ange dir.
Harikulâde güzel ikikolu ile şimal memleketlerin mimari- sinde sık, sık tesadüf edilen serbest merdivenin ilham yeri oldu. Bu merdiven iki kolu ile muhteşemdir.
Palazzo del Conservatöre (1564-1586) irtifaı "21 metredir. Plazza del sanatöre (1592) 29 metre irtifaında- dır. Arkada bir Campanille'yi ihtiva eder. Bu kule papa VIII inci Gregor tarafından 1579 da inşa ettirildi. (Musev Capitolino) (1655-1644) Michel - Ange'ın ayni tipteki şaheseridir. (1550 - 1555) tarihinde Vingolanin kemerli kolonları ile süslendi.
Bütün bu binaların çevrelediği (Piazza del Campi-
doglio) yumurta biçimi bir takım merdivenlerle canlan:
dırılmıştır.
Palazzo del Senetöre yüksek ve derzli bir sokl üze- rinde (Form Romanom)a meydan okumaktadır. Muhteşem merdivenlerden yukarı doğru çıkanların gözleri yavaş, ya- vaş her şeyin üzerine doğru yükselir. Bu bina bu gün Be- lediye olarak kullanılmaktadır.
Yan sarayların plastr nizamları (Corenthien) oiup (Canilure) süz yontulmuştur. Bu haşin plastı'lar iki katı kucaklıyarak üst başlığı tutarlar.
Bu devasa proje ilk önce insan nisbetlerindeıı uzak hissi uyandırır. Bilhassa kolosal plastrlar ustaca bir zevk gösterirler. Bu terkipte Michel - Ange diğer eserlerinde olduğu gibi göze çarpıcıdır, ilk bakışta umumî intiba bü- yük üstadına elinin ve iradesinin keşfine imkân veriyor ise de tafsilâtın garabeti güzel nisbetlere zarar vermektedir.
Alman estethique yazarı Bruckhardt (İnsan orada adeta caprise varıncaya kadar her şeyde zaruriliğe benzer bir azim okur.) der. Cephedeki aks aralarını gösteren garip pencereler her halde (Gio. del Duca) nın eseri olsa gerek.
Bu büyük eserin tamamlanması yüz sene kadar sürdü. Üs- tad bunu kendi tamamlamamış olmasına rağmen desenleri sayesinde bu iş mümkin olmuştur. Ve orada kendine has tarzmı gözlerimizin önüne serer.
Michel - Ange terkiplerinde kendini takip edenleri şiddetli hücumlara uğratan prensip hatalarına yol açan ikilik gösterir.
Birincisi, o ancak dekoratif mahiyette ki mimarî un- surları; onların konstrüksiyondaki rollerini hesaba katma- madan ele alıyordu. Halbuki: Eğer bir Fronton pencere ii- zerinde zevk ve gelen suları iki yanda ki oluklara vermek bakımından kabili izah değilse bu fronton'dan bir şeyin çıkarılması artık hiç izah edilemez. Diğer taraftan büyük sanatkâr cesamete doğru giden zevkine mukavemet edeme- di. Bu iki özür artistin yolunda yürüyenlere fena bir ör- nek olur. Ve 17 inci yüz yıl başlarken onu iyi anlamıyan fahri talebelerini kötü bir çıkmaza sokar.
