Çoklu Zeka Kuramı
Çoklu Zeka Kuramı
Eğitime yeni bir yaklaşım getiren çoklu zeka kuramı, Harward Üniversitesi öğretim üyelerinden Howard Gardner tarafından 1983 yılında geliştirilmiştir.
Gardner’ın geliştirdiği kurama göre, zeka biyopsikolojik bir potansiyeldir ve şöyle tanımlanmıştır:
Zeka bir kişinin;
1. Bir veya birden fazla kültürde değer bulan bir ürün ortaya koyabilme kapasitesi
2. Gerçek hayatta karşılaştığı problemlere etkili ve verimli çözümler üretebilme
becerisi.
3. Çözüme kavuşturulması gereken yeni
veya karmaşık yapılı problemleri keşfetme yeteneği olarak tanımlanmaktadır.
Günümüzde kabul görmüş çoklu zeka
alanları aşağıdaki biçimde sıralanabilir:
Çoklu zeka kuramının temel düşünce yapısı aşağıdaki özellikleri içerir:
1. Çoklu zeka kuramına göre çok sayıda zeka alanı vardır.
2. Zekalar çeşitli biçimlerde gösterilebilir.
3. Zeka profilleri kişiye özgüdür.
4. Zekalar güçlendirilebilir.
5. Bir öğrenmeyi gerçekleştirmenin çeşitli yolları vardır.
Çoklu Zeka Alanları
Sözel, Dilsel Zeka
Sözel-dil zekası, bir bireyin kendi diline ait kavramları etkili bir biçimde kullanabilmesi kapasitesidir. Okuma, yazma, dinleme ve
konuşma ile iletişim sağlayarak, bu zekanın en belirgin özellikleri kullanılır. Dil zekası iletilenin bireysel olarak algılanmasını sağlar.
Mantık- Matematik Zekası
Bu zeka biçimi gelişmiş olan insanlar
nesneleri tanımlamada, analiz etmede ve problem çözmede başarılıdırlar.
Rakamlarla araları iyidir. Bulmacalar,
şekiller ilgilerini çeker.
Müzik Zekası
Gardner düzenli olarak müzikle bir arada olan her insanın beste yapma, şarkı
söyleme ve enstrüman çalma gibi müzikal etkinliklerde sahip olduğu bazı becerilerle başarılı olabileceğini belirtmektedir. Bu
zekası gelişmiş bireyler notalara karşı
duyarlı olurlar, müzik kulakları gelişmiştir.
Bedensel Zeka
Spor yapmayı dans etmeyi severler, el göz koordinasyonları, vücut kontrolleri iyidir.
Beden dillerini sağlıklı biçimde kullanmaya
yatkındırlar.
Sosyal Zeka
Bu zeka çevredeki bireylerle iletişim kurma, onları anlama, bu kişilerin ruh durumlarını ve yeteneklerini tanıma gibi davranışlara işaret eder. Arkadaş
gruplarıyla vakit geçirmekten hoşlanırlar.
İyi bir dinleyici olabilirler.
İçsel Zeka
Kendine ilişkin farkındalıkları artmış, duygu ve düşüncelerini anlamlandırabilen
bireylerdir. Meditasyon gibi içe dönük
faaliyetlerden hoşlanırlar. Kendileriyle
barışıktırlar.
Doğa Zekası
Bu zekası gelişmiş bireyler doğayla iç içe
yaşamayı, doğa yürüyüşlerini severler. Diğer canlılara karşı hassas ve meraklıdırlar.
Görüldüğü gibi IQ testlerine dayanılarak yapılan
“zeki” tanımı yavaş yavaş gerilerde kalmıştır.
İnsan sürekli olarak kendi potansiyelini ve
gerçek yeteneklerini keşfetme arayışındadır.
Arayışlar da beraberinde yepyeni kuramlar getirmektedir.
Sözel-Dilsel Zeka
Dinleme becerisi yüksektir Kelime oyunlarını sever
İyi bir fıkra anlatıcısıdır Kitaplarla iç içedir
İyi bir kelime dağarcığı vardır Sözel olarak iyi iletişim kurar Yazmaktan hoşlanır
İyi bir hafızası vardır
Mantıksal-Matematiksel Zeka
Zihinden işlemleri kolayca yapar. Güçlü muhakemesi vardır. Kategorileri, ilişkileri farkeder, açıklar. Bilgiler arasında bağlantı kurar. Rakamlarla ilgili işlem yapmaktan
hoşlanır. Satranç, dama, matematik
oyunlarından hoşlanır. Soyut ve kavramsal düşünebilir. Sebep-sonuç ilişkilerini
kolayca anlar.
• Mantıksal-matematiksel zeka, sayılar ve ilişkilerle düşünmeyi içerir. Bir problem hakkında düşünme, problem çözme,
durumları ve nesneleri analiz etme, soyut semboller kullanma, mantıksal
ardışıklıkları keşfetme ve kullanma, sebep- sonuç ilişkilerini anlama, eğer.... o
zaman.... tipi ilişkileri kavrama bu zeka
alanının başlıca işlevleri arasındadır.
Görsel-Uzamsal Zeka
Harita, tablo ve diyagramları kolay okur.
Arkadaşlarına oranla daha çok hayal kurar. Resim, sanat etkinliklerinden
hoşlanır. Yaşına oranla daha iyi şekil çizer.
Görsel sunuları tercih eder. Bulmaca
çözmekten hoşlanır. Resimlerden daha
fazla öğrenirler. Kitap ve defterlerini çizer.
Nesnelerin yerini bilir
Gardner, görsel-uzamsal zeka alanının ana elemanları olarak üç yetenek ileri sürer.
Bu yetenekler şunlardır :
1. Nesneleri doğru bir şekilde algılamak.
2. Bir nesneyi uzayda hareket ediyor gibi hayal ederek ya da başka birinin
perspektifinden resimleyerek yönlendirmek.
3. Birinin algılarını iki ya da üç boyutlu
somut örnekler halinde transfer etmek.
Müziksel-Ritmik Zeka
Şarkıların melodilerini hatırlar. Güzel şarkı söyler. Müzik aleti çalar. Ritmik konuşur ya da hareket eder. Farkında olmadan
mırıldanır. Çalışırken masaya vurarak ritim tutar. Çevresel gürültülere duyarlıdır.
Müzik dinleyerek çalışmayı sever.
Öğrendiği şarkıları sınıfta söyler.
Bedensel-Kinestetik Zeka
Duygularını vücut diliyle ifade eder. Boya ve hamurla oynamayı sever. Nesneleri
parçalayıp bütünleştirmeyi sever. Küçük
kas gelişimi mükemmeldir. Bir veya daha
fazla sporla uğraşır. Otururken elleri ve
ayaklarıyla oynar. Yerinde duramaz.
Kişilerarası Zeka
Sosyal ilişki kurmaktan hoşlanır. Doğal bir lider olarak görülür. Problemi olan
arkadaşlarına öğütler verir.
Organizasyonların baş elemanıdır. Bir şeyler anlatmaktan hoşlanır. İki ya da daha fazla yakın arkadaşı vardır.
Başkalarını düşünür, diğerleri onu
arkadaşlık için arar.
İçsel Zeka
Bağımsızlık duygusu güçlüdür. Güçlü ve zayıf yönlerini tanır. Gerçekçi amaçlar
oluşturur. Kendini iyi motive eder. Hobileri vardır. Kendi başına çalışmayı tercih eder.
Ne hissettiğini doğru bir şekilde söyler.
Hatalarından ve başkalarından öğrenebilir.
Öz saygısı yüksektir.
Nasıl Öğreniyorum?
Çoklu zeka teorisine göre, her öğretmenin sınıftaki her öğrencinin bireysel farklılığını çok ciddi olarak ele
alması gerekmektedir.
Çoklu zeka teorisinin öğretim alanına sağladığı en büyük katkı,
öğretmenlerin sahip oldukları öğretim yöntemleri repertuarlarının sözel-dil
ve mantıksal-matematiksel zeka alanlarının dışına çıkarak daha da
genişletmeleri gerektiğini
vurgulamasıdır.
Bu yönüyle çoklu zeka teorisi, çok kapsamlı bir öğretim modeli ortaya koyarak, öğretmenlerin sınıftaki bütün öğrencilere ulaşabilmek için öğretimde
yöntem zenginliğine gitmeleri
gerektiğini vurgulamaktadır.
Kaynakça:
Açıkgöz,Kamile Ün; Aktif Öğrenme,Eğitim Dünyası Yayınları,2002,İzmir
Başbay,Alper: Çoklu Zeka kuramına Göre Eğitim Programları ve Sınıf İçi Etkinliklerin
İncelenmesi,Yüksek Lisans Tezi,Ankara, 2000 Saban, Ahmet; Çoklu Zeka Teorisi ve Eğitimi,
Nobel Yayınları, Ankara, 2001