Anahtar Kavramlar çözelti
çözücü çözünen homojen heterojen derişik seyreltik
Aram›zda sodyum ve kalsiyumu bir arada yemeyi sevmeyen var m›?
Bu soruya “sevmiyorum” cevab›n› vereniniz var m›? Bu durumda çilek ve fleftali yemeyi, süt içmeyi sevmiyorsunuz demektir. Çünkü çilekte kalsiyum, sodyum; fleftalide ise demir, kalsiyum gibi elementler bulunmaktad›r. Peki siz en çok hangi yiyeceklerden hofllan›rs›n›z? Sevdi¤imiz yiyeceklerden dünyan›n en güzel kar›fl›m›n› haz›rlasayd›k içinde neler olurdu?
Bu kar›fl›mlarda demir, sodyum, kalsiyum gibi elementler; su, fleker, tuz gibi bileflikler bulunuyor olabilir mi? fiekilde gördü¤ümüz içecekte kimbilir hangi element ve bileflikler bulunmaktad›r?
Sn Sn H
H
Cu Cu
OO
CC NN
Na Na
H H
Mg Mg
Fe Fe
KK
Ca Ca
NaCl NaCl
HH 22 OO CC 6 6 H H 12 12 OO 6 6
?
?
17. Etkinlik
Araç-Gereçler Araç ve Gereçler
◆ beher
◆ tuz
◆ su
◆ alkol
◆ şeker
◆ iyot
◆ kükürt
◆ demir tozu
En Çok Karışımı Kim Hazırlayacak?
Bunlar› Yapal›m
Araç ve gereç listemizde bulunan malzemelerden, oluşturabildiğimiz kadar farklı karışımlar hazırlayalım. Defterimize aşağıdaki gibi bir çizelge yapavl›m. Etkinlikte oluflturdu¤umuz kar›fl›mlar› çizelgemize kaydederek bu karışımlarda hangi element veya bileşiklerin bulunduğunu belirtelim.
Sonuca Varal›m
Yapt›¤›m›z etkinlikten yola ç›karak “kar›fl›m” kavram›n›
tan›mlayal›m.
Gözlemleyelim, ‹nceleyelim
Karışımın
Numarası Karışımdaki
Maddeler Karışımın
Görünümü Karışımdaki
Bileşikler Karışımdaki Elementler 1 Şeker-su Su görünümünde,
saydam Şeker-su -
2 Kükürt-su
Su ve kükürt tozu ayrı ayrı
görünmektedir. Su Kükürt
3
Etkinli¤imizde çeşitli element ve bileşiklerden farklı karışımlar elde ettik. Günlük hayatta da yiyecek ve içeceklerimizin ço¤unu, elementleri veya bileşikleri birbirine karıştırarak elde ederiz.
Do¤adaki maddelerin de hemen hemen hepsi karışım hâlinde bulunmaktadır.
Soludu¤umuz hava, içti¤imiz su, toprak, yedi¤imiz yemek birer karışımdır.
Karışım, birden çok maddenin kimyasal bağ oluşturmadan bir arada bulunmasıyla meydana gelir. Karışımlar yeni ve saf madde de¤ildir. Bu sebeple karışımların belirli bir kimyasal formülü yoktur. Birçok karışımın hangi maddelerden meydana geldiğini bile kimi zaman bilmeyiz. Örneğin, kahve ve çay gibi maddeler belirli bir kimyasal formül ile ifade edilemez. Çünkü kahvenin ya da çayın içerdi¤i element ve bileşiklerin miktarları yetiştirildikleri toprağa göre farklı olacaktır.
Severek yedi¤imiz meyvelerin, bildi¤imiz hangi element ve / veya bileşiklerden oluştu¤unu araştıralım.
Araflt›ral›m, Haz›rlanal›m Araflt›ral›m, Haz›rlanal›m
42 109. s.
Karışımlar görünümlerine göre ikiye ayrılır. Örneğin, tebeşir tozu ile suyu karıştırdığımızda tebeşir karışımın her tarafında aynı miktarda bulunmaz. Tebeşir tozu karışımın üst tarafında daha çok di¤er kısımlarında ise daha az miktarlarda bulunur.
Karışımı oluşturan maddeler karışımın her tarafına eşit miktarlarda da¤ılmıyorsa bu tür karışımlara heterojen karışım ad› verilir. Adi kar›fl›mlar bir tür heterojen kar›fl›md›r.
Karışımı oluşturan maddeler karışımın her tarafına eşit olarak dağılmışsa bu tür karışımlar homojen karışımlardır. Çözeltiler homojen kar›fl›mlard›r. Örneğin, bir miktar şeker ile suyu karıştırdığımızda şeker ile su karışımın her tarafında eşit
oranda bulunur.
Çıplak gözle bak›ld›¤›nda homojen gibi görünen baz›
kar›fl›mlar›n, mikroskopla bakıldığında heterojen olduğu göz- lenir. Örneğin, mineral ve vitamin gibi besinler içeren süt ç›plak gözle bakıldığında homojen gibi görünür. Mikroskopta incelendiği zaman ise yağ zerreciklerinin belirli kısımlarında daha fazla bulunduğu görülür ve sütün heterojen olduğu anlaşılır.
Bu çözeltileri oluşturan maddelerden miktarı çok olan çözücü, az olan da çözünen olarak adlandırılır. Fakat sulu çözeltilerde suyun miktar› az bile olsa su çözücü olarak kabul edilmektedir. Örneğin, bir bardak suya bir kaşık şeker eklenerek hazırlanan çözeltide, su çözücü, şeker ise çözünen maddedir. Peki bir bardak suya bir bardak fleker ekleyerek kar›flt›rd›¤›m›zda oluflan çözeltide çözücü hangisidir?
Çözeltiler fiziksel hâllerine bağlı olarak katı, sıvı veya gaz hâlde bulunur. Biz bu konumuzda sadece sıvı hâlde bulunan çözeltileri inceleyeceğiz. Bu tür çözeltilere örnek verek olursak, soda ve gazoz gibi içecekler, gazın sudaki; tuzlu su, katının sudaki; kolonya ise alkolün sudaki çözeltisidir.
Azot molekülü
Oksijen molekülü
Karbon dioksit molekülü O
O C
Element ve bileşiklerin karışımından oluşan hava 44
110. s.
45 110. s.
SIVI ÇÖZELT‹LER
Sıvı - Katı Sıvı - Sıvı Sıvı - Gaz
Burun damlası (Saf su + tuz + ...)
Kolonya (Su + alkol + ...)
Gazoz
(Su + karbon dioksit + ....)
Şerbet (Su + şeker + ...)
Sirke (Su + asetik asit + ...)
Deniz suyu ( Su + oksijen + ...)
43 110. s.
Günlük hayatta çözelti adını kullanmasak bile çözeltilerle iç içe yaşıyoruz. Soludu¤umuz hava, içeri- sinde baz› canlıların yaşadığı sular, içtiğimiz meşrubatlar, diş dolgusunda kullanılan amalgamlar, kullandığımız me- tal paralar, hepsi birer çözeltidir.
Ne Yapmak ‹stiyorum?
Konular
Etkinlik Yapma Araştırma (Bilgi notu haz›rlama) Bilgisayar destekli sunum Test, Çalışma kâğıdı hazırlama
Kolonya Serum fizyolojik
Balıklar suda nasıl yaşar?
Araflt›ral›m, Haz›rlanal›m Araflt›ral›m, Haz›rlanal›m
Aşağıda çeflitli konular verilmiştir. Bu konulardan merak ettiğimiz birini seçip araflt›ral›m. Araflt›rma sonuçlar›m›z› arkadafllar›m›za diledi¤imiz bir flekilde sunalım.
Peki, çözünme sırasında çözeltide, çözücü ve çözünen maddeleri oluşturan tanecikler arasındaki etkileşim ve bu taneciklerin düzeni nasıl olmaktadır? Aşağıda yapacağımız etkinlikle bu konuyu anlamaya çalışalım.
18. Etkinlik
Araç-Gereçler Araç ve Gereçler
◆ su
◆ tuz
◆ şeker
◆ dereceli silindir (50 mL)
◆ iki adet numaralandırıl- mış beher (100 mL)
◆ çay kafl›¤›
Taneciklerin Tutum ve Davranışları
Bunları Yapalım
• Araç gereç listemizde verilen malzemelerle iki ayrı çözelti hazırlayalım.
• 1. çözelti: 50 mL su ile bir çay kaşığı şekeri kafl›k ile karıştıralım. Hazırladığımız çözeltiyi bir numaralı behere koyalım.
• 2. çözelti: 50 mL su ile bir çay kaşığı tuzu kafl›k ile karıştıralım. Bu çözeltiyi iki numaralı behere koyalım.
Sonuca Varalım
• Her bir çözelti için çözücü ve çözünen maddelerin neler olduğunu belirtelim.
• Suda bulunan şeker ve tuz nereye kadar küçük parçalara ayrılır?
• Resimleri verilen çözücü ve çözünen maddeye ait tanecik modellerini göz önünde bulundurarak çözünme sırasında bu taneciklerin nasıl davranacaklarını tahmin edelim.
Sorgulayalım, Araştıralım
Tuz Basit fleker molekülü Su molekülü 46
111. s.
Çözelti oluşurken çözücü ve çözünen maddeler arasında bir etkileşim olur. Çözünen maddenin tanecikleri çözücü ile etkileşerek birbirinden ayrılır ve çözücünün her tarafına dağılır. Bu dağılma sırasında çözücünün tanecikleri çözünenin taneciklerinin etrafını sarar.
Böylece çözücü ve çözünen maddeler en küçük birimine kadar ayrılır. Çözünme, çözücü ve çözünen maddelerin birbiri içinde iyonlarına veya moleküllerine ayrılmasıdır. fiekilde kırmızı renkle gösterilen çözücü maddenin tanecikleri ile mavi renkle gösterilen çözünen maddenin taneciklerinin çözeltideki davranışları gösterilmektedir.
Peki, moleküler yapıya sahip olmayan bileşiklerde çözünme tanecik boyutunda nasıl gerçekleşmektedir?
fiekerin bir kısmının suda çözünmesi fiekerin tamamının suda çözünmesi Su
molekülü
fieker molekülü
(Su)
Çözücü (Sirke ve su)
Çözelti (Sirke)
Çözünen
Bir önceki etkinliğimizde bir miktar şekeri suda çözerek oluşturdu¤umuz çözeltiyi tanecik boyutunda inceleyelim. Çözeltiyi oluşturan şeker ve su, moleküler yapılı bileşiklerdir.
fiekeri suya eklemeden önce, şekeri oluşturan moleküller birbirine çok yak›nd›r.
fiekilde de görüldü¤ü gibi, şeker suya eklenince suyu oluşturan moleküller, şekeri oluşturan moleküllerin arasına girerek şeker moleküllerinin etrafını sarar. Böylece sıkı hâlde dizilmiş duran şeker molekülleri birbirinden ayrılır. fiekerin tamamı çözününce su da şeker de moleküllerine kadar ayrılmış olur.
-
+
Kitab›m›z›n 180. sayfas›nda bulunan etkinliği yaparken hazırlam›fl oldu¤umuz tuzlu su çözeltisinde tuzu ve suyu oluşturan taneciklerin nasıl davrandığını model üzerinde inceleyelim.
Tuz suda, şekerin suda çözünmesinden daha farklı bir şekilde çözünür. Çünkü şeker moleküler yapılı bir bileşik iken tuz iyonik yapılı bir bileşiktir.
Tuz suya eklenmeden önce sodyum ve klor iyonları düzenli bir yı¤ın hâlinde birbirlerinin etrafında bulunurken suya eklendi¤inde bu iyonlar yukar›daki şekilde de görüldü¤ü gibi birbirinden ayrılır. Çünkü su molekülleri, klor ve sodyum iyonlarının arasına girerek bu iyonların etrafını sarar. Tuzun tamamı çözündükten sonra tuzu oluşturan sodyum ve klor iyonları ile suyu oluşturan moleküller çözeltinin her tarafında aynı oranda bulunur.
Çözeltileri oluşturan maddelerin iyonlarına mı yoksa moleküllerine mi ayrıldığını yapacağımız etkinlikle irdeleyelim.
47 111. s.
Araflt›ral›m, Haz›rlanal›m Araflt›ral›m, Haz›rlanal›m
Çözeltilerde çözücü ve çözü- nen maddelerin iyonlarına ve mole- küllerine kadar ayrılması, günlük hayatta hangi alanlarda işimizi ko- laylaştırmaktadır?
Örne¤in, içme suları veya havuz suyunun klorlanarak çözelti hâline gelmesi bu sulardaki mikropları nasıl yok etmektedir?
Tuzun suda çözünmesi Tuz
Sodyum iyonu
Klor iyonu
19. Etkinlik Ampul Ne Zaman Işık Verir?
Araç-Gereçler Araç ve Gereçler
◆ tuzlu su çözeltisi
◆ şekerli su çözeltisi
◆ musluk suyu
◆ ba¤lantı kablolar›
◆ pil- güç kaynağı (1,5 V)
◆ demir çivi
◆ bakır çubuk
◆ üç adet büyük beher
◆ pil yata¤›
◆ ampul ve duy
◆ etiket Bunları Yapalım
• “Yaflam›m›zdaki Elektrik” ünitesinin 4. Etkinli¤inde haz›rlad›¤›m›z elektrik devresini yeniden kural›m.
• Üç farkl› behere su, tuzlu su ve flekerli su koyal›m ve beherleri etiketleyelim.
• Hazırladığımız düzenekte bulunan bak›r çubu¤u ve demir çiviyi s›ras›yla su, tuzlu su ve flekerli suya dald›ral›m. Ampulün hangi s›v›da ›fl›k verdi¤ini tespit edelim. Defterimize hazırladığımız bir çizelgede ampulün ›fl›k verip vermedi¤ini belirtelim.
Sonuca Varalım
• Ampul hangi s›v›n›n kullan›ld›¤› devrede ›fl›k vermifltir? Devredeki ampulün hazırladığımız s›v›- lar›n bazılarında ›fl›k vermemesinin sebebi ne ola- bilir?
• Hazırladığımız çözeltilerin birbirinden farkı nedir?
Bu farkı tanecik boyutunda nasıl açıklarız?
• Sıvı içine daldırdı¤ımız demir çivi ve bakır çubuk birbirine temas etmedi¤i hâlde elektrik enerjisi nasıl iletilmiş olabilir?
• Bu s›v›lar›n hangisi/hangileri iletkendir? ‹letken olan s›v›lar›n bu özelli¤i kazanmas›n› sa¤layan nedir? S›v›lar›n iletken olmasını, s›v›y› oluşturan taneciklerin iyon veya molekül olması ile nasıl ilişkilendirebiliriz?
Bulalım, Keşfedelim
Tuzlu su elektrik ak›m›n› ilettiği için ampul ışık verir. Çünkü tuz suda çözünürken iyonlarına ayrılmıştır. ‹yonlar yüklü oldukları için elektrik ak›m›n› iletmiş ve ampul ışık vermifltir. Tuzun suda çözünmesinde oldu¤u gibi, çözündü¤ü zaman iyonlarına ayrılan iyonik bileşiklerin suda çözünmeleri ile oluşan çözeltilere elektrolit çözeltiler denir. Şekerli suda olduğu gibi elektrik ak›m›n› iletmeyen çözeltiler elektrolit olmayan çözelti olarak adlandırılır.
Etkinliğimizde şekerli su ve su, elektriği iletmedikleri için ampul ışık vermemifltir.
Çünkü şeker ve su moleküler yapıdadır. Çözeltide şeker ve su moleküllerine ayrılır ve moleküller yüksüz oldu¤u için elektrik ak›m›n› iletemez.
Çiftçinin Hazin Sonu
Çiftçi tarlada yalın ayak çalışırken aniden yağmurun bastırması sonucunda girdiği su birikintisinde can vermiştir. Olay yerinde yapılan incelemeler sonucunda elektrik tellerinin kopup su birikintisine değdiği fakat çiftçinin bu telle temas etmediği tespit edilmiştir. Olaydaki sır perdesini aralamak için görevliler çalışmalara devam etmektedir.
48 112. s.
E¤er siz çiftçinin bafl›na gelen bu durumu ayd›nlatmak için görev- lendirilseydiniz aç›klaman›z nas›l olurdu?
Normal şartlarda elektrik ak›m›n› iletmeyen saf su, çiftçinin yaşadığı bu olayda elektrik ak›m›n› nasıl iletmiş ve çiftçinin ölümüne nas›l yol açmıştır?
Toprak birçok farklı maddeler içeren bir karışımdır. Yağmur suları toprağa ulaştığında iyon yap›l› maddeleri çözer. Bu maddeler iyonlarına ayrılır ve elektrolit çözeltiler hâline gelebilir. ‹çtiğimiz veya yüzdüğümüz sular saf olmayıp çeşitli iyonlar içerir. Bu sebeple bu sular da elektrolit çözelti olarak adlandırılabilir.
Kullandığımız suda bulunan iyonların elektrik iletkenliğini göz önünde bulundurarak ıslak zeminlerde elektrikli aletler kullanmanın ve yağmur ya¤arken açık alanlarda elektrik direklerine yaklaşmanın neden tehlikeli olduğunu açıklayalım.
Çözünme Hızına Etki Eden Faktörler
20. Etkinlik
Araç-Gereçler Araç ve Gereçler
Her grup için,
◆ iki su bardağı
◆ iki adet kesme şeker
◆ kronometre
Çözünme Ne Zaman Hızlanıyor?
Problem Durumu
• ‹ki ayrı gruba aynı miktarlarda küp şeker ve aynı miktarlarda soğuk su veriliyor. Her iki grup şekerleri aynı miktardaki sulara ekliyor. fiekerin tamamı çözününceye kadar geçen süreyi ölçüyor ve bu süreyi defterine kaydediyor. Bu gruplardan şekeri
suda karıştırmadan daha kısa sürede çözmeleri isteniyor. Her iki grup
da sadece bir değişiklik yaparak ilk durumdan daha kısa ancak farklı sürelerde çözmeyi başarıyorlar.
Sonuca Varal›m
• Sizce bu iki grup şekeri suda çözmek için hangi şartları değiştirmiş olabilir?
• ‹ki grubun şekeri birbirinden farklı sürelerde çözmesinin sebebi ne olabilir?
• Biz ayn› etkinliği yapsayd›k flekeri daha kısa sürede çözmek için neleri değiştirirdik?
Problem Çözelim
?
?
49 112. s.
50 113. s.
Sevgili Zeynep, büyük bir sorunum var. Kahvaltıda çayımı hem şekerli hem de soğuk içmek istiyorum.
Şekerin soğuk çayda çözünmesini bekledi¤im için de her sabah okula geç kalıyorum. Çözünmeyi hızlandırma konusunda senin çal
ışma yaptığını duydum. Bana yardım eder misin?
Orhan
Aşağıdaki etkinliği yaparak Orhan’›n sorununa çare bulalım.
Çözelti oluştururken çözünen maddenin çözücüde daha hızlı çözünmesi için sıcaklığı artırabilir veya çözünen maddenin tane boyutunu küçültebiliriz. Sıcaklığı artırdığımızda ya da çözünenin tane boyutunu küçülttüğümüzde çözünmenin neden daha hızlı gerçekleflti¤ini aç›klamaya çal›flal›m.
Çözelti oluştururken sıcaklığı artırmak çözücü ve çözünen maddenin taneciklerinin çarpışmasını hızlandıracaktır. Bu durumda çözücünün tanecikleri çözünenin taneciklerini daha hızlı kuşatacak ve çözünme daha kısa sürede gerçekleşecektir.
Aynı şekilde çözünen maddeleri ufalayarak tane boyutunu küçülttüğümüzde, çözücünün taneciklerinin daha çok çözünen madde tanecikleriyle temas etmesi sa¤lanmış olacaktır.
Şekerli su, tuzlu su, kolonya, gazoz gibi çözeltileri hazırlarken hep aynı miktarlarda mı çözücü veya çözünen madde kullanırız? Günlük hayatınızda hiç aynı çözücü veya çözünenden farklı çözeltilerin elde edildiği durumlarla karşılaştınız mı? Aşağıdaki etkinlikle aynı maddeleri kullanarak farklı çözeltiler elde ettiğimiz durumları inceleyelim.
21. Etkinlik Çayınızı Kaç fiekerli Alırsınız?
Gözlemleyelim, ‹nceleyelim
Ö¤rencilerin ‹simleri Bir Bardak Çayda Kullanılan Küp Şeker Miktarı
Bir ‹ki Üç
‹rem √
Mert √
Zeynep √
Merve √
Burcu √
Erhan √
Tolga √
Tunç √
Sıla √
Çağdaş √
Sonuca Varal›m
• Çizelgeye göre kaç kişi çayını;
• bir şekerli, • iki şekerli,
• üç şekerli içmektedir?
• Çizelgeye göre birbirleriyle karfl›laflt›r›ld›klar›nda çaylarında;
• az şeker kullanan,
• çok şeker kullanan kaç kişi vardır?
51 113. s.
Bunlar› Yapal›m
Afla¤›daki çizelgede, baz› ö¤rencilerin, çaylar›n› içerken kaç adet küp fleker kulland›klar›na yer verilmifltir. Çizelgeyi inceleyelim ve sorular› cevaplayal›m.
Homojen bir karışım olan çözeltilerde, çözücü ve çözünen maddeleri her defas›nda farklı miktarlarda karıştırarak birden fazla çözelti hazırlanabilir. Örneğin, şekerli su hazırlarken farklı miktarlarda şeker veya su kullanarak birçok şekerli su çözeltisi elde edebiliriz.
Çözeltileri içerdikleri çözünen madde miktarlarına göre seyreltik ve derişik olarak ayırabiliriz. Bu çözeltileri tanecik boyutunda inceleyecek olursak şekildeki gibi modelleyebiliriz.
Çözeltilerin derişik veya seyreltik olması karşılaştırıldıkları çözeltiye göre değişir.
Örneğin, elimizde aynı miktarlarda üç fincan su olduğunu düşünelim. Bu fincanlardan birinde bir kaşık şeker, ikincisinde iki kaşık şeker, üçüncüsünde de üç kaşık şeker çözünmüş olsun.
Birinci fincanda bulunan çözelti ikinci fincandaki çözeltiye göre seyreltiktir. ‹kinci fincandaki çözelti ise birinci fincandaki çözeltiye göre derişik iken üçüncü fincandaki çözeltiye göre seyreltiktir. Peki, üçüncü fincandaki çözelti diğer fincanlardaki çözeltiye göre nasıl bir çözeltidir?
‹lk fincandaki çözelti diğerlerine göre seyreltik bir çözeltidir. Bu çözeltinin sizin hazırlayacağınız çözeltiye göre daha derişik oldu¤unu söyleyebilmek için nasıl bir çözelti hazırlarsınız? Aşağıdaki etkinli¤i yaparak derişik ve seyreltik çözelti oluşturmaya yönelik problemi çözmeye çal›flal›m.
Etkinlikte verilen çizelgeye göre ö¤rencilerin bir k›sm› çay› az flekerli, bir k›sm› çok flekerli içmektedir. Az şeker kullananların çayı seyreltik, çok şeker kullananların çayı ise derişiktir. Peki, çaylarında iki küp şeker kullananların çayı seyreltik mi yoksa derişik midir?
Biz de sınıfımızda kimlerin çayı derişik, kimlerin seyreltik içtiklerini tespit etmek için etkinlikteki gibi bir çizelge hazırlayalım.
1. flekil 2. flekil 3. flekil
52 114. s.
22. Etkinlik Bu Meyve Suyu Nasıl Derişir?
Problem Çözelim
1. adım: ‹çeceğin bir kısmını derişik hâle getirmek, bir kısmını da seyreltmek için
tüm önerilerimizi yazalım.
2. adım: Önerdiklerimizin içinden yararlanabilece¤imiz
çözümleri düşünelim ve bunlardan bir tanesini seçelim.
3. adım: Seçtiğiniz çözüm yolunu uygulamak
için planlarımızı yapalım.
4. adım: ‹htiyacımız olan malzemelerin
listesini yapalım.
5. adım: Çözüm yolumuzun uygunluğunu tartışalım.
Problem çözüldü mü?
Aksaklıkları tespit ettiyseniz uygun çözüm yolunu seçmek
için ilk aşamaya dönelim.
Osman, sınıf arkadaşlarını eve davet etmişti. Arkadaşları için pasta, börek, her şeyi hazırlamıştı. Evdeki tek eksik içecekti. Arkadaşları gelmek üzereydi ve çok acele içecek bir şeyler hazırlaması gerekiyordu. Mutfaktaki rafta bir paket vişneli içecek tozu buldu.
Paketin üzerindeki tarife uygun olarak bir litre suyla karıştırıp bir çözelti oluşturdu.
Hazırladığı içeceğin tadına baktı. Arkadaşlarının bir k›sm› viflne suyunu az şekerli, bir kısmı ise çok şekerli içmeyi seviyordu. Mutfakta hiç şeker kalmamıştı. O anda aklına fen ve teknoloji dersinden hatırladığı seyreltik ve derişik kavramları geldi. Çözüm yolunu bulmuştu!
Bu problemi siz nasıl çözersiniz. Problemi çözmek için verilen basamakları takip edelim ve bulduğumuz çözüm yolunu uygulayal›m.
Eğer diğer arkadaşlarımızın önerileri problemi çözmeye daha uygun ise planımızı yeniden gözden geçirerek gerekli değişiklikleri yapalım.
Çözeltilerde, çözünen miktar›n› art›rarak çözeltiyi deriflik hâle getirebilece¤imizi ö¤rendik. Peki, çözünen madde eklemeden çözeltiyi daha deriflik hâle nas›l getirebiliriz?
Bu durumu çözünen maddenin kat›, çözücü maddenin ise s›v› oldu¤u çözeltiler için tart›flal›m. Afla¤›da yer alan flekilleri inceleyelim. Sizce hangi flekildeki çözeltideki daha derifliktir?
Çiğdem’in canı çorba içmek ister. Babası malzemeleri hazırlar, tuzunu ekler ve çorbanın tadına bakar. Her şeyin normal oldu¤unu görüp çorbayı kaynamaya bırakır. Bir süre sonra da çorbanın pişip pişmediğini kontrol eder ve çorbanın biraz fazla kaynadığını fark eder. Çorbanın tadına tekrar bakar ve tadı çok tuzlu gelir. “Oysa ilk baktığımda tuzu normaldi.” diye kendi kendine söylenir. Bunu duyan Çiğdem, babasına neden böyle olduğunu açıklar.
Sizce Çiğdem nas›l bir aç›klamada bulunmufl olabilir?
Çözeltiyi seyreltik hâle getirmek için çözeltideki çözücü miktarını artırabilir veya çözünen miktarını azaltabiliriz. Çözeltiyi seyreltmek için çözücü ekleyebiliriz.
Peki, çözeltiyi seyreltmek için sadece çözünen miktarını nasıl azaltabiliriz?
Araflt›ral›m, Haz›rlanal›m Araflt›ral›m, Haz›rlanal›m
Markette satılan bir şişe derişik meyve suyu için “Marketten aldım bir şişe, evde içtim on şişe” şeklinde bir reklam kampanyası başlatılmıştır.
Bir şişe meyve suyunu kullanarak on şişe meyve suyunun nasıl hazırlanabilece¤ini araştıralım. ‹çerdiği çözünen miktarına göre haz›rlanan bu meyve suyu markette satıldığı anda nasıl bir çözeltidir?
Reçelin ve marmelatın nasıl yapıldığını araştıralım. Reçelin ve marmelatın yapılış aşamalarını seyreltik ve derişik kavramlarını kullanarak açıklayalım.
1. flekil 2. flekil
fiekilden de anlafl›laca¤› gibi bu tür çözeltileri ›s›tt›¤›m›zda çözücü madde daha çok buharlafl›r ve çözelti daha deriflik hâle gelir.
Çözünen
maddenin taneci¤i
Çözücü maddenin taneci¤i
Aşağıdaki şemay› inceleyerek karışımlarla ilgili bilgilerimizi pekiştirelim. Verilen kav- ramları birbiriyle ilişkilendirerek defterimize bir metin oluşturalım.
Kendimizi De¤erlendirelim
Aşağıdaki soruların cevaplar›n› defterimize yazal›m.
1. Afla¤›da bazı madde örnekleri verilmiştir.
i) Bu maddelerden hangileri çözelti, hangileri heterojen kar›fl›m grubunda yer alır?
Neden?
ii) Bu maddelerden hangileri sıvı çözeltilerini oluşturur?
2. Aşağıda tanecik modelleri verilen çözeltilerin en derişik olandan en seyreltik olana doğru sıralanışı nasıldır? En deriflik olan çözeltiyi seyreltmek için nasıl bir yöntem uygulanabilir? Açıklayalım.
A B C D
3) Ayrı ayrı kaplarda tuzlu su, şekerli su, tentürdiyot ve deniz suyuyla hazırlanan elektrik devrelerinin hangilerinde ampul ışık verir? Sebebini aç›klayal›m.
a. Burun damlası b. Toprak
c. Süt ç. Ayran
d. Portakal suyu e. Bak›r tel
f. Mürekkep g. Gazoz
Zeytinya¤›-su Kükürt-su Kahve-toz fleker
oluflturur oluflturur
(Homojen kar›fl›m)
olabilir olabilir
örnektir
