İRAB ÖRNEKLERİ 7
(Beş İsim)
(Esmâu’l Hamse)
ِميٖحَّرلا ِنٰمْحَّرلا ِللها ِم ْسِب
Hareke Harf
Hazif
İRAB ALAMETLERİ
Esmâu’l Hamse dediğimiz,
beş isimden oluşan bir grup vardır ki, irabları diğer isimlerden farklıdır.
Bu grubun irabı
bazı durumlarda hareke ile, bazı durumlarda harf ile olur.
Esmâu’l Hamse‘nin irabının
harf ile olması, şu şartlara bağlıdır:
1. Müfred olmalı. (Tesniye veya cemî olmamalı) 2. Muzaf olmalı. (Mütekellim yâ’sı dışında
herhangi bir isme veya zamire muzâf olmalı) 3. Küçültme vezninde olmamalı.
Bu beş isim şunlardır:
ٌبَٔا
ٌخَٔا
ٌم َﺣ وُذ ٌمَﻓ
sahip erkek baba
kardeş kayınpeder
ağız
Esmâu’l Hamse yukarıdaki şartları taşıyarak muzaf olduğu zaman,
irabları şöyle olur:
َكوُبَأ
َكاَبَأ
َكيِبَأ
Merfu’
Mansub Mecrur
Esmâu’l Hamse
Vav harfi ile merfu’
Elif harfi ile mansub
Ye harfi ile mecrur olur.
Esmâu’l Hamse
merfu’ olunca sonunda vav harfi
mansub olunca sonunda elif harfi mecrur olunca sonunda ye harfi
bulunur.
Mecrur Mansub Merfu’ Beş İsim
َك + يِبَأ َك + اَبَأ َك + وُبَأ ٌبَأ
َك + يِخَأ َك + اَخَأ َك + وُخَأ ٌخَأ
َك + يِمَح َك + اَمَح َك + وُمَح ٌم َح
َك + يِف َك + اَف َك + وُف ٌمَف
ٍمْلِع + يِذ ٍمْلِع + اَذ ٍمْلِع + وُذ وُذ
Birinci örnek
ِلَﻣَﻌﻟا َنِﻣ َكوُﺑَٔا َﻊ َﺟ َر
Baban işten döndü.
Fiil Cümlesi
Şunları arıyoruz:
Fiil Fâil Mef’ûl
ِلَﻣَﻌﻟا َنِﻣ َكوُﺑَٔا َﻊ َﺟ َر
Cümlenin öğeleri
İrab durumu İrab alameti
Câr-Mecrur Fâil Fiil
Merfu’
Vav harfi ——
Mecrur
Kesra ـِــ
Fiil cümlesi
——
——
Çünkü beş isimden biri
——
Damme yerine vav harfi ile merfu’!!!
Tamlama
İkinci örnek
ٌبﱢﯾَط ٌلُﺟ َر ُهوَُﻣﺣ
Onun kayınpederi iyi bir adamdır.
İsim Cümlesi
Şunları arıyoruz:
Müpteda Haber
ٌبﱢﯾَط ٌلُﺟ َر ُهوَُﻣﺣ
Cümlenin öğeleri İrab durumu
İrab alameti
Haber Müptedâ
Merfu’
Merfu’
Damme ـُــ Vav harfi
İsim cümlesi Sıfat Tamlaması
Damme yerine vav
harfi ile merfu’!!! Çünkü beş isimden biri
Tamlama
Üçüncü örnek
ٍمﺎَﻌَط ﱢلُﻛ َد ْﻌَﺑ َكﺎَﻓ ْل ِﺳ ْﻏِا
Her yemekten
sonra ağzını yıka.
Fiil Cümlesi
Şunları arıyoruz:
Fiil Fâil Mef’ûl
ٍمﺎَﻌَط ﱢلُﻛ َد ْﻌَﺑ َكﺎَﻓ ْل ِﺳ ْﻏِا
Cümlenin öğeleri
İrab durumu İrab alameti
Zarf-Mecrur Mef’ûl Fiil + Fâil
Mansub
Elif harfi ——
Mecrur
Kesra ـِــ
Fiil cümlesi
Mansub Fetha ـَــ
Çünkü beş isimden biri
Fail:
gizli zamir: َتْنَا
Fetha yerine elif harfi ile mansub!!!
Tamlama Tamlama
ٍمﺎَﻌَط ﱢلُﻛ َد ْﻌَﺑ
Tamlamanın öğeleri İrab durumu
İrab alameti
Muzafun İleyh Muzaf Mansub Mecrur
Kesra ـِــ Fetha ـَــ
Tamlama Tamlama
Dördüncü
örnek
َكﯾِﺧَٔﺎِﺑ ُسﺎﱠﻧﻟا ُقِﺛَﯾ
İnsanlar kardeşine güveniyor.
Fiil Cümlesi
Şunları arıyoruz:
Fiil Fâil Mef’ûl
َكﯾِﺧَٔﺎِﺑ ُسﺎﱠﻧﻟا ُقِﺛَﯾ
Cümlenin öğeleri
İrab durumu İrab alameti
Câr-Mecrur Fâil Fiil
Merfu’
Damme ـُــ ——
Mecrur
Ye harfi
Fiil cümlesi
——
——
Çünkü beş isimden biri
——
Kesra yerine
ye harfi ile mecrur!!!
Tamlama
َك ﻲِﺧَٔا
Tamlamanın öğeleri İrab durumu
İrab alameti
Muzafun İleyh Muzaf Mecrur Mahallen mecrur
Ye harfi
Tamlama
Mebni
ِب
Beşinci örnek
ٌبوُﺑ ْﺣَﻣ ِبَدَٔ ْﻻا وُذ
Edep sahibi sevilir.
İsim Cümlesi
Şunları arıyoruz:
Müpteda Haber
ٌبوُﺑ ْﺣَﻣ ِبَدَٔ ْﻻا وُذ
Cümlenin öğeleri İrab durumu
İrab alameti
Haber Müptedâ
Merfu’
Merfu’
Damme ـُــ Vav harfi
İsim cümlesi
Damme yerine vav harfi ile merfu’!!!
Çünkü beş isimden biri
Tamlama
Altıncı örnek
ُﮫﱠﻘ َﺣ ﱢق َﺣﻟا اَذ ِتآ
Hak sahibine hakkını ver.
Fiil Cümlesi
Şunları arıyoruz:
Fiil Fâil Mef’ûl
ُﮫﱠﻘ َﺣ ﱢق َﺣﻟا اَذ ِتآ
Cümlenin öğeleri
İrab durumu İrab alameti
İkinci Mef’ûl Mef’ûl Fiil + Fâil
Mansub
Elif harfi ——
Mansub
Fetha ـَــ
Fiil cümlesi
Fail:
gizli zamir: َتْنَا
Çünkü beş isimden biri
Tamlama Tamlama
Fetha yerine elif harfi ile mansub!!!
Yedinci örnek
ِلﺎَﻣْﻟا يِذ ْنِﻣ ٌرْﯾ َﺧ ِمْﻠِﻌْﻟا وُذ
İlim sahibi (olmak),
mal sahibi (olmak)tan daha hayırlıdır.
İsim Cümlesi
Şunları arıyoruz:
Müpteda Haber
ِلﺎَﻣْﻟا يِذ ْنِﻣ ٌرْﯾ َﺧ ِمْﻠِﻌْﻟا وُذ
Cümlenin öğeleri İrab durumu
İrab alameti
Haber (İsim cümlesi) Müptedâ Merfu’
Mahallen Merfu’
Vav harfi
İsim cümlesi
Damme yerine vav harfi ile merfu’!!!
Çünkü beş isimden biri
Tamlama
Mebni
وُذ kelimesi, sadece isme muzaf olabilir.
Diğerleri isme veya zamire muzaf olabilirler.
ُهُمَف
ُهَمَف
ِهِمَف
Merfu’
Mansub Mecrur
وُف : “ağız” kelimesi,
mim harfi ilave edilerek de kullanılabilir.
O zaman irabı normal bir isim gibi olur.
Beş isim bir zamir veya isme muzâf olmadan kullanılırsa,
diğer isimlerde olduğu gibi harekelerle i‘râb alırlar.
ِس ْرﱠدﻟا ِنَﻋ اوُر ﱠﺧَٔﺎَﺗَﺗ َﻻ :ِهِدَﻻ ْؤَ ِﻻ ُبَٔﻻا َلﺎَﻗ
Baba çocuklarına “okula geç kalmayın” dedi.
َرﯾِﻘَﻔﻟا َكِﺗْﻧِﺑ َج ْوَز ُدِﻋﺎَﺳُﺗ َﻻ َمِﻠَﻓ ﱞﻲِﻧَﻏ ٌمَﺣ َتْﻧأ
Sen zengin bir kayınpedersin,
peki niçin fakir damadına yardım etmiyorsun?
َكﱡﻣُٔا ُه ْدِﻠَﺗ َْمﻟ َكَﻟ ٍخَٔا ﱠبُر
Annenin doğurmadığı nice kardeşin vardır.
ﻲِﺧَٔا َءﺎ َﺟ ﻲِﺧَٔا ُتْﯾَٔا َر ﻲِﺧَٔﺎِﺑ ُت ْرَرَﻣ
Merfu’
Mansub Mecrur
Beş isim mütekellim yâ’sına muzâf olursa,
takdîri hareke ile i‘râb alır.
İrab alameti açıkça görülmez.
Kardeşim geldi
Kardeşimi gördüm
Kardeşime uğradım
Beş isim tesniye olarak kullanıldığında diğer tesniyeler gibi,
ref halinde elif harfi ile,
nasb ve cer halinde yâ harfi ile i‘râb edilir.
ِنْﯾ َوَﺑَٔا – ِنا َوَﺑَٔا
ِنْﯾ َو َﺧَٔا – ِنا َو َﺧَٔا
ِنْﯾ َوَﻣ َﺣ – ِنا َوَﻣ َﺣ
İki baba
ْي َوَذ – ا َوَذ
İki erkek kardeş İki kayınpeder
İki ... sahibi
Kelimelerin köklerinde bulunan
“vav” harfi, tesniye halinde ortaya çıkmaktadır.
ٌبَٔا
ِنْﯾ َوَﺑَٔا – ِنا َوَﺑَٔا
وُف isminin tesniyesi:
ِ ْينَمَف – ِناَمَف şeklindedir.
Vav yerine mim harfi ile
kullanılmaktadır.
وُذ kelimesinin tesniyesi için
iki örnek görelim:
ٍمْﻠِﻋ ا َوَذ َءﺎ َﺟ
İlim sahibi iki kişi geldi.
ٍمْﻠِﻋ ْي َوَذ ُتْﯾَٔا َر
İlim sahibi iki kişiyi gördüm.
Beş isimden,
ٌمَف ،ٌمَح ،ٌخَأ ،ٌبَأ kelimelerinin çoğulları
mükesser cemi (kırık çoğul) şeklindedir.
Diğer kırık çoğullarda olduğu gibi i‘râb alametleri harekelerdir.
ٌءﺎَﺑآ – ٌبَٔا
ٌنا َو ْﺧِٕا َو ٌة َو ْﺧِٕا – ٌخَٔا ءﺎَﻣ ْﺣَٔا – ٌم َﺣ
ٌها َوْﻓَٔا – ٌمَﻓ
وُذ ise, cemi müzekker sâlim şeklinde çoğul yapılır.
Ref halinde vav harfi ile,
nasb ve cer halinde yâ harfi ile i‘râb edilir.
يِوَذ –و ُوَذ وُذ
ِتﺎِﺟﺎَﺣﻟا و ُوَذ َءﺎَﺟ
İhtiyaç sahipleri geldi.
ِتﺎِﺟﺎَﺣﻟا يِوَذ ُتْﯾَٔاَر
İhtiyaç sahiplerini gördüm.
Çoğul isim İkili isim Muzaf Olunca Beş İsim
ٌءاَبآ ِنْيَوَبَأ – ِناَوَبَأ يِبَأ - اَبَأ - وُبَأ ٌبَأ
ٌناَوْخِإ - ٌةَوْخِإ ِنْيَوَخَأ – ِناَوَخَأ يِخَأ - اَخَأ - وُخَأ ٌخَأ
ءاَمْحَأ ِنْيَوَمَح – ِناَوَمَح يِم َح - اَمَح - وُمَح ٌم َح
ٌهاَوْفَأ ِ ْينَمَف – ِناَمَف يِف - اَف - وُف ٌمَف
يِوَذ –وُوَذ ْيَوَذ – اَوَذ يِذ - اَذ - وُذ وُذ
Türkçe
Konuşanlar İçin
Kur’ân’ı
Anlayarak Okuma
Rehberi
Fatma Serap Karamollaoğlu
