Grafik Tasarım: Burcu Kayalar

Yüksek Mzmar Dr.

Yüksek Mimar Dr.

İ. Aydın Yüksel' e ARMACAN

Bu kitap İstanbul Fetih Cemiyeti'nin ııı. kitabıdır.

ı. baskı: Aralık 2012

Yayın Heyeti:

Prof. Dr. Mustafa Fayda Prof. Dr. Mustafa Tabıalı Prof. Dı:. Mehmet Karpuzcu

Dizgi:

ICubbealtı Dizgi Merkezi Asuman Öztürk

Grafik Tasarım:

Burcu Kayalar

Baskı:

Seçil Ofset

ıoo. yıl Matbaacılar Sitesi 4· Cadde, no: 77

Bağcılar-İstanbul tel: 0212 629 o6 15

İstanbul Fetih Cemiyeti ^:.

Kara Mustafa Paşa Medresesi, no: 43 Çarşıkapı -İstanbul

tel: 0212 517 4168

isteme Adresi:

Kubbealtı İktisadi İşletmesi Peykhane Sokağı no: 3 34122 Çemberlitaş-İstanbul tel: 0212 516 23 56-sı6 63 87 faks: 0212 638 02 72

e-posta: info@kubbealti.org.tr www. kubbealti.org.tr

11:>2012

Bu kitapta yayımlanan yazı ve resinı/m rı tüm lı akl an

saklıdır, tamamı ya da bir bölıinıü yayıncıdan izin

alııımadan lıopyalanamaz, çoğalnlamaz, basılamaz, )/ayımlaııamaz.

'·

YÜKSEK MIMAR DR.I. AYDIN YÜKSEt:E ARMAGAN

istanbul

ili,

"

Fetih Sehitleri Kabirieri

..

Ahmet Vefa Çobanoğlu*

İstanbul'un Fatih Sultan Mehmed tarafından fethedilmesi esnasında·

şehriniçinde çeşitliyerlerde çarpışmaların vukü bulduğu ve bumünasebet ile de çeşitli semtlerde bu çarpışmalarda şehid olanların kabirierinin yer aldığı, buralarda yaşamış olan hall< tarafından da bu kabiriere (halk

arasındalci ifadesi ile yatırlara) teveccüh edildiği bilirlmektedir. Bir veya birkaç lcişinin yan yana gömülü olduğu kabul edilen bu kabirler İstanbul'da daha ziyade Kara ve Deniz Surlan boyunca çeşitli aralıldarla mahalle içlerinde bulunmalcta, hallcın gösterdiği ilgi ve alaka,sayesinde de günümüze kadarvarlıldan muhafaza edilebilmiştir. ,

Fatih ilçesi, Cankurtaran Mahallesi'nde de bu ş elcilde bazı kabirlerin,

varlığı bilirımelctedir. Halk arasında Canlcurtaran mahallesirlde Ahırkapı civarında şehit olan askerler içirl bu şelcilde 40 veya 41 adet kabrirl var

olduğu ifade edilmelde birlilcte bunların bir kısmının zaman içerisirlde bir ş elcilde yok olduğu arılaşılmalctadır. ·

\

Cankurtaran mahallesindelci kabirler halcianda tam anlamıyla sıhhatli bir envanter yapılmamış olmalda birlilcte İstanbul' dalci bu türden kabirieri ele alan bazı yayıplar mevcuttur^1• A. Süheyl Ünver'in eserirlde Cankurtaran civarında 1952 yılındayapılmış olan bir tespitte 12 değişilc

noktada var olan kabirierin sayısının 17 veya 18 olduğu anlaşıll;nalctadır.

Aynı eserde kabirierden birinin Fatih' in Topçubaşısı El-hac Seyyid Hasan

Ağa'ya ait olduğu belirtilmelcte, ayrıca bir kayıtta bugün günümüze

ulaşmamış olan "Cankurtaran Camii'ndelci şüheda" ibaresinden de bu civarda diğer şehirlere işaret edildiğirıden bahsedilmelctedir3. Mahallede

~ . /

·· Yard. Doç. Dr., İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi SanatTarihi Bölümü.

ı A. Süheyl Ün ver, İstanbul'un Mutlu Askerleri ve Şehid Olanlar, Ankara 1976; Edhem Ruhi Öneş,

"Mutlu ve Kutsanmış Kutlu Askerler",Fatilıİllıİstanbul, İstanbul2003, s. 186-190;

2 A. S. Ün ver, a.g.e. s. ı8'de 41 fetih şehidi ve 17 kabi.r, s.134'de 40 şehid ıS kabir olarak ifade etmiştir.

3 A. S. Ünver, a.g.e., s. 17-18;

.

ı6o

·.,

AHMET VEFA ÇOBANOGLU CANKURTARAN MAHALLESi SINIRLARI İÇİNDE YER ALAN FETİH ŞERİTLERİ KABİRLERİ

ev, bahçe, yol kenan gibi çeşitli yerlerde olduğu belirtilen kabirierin

dışında Sfu-ı Sultani içinde Gülhane Hastanesi bahçesinde vaktiyle böyle bir kabrin varlığını da yine bu eserden öğreniyoruz.

Bugün Cankurtaran Mahallesi sırurları içinde io ayrı yerde toplam ıs adet şehit kabri mevcuttur. Bunları şu şekilde sıralayabiliriz:

ı. 70Ada, 88 Parsel (BayramFırımSokakNo: 4, Stutan's Eye Hotel) de yer alan binanın arkasında bulurıan kabir yakın zamanda tamir görmüş etrafı demir parınaldıldı duvarla çevrilidir. Kıble

istilcameti doğru olacak şekilde düzenlenmiş kabrin yenilenmiş

olan şahidesinde "Burada Fetih Şehitlerinden Hasan Dede Yatmaktadır

Ruhuna Fatiha" ibaresi yazılıdır. Kabir kısmen bakırnlıdır.

İstanbul IV Nwnaralı Kültür ve Tabiat \[arlıldarını Korwna Bölge

Kurulu'nurı 7·7·2011 tarih, 4706 sayılıkararı ile tescil edilmiştir⁴•

ı: 72 Ada, 3-37 Parseller ,arasındaki tanırnlanmaınış kadastral alanda yer almalctadır.

37

İlköğretim Okulu'nun bahçe dilvarının hemen dışmda ve 3 parselde vaktiyle mevcut olan metruk yapınıns tam arkasında

kalan bu tanırnlanrnamış kadastral alan içindeki kabir zemin

dolgusurıdari dolayı farkedilmemelctedir. Kıble istil<ameti doğru

o ian kabrin baş ve ayak taşları yapılan· temizlil( · çalışmasından

sonra kısmen görülebilmişdir. Kabir balamsız durwnda ve zemin dolgusurıdan dolayı kaybolma!< üzeredir. İstanbul

4 7·7·2011 tarih, 4706 sayılı kararile tescilleriyapılan veyaıunızda ı, 2, 3. 4, s ,g ve ıo sıra nurnarada ele almn,.ış olan kabirierin tescil öncesi durumlann.ı belirten raporlan tar~dan haıırlanarak

ilgili bakanlığa ve kurula gönderilmiştir.

5 Bu bina yalon zamanda yıktınlrruşbr.

ı6ı

V0KsEK MIMAR OR. i. AYDIN YÜKSEl: E ARiolACAN

162

IV Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu'nun 7-7-2011 tarih, 4706 sayılı kararı ile tescil edilmiştir.

3. 78 Ada, 53 Parsel (Şadırvan 2. Çıkınazı Sokak No: 3)'deki kabir mevcut konutun bodrumunda (bugünkü sokak-leotundan

yaklaşık olarak ı.oo m. aşağıda) bulunmaktadır. Uzun süredir bu binada oturan mülk sahipleri ve çevredeki halk kab ri n "Ganz Baba"-

adında bir şehide ait olduğunu belirtmektedir. Yeşil boyalı kabir balamsız olup baş ve ayal< taşları yoktur. İstanbul IV Numaralı Kültür ve Tabiat Varhldanıu Koruma Bölge Kurulu'nun 7·7-2011 tarih, 4706 sayılı kararı ile tescil edilmişti~.

AHMET VEFA ÇOBM'OCW CANKURTARAN MAHAllESi SINIJUAIU IÇINDE YER ALAN FETIH ŞEHin.Eiti KABI:ıU.EJti

4. 79 Ada, ı Parselde (Ahukapı Caddesi üzerinde Cankurtaran

Öğretmen Evi karşısında (kapı numarası yazılı değil) otoparlaıı

içinde) yer alan kab ir girişin solunda beton bir kulübe içinde bu-

lunmal<tadır. Kıble istikameti doğru olan kabrin baş taşı mev- cut olup üzeri boyalı olmakla birlikte formundan {altı kaideli sekizgen kesiili ve başlıldı) eski olduğu tahmin edilmektedir.

Etrafı yüksek duvarlarla çevrilmiş olan ve yalnızca yüksekçe bir açıldılctan görülebilen kabir zemin kotunun altında yer alınaleta olup losmen balornsızdır. İstanbul IV Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıldannı Koruma· Bölge Kurulu'nun 7.7.2011 tarih, 4706 sayılı kararı ile tescil edilmiştir.

S. 79 Ada, 5 Parsel (Şadırvan Sokak, Şadırvan Çıkınazı No: ı21A)

üzerindeki kabir mevcut evin arka bahçesinde bulunmaktadır.

Kıble istilcameti doğru olan kabir bahçe zemininden yaklaşık

6o cm. aşağıda kalmıştır. Baş ve ayak taşları mevcut olan kabrin

"Hasan Baba" adında bir şehlde ait olduğu ev ve çevredeki halk tarafmda n belirtilmektedir. Ka bir losmen balarnlıdır. İstanbul IV

Numaralı Kültür v~ Tabiat Varlıldarım Koruma Bölge Kurulu'nun 7.7.2011 tarih, 4706 sayılı kararı ile tescil edilmiştir . .

'(ÜKSEK MiMAR DR. 1. AYDIN '(ÜKSEt:E ARMACAN

6. 79 Ada, 12 Parsel önünde tanımlanmamış kadastral alan

(Ahırkapı Caddesi üzeri tren yolu yanı) üzerinde yer alankabir yalan zamanlarda çevre düzenlemesi esnasında müdahale görmüştür. Kıble istikameti. doğru olan kabir üzerinde yeni

konulmuş ınerıner kitabede kabr.in "Ali Baba" adında bir şehide ait olduğu yazılıdır. Kabir ^19.09.1982 ta~ilı ¹⁴⁰⁵¹ karar no ile tescil edilmiş olup bugün kısm~n balamlıdır.

AHMET VEFA ÇOBANOCLU CANKUlttARAN MAHALLESI SlNlRLAR.IIçlNDE YER ALAN FETili ŞEHITLERJ KABiJU.ERi

7. Bo Ada, 10 Parsel (eski 160 Ada 10 Parsel) üzerinde bulunan Cankurtaran Öğretmen Evi'nin (eski Cankurtaran

İlkokulu) ön bahçesinde yer alan kabir yalan zamanda

yapılan bahçe düzenlemesi esnasında müdahale görmüş

ve yeri değiştirilmiştir. I<ıble istikameti doğru olan kabrin mermerden baş taşı kitabesizdir. Kabir ıg.og.1gB2 tarih 14051

karar no ile tescil edilmiş olup bugün losmen balomlıdır.

8. Bo Ada, ¹⁰ Parsel (eski ¹⁶⁰ Ada ¹⁰ Parsel) üzerinde yer alan Cankurtaran Öğretmen Evi'nin (eski Cankurtaran İlkokulu)

batı tarafındaki küçük bahçede yan yana dört adet kabir

bulunmaktadır.

165

YÜKSEK MİMAR DR, 1. AYDIN YÜl<SEL'E ARı'.!ACAN

'·.

Fetbin soo. yılı anısına 1953 yılında İstanbul Belediyesi,

tarafından onarımı yapılan şehit kabirierin başında bu durumu

açıldayan bir şahide vardır. Kabirler ıg.og.ıg8:? tarih 14051 karar no ile tescil edilmiştir. Bu kabirierin yanı başında bulıman ve daha önce Osmanlı devrinin sorılannda tamir edildilderini gösteren biri Rumi 1326 (Mllad1ıgıo-ıgı\) tarihli ilci mezar taşı mevcuttur. Bunlardan ild parça halinde olan ve taınaınlanabilen

durumdalci mezar t:_aşı (şahide) üzeriıldelci lci~abe şöyledir⁶: İlıinci şimendüftr

taburu tarafindan müceddeden tamiri tarihidir

Rumi sene 1326 Arnel-i asker ... {kazznmış)

6 A. S. Ü,pver, a.g.e., s.134'de bu kitabenin 857 tarihli kabrin ayak taşı ~lduğunu belirtir.

ı66

....

AHMET VEFA ÇOBANOCLU CANl<UR'TARAN MAHALLESi SINI1U.AR1 içiNDE YER ALAN FEIİH ŞEHiTLERi KABbu.ERi

Başlıklasım (serpuş) ile birlikte üç parçahalinde olan ve elesilderi bulunan diğer mezar taşı üzerindeki kitabe⁷ ise şu şekildedir:

Hüve'lHayyü'Z-Bakz ... fatihlerinden

şehzdin habr .....

EZ-Fatiha

Kıble istikameti doğru olan bu dört ka bir bakımsız durumdadır.

· 9. Bo Ada, 78 Parsel (Hotel Citadel önünde sur dibinde) üzerinde yer alan kabir mevcut binanın önünde denize doğru açılan

surun yanında bulunmaktadır. Bahçe düzenlemesi ile birlilcte

yenilenmişolankabirdemirparmaldıl<lıtuğladuvarlaçevrelenmiş

olup baş ve ayal< taşları yoktur. Kıble istil<ameti doğru olan ka bir otel müşterilerinin rahatsız olmamaları için farkedilmeyecek şekilde düzenlenerek önüne bir çeşme eldenmiştir. İstanbul IV Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıldarını Konuna Bölge Kurulu'nun 7·7.2oıı tarih, 4706 sayılı kararı ile tescil edilmiştir.

10. 2817 Ada, 2 Parsel üzerinde (Canl<Ur!aran Meydanı Şadırvan Çılanazı) tren yoluntın bitişiğinde yer alan hazlrede il<i . adet kabir bulunmaktadır. Bugünkü sokak ketundan oldukça

7 A. S. Ünver, a.g.e., s.133-134'de bir kabrin üzerinde "Hüve'l-Hayyü'l-Blli 1 İstan~ul fatihlerinden 1 bir ş ebidin kabridir./ El-Fatiha 857" ibaresinin yazılı olduğunu belirtmektedir. Bu kitabe bugün lo nk olan kitibe olmalıdır .

v0KSEKMlt.WI DR. 1. AYDIN YÜKSELcARMACAN

aşağıda kalan (yaklaşık olarak 1.00 m. kadar) hazirede fetih şehitlerinden iki kardeşin yatmakta olduğu kabul edilmektedir. Babalar arasında demir parmaldıklarla çevrili haziredeki kabirierin lable istildimetleri doğrudur. Bu kabider fethin soo. senesi eticinliideri çerçevesinde belediye

tarafından 1953 yılında tamir edilmiştir. Bunu belirten yazılı

bir sütun öndeki kabrin ayakucuna yerleştirilmiştir. Kabirler

kısmen balarnlıdır. İstanbul IV Numaralı Kültür ve Tabiat

Varhldarmı Koruma Bölge Kurulu'nun 7·7·2011 tarih, 4706 sayılı kararı ile tescil edilmiştir.Halk tarafından vaktiyle var oldttidan belirtilen kabirler ile vaktiyle varhldan tespit

edilmiş olan fakat bugün mevcut olmayan kabirler⁸ şunlardır:

ll. 72 Ada, 8 Parsel üzerinde olduğu anlaşılan bir şehit kabri- nin varlığı 1952 yılında A. Siiheyl Ünver tarafmdan laoki üzerinde yapılmış olan tespitte görülmektedir.

8 A. S. Ünver, a.g.e., s. 18o'de 12 adet ka biryerini gösteren bir kroki bazulaıruştır .

•

ı68

AHMETVEFA ÇOBANOOLU CANKURTARAN MAHALLESi SINIRLARı IÇINDE YER ALAN FETIH ŞEHITLERI KA DIRLERI

12. 72 Ada, 23 Parsel ( Cankurtaran Caddesi No: ı) üzerindevaktiyle yer alankabir buradald briketten bir kulübenin arka bahçesinde

bulunmaktaydı. Kabrin etran çeşitli devşirme mermer taşlarla

çevrili olup baş ve ayakyerlerinde seldzgenkesitlisütunlar (parça)

bulunınalctaydı. Ayrıca kabirde daha sonradan buraya konulmuş olduğu anlaşılan, üzerinde hicri olarak "sene 1285 (ı868)" tarilli ile "Hüda Hanz (Allah korusun 1 muhafaza, etsin)" ibaresinin

yazılı olduğu mermer bir kitabe bulunmalctaydı. Bu kabrin varlığı A. Süheyl Ünver tarafmdan 1952 yılında bölgede yapılan

\

YÜKSEK MİMAR DR. i. AYDIN YÜKSEl: E ARMAGAN

çalışmada tespit edilmiş ve daha sonra aynı kişi tarafından

1976 yılında yayınlanan kitabında da zilcredilmiştir. Ayrıca

kabrih varlığı Mezarlıldar Müdürlüğü'nün Müze Müdürlüğü'ne gonderdiği 7.10.1938 tarih ve 2165 sayılı yazısı ile de kayda

geçmiştir. Yakın zamanda parseleyapılmak istenenyeni binanın

temel kazısı esnasında mezara ait leemilder bulunamadığı

gerekçesi ile ınüze yetkilisi tarafından kabri çevreleyen taşlar

söki.Uerek müzeye naldedilrniş ve yerinde yeni bir bina inşa.

edilmek üzere bu ka bir yok edilmiştir.

13. 78 Ada, 84 Parsel üzerinde bugün yer alan Arınada Oteli'nin yerinde valctiyle mevcut olan ve Barbaros Evleri olaral<

tanımlanan sıra ahşap evlerin oluşturduğu alanda bazı evlerin

arkasında bu _şekilde şehit ka birlerinin olduğu, adı anılan otelin

inşaatı esnasında bunların kaldırıldığı belirtilmektedir.

'·

AHMET VEFA ÇOBANOCLU CANKURTARAN MAHALLESi SINIRLARl İÇİNDE YER ALAN FETiH ŞEHiTLERİ KABiRLERİ

79 Ada, 1 Parsel üzerindeki mevcut kabrin dışında ilcinci bir kabrin varlığı 1952 yılında A. Süheyl Ünver tarafindan laolci üzerinde yapılmış olan tespitte görülmektedir.

14. 8o Ada, 48 Parsel üzerinde (Kupacılar Sokak No: 3) vaktiyle bir şehit kabrinin varlığı 1952 yılında A.Süheyl Ünver tarafından la o ki üzerinde yapılmış olan tespitte görülmektedir.

15. 8o Ada, 67 parsel üzerinde bugünyer alan Kalyon Oteliyerinde

Ahır Kapı Sokak tarafında vaktiyle ilci adet şehit kabrinin olduğu.

ve bunların adı anılan ^otelin inşaatı es~ı~smda kaldırıldığı anlaşılmaktadır. BukabirlE~rin varlığı 19 52 yılındaA.Süheyl Ün ver

tarafından laoki üzerinde yapılmış olan ,tespitte görülmektedir 16. 82 Ada, 17 Parsel üzerinde (Ahırkap1Sokak No: 36) yer alan ve

bugün kahvehane olarale kullanılan yapının arkasında val<tiyle bir şehit kabrinin varlığı mahalleli tarafından belirtilmektedir.

Ahırkapı So kal< tarafında buraya eldenen küçül< bir giysi dilldeanı

ile anılankahvehane arasmdalcibukabirdahasonrayok edilmiştir.

Bu kabrin varlığı 1952 yılmda A. Süheyl Ünver tarafından laolci üzerinde yapılıınş olan tespitte de göriUmektedir.

17. Cankurtaran Tren İstasyonu'nun yanında val<tiyle tütün deposu olan (bugün turist otobüslerinin park alanı) alanda bir kabrin

varlığından bahsedilmelde biriilde hazırlanru.ı laokiye bu dahil edilmemiştir. A.S. Ünver'in tespitleri öncesinde bu kabrin yok

edildiği anlaşılınal<tadır9.

Cankurtaran Mahallesi sınırları içerisinde varlıldarı bilinen ve hall<

tarafından fetih şehitleri olarale kabul edilen bu kabirierin gerçek olma-

lannın yanı sıra bir kısmının da fetih şehitlerinin anısına onların adına

hall< tarafından yapılmış olan malcam kabirleri· olması mümkündür.

Kaldı ki zaman içerisinde değişime uğrayan topografyada bazılarının

ilkyerlerinden taşınmış olmalan'da mümkündfu^10• Uzun süre müdahale

9 A. S. Ünv~r, a.g.e., s. 134. .

10 So ada 10 parsel (eski 160 ada 10 parsel) üzerinde Cankurtaran Öğretmen Evi önündeki kabir bu şekilde taşınmıştır.

1']1

Y(İKSEKMIMAJt DR. i. AYDIN YÜKSECEARMACAN

görmeden günümüze ulaşan bm kabirler bugünkü yol seviyesinin çok

altında kalmıştır. Buna mukabil yalan zamanda (XX. yüzyıl içinde) ona- rımlarıyapılan kabider mevcutyol korlarının üzerinde veya aynı seviye- de yer almaktadır.

İstanbul'un fetih şehitlerinin kabideri olaral< halkm teveccühü ile 557 sene varlıldannı sürdüren, varlığı konusunda resmi yazışmalara ve raporlara konu olan, ayrıca fetih şehitlerini anlatan bir yayın ile de lite- ratüre geçmiş olan bu kabirierin muhafaza edilerek korunmasının şehrin

kültürel tarihi açısından önemli olduğu a.şil<ardır. Bazılarının Osmanlı

devrinin sonlarına doğru ıgıo yılında tamir edildiideri kitabelerle ke-

sinleşen bu kabirler, fetih şehitleri kab ri (veya onların anısını yaşatan

mal<am kabirleri) olarak halkın teveccühü ile varlıldarını sürdürerek İstanbul folklorunda inanca dayalı kültürel ınlras oluşturmuşlardır.

'•

~·

'o

Merkez Efendi Camii Haziresinde Tan bu ri Cemil Bey için Aydın Yüksel tarafından hazırlanan mezar taşının iki yüzü, Topkapı, istanbul

YÜKSEK MiMAR DR. i. AYDIN YÜKSEL'E ARMACAN