Miinip bey evi. Zemin ve katlar pilûnı, bi- ikmal olunacağı zamanki cephesi
mikyas /: 200
Ş a m şehrinde yeni keşfedilen mozayikler
Yazân-Dr. H. Th. Bossert Terceme eden: Ahmet Adnlhı
Eustache de Lorey isminde bir Fransız ali- mi geçende Şam şehrindeki Omajade camisi- nin meşhur mozayiklerinin bir kısmını açmağa muvaffak olarak san'at ve san'at tarihi nokta- sından pek yüksek ehemmiyeti olan böyle bir eseri temaşa etmeye imkân verdi. Omajade c a - misi evvelden kilise idi. 706 senesinde halife bi- rinci Velit tarafından hıristiyanlardan alınarak camiye tahvil edildi. Sultan Velit bu kiliseyi muh-
teşem surette tezyin ettirdi ve Arap müellifleri bu camiye «dünyanın mucizesi» dediler.
Onuncu asırda bir Arap coğrafya şinası Omajada camisini tasvir ederken şöyle diyor:
«Bu cami bugün mevcut camilerin en güzelidir.
Zemini tamamen mermerle kaplanmış ve duvar- ları iki insan boyuna kadar -renkli rçermerle örtülmüştür. Bu irtifadan tavana kadar da ren- gârenk mozayiklerle süslüdür. Bu mozayiklerdo
pek müstesna, bir güzellik, incelik, emsalsiz bir içlilikle yapılmış ağaçlar, şehirler ve kitabeler tersim edilmiştir. Caminin duvarlarında her nevi ağaç ve hemen de her meşhur şehir görülmek- tedir.»»
Mozayiklerin plânını hazırlıyaıı ve onları tatbik eden san'atkârlarm isimleri meçhuldür.
Fakat bunların bir çoğunun her halde yerli Su- riyeli san'atkârlar olduğu ve aralar, naa Bizans- lılar da bulunduğu tahmin edilebilir. Hepsi de kurunu-ulâ nihayetleri uslûbu ile çalışan üstat- lar idi. San'at tarihi noktasından bu mozayikle- rin pek mühim oluşu şu sebeptendir: Mozayikler sekizinci asırda yapılmış olmasına rağmen kuru- nu-vustanin san'at ruhu bunlarda o kadar az hissediliyor ki, bir benzerini göstermek icap et- se, onları Milâdı-İsa asırlarmdaki, yahut ta Mi- lâttan sonra ilk asırlardaki, klâsik resimler ve mozayikler; meselâ ikinci ve üçüncü üslûptaki Pompei nakışları, Livia kasrındaki bahçe tasvir- leri veya Filistinin İskender devrine mahsus ru- hu yaşatan zemin tezyinatı meyanında saymak lâzımgelir. Kurusu-vusta san'atinde yalnız man- zaradan mürekkep eserler hiç yoktur.
Bu mozayiklerin o zaman ilk devirlerinde bulunan İslâm san'ati ile hiç bir münasebeti yoktur. Bunlar olsa olsa insan tasvirlerinden iç-
tinap noktasından islâm san'ati ile münasebet- tar görülebilir. Buna mukabil ise dünyevî Bizans san'atine dair bize bir fikir verebiliyorlar, şim- diye kadar bilmediğimizi bize öğretiyorlar. Bil- hassa sekizinci asırda başlıyan vâsi resim rağbe- ti her halde hıristiyan san'atkârlarm: zararsız, bitaraf motifler aramağa mecbur etmiş olmalı- dır ki bu iki motoflerin en güzelleri ve en -kolay bulunanları kurunu-ulânm dekorasyon ve man- zara resimlerinde idi. İşte Bizans san'atkârları büyük bir gayretle o zaman mevcutları çokça o- lan kurunu-ulâ abidelerinde model ve nümuııe anyarak Bizans san'atinde bir rönesans ihdas et- miş elmalılar ki, bunun da misalini Şam şehrin- deki mozayklerde görüyorüz.
Tasvir edilen binaların bazılarında o zaman- lar mevcut olan kurunu-ulâ sonlarına ait âbide- lerin izleri mevcut olduğundan şüphe edilemez.
Maamafih öyle Arap coğrafya şinasının dediği gibi hatta şehirlerin de aynen tasvir edilmiş ol-
duğu doğru değildir. Böyle bir şey sekizinci asır- da yoktur. 1 numaralı resimde görüldüğü üzere iki servi ağacı arasına üstüste ve içiçe geçirilmiş, dikilitaşa benzer mebani her halde hakikatte mevcut bir nümuneden alınmış olamaz. Bunda daha ziyade sahne mimarının ve tiyatro ressa- mının tesiri görünüyor. Nitekim bunlar esasen klâsik dekorasyon ressamlığında da mühim bir rol oynamışlardır. 2 numaralı resimde yarım da- ire şeklindeki yapının önündeki binada olduğu gibi ön plândaki eşyayı seyircinin daha uzak görmesi icap eden eşyadan daha küçük gösteren
ters perspektifler ise tiyatro ressamlığından t?
hassül etmiş olamaz. Bunlarda başlıyan kurunu- vustanm san'at eserleri ile karşı karşıya bulun- duğumuzu hatırlatıyor.
Cam, güneş, altın ve muhtelif kireç taşla- rından mürekkep kırk renk içinde bu temizlen- miş mozayikler bugün yapılmış gibi yeni duru- yorlar. Temenni edilir ki De Lorey icap eden pa- rayı bulsun da henüz sıva ile kaplı duran mü- tebaki mozayikleri de açsın ve san'at eserleri bi- ze tekmil heyeti ile tesir etsinler.
