Bu yer değiştirmesi e b e d î v e ka- çınılmıyacak bir kaderin neticesi idi. Yanî Üsküdar

İ S M A İ L H A K K I A L T I N B E Z E R ( T u ğ r a k e ş İsmail Hakkı B e y )

1 8 6 9 — 1 9 4 6

Y a z a n : Prof. Dr. A . Süheyl U n v e r

2 0 T e m m u z 1 9 4 6 Cumartesi günü onu Ihsaniyedeki mütevazı k ö ş e s i n d e n esefle ayırarak K a - racaahmedin hergün ö n ü n d e n geçilen bir köşesine bıraktık.

Bu yer değiştirmesi e b e d î v e ka- çınılmıyacak bir kaderin neticesi idi. Yanî Üsküdar

sahnesinin 77 senelik bir artistini v e şöhretini Mısıra

kadar ulaştıran bir sanatkârı kemalleriyle saklı ol-

m a k üzere kaybettik. Bir c ü m l e ile ifade e d e y i m :

H o c a m ı z Tuğrakeş ismail Hakkı beyin fanı v ü c u d u

aramızdan ayrıldı. Şüphesiz ki onun d ü n y a d a b ü -

ründüğü libas yıprandı, onu bırakmak zorunda kal-

dı. Seneler sonra mutlaka çaresi bulunacak bir h a s -

talığın bugünkü çaresizliğinden gitti.

Bir ömür s o n a erdi. Lâkin sonu g e l m i y e - c e k yeni bir hayatı başladı. O eskisi gibi yine yaşı- y a c a k . N e bahtiyar bir hayat ki artık hastalanması, y e m e s i , içmesi, ihtiyaçları v e d i d i n m e s i y o k . O ara- nacak eserlerinden anlıyanlar y a p a c a k v e artrk b i z

m ı z d a h e r k e s v e her şey için konuştu. Şimdi onu ancak eserlerinden anlıyanlar y a p a c a k v e artık biz o n u n h a k k ı n d a konuşacağız. Bu konuşmalarımızın d e r e c e s i o n u n c a v i d a n î hayatını sağlıyacak.

İsmail H a k k ı üstadımızın her fâni gibi ö l ü m ü m u k a d d e r d i . O n u n bildiği inceliklere tevarüs e d e n - ler oldu. O birkaç kişi o n d a n akıp g e l e n bilgilerini k e n d i şahsiyetlerini olgunlaştırmak için kul- lanacaklar. F a k a t b i z onu her y a ş ı n d a g ö r d ü ğ ü m ü z tavurlariyle, en son fazilet, i f f e t v e sanatle b e y a z - l a ş m ı ş sakallı yüzünü arıyrcağız. S a n a t esaletini te- v a r ü s e d e n l e r olmuştur. Fakat y a onun şahsiyeti, n e r e d e ? O n u aldı götürdü m ü ? Y o k s a yetiştirdik- lerinin ihtiyarlığından» onlara nasip o l a c a k ? Bir ş e y d e n e m e z . Ş i m d i eserleriyle y a ş a y a n bu üstadı bir d a h a y ü z y ü z e v e karşı karşıya g ö r e m i y e c e ğ i m i z muhakkaktır.

S e n e l e r d i r kendisiyle h e p sanat v e sanatkârlar üzerine k o n u ş u y o r d u k . A ğ z ı n d a n çıkan herşeyi y a z -

m a k itiyadına öVrmünden bir buçuk ay ö n c e y e ka- dar d e v a m e t t i ğ i m d e n o n u n bildiği b ü t ü n sanat in- celiklerini a ğ z ı n d a n çıktığı gibi t o p l a d ı m d i y e b i l i - rim. O n u n dikkatle o k u n a c a k hayatını d a a ğ z ı n d a n kaptım. Bu y a z ı m d a g ö n l ü m isterdi ki o konuşsun.

Bir s a n a t k â n kendisi için s ö y l e t m e k n e kadar zor- dur. Lâkin b u zevki onları s ö y l e t e n l e r bilir. Ben bu z e v k i t a d d ı m . İstiyorum ki bu y a z ı m ı okuyanlar d a onu tadsın. Y a n i yazımın b u satırından sonra o biz- lerle konuşsun. Bakınız o n u n bir d e v r i n durumunu i f a d e e d e n satırlarında yarım asırdan fazla süren sanat tarihimizin birkaç sahifesiyle karşılaşacağız.

İşte üstad k o n u ş u y o r :

1 2 8 7 d e İstanbulda d o ğ d u m . H a t ı r l a d ı ğ ı m en ufak y a ş l a r ı m d a a n n e m i n t e r b i y e m hususunda ç o k meraklı o l d u ğ u n u v e titiz d a v r a n d ı ğ ı n ı bilirim. D a - i m a yalnız o y n a m a m ı isterdi. B e n n e i s t e r s e m y a p -

m a k için k ü l f e t v e h a t t a z a h m e t e katlanır, onca m a h z u r o l m i y a n şeyleri y a p a r d ı . Beni b u hususlar- da t a t m i n e d e r d i . M e k t e b e g i d i n c i y e k a d a r natırlı- y a b l i d i ğ i m h a y a t ı m b ö y l e geçti.

P e k küçüktüm, k a l e m a ç m a ğ a m e r a k ı m vardı.

B a b a m hattat İlmî e f e n d i y a z a r k e n y a n ı n d a n ayrıl- m a z d ı m . B a n a : H a y d i o ğ l u m o y n a f d e r d i . Y o k b a - b a c ı ğ ı m , s e y r e d i y o r u m , c e v a b ı n ı verirdim. M e - ğ e r s e insanın i ç i n d e n gelenler, h a y a t t a üzerine d ü - şül ürse, olgunlaşıyormuş. H e n ü z 4 - 5 yaşlarında idim. B a b a m ı n b a n a v e r d i ğ i kurşun k a l e m l e türlü şekiller y a p m a m b e n d e yazı y a z ı y o r u m hissini u -

yandırdı. Sonra m e k t e b e başlattılar.

B a b a c ı ğ ı m ö n c e bana b e n z e t e r e k y a z m a m için bir ( R a b b i Y e s i r . . . . ) verdi. Onu belki bir s e n e d e n

•fazla hatırıma g e l d i k ç e bakar, y a p m a ğ a uğraşırdım.

B a b a c ı ğ ı m ise: — onu ö y l e y a p m a , b ö y l e y a p d i y e tarif ederdi. Bu suıetle ilk yazı hoca.m b a b a m oldu.

Örnekleri b e c e r m e k t e zorluk ç e k i y o r d u m s a da v a - zıya karşı tam bir bağlılık h i s s e t m i y e b a ş l ı y o r d u m .

B a b a m M a h m u d i y e iptidaisinde yazı muallimi idi. ö ğ r e n c i l e r e meşkleri e v d e hazırlardı. Onlar b i - rinciye kadar u y u m a z , b a b a m ı n y a n ı n d a s e y r e d e r - dim. F a t i h d e O t l u k c u l a

y o k u ş u n d a k i R ü ş d i y e d e d e h o c a m ı z d ı . Harfleri b a b a m d a n b u r a d a bitirdim v e k a s i d e y e b a ş l a d ı m . Bunlar b e n d e durur. B u tarih- lerde Aksara,yda otururduk.

Ç o c u k k e n oyunlar içinde k o ş m a ğ ı s e v e r d i m . K a p t a n l ı ğ a da m e r a k ı m vardı. Ç'.inkü o z a m a n Ku- r u ç e ş m e d e idik. E v d e m u s a n d ı r a y a çıkar denizcili- ğ e ait ne öğrendiımse sağa gel, sola gel d i y e k u m a n - d a verirdim. Bir diğer m e r a k ı m d a h a vardı. Kur- şun kalemle, duvarlara yapıştırdığığm kâğıt'ara re- sim y a p a r d ı m . Bunlar insan, vapur v e a ğ a ç m e v - zuları üzerine idi.

K ü ç ü k k e n m a k i n e y e d e m e r a k ı m vardı. O r s o - layt d e n e n bir m a k i n e yaparak bir m e t r e b o y u n d a günlerce hazırladığımız bir t e k n e y e k o y d u k . Yürüt- tük. P e r v a n e v e kazanını yaptırdım. Lâkin bunları m a k i n e y e b e n k o y d u m . R e h b e r i m i z b u n u n h e s a p l a - rını bildiren bir kitaptı. M ü k e m m e l olarak işledi v e k e y f i m i z e son olmadı.

O z a m a n g ö r ü ş m e m e m ü s a a d e e d i l e n arkadaş- larımdan s o n r a d a n eski Maarif müdürü o l a n S a f f e t

v e kardeşi Ebül'Muhsin K e m a l i ile bu tekneyi bir gün d e n i z e götürdük. Ben d e artık 1 8 y a ş ı m a var- mıştım. T e k n e y i ip ile b a ğ l a d ı k v e Y e n i k a p ı d a n b ı - raktık . Biz telâşla ipin ucunu b a ğ l a m a y ı unutmu- şuz. T e k n e b o y u n a gitti. Y a k a l a y a m a d ı k . S a n d ı k burnunu kıvrılarak gitti. Biz telâş v e üzüntü i l e s a - h i l d e n k o ş u y o r d u k . S o r d u ğ u m u z kayıkçılar b i z gör- m e d i k dediler. Onların aldığına h ü k m e d e r e k v e ü- zülerek teknesiz olarak geri d ö n d ü k .

Fatih d e Otlukçular y o k u ş u R ü ş d i y e m e k t e - b i n d e n ( ş i m d i orta) 18 y a ş ı m d a çıktım. Ü ç a y bir y e r e g i r m e d i m . B a b a c ı ğ ı m beni Sanayii N e f i s e m e k - tebi ( ş i d m i Güzel Sanatlar A k a d e m i s i ) n e g ö t ü r ü p y a z d ı r d ı . A l t ı s e n e sonra o r a d a n r e s s a m çıktım, re- simlerim h e p durur. A y n ı z a m a n d a Babıâli D i v a n ı H ü m a y u n k a l e m i n e M ü l â z ı m olarak d e v a m a b a ş l a -

dım. D ö r t a y sonra beni 3 0 kuruş m a a ş a geçirdiler.

2 s e n e sonra bu 4 0 kuruş oldu.

K a l e m e girdikten 18 - 19 a y sonra ( 1 3 0 6 -

1 8 9 0 s e n e l e r i n d e ) kendi k e n d i m e tuğraya merak

Rahmetlinin çok güzel bir d e r e k çalışıyordum. A d e t t i , h e r k e s b e n i m bulun- d u ğ u m D i v a n ı H ü m a y u n k a l e m i n d e tuğraya çalış- m a k m e c b u r i y e t i n d e idi. M ü h i m m e N ü v e y s l e r d e n Muhtar e f e n d i i s m i n d e bir zat b i z i m o d a y a g e l i n c e tuğra ile m e ş g u l o l d u ğ u m u g ö r d ü . Y a n ı m a g e l d i Y a z d ı ğ ı m tuğraya baktı. O ğ l u m , bu, b u r a d a n b a ş - l a m a z d e d i v e b e n d e k a l k ı p y e r i m i o n a v e r d i m . L ü t f e n e f e n d i m , tenbih buyurun da, b e n d e n i z d e o suretle y a z a y ı m d e d i m .

K a l e m i aldı v e tuğranın m e r k e z i n d e n b a ş l ı y a - rak y a z d ı v e n o k t a l ı y a r a k tarifini yaptı. B e n d e p a - dişah tuğralarını o tarife b e n z e t m i y e çalıştım. lik tuğra h o o a m budur, ( l ) . Bir g ü n b a n a : — B e n i m k u d r e t i m b u kadar. S i z e b u n d a n fazlasını tarife h â k k ı m y o k . S e n b e n i m l e azıcık gel b a k a y ı m , d e d i .

(

istif yazısı ile altun tezhibi

B u s ö z ü k e n d i s i n i n n e Ij'iyük ruhlu insan o l d u ğ u n u b a n a öğretti. K e n d i s i n e katıjdım. O z a m a n Nişanı H ü m a y u n k a l e m i m ü m e y y i z i v e divânı H ü m a y u n h o c a s ı olan m e ş h u r hattat Sâmİ e f e n d i n i n o d a s ı n a gittik. R a h m e t l i m a k a m ı n d a o t u r u y o r d u . Muhtar e f e n d i b a n a : — Ö p e f e n d i hazretlerinin elini, bu- yurdu. B e n d e S â m i e f e n d i n i n elini ö p t ü m . H e m M u h t a r E f e n d i y e v e h e m b a n a y e r gösterdiler.

G ö r ü ş m e m i z e s n a s ı n d a Muhtar e f e n d i n i n bu e f e n d i y i tanıyor m u s u n u z ? sualine S â m i e f e n d i , ha- y ı r d e d i . İlmi e f e n d i n i n o ğ l u d i y i n c e : — H a ! M a -

(1) Rahmetli ile 30 Kasım 1942 de konuştuğumuzda

ilk tuğra hocaları arasında devam ettiği kalemin eskilerinden

İsmet Efendi -adında bir tuğrakeşten daha bahsetmişti,

şallah. Peder, nasıi iyi mi? Oğlum, dedi,. Babamın (hatırını sordu. Sonra Muhtar e f e n d i : — Bu efendi tuğraya merak etmiş. Ben bir mjktar tarif ettim. Ar- tık tarif e d e c e k dereceyi geçti. Binaenaleyh sizin e - linizi öptü. Bu vazife bundan sonra e f e n d i m i z e te- veccüh eder, dediler.

Sami efendi merhum; yanında yazın var mi?

diye sordu. Olmadığını s ö y l e d i m . Bunun üzerine m a t b u biri ufak, diğeri büyük iki tuğrayı verdiler v e isim yerinin sağ tarafını yazıp getirmemi tenbi'tı et- tiler.

İki gün sonra mahcup o l m a m a ğ a çok itina ede- rek kudretim yettiği kadar yazabildiklerimi rahmet- liye götürdüm. Baktılar: — Sakın bırakayım deme, d e v a m edersen burada d a esasen lüzumlu bir iş ol- duğundan istifade edersin v e daire de bir a d a m ka- zanır, dedi. İki sene Sami e f e n d i y e tuğra için d e v a - mettim v e a k a b i n d e tuğrakeş o l d u m .

Birgün: — Hakkı e f e n d i : tuğra artık kıvamına geldi, onu kurtardın. Bundan sonra tâlik yaz, dedi.

Peki e f e n d i m d e d i m . Bir hayli z a m a n sonra: N i y e yazmıyorsun dediler. Ben d e : — E f e n d i m d e n te- y e m m ü n e n bir başlangıç meşk istiyorum d e d i m :

— H a ! olur pekâlâ yazarız, dediler. Bir hayli za- m a n geçtiği halde meşk alamadım. Sonra kendileri- ne hatırlattım. Sen bir Yesârinin elifbasını bul da yaz, biz tarif edelim, dedi. O kadar araştırdığım h a l d e elime Yesârinin elifbasını geçiremedim. Ol- madı. Taliktan nasibim yokmuş. M a a m a f i taliki bi- raz bilirim. Tuğra kadar olgun y a z ı m değildir.

H a k rahmet etsin. Sâmi efendi tuhaf bir a d a m - dı. Bir söylediğinizi bir daha söylerseniz c a m sıkılır- dı. Sâmi efendi ile 1909 tarihinde ölümüne kadar d e v a m e d e n öğrenme için gidişimiz b ö y l e oldu.

Sâmi efendi derdi ki:

— H o c a m ı z d a n yazı yazdığımız vakitte kendi hocası, üstadının yazıya başladığı vakit nasıl bir va- ziyet alırsa v e dizini dikip oturmadaki şeklini v e altılğm üzerine yazıyı koyuşu, mürekkep hokkasının likasını kirpinin kalın tüyü uciyle karıştırması v e he- le hiç bir sebebi y o k k e n bir iki d e f a yalancıktan ök- sürür gibi ( ö h ö ö h ö ) demesi gibi halleri taklid ile işe başladığını söylerdi. Hocası ne yaptı ise bütüıı bu hareketlerini hikâye etti. H o c a y a bağlılık b ö y l e olur. Vaziyetlerine v e tavırlarına kadar itina e d e n talebe hocasının yazısına yazdıklarını b e n z e t m e ğ e gayret eder.

A k s a r a y d a otururken b a b a m siyatik oldu. E- vimizin rutubetli olması s e b e b gösterildi. Oradan kalktık. Şimdi oturduğum H a r e m iskelesi semtine geldik. O zaman 25 yaşında idim. T u ğ r a k e ş oldu- ğ u m d a n bu e v d e kiracı idik. B a b a m beni artık vak-

ti geldi diye 17 yaşımda evlendirmişti. H a l â sağ olan v e e v d e k i yazı v e tezhip v e murakka tertiple- rimi bilhassa b o z m ı y a n v e bana şefkatle b a k a n e- şim de e v l e n d i ğ i m i z d e I 6 yaşında idi. Bu H a r e m is- kelesinin altına gelen K e m h a dokumahanesi boz- malarından Kasaphane memuru A b d u l l a h efendinin evi bize uğurlu geldi. İlk kızım da orada d o ğ d u .

B e n i m ilk yazı h o c a m yaradılışı v e ahlâkı za- manının üstadları arasında pek beğenilen b a b a m bu

senelerde şehit Hazreti H a m z a n m sandukası örtü- sü yazısını celi olarak yazıyordu. Bunun ilk satırı babamın, ikinci satiri benimdir. İlk ortaya çıkan v e işlenip yapılan ilk yazımın yarısıdır. O z a m a n 22 y a ş ı m d a idim. B a b a m ilk satırını yazarken b e n a- yakta seyrediyordum. Bitince bana d ö n e r e k : Nasıl oldu b a k a y ı m b e n ğ e n d i n mi? dedi. Ben d e : — Ba- bacığım, yazınızı b e ğ e n m e m e k h a d d i m mi? A l l a h v ü c u d ü n ü z e afiyet versin dedim. O sırada; — A l - lah da bana b ö y l e büyük yazıları yazmağı nesibede- ceki mi? gibi bir söz de, sarf ettim.

B a b a m : — H a y h a y e v e t sen de yazacaksın oğlum dedi. Ben onun üzerine ne vakit y a z a c a ğ ı m ? dedim. — Şimdi! dedi v e oturduğu y e r d e n kalka- rak: — G e l o ğ l u m gel buraya otur, diye yerini gösterdi. Ben pek cesaret gösteremedim. — Biz ne söylersek onu yapacaksın dedi. Oturdum. — H a y - di b a k a y ı m başla. Eksiğini b e n söyliyeceğim, dedi.

Bana bir cesaret geldi v e sarı yazar k a l e m l e siyah kâğıdın üstüne istifimi karaladım.

B a b a m : — O ğ l u m k a l e m l e üzerinden git. Zır- nıkla onun birinci satırı olan v e kendi yazdığı (Lai- Laheillallah Elmelikül' Hakkül' Mübin) cümlesinin ikinci satırda d e v a m ı olan (Muhammedür' Resulul- lah Sadıkul' vadül* E m i n ) ibaresini b e n d e y a v a ş y a v a ş v e korka korka yazıyor ve arada: — Baba- cığım oluyor mu? diye sorujyordum. Olanlarını ka- bul ediyor. Olmıyan kısımlarını da tarifediyordu.

Böylelikle bu satırı bitirdim. O n d a n sonra b a b a - mın irşadiyle tashihini yaptım. B e n i m ilk celi y a z ı m budur. Bundan sonra bana bir cesaret geldi. Y a z - m a ğ a başladım. Her gün biraz daha iyileştiğini his- sediyordum. Bu suretle celi y a z m a ğ a h e v e s i m arttı.

B a b a m bir gün b a n a dedi ki:

— Oğlum yalnız tuğra ile meşgul olma. Bu za-

tı m u h t e r e m d e n (Sâmi e f e n d i d e n ) bütün yazıları

ö ğ r e n m i y e bak. Artık b e n seninle uğraşamıyaca-

ğım. Sâmi e f e n d i d e n yalnız tuğrayı değil, celiyi de

t e k e m m ü l ettirdim. D i v a n î celisini de onun sayesin-

de öğrendim. Beni k e m â l e eriştirmeğe uğraşan Sâ-

mi efendi neşeli, hoşsohbet, meclisârâ büyüklerin

v e d e v l e t adamlarının sevgilisi idi, A b d ü l ' H a m i d

bile o n u severdi.

, İ, H. Altınbezerin Y a z ı tarifinde ç o k dikkatli hareket e d e r v e in- ce v u k u f u n u gezdirirdi. T a l e b e s i n i korkutmaz, o n - lara yazıyı s e v d i r e r e k tarif ederdi. H o r h o r d a oturur- du. B e n i m için ziyaret günü yoktu. Diğerlerini haf- tada bir glin k a b u l e d e r d i . P a r a ile yazı g ö s t e r m e k m u t a d ı değildi. B u k e n d i s i n d e n ö n c e v e sonra hiç bir hattatta d a görülmemiştir. S a n a t meraklılarına b u gibi büyük üstadlar h e r z a m a n parasız g ö s t e r m i ş v e öğretmişlerdir.

S a m i e f e n d i n i n y a z ı d a k i kudretini size o k a d a r aöyliyebilirim ki, eğer c e l i d e y e d i t û l â sahibi olan Mustafa R e k ı m m e r h u m h a y a t t a olup da, yazısını g ö r m ü ş olsaydı, h e m kendisini alkışlar, m ü k â f a t l a n - dırır v e o n a d u a ederdi.

S â m i e f e n d i n i n k u d r e t v e bilgisine şahit: Ş e h - z a d e c a m i m i n c a d d e y e nazır kapısının üzerinde y a - zılmış ( I n n e s s a l â t e ... ) ayetidir. B u n u k a l e m l e y a z - madı. S a r i ı r e n k t e y a z a n k a l e m l e resmetti. M e s e l e budur. Yazının u m u m î hatlarını, k a l e m i n y ü r ü y ü -

178

çift istifli bir yazısı

ş ü n d e hasıl olan z a v i y e v e kıvrımları hafızasına o k a d a r iyi yerleştirmişti ki d a h a k â ğ ı d a g e ç i r m e d e n kafasına nakşetmişti. N e r e y e n e k o n a c a ğ ı n ı bilirdi.

S â m i e f e n d i ç o k d a lâfeci idi. H â t t â , birgün bir hikâyesini dinliyen a m d e c i i Divanı H u m a y u n M e h m e d b e y oturduğu k ö ş e d e n b u n u dinlerken min- d e r d e n kayarak y e r e düşmüştü. Sonra, S â m i e f e n - di b i z e d ö n e r e k , eliyle b e ğ e n d i n i z m i ? d i y e bir işa- ret verdi.

O n u n en kıymetli yazıları hattâ el altlığı e l i m - dedir. Senelerle bunun üzerinde yazı yazmıştı. A r a d a açar bakarım.

O ğ l u m , bütün ö m r ü m yazı y a z m a k l a v e 5 2 se-

ne muhtelif m e k t e p l e r d e yazı ö ğ r e t m e k l e geçti. G ö r -

m e d i ğ i m insan v e bir şey k a l m a d ı . R a h m e t l i b a -

b a m : — Yazının ilmini v e usulünü v e y a z m a s ı n ı ö ğ -

r e n d i m a m a n e y a p a l ı m ki y a ş l a n d ı m derdi. Bu sö-

zü bütün ö m r ü m d e d ü ş ü n d ü m . Ş i m d i b e n d e ö y l e

d i y o r u m .

Bir (Kelimei tevhit) başı

Bu yazısı halen Mısırdadır.

B a b ı â l î m ü h i m m e odası h a l i f e l i ğ i n e b e ğ l i k c i Nasır b e y i n z a m a n ı n d a açılan bir m ü s a b a k a d a b i - rincilikle g e ç t i m . T e k a ü t o l u n c ı y a k a d a r b u o d a d a 3 3 s e n e d u r d u m . Millî h ü k ü m e t teşekkül e d i n c e açıkta k a l d ı m . Bilâhare v a z i f e m e m u k a b i l bir hiz- m e t l e k u l l a n ı l m a m ı rica etmiştim. Sizin v a z i f e n i z i n m u k a b i l i b i z d e yoktur, t e k a ü t l ü ğ ü n ü z ü isteyiniz c e - v a b ı n ı verdiler. B e n d e o g ü n t e k a ü t l ü ğ ü m ü i s t e - dim. Bilâhare millî h ü k ü m e t i n L o z a n m u a h e d e s i a k d i n d e m u a h e d e n a m e n i n g e r e k reisicumhura a i d resmî m ü h r ü v e g e r e k s e h e y e t i u m u m i y e n i n şekil- lendirilmesi v e yazılış üslûbu h a k k ı n d a eski bilgile- r i m e m ü r a c a a t edildi. B u n u d a yaptık v e senelerle d e v l e t m u a h e d e n a m e l e r i n i v e reisicumhur n a m e l e - rini yazdırdılar.

Beni hariciye m u a h e d e n ü v i s l i ğ m e ısrarla istedi- ler. B e n i m v a z i f e m i n mukabili s i z d e y o k t u r d i y e r e k k a b u l e t m e d i m . Ç ü n k ü ilk m ü r a c a a t i m e verilen c e - v a p şekli b e n i kırmıştı. L â k i n g e r e k D a r p h a n e d e n v e gerek h a r i c i y e d e n istenilen her şeyi y a z d ı m .

Birinci cihan harbi b a ş l a n g ı c ı n d a b i r gün ar- k a d a ş l a r ı m ı z d a n H a t t a t Arif b e y , Ş e y h ü l i s l â m v e e v k a f nazırı H a y r i efendi ile yazı sanati üzerine g ö - rüşürken hislerini o k ş ı y a r a k asrımızın üstat hattatları bir araya getirilerek bir yazı ö ğ r e t i m m e k t e b i yapıl- sa' der. H a y r i e f e n d i b u n u m e m n u n l u k l a karşılar v e a l â k a d a r o l a c a ğ ı m d i y e v a d e d e r . N u r u o s m a n i y e v a k f ı n d a n hattat b a k k a l Arif e f e n d i d e n k a l a n v a - ridatı v e diğer karşılıkları k o y a r a k m u a l l i m l e r i n üc- reti bulunur. Bizlere H a y r i ı m z a s i l e m u v a f f a k i y e t temennilerini bildiren birer m e k t u p g e l d i . H a t t a t Arif m ü d ü r olarak ( M e d r e s e t ü l h a t t a t i n ) v e bizler d e oraya m u a l l i m tayin o l u n d u k .

K u ş a t resmi g ü z e l c e v e zarif oldu. H a c ı K â m i l e f e n d i bir b e s m e l e çekti. E v k a f m ü z e s i erkânı b a ş - ta o l m a k üzere h e r k e s altına i m z a etti. B u l e v h a ha- lindedir v e h â l e n Türk v e İslâm Eserleri M ü e z s i n - dedir. M e d r e s e açıldı. T a l e b e y a z ı l d ı v e işe b a ş l a n - dı.

M e k t e p , m e d r e s e l e r i n ilgasına k a d a r aynı ismi

taşıdı. 1 9 2 3 de medreseler ve isimleri de kalkınca bir sanat mektebi değil bir medrese zannolunarak kapattılar. Biz hocalar parasız olarak işirjıize d e - v a m v e parasız yaşatmağa azmettik. Bir m ü d d e t bu hal sürdü. Nihayet mektebin bir sanat mektebi ol- duğu burada yazı v e tezhip cilt ve ebru öğretildiği ileri sürülerek v e (Hatta.t M e k t e b i ) adı takılarak yeniden bir çalışma devresine girdi. O zaman Ma- arif vekili olarak H a m d u l l a h Suphi ( T a n r ı ö v e r ) , bu işi iyi anlattı. Ona b u hizmetine mukabil altunla bir b e s m e l e hazırlayarak verdik. O bu bana değil ıril- lete lâyıktır, Türkocağına teslim edeceğim, dedi.

Şimdi Ankara H a l k e v i n d e durur.

Yazı inkılâbından sonra Hattat mektebine lü- zum yoktur dendi. Mektep yeniden kapandı. Mü- zeler müdürü rahmetli Halil E d h e m : — Dişinizi sı- karak biraz gayret edin, ben A n k a r a d a bu işle uğ- raşacağım, dedi. Vaziyeti kurtardı v e mektebi mü- zesine bağladı. Sonra bizi Güzel Sanatlar A k a d e - misine devrettiler. 10 seneden fazladır oraya bağlı bir teşekkül halinde çalışıyoruz. Bilâhare progra- mımıza eski yazıyı süs mahiyetinde öğretmek sokul- du.

Ben bu sefer eski usulde yazı dersi v e r m e d i m . Vaktiyle yazı ile olduğu kadar tezhiple de meşgul olduğumdan ve b u n d a bir usûl k o y m a k istediğim- den bu dersin gösterilmesini üzerime aldım. Be- nimle beraber gelen hoca arkadaşlarımız v e gerek kadromuza girmelerini Türk sanatının ileri gitmesi için uygun gördüğüm genç arkadaşlarımızla v e el birliğiyle bu işi yürütmeğe gayret ettik.

Beni arkadaşlarım büyük kıtada v e istifli y a - zan bir eski ressam v e ileri bir tuğrakeş sayarlar.

Fakat Güzel Sanatlar A k a d e m i s i n d e k i talebem beni tezhip hocası olarak tanırlar. Tezhipte kendi zevki- me göre bir usul koydum. Yapılan tenkitlere rağ- men buna devamettim. Lâkin klâsik usulde pek in- c e eserlerim vardır.

Bütün ömrüm müddetince hesabını b i l m e d i - ğim ufak ve büyük kıtada yazı yazdım. Bunların ne- lerden ibaret olduğu imzalarımdan görünecektir.

Sayılarını ben dahi b i l m e m . Camiler için hazırladı- ğım istifli yazıların kalıpları mahfuzumdur.

Şimdi yazmak istediğim halde kudretimin her gün azalması b e n d e yazıya imkân vermiyor.

İşte üstadımın konuşması burada bitti. Kendi- sini ağzından çıktığı gibi öğrendik.

Bir gün gelir Üstad ismail Hakkı Altınbezer için toplantılar olur v e hakkında eserler yazılır. Bunun uzak z a m a n d a olmamasını dilerim. Çünki o bi* gün Mustafa Rakım bir buçuk asırdan beri nasıl i m l i - yorsa öyle yadolunacaktır.

Üstad İsmail Hakkı bu günün değil gelecek neslin iyi anlıyacağı büyük bir simadır.

Rahmetli pek kibar, alicenap, fakirleri iüşü- n'ir, hoş konuşur daima ibret alınacak sözler söyler, kimseye hiddet ve şiddet göstermezdi, iyilik ettik- leri arasında birisinden maruz kaldığı hakareti unu- tamamış, lâkin ona daima hayır dua etmiştir.

ismail Hakkı Bey birinci cihan harbinin başın- da Kâ'be örtüsünün yazılarını yazmış ve örtü Istan- bulda sıra ile işlenmiştir. Bu örtüde ki ayetlerin istifi çok sanatkâranedir.

Aramızda daha çok kalmalı idi. T a m 4 0 sene- lik tanışıklığımızın icabı bu idi. Onu yaşadığımız z a m a n d a görmiye alışmıştık, Lâkin yeri b o ş kaldı.

Evet bize bir çok hatıralar bıraktı. Bildiklerini söy- ledi v e tamamen öğretti. Kıymetli öğrenciler yetiş- tirdi. Lâkin inceliğini, vekarıni, efendiliğini, doğu- şundan beri kaybetmediği vücut v e ruh asâletini al- dı beraber götürdü.

Sanatten anlamıyan bir kaç kişi cananı sıkmadı değil, lâkin o bunlar üzerinde durmaz onları tam yerinde tavsif eder bir söz söyler, geçerdi. Bu büyük a d a m asla kindar» olmadı. Faziletin timsali olarak yaşadı.

Rahmetli son asırda yaşayanlar içinde bahtiyar bir ömür sürdü. 6 0 senelik eşinin v e evlad sezgisi- nin timsali kızlarının ihtimamiyle temiz bir döşekte pek bakımlı v e anfcak sion günlerinde ıztırap çeke- rek lâkin vaktiyle anasından v e babasından aldığı hayır dualarla iyi bir sonuçla aramızdan ayrıldı.

Bahtiyar yaşadı v e bahtiyar öldü. Orta halli bir ha-

yat geçirdi. Son senelerde hayat mücadelesiyle faz-

la yoruldu. Buna rağmen rahat bir ömür sürdü. A -

ramızda yaşayışı gıpta uyandıran bu büyük üstada

haktan rahmetler dileriz.