17
Kas›m 2007 B‹L‹MveTEKN‹K
B ‹ L ‹ M V E T E K N L O J ‹ H A B E R L E R ‹
Genom araflt›rmac›s› Craig Venter, yine manfletlerde. Geçti¤imiz günlerde ortaya ç›kard›¤›n› duyurdu¤u yapay kromozom, hem bilimsel hem etik boyutuyla ortal›¤› daha bir süre kar›flt›racak gibi. Çünkü yapay kromozomu çok yak›nda izlemesi beklenen geliflme, dünyan›n ilk ‘yapay’ canl›s›. Venter taraf›ndan bir araya getirilen ve genetik konusunda önde gelen 20 biliminsan›ndan oluflan bir ekip, laboratuvar ortam›nda ürettikleri kimyasallarla 580.000 baz çiftinden oluflan 381 genlik bir kromozom ürettiler. DNA dizilimini baz ald›klar› canl›, Mycoplasma genitalium adl› bakteri. Yapay canl›y› oluflturacak
süreçte bundan sonraki ad›m, yapay kromozomun yaflayan bir bakteri hücresine nakledilmesi. Bununla, kromozomun hücreyi denetimi alt›na alarak onu yeni bir hücreye (yaflam biçimine) dönüfltürmesi bekleniyor. Bu yeni yaflam biçiminin yaflam›n› sürdürmesi, kendini ço¤altabilmesi ve metabolizmas›n› da, içine verildi¤i hücrenin moleküler mekanizmas› üzerine kurabilmesine ba¤l› olacak. Bu anlamda, tümüyle yapay bir canl› olarak say›lamasa da, DNA’s›n›n yapay olmas› bir ölçüde yeterli. Çünkü, hücreyi denetleyen ve yaflam›n yap›tafl› say›lan unsur DNA.
Ekip, daha önce bir bakteri genomunu bir baflka bakteri hücresine nakletmifl ve hücrenin türünü baflar›yla de¤ifltirmiflti. Venter’in, bu ikinci ad›m›n baflar›s› konusunda da pek kuflkusu yok. Tabii, geliflmenin flimdiden alevlendirdi¤i etik tart›flmalar›n›n nereye varaca¤› belli de¤il. Sözgelimi Kanada’daki bir biyo-etik kuruluflunun baflkan› olan Pat Mooney, Venter’in “üzerine, akl›n›za gelebilecek neredeyse her fleyi infla edebilece¤iniz bir temel yaratt›¤›” görüflünde. “Bu, yeni ilaçlar gibi insan yarar›na gerçekleflecek geliflmelere de, biyo-silahlar gibi büyük tehditlere de zemin haz›rlayabilir.” Ancak Venter, bu tür ad›mlar›n, do¤ru denetlenmeleri kofluluyla olumlu yönde ola¤anüstü bir potansiyel tafl›d›klar›na inan›yor. Fazla karbon dioksiti paspas gibi emip alacak bakterilerle küresel ›s›nmaya çözümler getirilmesi ya da tümüyle flekerden yap›lm›fl yak›tlar üretilebilmesi gibi olumlu geliflmeler de pekala mümkün araflt›rmac›ya göre. “Önemli olan fleyleri, s›rf üzerinde düflünmeyi ve u¤raflmay› gerektirdikleri için ele almaktan korkmuyoruz” diye özetliyor görüfllerini. “Biz, yapmaya çal›flt›¤›m›z, yaflam için yeni bir de¤erler sistemi
oluflturmak.”
The Guardian Online, 6 Ekim 2007
Kromozom Uçlar›n›n
Beklenmedik Hüneri
Kromozom uçlar›ndaki ‘kapaklar’ olarak betimlenen ve tekrarlayan DNA dizilerinden oluflan telomerlere uzun süredir atfedilen görev, üstünde yer ald›klar› ‘önemli’ DNA’y› y›pranmaya karfl› korumak oldu. Görevlerinin bununla kalmad›¤›, yeni bir çal›flmayla ortaya ç›km›fl bulunuyor. Buna göre telomerlerin bir baflka görevi de RNA kodlamak.
Kromozomlar her kopyaland›¤›nda, uçlar›nda bulunan DNA’n›n bir bölümünü kaybederler. Telomerler kendi uzunluklar›ndan fedakarl›k ederek, RNA ve protein kodlanmas›yla ilgili önemli genetik bilginin yok olmas›na karfl› tampon görevi görürler. Bunun anlam›, hücre yaflland›kça telomerlerin k›salmas›. Baz› kanser
hücrelerinin, telomerlerini uzun tutarak ölüme karfl› koyduklar› biliniyor. Bu süreçten sorumlu proteinlereyse, gelecek kanser tedavi uygulamalar›n›n olas› hedefleri gözüyle bak›lmakta. Bilinen herhangi bir gen
içermeyen telomerlerin, olsa olsa gen dizginleyici, yani yak›ndaki DNA’n›n RNA üretmesini engelleyici bir etkileri olabilece¤i düflünülüyor. Yeni
çal›flmadaysa ‹sviçre Deneysel Kanser Araflt›rmalar›
Enstitüsü ve ‹sviçre Federal Teknoloji Enstitüsü
araflt›rmac›lar›, RNA bozulma sürecinde rol oynayan bir protein üzerinde çal›fl›rken, proteinin telomerlerle iliflkili oldu¤unu farketmifl ve bölgede ilgili RNA’y› da bulmufllar. fiimdilik bu RNA’n›n ifllevi bilinmiyor; ancak telomer k›sald›kça RNA düzeylerinin de artmas›na ba¤l› olarak, RNA’n›n telomer uzunlu¤unun düzenlenmesinde rol oynuyor olabilece¤i tahmin ediliyor.
Nature News Online, 4 Ekim 2007
