ANAYASA MAHKEMESİ
İKİNCİ BÖLÜM
KARAR
TURAN GÜNANA BAŞVURUSU (6) (Başvuru Numarası: 2015/9042)
Karar Tarihi: 4/4/2019
İKİNCİ BÖLÜM
KARAR
Başkan y. : Recep KÖMÜRCÜ Üyeler : Celal Mümtaz AKINCI
Muammer TOPAL Rıdvan GÜLEÇ Recai AKYEL
Raportör Yrd. : Gizem Ceren DEMİR KOŞAR Başvurucu : Turan GÜNANA
I. BAŞVURUNUN KONUSU
1. Başvuru, ceza infaz kurumunda infaz ve koruma memurları tarafından kötü muameleye maruz bırakılma iddiaları hakkında etkili soruşturma yürütülmemesi nedeniyle kötü muamele yasağının ihlal edildiği iddiasına ilişkindir.
II. BAŞVURU SÜRECİ
2. Başvuru 18/5/2015 tarihinde yapılmıştır.
3. Başvuru, başvuru formu ve eklerinin idari yönden yapılan ön incelemesinden sonra Komisyona sunulmuştur.
4. Komisyonca başvurunun kabul edilebilirlik incelemesinin Bölüm tarafından yapılmasına karar verilmiştir.
5. Bölüm Başkanı tarafından başvurunun kabul edilebilirlik ve esas incelemesinin birlikte yapılmasına karar verilmiştir.
6. Başvuru belgelerinin bir örneği bilgi için Adalet Bakanlığına (Bakanlık) gönderilmiştir. Bakanlık, görüşünü bildirmiştir.
7. Başvurucu, Bakanlığın görüşüne karşı süresinde beyanda bulunmuştur.
III. OLAY VE OLGULAR
8. Başvuru formu ve eklerinde ifade edildiği şekliyle ilgili olaylar özetle şöyledir:
9. Başvurucu, Kocaeli 2 No.lu F Tipi Kapalı Ceza İnfaz Kurumunda hükümlü olarak bulunmakta iken 8/7/2014 tarihinde infaz ve koruma memurları ile aralarında bir tartışma yaşanmıştır.
10. Başvurucu, infaz ve koruma memurları tarafından darbedildiği, tehdit ve hakarete maruz kaldığı iddiasıyla 9/7/2014 tarihinde şikâyetçi olmuştur.
11. Kandıra Cumhuriyet Başsavcılığınca olaya ilişkin soruşturma başlatılmıştır.
Soruşturma kapsamında taraf beyanları alınmıştır. Ayrıca bu kapsamda kamera kayıtlarının çözümünün yaptırıldığı anlaşılmaktadır.
A. Taraf Beyanları
12. Başvurucunun Kandıra Cumhuriyet Başsavcılığınca alınan beyanı şöyledir:
"...Olay günü ... S. ile birlikte oda değişimini için psiko sosyal bölümüne geçtik.... Psiko sosyal bölüme geçmek üzere odamızdan çıkacağımız esnada her gün yapılan rutin aramadan farklı olarak görevli personel tarafından tacize varan şekilde beni ve S.yi sert bir şekilde aradılar. Daha sonra ana koridora çıktıktan sonra psiko sosyal servise doğru yöneldik. Psiko sosyal servisi telefon ile görüşmekteydi. ... İsmini bilmediğim memurlar bize 'siz durun' şeklinde ifade kullandılar. Biz durmaya başladık. Diğer spordan gelen arkadaşları odalara almak için görevli memurlar ayrıldılar. O sırada psiko-sosyal bölüme bakan memur bize 'siz gidin ben telefondaki görüşmemi bitireyim, ondan sonra sizinle görüşürüm' şeklinde ifadeler kullanınca, biz psiko sosyal servisinin odasına doğru yürümeye başladık. 3 4 adım atmadan bizi götüren memur bir anda 'nereye gidiyorsunuz' şeklinde bağırmaya başladı. O sırada S. psikososyal bölümde görevli memurun gidin dediğini, siz ise kalın diyorsunuz kimi dinleyelim şeklinde ifade kullandı. İsmini bilmediğim görevli memur 'burada her şeyden ben sorumluyum, ben ne dersem o olur merkez benim' şeklinde ifade kullandı. O sırada koridordaki masada oturan farklı bir memur,... bize 'neden memur ile tartışıp cevap veriyorsunuz' şeklinde bağırdı. Bize 'hiç kıpırdamadan hazır olda yerinizde durun' dedi. Aynı şekilde devlet personeliyiz. Türkiye Cumhuriyeti memurlarıyız, biz ne dersek o olur, ona göre hareket edeceksiniz, kalkın dediğimiz zaman kalkacaksınız, durun dediğimiz zaman duracaksınız, oturun dediğimiz zaman oturacaksınız' dedi. Biz de bunun üzerine burada küçük bir sorun var bunu büyütmenize gerek yok, neden bağırıyorsunuz şeklinde sorduk. S. arkadaş da o sırada memurlara 'PKK lı olduğumuz için mi böyle bağırıyorsunuz' dedi. O sırada orada bulunan 3 4 memur üzerimize gelmeye başladı.
Psikolog memurlara 'onlara ben yürüyün dedim, sorun çıkarmaya gerek yok' dedi. Bunun üzerine memurlar hamile olan psikologa sen neden karışıyorsun, burada görevli olan biziz, şeklinde sözler etti. Bunun üzerine B Bloktan bizim bulunduğumuz C Bloka doğru müdahale takımı benim çete olarak isimlendirdiğim görevli memurlar geldiler. A Bloktan gelen personel ortada hiçbir sebep yokken ve hiçbir şeyden haberi yokken, masada olan personellerle birlikte bize saldırmaya başladılar. Biz kendimizi ifade etmeye çalışsak da kolumu geriye çevirmek ve boynumdan tutmak suretiyle, yumrukla sırtıma vurdular. S.'nin da kolunu geriye doğru çevirdiler. Daha sonra psikososyal serviste çalışan hamile olduğunu düşündüğüm bayan gelen memurları sakinleştirmeye çalıştı. Aynı bayan bu saatten sonra görüşmeye gerek yok siz odalarına götürün, dedi. O sırada zorla kolumuzdan çekiştirmek suretiyle yerlerde sürükleyerek beni ve S.yi odalarımıza götürdüler. Bu esnada 'heralde burada rahatsınız, biz burayı cehenneme çevirmeyi biliriz, bundan sonra gününüzü görürsünüz, gösteririz.' şeklinde tehdit ifadesi kullandılar..."
13. Hükümlü S.Ö.nün müşteki şüpheli sıfatıyla Kandıra Cumhuriyet Başsavcılığınca alınan ifadesi şöyledir:
"...08/07/2014 tarihinde hükümlü olarak kalmakta olduğum Kocaeli 2 No'lu F Tipi Cezaevinde isimlerini bilmediğim cezaevi personeli kolumu arkaya çevirmek suretiyle arkamda tuttu. 08/07/2014 tarihinde oda değişikliğini görüşmek amacıyla psikologa gitmek istedik. Turan isimli arkadaşım da yanımdaydı. ...Psikolog telefon ile görüşmekteydi.
Psikolog şuan müsait değilim siz gidin dedi. Siz gidin ben sizin arkanızdan gelip sizle görüşürüm dedi. Biz tekrar piskolog odasına gideceğimiz esnada ismini bilmediğim Ceza infaz kurum personeli tehditkar bir şekilde siz nereye gidiyorsunuz diye Turan ve bana sordu. Ben de infaz koruma personeline biriniz gidin diyorsunuz diğeriniz kalın diyorsunuz şimdi biz hanginizi dinleyelim diye sordum. Cezaevi personeli kontrol merkezi bendedir. Ben gidin dersem gideceksiniz kalın dersem kalacaksınız şeklinde sert bir şekilde bize ifadede bulundu. Biz de kendilerine kullandıkları dilin doğru olmadıklarını ifade ettik. Uygun dille bize belli şeyleri söylemeleri gerektiğini ifade ettim. Tanımadığım bir personel masa başından bize biz Türkiye Cumhuriyeti memurlarıyız biz ne dersek onu yapacaksınız diyerek üzerimize geldiler. ... Turan Günana'nın boğazını sıktılar. Hastaneye de götürmediler..."
14. İnfaz ve Koruma Memuru S.D.nin müşteki şüpheli sıfatıyla Kandıra Cumhuriyet Başsavcılığınca alınan ifadesi şöyledir:
".. Olay günü ben C Blokta bulunan ismini hatırlayamadığım farklı bir hükümlüyü almaya gittim. Gittiğimde sonradan gördüğümde tanıdığım Turan Günana ve S. Ö. isimli hükümlülerin bağırış sesleri geliyordu. Ancak yanlarına gitmediğim sürece sesler anlaşılır şekilde değildi. Bir arbedenin yaşandığını düşünerek olay mahaline gittim. ... infaz ve koruma memurlarından S.S.D. ve E.A. olay mahalindeydi. Turan'ın hangisini kastederek söylediğini bilmiyorum ama 'sen bana dur diyemezsin, sen kim oluyorsun da bana dur diyiyorsun' şeklinde sözleri oldu. O sırada görevli arkadaşlardan biri ancak şuan hatırlayamadığım bir arkadaş 'ben devletin memuru olarak size dur diyiyorum' şeklinde sözler etti. Ancak her iki hükümlü de bu ikaza uymayarak psikolog hanımın odasına doğru yürümeye devam ettiler.
Olayda kurum içi faaaliyet alımı yapıldığı için güvenlik amaçlı kendilerine beklemeleri söylenmiş şahıslar bunun üzerine 'biz ne zaman durup ne zaman yürüyeceğimizi size sormayız, siz devletseniz biz de PKK'lıyız. Siz kimsiniz bize emir veremezsiniz, Sizin kralınız kimse ona da bunu yaparız' şeklinde söylemler atmaya başlayınca ben olaya müdahil oldum. Ayrıca Turan Günana eliyle işaret ederek, biz görevli personele karşı da 'sizinle görüşeceğiz, bu burada bitmeyecek, bunun hesabını vereceksiniz, bir gün göreceksiniz siz, buraları size zindan edeceğiz' şeklinde tehdit içerikli sözlerde bulundu. S. Ö.'de elini kaldırarak 'size soracağız' şeklinde sözler edince olayın niçin başladığını bilmediğim için ve sonrasında güvenlik konusunda bir problem yaşanmasın diye tamamen kendi görev ve yetki sınırlarımı aşmayarak ben S. Ö.'nün ellerini arkada kavuşturarak müdahale ettim. Ancak kelepçe falan takmadım. Ellerimle ellerini arkasında sabitledim. Ben sadece S. Ö.'ye müdahale ettim. Turan Günana'ya kim müdahale etti bilmiyorum. Hükümlüler söz konusu eylemleri nedeniyle psikolog görüşüne çıkarılmayıp odasına götürüldüler..."
15. İnfaz ve Koruma Memuru S.S.D.nin müşteki şüpheli sıfatıyla Kandıra Cumhuriyet Başsavcılığınca alınan ifadesi şöyledir:
"...Olay günü saat 10:30 sıralarında Turan Günana ve S. Ö. dilekçe yazarak psikolog görüşü talebinde bulunmuşlar. Söz konusu hükümlülere psikolog ile görüştürmek için refekat ettim Ancak kurum içi faaaliyet alımı yapıldığı için güvenlik amaçlı kendilerine beklemelerini söyledim. Şahıslar bunun üzerine 'biz ne zaman durup ne zaman yürüyeceğimizi size sormayız, siz devletseniz biz de PKK'lıyız. Siz kimsiniz bize emir veremezsiniz, Sizin kralınız kimse ona da bunu yaparız' şeklinde söylemler atmaya başlayınca ben de 'Türkiye Cumhuriyetinin memuruyum burada bana verilen görevleri
yapıyorum' şeklinde sözler ettim. Daha sonra aynı şahıslar yüksek sesle 'Pkklıyız, duyun sesimizi' şeklinde cümleler kurmaya devam etmeleri üzerine ani müdahale ekibi olaya müdahil oldu. Çünkü Turan ve S. bu sözleriyle diğer PKKlıları da galeyana getirmeyi başarmışlardı. Sonrasında hepimize yönelik "sizinle görüşeceğiz, bu burada bitmeyecek, bunun hesabını vereceksiniz' şeklinde tehdit içerikli sözlerde bulundular. Söz konusu hükümlüler tedbir amaçlı tarafımızca gerçekleştirdikleri eylemden dolayı psikolog görüşü yapılmadan odalarına tekrar götürüldü..."
16. İnfaz ve Koruma Memuru F.A.nın müşteki şüpheli sıfatıyla Kandıra Cumhuriyet Başsavcılığınca alınan ifadesi şöyledir:
"...Olay günü saat 10:30 sıralarında Turan Günana ve S. Ö. dilekçe yazarak psikolog görüşü talebinde bulunmuşlar. Söz konusu hükümlüleri psikolog görüşüne çıkarmak için S.S.D. ile E. A. hükümlüleri odalarından çıkardılar. Daha sonra S.S.D. tek başına hükümlülere psikolog ile görüştürmek için refekat etti. Ancak kurum içi faaaliyet alımı yapıldığı için güvenlik amaçlı kendilerine beklemeleri söylemiş şahıslar bunun üzerine 'biz ne zaman durup ne zaman yürüyeceğimizi size sormayız, siz devletseniz biz de PKK'lıyız. Siz kimsiniz bize emir veremezsiniz, Sizin kralınız kimse ona da bunu yaparız' şeklinde söylemler atmaya başlayınca ben olaya müdahil oldum. Daha sonra aynı şahıslar yüksek sesle 'Pkklıyız, duyun sesimizi' şeklinde cümleler kurmaya devam etmeleri üzerine biz güvenlik ekibi olarak S.D., H.A. ve ben müdahil olduk..."
17. İnfaz ve Koruma Memuru B.İ.nin müşteki şüpheli sıfatıyla Kandıra Cumhuriyet Başsavcılığınca alınan ifadesi şöyledir:
"...Olay günü saat 10:30 sıralarında Turan Günana ve S.Ö. dilekçe yazarak psikolog görüşü talebinde bulunmuşlar. Söz konusu hükümlüleri psikolog görüşüne çıkarmak için SS.D. ile E.A. hükümlüleri odalarından çıkardılar. Daha sonra S.S.D. tek başına hükümlülere psikolog ile görüştürmek için refekat etti. Ancak kurum içi faaaliyet alımı yapıldığı için güvenlik amaçlı kendilerine beklemeleri söylemiş şahıslar bunun üzerine 'biz ne zaman durup ne zaman yürüyeceğimizi size sormayız, siz devletseniz biz de PKK'lıyız. Siz kimsiniz bize emir veremezsiniz, Sizin kralınız kimse ona da bunu yaparız' şeklinde söylemler atmaya başlayınca ben olaya müdahil oldum... Olayın nasıl gerçekleştiği kamera kayıtlarında mevcuttur, söz konusu hükümlülere karşı herhangi bir keyfi tutum söz konusu değildir."
18. İnfaz ve Koruma Memuru H.A ile E.A. da müşteki şüpheli sıfatıyla Kandıra Cumhuriyet Başsavcılığınca alınan ifadelerinde, hükümlülerin "Biz ne zaman durup ne zaman yürüyeceğimizi size sormayız, siz devletseniz biz de PKK'lıyız. Siz kimsiniz bize emir veremezsiniz, Sizin kralınız kimse ona da bunu yaparız." şeklinde söylemlerde bulunmaları üzerine olaya müdahil olduklarını, keyfî bir tutumda bulunmadıklarını beyan etmişlerdir.
19. Olay günü Ceza Ve İnfaz Kurumunda psikolog olarak görev yapan Ö.A.nın Kocaeli 8. Asliye Ceza Mahkemesince 2/10/2015 tarihli talimat duruşmasında tanık sıfatıyla alınan beyanı şöyledir:
"Olay iddianamede anlatıldığı şekilde meydana gelmiştir. Turan GÜNANA benimle görüşmeye gelmişti. O sırada diğer müştekilerin yönlendirmesi sırasında sanık Turan siz kimsiniz bizi yönlendiremezsiniz şeklinde konuştu, müşteki Ercan da buna karşılık, biz devletiz şeklinde karşılık verdi. Sanıklar, müştekilere yönelik 'siz devletseniz, biz pkkyız, kralınız gelse ona da bunu yaparız, sizinle görüşeceğiz, burada bitmeyecek, bunun hesabını soracağız' şeklinde tehditlerde bulundular. Daha sonra müdahale ekibi gelerek olayı yatıştırdı. Olay hakkında bilgi ve görgüm bundan ibarettir."
B. Ek Kovuşturmaya Yer Olmadığına Dair Karar
20. Kandıra Cumhuriyet Başsavcılığınca 20/3/2015 tarihinde başvurucunun şikâyetleri hakkında ek kovuşturmaya yer olmadığına dair karar verilmiştir. Kararın gerekçesi şöyledir:
"...olay günü müştekilerin psikolog görüşüne götürüldükleri sırada şüpheli infaz ve koruma memurları ile aralarında bir tartışmanın vuku bulduğu, müştekilerin şüphelilerin bu tartışma sırasında kendilerine saldırarak darp ettikleri ve 'size burayı cehenneme çevireceğiz' şeklinde tehdit içerikli sözler ettiklerini iddia ettiği,
Yürütülen soruşturma kapsamında, dosyada mevcut kamera kayıtları ve tanık anlatımları içeriğinden de anlaşılacağı üzere, şüphelilerin ilgili mevzuat çerçevesinde kendilerine verilen zor kullanma yetkilerini kullandıkları, incelenen kamera görüntülerinde şüpheliler hakkında suç oluşturacak, cezai yaptırımı gerektirecek bir hususun tespit edilemediği ve şüphelilerin orantısız güç kullandıklarını gösteren bir delile rastlanılmadığı, keza tanık anlatımlarından şüphelilerin üzerlerine atılı suçu işledikleri hususunda bir bilgiye erişilemediği anlaşıldığından, haklarında kamu adına kovuşturmaya yer olmadığına dair kararının verilmesi gerekmiştir."
21. Ek kovuşturmaya yer olmadığına dair karara karşı başvurucu tarafından yapılan itiraz 21/4/2015 tarihinde Kocaeli 1. Sulh Ceza Hâkimliğince reddedilmiştir. Kararın gerekçesi şöyledir:
"...C. Savcısı tarafından yürütülen soruşturma evresi sonunda; dosyada mevcut kamera kayıtları ve tanık anlatımları içeriğinden de anlaşılacağı üzere, şüphelilerin ilgili mevzuat çerçevesinde kendilerine verilen zor kullanma yetkilerini kullandıkları, incelenen kamera görüntülerinde şüpheliler hakkında suç oluşturacak, cezai yaptırımı gerektirecek bir hususun tespit edilemediği ve şüphelilerin orantısız güç kullandıklarını gösteren bir delile rastlanılmadığı, keza tanık anlatımlarından şüphelilerin üzerlerine atılı suçu işledikleri hususunda bir bilgiye erişilemediği gerekçesiyle kamu adına kovuşturmaya yer olmadığına dair karar verildiği görülmüştür.
Yürütülen aynı soruşturma kapsamında, taraflar arasında aynı gün yaşanan tartışmada Turan Günana ile S. Ö.ün infaz ve koruma memurlarına yönelik olarak 'Siz kimsiniz bize emir veremezsiniz, siz devletseniz biz PKK'lıyız sizin kralınız gelse ona da bunu yaparız. sizinle görüşeceğiz, bu burada bitmeyecek, bunun hesabını vereceksiniz' şeklinde tehdit içerikli sözler sarf ettiklerinin, bu nedenle cezaevi hükümlülerinin psikolog görüşünün yaptırılmayarak odalarına alındıkları ve infaz koruma görevlilerinin yaşanan olay nedeniyle şüpheliler hakkında şikayetçi olmaları üzerine basit tehdit suçundan cezalandırılmalarına karar verilmesi için haklarında Kandıra Asliye Ceza Mahkemesine kamu davasının açıldığı anlaşılmıştır.
Dosyanın tetkikinde, olay yerini gösterir ve adli emanetin 2014/289 sırasına kayıtlı kamera kayıtlarının bilirkişi marifetiyle incelenmesinin ardından tanzim edilen rapora istinaden, hükümlü/tutuklulardan birinin agresif tutumlar sergilediği, diğer hükümlü/tutuklunun da olaya müdahil olduğu; bu nedenle cezaevi görevlilerince kontrol altına alınmaya çalışıldığı, şahısların sakinleşmeleri ile de odalarına alındıklarının tespit edildiği, güvenlik kamerası görüntüleri içeriği, bu içeriğin teyidi mahiyetindeki sosyal hizmet uzmanı tanık Ö. A.’nın beyanları karşısında C. Savcısının kovuşturmama kararında yazılı bulunan gerekçelerine göre itiraz dilekçesinde ileri sürülen hususları yerinde görülmediğinden itirazın reddine ... karar verilmesi gerekmiştir."
22. İtirazın reddi kararı başvurucuya 30/4/2015 tarihinde tebliğ edilmiş, başvurucu anılan karara karşı 18/5/2015 tarihinde bireysel başvuruda bulunmuştur.
C. Başvurucu Aleyhine Yürütülen Adli Süreç
23. 25/3/2015 tarihinde başvurucunun diğer hükümlü S.Ö. ile psikolog görüşüne götürüldüğü sırada vuku bulan tartışma sırasında infaz ve koruma memurlarına hitaben "Siz kimsiniz bize emir veremezsiniz, siz devletseniz biz PKK'lıyız sizin kralınız gelse ona da bunu yaparız." şeklinde tehdit içerikli sözler söylediği ve agresif tutumlarına devam ederek yine infaz ve koruma memurlarına yönelik olarak "Sizinle görüşeceğiz, bu burada bitmeyecek, bunun hesabını vereceksiniz." şeklinde tehdit içerikli sözler sarf ettiğinin anlaşıldığı gerekçesiyle hakkında basit tehdit suçundan cezalandırılması istemiyle dava açılmıştır.
24. Kandıra Asliye Ceza Mahkemesinin 8/3/2016 tarihli kararıyla, şikâyetten vazgeçme nedeniyle davanın düşürülmesine karar verilmiştir. Anılan karar temyiz edilmeksizin kesinleşmiştir.
IV. İLGİLİ HUKUK
25. 26/9/2004 tarihli ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu'nun "Kasten yaralama"
kenar başlıklı 86. maddesinin ilgili kısımları şöyledir:
"(1) Kasten başkasının vücuduna acı veren veya sağlığının ya da algılama yeteneğinin bozulmasına neden olan kişi, bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.
(2) (Ek fıkra: 31/03/2005 - 5328 S.K./4.mad) Kasten yaralama fiilinin kişi üzerindeki etkisinin basit bir tıbbi müdahaleyle giderilebilecek ölçüde hafif olması halinde, mağdurun şikayeti üzerine, dört aydan bir yıla kadar hapis veya adli para cezasına hükmolunur.
(3) Kasten yaralama suçunun;
...
d) Kamu görevlisinin sahip bulunduğu nüfuz kötüye kullanılmak suretiyle, ...
İşlenmesi hâlinde, şikayet aranmaksızın, verilecek ceza yarı oranında artırılır."
26. 5237 sayılı Kanun'un "Zor kullanma yetkisine ilişkin sınırın aşılması" kenar başlıklı 256. maddesi şöyledir:
"Zor kullanma yetkisine sahip kamu görevlisinin, görevini yaptığı sırada, kişilere karşı görevinin gerektirdiği ölçünün dışında kuvvet kullanması hâlinde, kasten yaralama suçuna ilişkin hükümler uygulanır."
27. 4/12/2004 tarihli ve 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu'nun "Bir suçun işlendiğini öğrenen Cumhuriyet savcısının görevi" kenar başlıklı 160. maddesinin (1) numaralı fıkrası şöyledir:
"(1) Cumhuriyet savcısı, ihbar veya başka bir suretle bir suçun işlendiği izlenimini veren bir hâli öğrenir öğrenmez kamu davasını açmaya yer olup olmadığına karar vermek üzere hemen işin gerçeğini araştırmaya başlar."
28. 13/12/2004 tarihli ve 5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun'un "Kurumların iç güvenliği" kenar başlıklı 33. maddesinin (1) numaralı fıkrası şöyledir:
"(1) Kurumların iç güvenliği, Adalet Bakanlığına bağlı infaz ve koruma görev-lileri tarafından sağlanır..."
29. 4/6/2006 tarihli ve 26131 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Ceza İnfaz Kurumlarının Yönetimi ile Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Tüzük'ün (İnfaz Tüzüğü) 22. maddesinin (8) numaralı fıkrası şöyledir:
"(8) İnfaz ve koruma başmemuru ile infaz ve koruma memuru, kurumun güvenliğini bozan firara teşebbüs, isyan, rehin alma, saldırı, yasaya veya düzenlemelere dayalı bir emre karşı aktif veya pasif fiziki direnme gibi olaylar ile 5237 sayılı Kanunun 25 inci maddesindeki meşru savunma ve zorunluluk hâli ortaya çıktığında kurum en üst amirinin izni ile zor kullanabilir. Acil hâllerde tehlikenin ortadan kaldırılması amacıyla izin alınmaksızın da zor kullanılabilir. Durumu derhâl en üst amire iletir. Zor kullanan personel gerekenden fazla kuvvet kullanamaz."
V. İNCELEME VE GEREKÇE
30. Mahkemenin 4/4/2019 tarihinde yapmış olduğu toplantıda başvuru incelenip gereği düşünüldü:
A. Adli Yardım Talebi Yönünden
31. Anayasa Mahkemesinin Mehmet Şerif Ay (B. No: 2012/1181, 17/9/2013) kararında belirtilen ilkeler dikkate alınarak, geçimini önemli ölçüde zor duruma düşürmeksizin yargılama giderlerini ödeme gücünden yoksun olduğu anlaşılan başvurucunun açıkça dayanaktan yoksun olmayan adli yardım talebinin kabulüne karar verilmesi gerekir.
B. Kötü Muamele Yasağının İhlal Edildiğine İlişkin İddia 1. Başvurucunun İddiaları ve Bakanlık Görüşü
32. Başvurucu; infaz ve koruma memurları tarafından darbedildiğini, tehdit ve hakarete maruz kaldığını, şikâyeti hakkında etkili bir ceza soruşturması yürütülmediğini ve talep etmesine karşın yaralanmalarının tespiti için muayene olma talebinin yerine getirilmediğini, darp şikâyetine ilişkin olarak adli muayene raporu aldırılmadığını belirterek kötü muamele yasağı ile adil yargılanma hakkının ihlal edildiğini ileri sürmüştür.
33. Bakanlık görüşünde; başvurucunun eylemleri nedeniyle infaz ve koruma memurları tarafından tutanak tutulduğu ve başvurucu hakkında disiplin soruşturması açıldığı, başvurucudan yazılı ya da sözlü savunma istendiği ancak başvurucunun savunma vermediği, başvurucuya 17/7/2014 tarihinde yedi gün süre ile hücreye koyma disiplin cezası verildiği, başvurucunun disiplin cezası verilmesi kararına karşı yaptığı itirazın da reddedildiği, yürütülen adli süreçte ise Savcılık tarafından kamera kaydı görüntülerinin bilirkişi marifetiyle
incelendiği, infaz ve koruma memurlarının ilgili mevzuat uyarınca kendilerine verilen zor kullanma yetkilerini kullandığı, orantısız güç kullandıklarına ilişkin bir delil tespit edilemediği gerekçesiyle kovuşturmaya yer olmadığına dair karar verildiği belirtilmiştir.
34. Başvurucu; Bakanlık görüşüne karşı beyanında, olaya karışan tüm personelin beyanlarının alınmadığı gibi beyanları alınan bir kısım personelin olay yerinde bulunmadığını, disiplin cezası haksız şekilde verilmiş olup buna ilişkin olarak Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine başvurusu bulunduğunu, soruşturma aşamasında gösterdiği tanıkların dinlenmediğini ve Bakanlık görüşünün taraflı olduğunu belirtmiştir.
2. Değerlendirme
35. Anayasa’nın 17. maddesinin birinci ve üçüncü fıkraları şöyledir:
"Herkes, … maddi ve manevi varlığını koruma ve geliştirme hakkına sahiptir.
...
Kimseye işkence ve eziyet yapılamaz; kimse insan haysiyetiyle bağdaşmayan bir cezaya veya muameleye tabi tutulamaz.”
36. Anayasa’nın 5. maddesi şöyledir:
“Devletin temel amaç ve görevleri, … Cumhuriyeti ve demokrasiyi korumak, kişilerin ve toplumun refah, huzur ve mutluluğunu sağlamak; kişinin temel hak ve hürriyetlerini, sosyal hukuk devleti ve adalet ilkeleriyle bağdaşmayacak surette sınırlayan siyasal, ekonomik ve sosyal engelleri kaldırmaya, insanın maddî ve manevî varlığının gelişmesi için gerekli şartları hazırlamaya çalışmaktır.”
37. Anayasa Mahkemesi, olayların başvurucu tarafından yapılan hukuki nitelendirmesi ile bağlı olmayıp olay ve olguların hukuki tavsifini kendisi takdir eder (Tahir Canan, B. No: 2012/969, 18/9/2013, § 16). Başvurucunun iddialarının kötü muamele yasağı kapsamında incelenmesi gerektiği değerlendirilmiştir.
a. Kabul Edilebilirlik Yönünden
38. Açıkça dayanaktan yoksun olmadığı ve kabul edilemezliğine karar verilmesini gerektirecek başka bir neden de bulunmadığı anlaşılan kötü muamele yasağının ihlal edildiğine ilişkin iddianın kabul edilebilir olduğuna karar verilmesi gerekir.
b. Esas Yönünden i. Genel İlkeler
39. Herkesin maddi ve manevi varlığını koruma ve geliştirme hakkı Anayasa’nın 17. maddesinde güvence altına alınmıştır. Anılan maddenin birinci fıkrasında insan onurunun korunması amaçlanmıştır. Üçüncü fıkrasında da kimseye işkence ve eziyet yapılamayacağı, kimsenin insan haysiyetiyle bağdaşmayan ceza veya muameleye tabi tutulamayacağı hüküm altına alınmıştır.
40. Devletin bireyin maddi ve manevi varlığını koruma ve geliştirme hakkına saygı gösterme yükümlülüğü, öncelikle kamu otoritelerinin bu hakka müdahale etmemelerini yani anılan maddenin üçüncü fıkrasında belirtilen şekillerde kişilerin fiziksel ve ruhsal zarar görmelerine neden olmamalarını gerektirir. Bu, devletin bireyin vücut ve ruh bütünlüğüne saygı gösterme yükümlülüğünden kaynaklanan negatif ödevidir (Cezmi Demir ve diğerleri, B. No: 2013/293, 17/7/2014, § 81).
41. Devletin negatif yükümlülüğünün yanı sıra etkili ceza soruşturması yürütülmesine ilişkin pozitif bir yükümlülüğü de bulunmaktadır. Bu usul yükümlülüğü çerçevesinde devlet, doğal olmayan her türlü fiziksel ve ruhsal saldırı olayının sorumlularının belirlenmesini ve gerekiyorsa cezalandırılmasını sağlayabilecek etkili resmî bir soruşturma yürütmek durumundadır. Bu tarz bir soruşturmanın temel amacı, söz konusu saldırıları önleyen hukukun etkin bir şekilde uygulanmasını güvenceye almak ve kamu görevlilerinin ya da kurumlarının karıştığı olaylarda bunların sorumlulukları altında meydana gelen olaylar için hesap vermelerini sağlamaktır (Cezmi Demir ve diğerleri, § 110).
42. Buna göre bireyin bir devlet görevlisi tarafından hukuka aykırı olarak ve Anayasa’nın 17. maddesini ihlal eder biçimde bir muameleye tabi tutulduğuna ilişkin savunulabilir bir iddiasının bulunması hâlinde Anayasa’nın 17. maddesi -"Devletin temel amaç ve görevleri" kenar başlıklı 5. maddedeki genel yükümlülükle birlikte yorumlandığında- etkili bir resmî soruşturmanın yapılmasını gerektirmektedir. Bu soruşturma, sorumluların belirlenmesini ve cezalandırılmasını sağlamaya elverişli olmalıdır.
Bu mümkün olmazsa anılan madde, sahip olduğu öneme rağmen pratikte etkisiz hâle gelecek ve bazı durumlarda devlet görevlilerinin fiilî dokunulmazlıktan yararlanarak kontrolleri altında bulunan kişilerin haklarını istismar etmeleri mümkün olacaktır (Tahir Canan, § 25).
43. Yürütülen ceza soruşturmalarının amacı, kişinin maddi ve manevi varlığını koruyan mevzuat hükümlerinin etkili bir şekilde uygulanmasını ve sorumluların ölüm ya da yaralama olayına ilişkin hesap vermelerini sağlamaktır. Bu bir sonuç yükümlülüğü değil, uygun araçların kullanılması yükümlülüğüdür (Serpil Kerimoğlu ve diğerleri, B. No:
2012/752, 17/9/2013, § 56).
44. Yürütülecek ceza soruşturmaları, sorumluların tespitine ve cezalandırılmalarına imkân verecek şekilde etkili ve yeterli olmalıdır. Soruşturmanın etkili ve yeterli olduğundan söz edilebilmesi için soruşturma makamlarının resen harekete geçerek olayı aydınlatabilecek ve sorumluların tespitine yarayabilecek bütün delilleri toplamaları gerekir. Dolayısıyla kötü muamele iddialarının gerektirdiği soruşturma, bağımsız, hızlı ve derinlikli bir şekilde yürütülmelidir. Diğer bir ifadeyle yetkililer, olay ve olguları ciddiyetle öğrenmeye çalışmalı;
soruşturmayı sonlandırmak ya da kararlarını temellendirmek için çabuk ve temelden yoksun sonuçlara dayanmamalıdırlar. Bu kapsamda yetkililer diğer deliller yanında görgü tanıklarının ifadeleri ile kriminalistik bilirkişi incelemeleri dâhil söz konusu olayla ilgili kanıtları toplamak için alabilecekleri bütün makul tedbirleri almalıdırlar (Cezmi Demir ve diğerleri, § 114).
45. Soruşturmanın etkililiğini sağlayan en alt seviyedeki inceleme, başvuruya konu soruşturmanın kendine özgü koşullarına göre değişir. Bu koşullar, ilgili bütün olay ve olgular temelinde ve soruşturmanın pratik gerçekleri dikkate alınarak değerlendirilir. Bu nedenle soruşturmanın etkililiği bakımından her olayda geçerli olmak üzere bir asgari soruşturma işlemler listesi veya benzeri bir asgari ölçüt belirlemek mümkün değildir. Bununla birlikte soruşturma sonucunda alınan kararın soruşturmada elde edilen tüm bulguların kapsamlı,
nesnel ve tarafsız bir analizine dayalı olması gerekir (Fahriye Erkek ve diğerleri, B. No:
2013/4668, 16/9/2015, § 68,69).
46. Anayasa’nın 17. maddesinin amacı, kişinin maddi ve manevi varlığına ilişkin bir ölüm ya da yaralama olayında mevzuat hükümlerinin etkili bir şekilde uygulanmasını ve sorumluların tespit edilerek hesap vermelerini sağlamaktır. Bu, bir sonuç yükümlülüğü olmayıp uygun araçların kullanılması yükümlülüğüdür. Dolayısıyla bu kapsamda açılmış olan tüm davaların mahkûmiyetle ya da belirli bir ceza kararıyla sonuçlanması zorunluluğu bulunmamaktadır (Cezmi Demir ve diğerleri, § 127). Ancak usul yükümünün bir unsuru olarak, tespit edilen sorumlulara fiilleriyle orantılı cezalar verilmeli ve mağdur açısından uygun giderim sağlanmalıdır.
47. Devletin kontrolü altında bulunan kişilere yönelik tıbbi muayenelerin sağlanması, kötü muameleye karşı önemli tedbirlerden birini oluştururken bu muayenelerin usulüne uygun olarak yapılması, raporların usulüne uygun düzenlenerek gerekli mercilere sunulması, kötü muamele iddialarının soruşturulması ve sorumluların tespiti ile cezalandırılmalarının sağlanması yönünden vazgeçilmez bir öneme sahiptir (Feride Kaya, B.
No: 2013/2365, 20/1/2016, § 66).
ii. İlkelerin Olaya Uygulanması
48. Başvuruya konu olayda, başvurucunun hükümlü olarak bulunmakta olduğu Ceza İnfaz Kurumunda başvurucuyla infaz ve koruma memurları arasında bir tartışma yaşandığı sabittir. Başvurucu, yaşanan tartışma sırasında infaz ve koruma memurlarının kendisine şiddet uyguladığını iddia etmektedir.
49. Yürütülen soruşturmada, kamera kaydı görüntülerinden yola çıkılarak infaz ve koruma memurlarının fiillerinin zor kullanma yetkisi çerçevesinde kaldığı gerekçesiyle kovuşturmaya yer olmadığına dair karar verildiği anlaşılmaktadır.
50. Başvurucu, darbedildiğine ilişkin olarak şikâyetçi olmasına ve sağlık raporu aldırılmasını talep etmesine karşın sağlık raporu aldırılmamış olmasından şikâyetçidir.
51. Yapılan incelemede ne Ceza İnfaz Kurumu idaresince ne de başvurucunun şikâyetleri hakkında yürütülen soruşturma kapsamında sağlık raporu aldırılmadığı anlaşılmıştır.
52. Dosyadaki kamera kayıtlarının incelenmesinde ise olayın başlangıcından sonuna kadar tamamını bütünüyle ortaya koyan ve tüm mekanları gösteren görüntülere rastlanmamıştır. İtirazın reddi kararında sözü edilen kamera tespit tutanağına ise Anayasa Mahkemesince erişilememiştir. Yapılan incelemede başvurucunun iddialarının savunulabilir olmadığı sonucuna ulaşılamamaktadır.
53. Adli muayene raporlarının temini hem kötü muameleye karşı bireylerin korunması yönünde önemli tedbirlerden birini oluşturmaya hem de adli makamların somut olay değerlendirmesi yapılabilmesine imkân tanımaktadır.
54. Özellikle ceza infaz kurumu gibi bireyin uzun süreli olarak devletin kontrolü altında kaldığı, kendi imkânlarıyla bir sağlık kurumuna başvurma olanağı olmadığı durumlarda adli muayene raporlarının zamanında ve usulüne uygun olarak temin edilmesi kötü muamele yasağı kapsamında yapılacak incelemeler için ihmal edilemez bir önem taşımaktadır.
55. Somut olayda her ne kadar soruşturma makamları tarafından zor kullanma yetkisi sınırları içinde bir müdahale olduğu ve zor kullanma yetkisinin aşılmadığı sonucuna ulaşılmış ise de başvurucunun yaralanıp yaralanmadığı, yaralanmış ise mahiyetinin ne olduğu hususları gerek ceza infaz kurumu idaresi gerek soruşturma makamları tarafından adli muayene raporu aldırılmamış olması nedeniyle tespit edilememiştir.
56. Başvurucunun iddialarının açıkça savunulabilir olmadığı sonucuna ulaşılamayan somut olayda, başvurucunun yaralanıp yaralanmadığı hususunda adli muayene raporu temin edilmemiş olmasının tek başına kötü muamele yasağı kapsamında etkili soruşturma yapma usul yükümlülüğünü ihlal ettiği sonucuna ulaşılmıştır.
57. Başvurucunun yaralanıp yaralanmadığı, yaralanmış ise bunun mahiyetine ilişkin bilgi bulunmadığından negatif yükümlülük yönünden bir değerlendirme yapılabilmesi mümkün görülmemiştir.
58. Açıklanan gerekçelerle Anayasa’nın 17. maddesinin üçüncü fıkrasında güvence altına alınan kötü muamele yasağının usule ilişkin boyutunun ihlal edildiğine karar verilmesi gerekir.
C. 6216 Sayılı Kanun'un 50. Maddesi Yönünden
59. 30/3/2011 tarihli ve 6216 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun’un 50. maddesinin (1) ve (2) numaralı fıkraları şöyledir:
“(1) Esas inceleme sonunda, başvurucunun hakkının ihlal edildiğine ya da edilmediğine karar verilir. İhlal kararı verilmesi hâlinde ihlalin ve sonuçlarının ortadan kaldırılması için yapılması gerekenlere hükmedilir…
(2) Tespit edilen ihlal bir mahkeme kararından kaynaklanmışsa, ihlali ve sonuçlarını ortadan kaldırmak için yeniden yargılama yapmak üzere dosya ilgili mahkemeye gönderilir.
Yeniden yargılama yapılmasında hukuki yarar bulunmayan hâllerde başvurucu lehine tazminata hükmedilebilir veya genel mahkemelerde dava açılması yolu gösterilebilir.
Yeniden yargılama yapmakla yükümlü mahkeme, Anayasa Mahkemesinin ihlal kararında açıkladığı ihlali ve sonuçlarını ortadan kaldıracak şekilde mümkünse dosya üzerinden karar verir.”
60. Başvurucu, ihlalin tespiti ile 32.000 TL manevi tazminat talebinde bulunmuştur.
61. Başvuruda, kötü muamele yasağının usule ilişkin boyutunun ihlal edildiği sonucuna varılmıştır.
62. Anayasa Mahkemesinin Mehmet Doğan ([GK], B. No: 2014/8875, 7/6/2018) kararında, ihlal sonucuna varıldığında ihlalin nasıl ortadan kaldırılacağının belirlenmesi hususunda genel ilkeler belirlenmiştir.
63. Mehmet Doğan kararında özetle uygun giderim yolunun belirlenebilmesi açısından öncelikle ihlalin kaynağının belirlenmesi gerektiği vurgulanmıştır (Mehmet Doğan,
§§ 57, 58).
64. Somut başvuruda ihlalin, olay nedeniyle meydana gelen yaralanmanın tespiti amacıyla adli muayene raporu aldırılmamış olmasından kaynaklandığı anlaşılmaktadır.
65. Olay tarihinin üzerinden geçen zaman dikkate alınarak adli muayene raporunun temin edilmesi mümkün olmadığından -ihlal kararının gerekçesi gözetildiğinde- 6216 sayılı Kanun’un 50. maddesinin (2) numaralı fıkrası ile Anayasa İçtüzüğü’nün 79. maddesinin (1) numaralı fıkrasının (a) bendi uyarınca yeniden yargılama yapılmak üzere kararın bir örneğinin ilgili mahkemeye gönderilmesinde hukuki yarar görülmemiştir.
66. Kötü muamele yasağının usul boyutunun ihlali nedeniyle yalnızca ihlal tespitiyle giderilemeyecek olan manevi zararları karşılığında başvurucuya net 3.500 TL manevi tazminat ödenmesine karar verilmesi gerekir.
VI. HÜKÜM
Açıklanan gerekçelerle;
A. Adli yardım talebinin KABULÜNE,
B. Kötü muamele yasağının ihlal edildiğine ilişkin iddianın KABUL EDİLEBİLİR OLDUĞUNA,
C. Anayasa’nın 17. maddesinde güvence altına alınan kötü muamele yasağı kapsamındaki etkili soruşturma yapma yükümlülüğünün İHLAL EDİLDİĞİNE,
D. Başvurucuya net 3.500 TL manevi tazminat ÖDENMESİNE, tazminata ilişkin diğer taleplerin REDDİNE,
E. Ödemenin kararın tebliğini takiben başvurucunun Hazine ve Maliye Bakanlığına başvuru tarihinden itibaren dört ay içinde yapılmasına, ödemede gecikme olması hâlinde bu sürenin sona erdiği tarihten ödeme tarihine kadar geçen süre için yasal FAİZ UYGULANMASINA,
F. Kararın bir örneğinin Adalet Bakanlığına GÖNDERİLMESİNE 4/4/2019 tarihinde OYBİRLİĞİYLE karar verildi.
Başkan y. Üye Üye
Recep KÖMÜRCÜ Celal Mümtaz AKINCI Muammer TOPAL
