BİTKİ TANIMA VE DEĞERLENDİRME II DERS NOTLARI-XI (JUNIPERUS)

(1)

BİTKİ TANIMA VE DEĞERLENDİRME II

DERS NOTLARI-XI (JUNIPERUS)

(2)

Juniperus excelsa

Juniperus excelsa Dieb._Boylu Ardıç

15-20 m boylarında, önceleri piramidal, yaşlandıkça yuvarlaklaşan tepe yapısı olan bir ardıç türüdür. Dalları yukarıya yönelik, ya da yatay olarak yanlara doğru açılmışlardır.

J. foetidissima’ya çok benzer, ancak ondan daha ince sürgünleri, uçları kalkık olmayan sürgünlere yatık pul yaprakları ile ayrılır. Ayrıca J.

excelsa’nın kozalakları daha küçük ve içlerinde 1-3 değil, 3-13 adet tohum bulunur.

Sürgünler çok ince ve tomurcuklar çıplaktır.

(3)

Yapraklar 6-8 yaştan sonra pul biçimini alır. İğne yapraklar üçlü, pul yapraklar haçvari dizilmişlerdir.

Pul yapraklar mavi yeşil, sürgüne tümüyle yatmışlardır.

Bir cinsli bir evciklidir. Kozalak iki yılda olgunlaşır. 4- 6 puldan oluşur.

Doğal olarak Makedonya, Ege ve Yunanistan adlarında, Türkiye Kafkasya, İran ve Lübnan’da yayılır. Soğuk ve kuraklığa çok dayanıklıdır. Odunu çok dayanıklı, kokulu ve güzel renklidir. Kurşun kalem sanayinde kullanılmaktadır.

(4)

(5)

Juniperus phoenica

Juniperus phoenica L. _ Finike Ardıcı

Çalı ya da 2-6 m boylarında, dik ya da sarkık dallı bir ardıçtır.

(6)

Yapraklar pul yaprak halinde, ancak genç bireylerde ve bazen yaşlı bireylerin alt dallarında iğne yapraklar bulunmaktadır.

Pul yaprakların sırtlarında yuvarlakça bir yağ bezesi bulunur. Pul yapraklar üçlü ya da karşılıklı dizilmişler koyu ya da mavimsi yeşildirler.

(7)

Çiçekler bir cinsli iki evciklidir. Kozalak portakal sarısı ya da kırmızımsı kahverengidir. Kozalak üç çift puldan oluşur. İki yılda olgunlaşır. Tohum sayısı 3-6 kadardır.

Doğal olarak Akdeniz yöresi, Kuzey Afrika, Suriye, Türkiye’de Batı Anadolu’da alçak kesimlerde ve makilik alanlar içinde dağınık olarak bulunur. Odunundan kurşun kalem sanayiinde yararlanılır.

(8)

Juniperus chinensis

Juniperus chinensis_Çin Ardıcı

Her zaman yeşil, pul yapraklı, yerde sürünücü bodur çalı ya da 15-20 m boyunda bir ağaç biçiminde olabilir.

(9)

Pul yapraklar 1,5-2 mm uzunlukta ve gri mavimsi yeşil renktedir. İğne yapraklar sivri uçlu, batıcıdır, üst yüzlerinde iki adet stoma bandı yer alır.

(10)

Bir cinsli iki evciklidir. Erkek çiçekler koyu sarı pembe renkte ve 2-3 mm boyundadır.

Dişi çiçekler pembe renkte ve 1,5-2 mm boyundadır. Çiçeklenme ve tozlaşma mart ayında gerçekleşir.

(11)

Koyu mavi kozalaklar 5-18 mm çapındadır, üzerleri buğuludur. 4-8 adet puldan oluşur, kozalak pullarının birleşme yeri öteki pulsu yapraklı ardıçlarda olduğu gibi geniş «H»

harfi görünümündedir. İki yılda olgunlaşır.

1-5 tohum içerir.

Çin, Moğolistan ve Japonya’da doğal olarak yetişir. Dekoratif görünümü ve farklı iklim koşullarına ve olumsuz ortamlara uyabilmesi sayesinde Türkiye’de birçok şehirde yeşil alanlarda, park ve bahçelerde yetiştirilmektedir.

(12)

Juniperus virginiana

Juniperus virginiana L. _ Kurşun kalem ardıcı

Küçük ya da orta boylarda, 10-20 m, dar ve piramidal tepeli, ender olarak ileri yaşlarda geniş tepeli bir ardıç türüdür. Sürgünler kısa ve belirgin olarak incedir.

(13)

Pul yapraklar sivri uçlu, mavi yeşil renktedir. Gençlikte hatta çoğu kez yaşlı bireylerde de iğne yapraklara rastlanmaktadır. Pul yaprakların sırtlarında bazen yağ bezeleri bulunur.

(14)

Çiçekler iki evcikli, ender olarak tek evciklidir. Erkek çiçekler koyu sarı renkte, 3-4 mm boyundadır, kışın belirir, nisan ayında olgunlaşır.

Dişi çiçekler 2-3 mm boyunda kısa sürgün uçlarında pembe renktedirler, nisan ayında gelişirler.

(15)

Küçük kozalak mavi dumanlı, 5-8 mm çapındadır. Bir yılda olgunlaşır. Her kozalakta 1-4 adet tohum bulunur.

Kuzey Amerika’nın doğu kesimleri için en geniş yayılış gösteren Koniferlerden birisidir.

Çok dayanıklı, keskin kokulu, kolayca işlenen değerli odunları vardır. Özellikle kurşun kalem sanayinde en önde gelen bir ağaçtır.

(16)

Juniperus horizontalis

Juniperus horizontalis_Yayılıcı Ardıç

Toprağa genişçe yayılmış çalı durumundadır. Dalları etrafa uzanır. Ana dallar ve yan dallar çok sayıda ve sıktır. Gövde kabuğu koyu kahve renktedir. Kabuk şeritler halinde soyulmuştur.

Yapraklar 2-6 mm uzunluktadır. Sürgünlerden ayrık vaziyette bulunurlar. Sürgün uçlarındaki yapraklar pul yaprak formunda, dar eliptik yapıda, sivri uçlu, sırtları hörgüç biçiminde çıkıntılı yağ bezelidir. Pul yapraklar aynı renktedir.

Üzümsü kozalak, küçük, mavimsi, fakat her zaman dumanlı değil, içinde de 2-3 adet tohum bulunur.

Anavatanı Kuzey Amerika’dır. Taşlık yamaçlarda ve kumsal kıyılarda yetişir.

Juniperus sabina’ya çok benzer. Dikkat çekici mavi-yeşil, çok sivri, batıcı uçlu pul yaprakları ve üzeri dumansız kozalakları ile ayrılır.

(17)

(18)

(19)

Juniperus squamata

Düzensiz görünüşlü, dik ya da yatık formlu çalı ya da 12 m’ ye kadar boylanabilen kısa boylu ağaçlardır. Ana dallar uzun, yan dalları yukarıya doğru yönelmiş ve kısa boyludurlar. Gövde kabuğu önceleri yeşil renkte, yaşlılarda koyu renkte ve yapraklar halinde parçalanmıştır.

Yaşlı sürgün kısımlarında pek çok kahverengileşmiş iğne yapraklara sahiptir.

Yaprakların tamamı iğne yaprak formundadır ve sürgünlere 3’lü çevrel dizilirler.

İğne yaprakların dip tarafları sürgüne kaynaşacak şekilde uzamıştır. Yani yapraklar tabanda sürgünden ayrılmamış, bilakis bir parça sürgün üzerine yayılmıştır. İğne yaprakların uzunluğu 4 mm., genişliği 1 mm’ den fazladır. Yapraklar belirgin olarak iki renklidir. İğne yapraklar sivri uçlu, sürgünlere az-çok yatık vaziyettedir. İğne yaprağın üst yüzü mavimsi yeşil renkte 2 çizgili, kayık formunda oyulmuştur.

Yaprağın alt yüzü saf beyaz renktedir.

Kozalaklar 6-8 mm. çapında, kırmızı-kahverengi, erguvani-siyah renkte, üzümsü kozalak formundadır. Kozalak 2. yılda olgunlaşır. Her bir kozalağın tek bir tohumu vardır.

Çin’in orta ve batı bölgelerinde, Himalayalar’da ve Formoza adasında doğal olarak yetişmektedir.

Peyzaj düzenlemelerinde yer örtücü olarak kullanılmaktadır.

Juniperus squamata_Pulsu ardıç

(20)

Juniperus drupaceae

Juniperus drupaceae_Andız

Gençken piramidal görünümlü, yaşlandığında yayvan tepelidir. 10 m’ye kadar boylanabilir.

Türkiye’de Toros’lar üzerinde Toros Sediri, Toros Göknarı ve diğer ardıç türleriyle karışık olarak yetişir. Suriye, Lübnan ve Yunanistan’da da yayılım alanları bulunur.

Düzgün, gri kahverengi gövde dikine çatlaklıdır. Odunu sert ve dayanıklıdır.

(21)

Sivri uçlu, batıcı ve yassı iğne yaprağın boyu 1-4 cm, eni 3-4 mm’dir. Üst yüzünde iki stoma çizgisi yer alır.

Bir cinsli iki evciklidir. Erkek çiçekler sürgünlerin dip tarafında yer alır, sarı renktedir. Dişi çiçekler kısa sürgün uçlarında, çevrel dizili ve yeşil renklidir.

Juniperus drupaceae

(22)

Juniperus drupaceae

(23)

1,5-2,5 cm çapındaki kozalaklar iki yılda olgunlaşır. Üzeri mavi buğuludur, olgunlaştığında mora döner. Tohumlar diğer ardıçlardan farklı olarak serbest değil, olgunlaşınca sertleşen bir koruyucu içinde saklıdır. Katran ardıcına J.

(oxycedrus) çok benzer, iri kozalakları ve tohumlarının serbest olmaması ile ondan ayırt edilir. Kozalaklar taze iken yenebilir, ayrıca bir tür pekmez de elde edilir.

Juniperus drupaceae

(24)

KAYNAKLAR

Anşin, R. Ve Özkan, Z. C. (1993). Tohumlu Bitkiler Odunsu Taksonlar. Karadeniz Teknik Üniversitesi. Orman Fakültesi. Yayın no:167-19, Trabzon.

Mamıkoğlu, N. G., 2010. Türkiye’nin Ağaçları ve Çalıları. NTV Yayınları. ISBN:

978-605-5813-49-9.