BİTKİ TANIMA VE DEĞERLENDİRME II
DERS NOTLARI-XI (JUNIPERUS)
JUNIPERUS - CUPRESSACEAE
Juniperus’lar çoğunlukla bir cinsli iki evcikli, ender olarak bir evcikli odunsu bitkilerdir. Genellikle çalı halinde, bazen de ağaç halinde olan Juniperus’lar daima ince kabuklu, iğne ve pul yapraklı herdem yeşil bitkilerdir. Genç bireyler istisnasız iğne yaprak taşırlar. Daha sonra bazı taksonlarında iğne yapraklar, pul yapraklarla değiştirilir. Ancak, çoğu Juniperus taksonlarında ileri yaşlarda iğne yapraklar bulunmaktadır.
Çiçekler yaprakların koltuklarında ya da terminal olarak sürgünlerin uçlarında bulunurlar. Erkek çiçekler sarımsı renkte, karşılıklı ya da üçer üçer çok sayıda etaminlerden oluşmaktadır. Dişi çiçekler de 3-8 sayıda, sivri uçlu pullardan oluşur.
Olgun kozalaklar etli, üzümsü bir yapıda olup, hiçbir zaman açılmazlar.
Olgunlaşmaları 1-3 yılda gerçekleşir.
Juniperus’ların yayılışları çok geniştir. Kuzey Amerika’dan başlar, Orta Amerika, Avrupa, Kuzey ve Doğu Afrika, Asya ve Himalaya’lara kadar uzanmaktadır.
Juniperus oxycedrus
Çoğunlukla çalı, bazen de 10’m ye kadar boylanabilen küçük bir ağaçtır.
Juniperus oxycedrus L. – Katran Ardıcı
Juniperus oxycedrus
İğne yapraklar, sürgünlere dik bir açı ile üçlü çevrel dizilmişlerdir. Uçları sivri batıcı olup, üst yüzlerinde 2 adet stoma çizgisi vardır. İğne
yapraklar 12-18 mm
uzunluğunda, dipleri geniş, uca doğru daralarak sivrilmektedir.
Juniperus oxycedrus
Kozalak kırmızımsı kahverengi ya da portakal sarısı renginde, 5-11 mm çapında bazen 14 mm çapa kadar ulaşabilmekte ve iki yılda olgunlaşmaktadır. Kozalak 3-6 puldan oluşmakta, genellikle 3 adet tohum taşımakta, parlak renkli ve yer yer dumanlıdır.
Akdeniz yöresi, Kafkasya ve İran’da doğal olarak yayılmaktadır.
Türkiye’nin hemen her yerinde yayılmaktadır. Trakya, Bursa, Balıkesir, Ordu, Samsun, Ankara, Kastamonu ve Trabzon yörelerinde yayılır.
Yetişme yeri istekleri hemen hiç yoktur.
Ana türden başka J. oxycedrus L. subsp. macrocarpa Ball. adlı bir alttürü daha vardır.
Juniperus oxycedrus
Juniperus communis
Juniperus communis L. – Adi Ardıç
J. communis 15 m’ye kadar boylanabilen, çoğu kez de çalı halinde herdem yeşil odunsu bir bitkidir.
Kabuk kırmızımsı kahverengi, ince kağıt gibi parçalara ayrılır ve dökülür.
Juniperus communis
İğne yapraklar 1,5 cm uzunluğunda dipleri geniş uçlara doğru daralmaktadır.
Uçları sivri ve batıcıdır. Sürgünlere geniş bir açı ile üçlü çevrel olarak dizilmişlerdir. Üst yüzlerinde tek bir stoma çizgisi vardır.
Juniperus communis
Çiçekler çoğunlukla iki evciklidir. 5-6 mm çapında üzümsü kozalak mavimsi siyah, 2-3 yılda olgunlaşır. İlk sene yeşil, ikinci yılda ise mavimsi siyah olur.
Kozalak kısa saplı olup, 3 adet tohum içerir.
Doğal olarak Kuzey Amerika, Avrupa, Akdeniz, Batı Himalaya ve Japonya’da yayılır. Türkiye’de 3 alttürü bulunmaktadır:
J. communis L. subsp. communis J. communis L. subsp. nana
J. communis L. subsp. hemisphaerica
Juniperus sabina
Juniperus sabina L. _ Sabin Ardıcı
Genellikle 1, ender olarak 3-4 m boylara ulaşan eğri gövdeli, belirgin biçimde tek gövdeli olmayan ve çoğu kez yerde sürünen bir çalı halinde ardıç türüdür.
Sürgünler çok ince olup, ortalama onuncu yaştan sonra, pul yapraklar oluşur. Bu yapraklar ovuşturulduğunda çok kötü bir koku verir. Tomurcuk çıplaktır. İğne yapraklar üçlü çevrel, pul yapraklar da haçvari dizilmişlerdir. Pul yaprakların sırtlarında yağ bezeleri vardır.
Juniperus sabina
Çiçekler bir cinsli iki evciklidir. Dişi çiçekler pembe turuncu renkte ve yaklaşık 1-1,5 mm boyundadırlar. Kış sonunda ortaya çıkarlar.
Juniperus sabina
Erkek çiçekler 2-3 mm boyundadır. Sonbaharda belirir, kış sonunda olgunlaşır. Önceleri sarı, olgunlukta kahverengidirler.
Kozalaklarda bazen de iki yılda olgunlaşır.
Önceleri yeşil, sonraları siyahımsı, üstü mavi dumanlıdır. Tohum sayısı 1-4 adettir.
Orta ve Güney Avrupa, Alp’ler Karpat’lar, Pirene’ler, Türkiye, Kafkasya ve Sibirya’da doğal olarak yetişir. Ülkemizde Kuzey ve Batı Anadolu’da dağlık alanlarda kurak ve kayalık yamaçlarda yayılır. Çok kanaatkar bir türdür.
Juniperus sabina
Juniperus foetidissima
Juniperus foetidissima Willd. _Kokulu Ardıç
10-15 m, ender olarak 20 m’ye kadar boylanabilen, düzgün gövdeli, dalları yukarıya yönelik, piramidal tepeli bir ardıç türüdür.
Sürgünler kısa, kalın, belirgin şekilde dört köşelidir.
Juniperus foetidissima
Genç yaşlarda, 10-15 yaşlarına kadar iğne yaprak, daha sonra da pul yapraklar bulunur. Bazen aynı ağaçta her iki tip yapraklar birlikte bulunmaktadır.
Sürgünlere karşılıklı olarak dizilen pul yapraklar ovuşturulduğunda kötü bir koku çıkarmaktadırlar. Ayrıca pul yapraklarının uçları da kalkık durmaktadır. Yağ bezeleri vardır.
Çiçekleri de bir cinsli iki evciklidir, ender olarak bir evciklidir.
Juniperus foetidissima
Erkek çiçekler sonbaharda belirmeye başlar, mart ayında olgunlaşır. Sürgün uçlarında ve 2-4 mm boyundadır.
Dişi çiçekler pembe turuncu renkte 1,5- 2 mm boyundadır. Mart ayında ortaya çıkar. Tozlaşma mart ayındadır.
Kozalaklar sürgün uçlarında teker teker bulunur. Üstleri mavi dumanlıdır. Kozalak üç çift puldan oluşur, tohum sayısı 1-3 kadardır.
Doğal olarak Yunanistan, Makedonya, Türkiye ve Suriye’de yayılır.
Özodunu kırmızımtırak kahverengi, güzel kokulu olan ve kolay işlenebilen, dayanıklı bir odunu vardır. Kurşun kalem sanayiinde kullanılabilecek değerli bir ardıç türüdür.
Juniperus foetidissima
KAYNAKLAR
Anşin, R. Ve Özkan, Z. C. (1993). Tohumlu Bitkiler Odunsu Taksonlar. Karadeniz Teknik Üniversitesi. Orman Fakültesi. Yayın no:167-19, Trabzon.
Mamıkoğlu, N. G., 2010. Türkiye’nin Ağaçları ve Çalıları. NTV Yayınları. ISBN:
978-605-5813-49-9.
