9
Ocak 2004 B‹L‹MveTEKN‹K
Komfluda Sanc›l› Hale
Büyük Magellan Bulutu çevresinde RR Lyrae tipi yafll› de¤iflken y›ld›zlardan olufl-mufl bir hale bulunmas›, bu küçük, flekilsiz gökadan›n da, uydusu oldu¤u Samanyolu ile benzer bir tarihe sahip oldu¤unun iflare-ti olarak de¤erlendiriliyor. RR Lyrae (Çal-g›) y›ld›zlar›, düzenli hidrojen yakma evre-sinden ç›k›p k›rm›z› dev aflamas›na girmifl, s›k aral›klarla bir anlamda zonklayan y›l-d›zlar. Bunlar, Samanyolu’nun çevresinde de s›kça görülüyor. Bu y›ld›zlar›n, rasgele yönlerde yüksek h›zlara sahip olduklar› da belirlendi. Bulgular, gökada oluflum model-lerinin say›s›n› da ikiyle s›n›rl›yor. Son y›l-larda daha yayg›n kabul gören "hiyerarflik
toplanma" modelinde büyük gökadalar, da-ha eski y›ld›zlardan oluflmufl küçük göka-dalar› yutarak çevrelerinde küre biçimli bir y›ld›z halesi oluflturuyorlar. ‹kinci model-deyse, sarmal bir gökaday› oluflturan dev gaz ve toz bulutu çökerken, içinde ilk oluflan (dolay›s›yla en yafll›) y›ld›zlar, yük-sek h›zlar kazan›yorlar ve gökadan›n çev-resinde bir hale oluflturuyorlar.
Mars’ta Nehir Deltas›
Gezegen komflumuzun yörüngesinde dolanmakta olan Mars Kaflifi adl› uzay arac›n›n gönderdi¤i görüntüler, Mars yüzeyinde oyulmufl vadilerin yaln›zca ani ve fliddetli seller taraf›ndan de¤il, sürekli akan ve bazen yatak de¤ifltiren ›rmaklarca biçimlendirilmifl yap›lar oldu¤unu ortaya koyuyor.
Görüntülerde, güney yar›kürede isimsiz bir kraterin içinde üçgen biçimli bir delta ve delta içindeki kayalaflm›fl tortullar aras›nda menderesler çizen nehir yataklar› rahatl›kla izlenebiliyor. Yataklardan baz›lar›n›n birbirlerinin üzerinden geçmesi, bir gölü besledi¤i anlafl›lan akarsu sisteminin, varl›¤›n› uzun zaman sürdürdü¤ünün belirtisi. Görüntülerdeki akarsu yataklar›n›n çukur de¤il, s›rt biçiminde kabartma yap›lar olmas› da, yatak d›fl›ndaki
topra¤›n erozyona u¤ram›fl olmas›yla aç›klan›yor. ‹çlerindeki tortullar›n çevreye k›yasla daha güçlü bir biçimde
çimentolaflmas›, ya da yatak dibinde çevreye göre daha iri çak›llar bulunmas› nedeniyle nehir yataklar›n›n erozyona direnebildikleri düflünülüyor. Dr. Michael Malin’e göre, deltalar, tipik olarak akarsular›n genifl bir su kütlesiyle birlefltikleri yerde oluflan tortu birikintileri olduklar›ndan, görüntüler ayn› zamanda çok uzun süre önce Mars yüzeyinde göller bulundu¤unun kan›t›. Ayr›ca bugün çok so¤uk (ortalama yüzey s›cakl›¤› – 55 derece) bir çöl görünümündeki gezegenin ikliminin milyarlarca y›l önce yüzeyde s›v› suya (ve olas›l›kla yaflama) olanak sa¤layacak kadar ›l›man oldu¤u da anlafl›l›yor.
NASA Bas›n Bülteni, 13 Kas›m 2003
Yeryüzünde Mars
Topra¤›
Uluslararas› bir ekip fiili’deki Atacama çölünde Mars topraklar›na çok benzer bir alan buldu. Atacama topraklar›n›n, Mars’a gönderilecek araçlar için daha verimli deneyler planlanmas›na yard›mc› olaca¤› umuluyor. 1970’li y›llarda Mars’a indirilen Viking araçlar›, gezegenin topraklar›nda organik bileflimlere, dolay›s›yla yaflam izi
say›labilecek bulgulara rastlamam›fllard›. Ancak, daha sonraki y›llarda
gerçeklefltirilen iki ayr› deney, Mars topra¤›n›n çok reaktif oldu¤unu ortaya koymufl, bu da gezegenin en az›ndan bir zamanlar yaflam bar›nd›rm›fl olabilece¤inin dolayl› bir kan›t› olarak de¤erlendirilmiflti. Deneylerden birincisi, topra¤›n su buhar›yla karfl›laflt›¤›nda h›zla moleküler oksijen sald›¤›n› ortaya koymufltu. ‹kinci deneyse topra¤›n h›zla oksitlendi¤ini göstermiflti. Araflt›rmac›lar, Viking deneyleri Atacama topraklar›nda tekrarlan›nca, sonuçlardan bir ço¤unun Mars’ta elde edilenlere benzedi¤i görülmüfl. ‹ncelemeler daha düflük s›cakl›klarda tekrarlan›nca, bu kez Viking araçlar›n›n saptayamayaca¤› kadar küçük miktarlarda organik madde izlerine rastlanm›fl.
Science, 7 Kas›m 2003
Amerika Gezegen Araflt›rmalar› Derne¤i, üyeleri ve kamuoyuna ça¤r›da bulunarak, Mars’a erkek ve kad›n astronotlar gönde-rilmesi yolunda talimat vermesi için Bafl-kan George W. Bush’a mektup yazmalar›-n› istedi. Bush zaten bir süre önce yeni bir hedef belirlemek için ABD uzay prog-ram›n› incelemeye alm›flt›. Derne¤in yöne-tim kurulu baflkan› Louis Friedman, ABD uzay program›n›n son 30 y›ld›r yeryüzüne demirli kald›¤›na iflaret ederek, Mars’ta in-sanl›k için bir ileri karakol için kampanya bafllat›lmas› ça¤r›s›nda bulundu.
