10 Temmuz 2001 B‹L‹MveTEKN‹K
B ‹ L ‹ M V E T E K N L O J ‹ H A B E R L E R ‹
Mars Ifl›klar›n›n Esrar›
Çözüldü
Mars’tan zaman zaman gelen
esrarengiz ›fl›klar› aç›klamakta güçlük çeken bilim adamlar›, sonunda çareyi s›k s›k görülen "göl canavarlar›" türünden bir göz yan›lsamas› olarak
yorumlamakta bulmufllard›. Ancak bir grup amatör gökbilimci bunlar›n yaln›zca gerçek olduklar›n›
kan›tlamakla kalmad›, görülecekleri zaman› önceden belirledi.
1958 y›l›nda Mars üzerindeki Edom Promontorium diye adland›r›lan kanca biçimli bir
oluflumdan gelen ›fl›klar›, hayali genifl baz› araflt›rmac›lar "Marsl›lar›n aynalar arac›l›¤›yla Dünya’yla temas kurma çabalar›" olarak
de¤erlendirmifllerdi. Ama bunlar›n iki gezegenin
özel bir biçimde dizilmesi sonucu Günefl ›fl›¤›n›n Mars atmosferindeki su kristallerinden yans›mas› oldu¤u görüflü sonunda a¤›r basm›flt›. Sky and Telescope adl› amatör gökbilim dergisinin yazarlar›ndan Thomas Dobbins, bu iflin s›rr›n› çözmek için geçen y›l oturmufl, 1958 y›l›ndaki Dünya-Mars s›ralan›fl›n›n bir
daha ne zaman gerçekleflece¤ini hesaplam›fl. Bir de bakm›fl,
bilgisayar Haziran 2001 bafllar›n› gösteriyor. Bunun üzerine
ifllerinin ustas› bir grup astrofoto¤rafç›y› toplay›p nöbete yatm›fl. Gerçekten de 7 Haziran sabah› saat 2:40’ta ekip Edom Promontorium’un kenarlar›nda beliren ›fl›klar› 90 dakika süreyle izlemifl ve 28 cm’lik bir teleskopa tak›lan bir video kamerayla da görüntülemifl. Science, 22 Haziran 2001
Gökbilim
Mars’ta Su ‹çin
Yeni Bir Kan›t
Mars Kaflifi adl› uzay arac›n›n, komflumuzdan gönderdi¤i yüksek çözünürlükte görüntüler, 10 milyon y›l kadar önce yüzeyin
hemen alt›nda buz halinde suyun varl›¤›n› kan›tlar nitelikte görünüyor. Arizona Üniversitesi
araflt›rmac›lar›nca yap›lan aç›klamaya göre buz, Mars’›n ekvatoru
yak›nlar›nda, yüzeyin yaln›zca befl metre alt›nda bulunuyordu.
Araflt›rmac›lara göre, yaln›zca birkaç milyon y›l önce yüzeye böylesine yak›n buz kütlelerinin bulunmas›,
bugün ayn› buzun en fazla 10 metre derinde olabilece¤ini de gösteriyor. Arizona Üniversitesi gökbilimcilerinin iflaret ettikleri kan›t, foto¤raflarda aç›kça görülen ve herhangi bir kaya kütlesine oturmam›fl köksüz koniler. Dünyam›zda bu koniler, volkanik
faaliyetler sonucu lavlarla yer alt› suyunun
etkileflmesi sonucu olufluyor. ‹zlanda’da örnekleri görülen oluflumlar, erimifl lavlar›n batakl›k arazinin üzerin-den akmas› sonucu ortaya ç›k›yor. Önce lav›n üst katmanlar› so¤uyarak, kat›
bir kabuk ve içinden hala erimifl lav›n akmakta oldu¤u kanallar oluflturuyor. Lav bu kanallar içinde yoluna devam ederken alttaki su bak›m›ndan zengin tabakalarla kar›fl›yor. Lavlar›n ›s›tt›¤› su buhara dönüflüyor ve buhar›n bas›nc›, üzerindeki lav›n bas›nc›n› afl›nca lav ve yeralt› suyu birlikte patl›yor. Tekrarlayan bu patlamalar sonucu da, herhangi bir yeralt› fay› ya da çatlakla ilgili olmay›p yaln›zca bir lav kanallar› a¤›yla ba¤lant›l› bir konik tepecikler kümesi ortaya ç›k›yor. Dünya’daki mekanizman›n Mars için de geçerli olmas› durumun-da lavlar›n, alt›ndurumun-da buz bulunan topraklarda yüzeyin yaklafl›k befl metre alt›nda akarken buzlar› eritip bir çamur-su kar›fl›m› haline getirmifl olmas›, lav kanallar›na kar›flan bu sulu çamurun da seri patlamalar› tetiklemifl olmas› gerekiyor. Araflt›rmac›lar Mars’ta yüzlerce örne¤i görülen bu tepelerin genellikle ovalar ve sel yar›klar› yak›nlar›nda ortaya ç›kt›klar›na iflaret ediyor. Bu yar›klardan s›zan suyun çukurlarda toplan›p yüzey alt›na s›zarak buz kütlelerini besledi¤i san›l›yor. NASA Bas›n Bülteni, 13 Haziran 2001
