Su, ilginç bir madde. Donunca ge-nişliyor; ayrıca, bu kadar hafif bir madde olmasına karşın, Dünya koşul-larında yüksek sıcaklıklarda bile sıvı halde kalabiliyor. Su, evrendeki en yaygın madde olan hidrojen ve yine evrende bolca bulunan oksijenden oluşur. Buna karşın, yaşamın temel gereksinimi olan ve Dünya’da çok yaygın bulunan bu maddenin öteki gökcisimlerindeki varlığını keşfedişi-miz pek de eskiye gitmiyor. Çünkü, atmosferimizde bolca su buharı bu-lunması tayf ölçümü gibi yöntemlerle başka gökcisimlerindeki suyun saptan-masını engelliyor. Peki bu durumda ne yapmalı? Yapılabilecek iki şey var: Suyun başka izlerini aramak ya da at-mosferin dışına çıkmak. Her iki yön-tem sayesinde, bugün pek çok gök-cisminde su olduğunu biliyoruz.
Ay: Kutup bölgelerinde buz bu-lunma olasılığı var. Yapılan gözlem-lerde, buradaki toprağın, radar dalga-larını, tıpkı kirli buzun yansıttığı gibi yansıttığı görüldü. Gü-neş’i hiç görmeyen krater-lerde buz bulunabilir. An-cak, güneş rüzgârlarıyla ge-len hidrojenin buralarda tu-tulması da bizi yanıltarak ay-nı gözlem sonuçlarına ulaşıl-masını sağlıyor olabilir.
Venüs: Gezegende bulunan su-yun, normalin çok üzerinde ağır hid-rojen (döteryum) içermesi, bir za-manlar bu gezegende, şimdikinden 100 kez fazla su bulunduğunu göste-riyor. Bu, gezegenin yüzeyini kapla-maya yetmese de, o zamanlar gezege-nin yüzeyinde denizler oluşturacak
kadar çok miktarda su vardı demek. Bu, biraz da o sıralar gezegenin sıcak-lığının ne olduğuna bağlı.
Mars: Derin vadiler, cilalanmış kayalar ve sel baskınlarının aşındırdı-ğı düzlükler... Viking Uzay Araçları ve Pathfinder’in çizdiği Mars
tablo-sunda bir zamanlar suyun sıvı halde bulunduğuna dair çok belirgin izler var. Şu anda, atmosfer basıncının çok düşük olması (Dünya yüzeyin-deki atmosfer basıncının 100’de biri kadar) ve geze-genin buna bağlı olarak çok soğuk oluşu, suyun ar-tık neden sıvı halde bu-lunmadığını açıklıyor. Ge-zegenin ısıtılmasıyla, yüzeyin altında gizli olduğu düşünülen suyun ortaya çıkabileceği düşü-nülüyor.
Jüpiter’in Ayları: Galileo Uzay Aracı’ndan gelen bil-gilerin ışığıyla, Callisto da Ganymede ve Europa gibi dış kabuğunun altında sıvı halde su bulunması olası
uy-duların arasına katıldı. Bu gün, yapı-lan gözlemlerle Güneş Sistemi dışın-daki gezegen sistemlerinde de Jüpi-ter benzeri
gezegen-lerin çevresinde su içeren uyduların var-lığına rastlanıyor. Yıldızlararası Or-tam ve Gökadalar: Kızılötesi Uzay Göz-lemevinin yaptığı gözlemlerde, Orion Bulutsusu’nda hem buhar halinde hem de kristal yapıda su-yun izlerine rastlan-dı. Radyo gökbilim-ciler, bazı yıldızlara-rası bulutsularda ve gökadalarda suya rastladılar. Suyu da kozmik toz olarak ka-bul edebiliriz artık.
Kuyrukluyıldız-lar: "Kirli kartopu" olarak da tanımla-yabileceğimiz bu gökcisimlerinin ço-ğu büyük oranda sudan oluşuyor. Ya-kın geçmişe kadar, Dünya ve öteki gezegenlerdeki suyun, kuyrukluyıl-dızların çarpmasıyla geldiğine inanılı-yordu. Geçtiğimiz yıllarda bizi ziya-ret eden Hyakutake ve Hale-Bopp kuyrukluyıldızlarından elde edilen veriler, böyle olmadığını gös-terdi. Çünkü, kuyrukluyıl-dızlardaki su Dünya’daki-nin iki katı ağır hidrojen içeriyor.
Trimble, V., “Water, Water Everywhere”,
Sky & Telescope, Şubat 1999
Çeviri: Alp Akoğlu
Nisan 1999 27
Her Yerde Su Var
Orion Bulutsusu
Mars’ta suyun izleri
Callisto Ay
