Mars yörüngesinde görevini tamamlayan bir uydunun gönderdi¤i son foto¤raflar, milyarlarca y›l önce denizlerini, göllerini ›rmaklar›n› yitirerek bugünkü donmufl ve “ölü” bir dünya haline gelmifl olan “K›z›l Gezegen” in yüzeyinde s›v› suyun günümüzde de akt›¤›n› ortaya koydu. Mars Global Surveyor adl› uydunun duyarl› kameralarla ald›¤› yüksek çözünürlüklü görüntülerde, baz› kraterlerin kenarlar›nda bulunan sel yar›klar›n›n son yedi y›l içinde uzam›fl ve dallanm›fl, diplerindeki tortu deltalar›n›n ise genifllemifl oldu¤u izleniyor. Yar›klar›n bir engelle karfl›laflt›klar›nda çevrelerinden dolanan dallar oluflturmas› da s›v› suyun varl›¤›na kan›t olarak
de¤erlendiriliyor. Gezegende s›v› suyun varl›¤›n›n, Mars’ta yaflayan ya da bir zamanlar yaflam›fl olan canl› organizmalar›n
izlerini bulmaya yönelik çal›flmalara h›z kazand›raca¤› düflünülüyor.
Kütlesi Dünyam›z›nkinin onda biri kadar olan Mars’›n kabu¤u çok daha çabuk so¤udu¤undan, düflük kütlesi nedeniyle atmosferini büyük ölçüde yitirdi¤inden ve kabu¤u Dünya’n›nki gibi k›r›k
olmad›¤›ndan, levha tektoni¤i dinami¤iyle kabu¤undaki ve yüzeyindeki karbonu atmosferiyle de¤ifl tokufl edip Günefl’ten ald›¤› ›s›y› koruyamayan Mars’›n, milyarlarca y›l önce yaflam destekleyecek bir gezegen olmaktan ç›kt›¤›
düflünülüyordu. Gerçi Mars’›n kutuplar›nda donmufl karbondioksitin (kuru buz) yan› s›ra su buzunun varl›¤› uzun süredir biliniyordu ve son y›llarda uydular›n radarla yapt›klar› sondalar, donmufl topra¤›n alt›nda da suyun varl›¤›na iflaret eden
bulgular saptam›flt›. Ancak flimdiye kadarki bulgular yüzeydeki su ak›fl›n›n milyonlarca y›l önce mi, yoksa dün mü oldu¤u konusuna bir aç›kl›k getiremiyordu. Yar›klar›n birkaç y›l arayla çekilen foto¤raflar›nda izlenen fiziki de¤iflimlerse, s›v› su ak›fl›n›n günümüzde de sürdü¤ünü tart›fl›lmaz biçimde ortaya koyuyor. Peki bu su nereden geliyor?
Yar›klar›n kar birikintilerinin hareketiyle ortaya ç›km›fl olabilece¤ini düflünen araflt›rmac›lar varsa da, projenin yöneticisi Michael Malin bunlar›n yeralt›
kaynaklar›ndan f›flk›rm›fl su taraf›ndan oyulmufl oldu¤u konusunda bahse girmeye haz›r. Malin’e göre su, gezegenin
derinliklerinde ›s›n›p yüzeye f›flk›r›yor. Öyle olsa bile f›flk›ran su, Mars’›n ortalama s›cakl›¤› s›f›r›n alt›nda 50 derece olan yüzeyinde nas›l s›v› olarak kalabiliyor? Malin, “Henüz tam olarak emin olmasak da çözelti içinde donma noktas›n› düflüren maddeler bulunmas› olas›” diyor. Örne¤in, tuzlu su, tatl› suya k›yasla daha düflük s›cakl›klarda donar ve Mars’taki suyun da çok tuzlu oldu¤u düflünülüyor.
Tabii Mars’ta s›v› suyun, yaflam›n ya da kal›nt›lar›n›n varl›¤›n› kesin olarak belirlemek, ancak gezegene insanl› bir sefer gerçeklefltirip örnekler toplamakla mümkün olabilecek. Ama yine de NASA, Mars yörüngesindeki yerine yeni oturan HIrise adl› uyduya, sel yar›klar›n› bir hafta aral›klarla gözleme görevini verdi bile. Nature, 6 Aral›k 2006
Karadelik Jetleri
NASA ve ‹talya’dan biliminsanlar›, gökadalar›n merkezlerinde bulunan dev kütleli karadeliklerin kutuplar›ndan f›flk›ran parçac›k f›skiyelerinin (jet) büyük ölçüde elektron ve protonlardan olufltu¤unu belirlediler. Ifl›k h›z›n›n %99,9’u kadar h›zlarda seyreden bu jetler, karadeli¤in yüz binlerce ›fl›ky›l› ötelerine kadar uzan›yorlar ve içlerinde bulunduklari gökadan›n d›fl›na madde ve enerji tafl›yorlar. Araflt›rmac›lar, izledikler jette 2 X 1059yani 200 milyar
kere trilyon kere trilyon kere trilyon kere trilyon parçac›k bulundu¤unu hesaplam›fllar. Bu, Jüpiter gezegeninde bulundu¤u düflünülen parçac›klar›n tümüne eflit. Anlam›, karadeliklerin adeta “ince çekilmifl” büyük bir gezegeni gökada d›fl›ndaki uzaya f›rlatan birer top ifllevi görmeleri.
NASA Bas›n Bülteni, 6 Ekim 2006
10 Ocak 2007 B‹L‹MveTEKN‹K
