MA Z 1
Dr. Mahir EKiCi Orman Yüksek Mühendisi
ORMANCILIK ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜ YA YINLARI Muhtelif Yayınlar Serisi No : 35
-~-- -_· ~ ...
Yayın Kurulu
Başkan Or. Yük. Müh. Sıtkı UGURLU Üye : Or. Yük. Müh. Tuncer SÖZEN Üye : Or. Yük. Müh. Erdoğan ÖZER
Editör : İsmail GENÇTÜRK
ORMANCILIK ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜ MÜDÜRLÜGÜ
P .K. 24 Bahçelievler - Ankara TÜRKİYE
ÖN SÖZ
Memleketimizin çeşitli bölgelerinde mazı is- tihsali yapılmakta ve çok sayıda orman köylü- müz konu ile ilgili bulunmaktadır. Bu broşür, daha bol ve devamlı mazı ürünü elde etmek için bu alanda çalışanlara yardımcı olmak amacıyla
hazırlanmıştır.
Broşürün ilgililere yararlı olmasını dilerim.
ANKARA, Haziran 1976 Dr. Mahir EKİCİ
ı. GİRİŞ
Mazı, içerisinde tanen bulunan ve bu ne- denle de eski tarihlerden beri tıpta Vie sanayide
kullanılan kıymetli bir orman tali urunumüz- dür. Elde edilen mazının önemli bir bölümü dün-
yanın birçok ülkelerine ihraç edilerek memleke- timize döviZ' sağlanmaktadır. Ayrıca mazı istih- sali işinde çalışcan orman köylüleri efe bu yoldan bir kazanç eld-e etmektı2dirler.
Mazının gerek istihsalinde, gerıs..kse değerlen
dirilme3inde birçok aksaklıklar görülmektedir.
Bunların başında mazı meşesi ormanlannın · çe-
şitli olumsuz müdahalelerle tahrip edilme;3-i gel- mektedir. Bugün Türkiye'de normal kuruluşta
bir mazı msşe.,i meşçeresi görme olanağı hemen hemen yoktur. Diğer taraftan mazıyı meydana getiren böceğin hayatı ve buna bağlı olarak
mazının nasıl geliştiği iyi bilinmediğind:en, is- tihsal işi tekniğine uygun biçimde yapılmamaikta
ve bu durum ürün kaybına yol açmaktadır.
Daha bo] ve devamlı mazı ürünü ··elde etme olanaklarını belirlemek amacıyla, konu Orman-
cılık Araştırma Enstitüsünceı bir araştırma pro- jesi olarak ele alınm:iştır. Çalışmanın sonunda
yayınlanan «Andricus (CynipıJ,) gallaetinctoriae COlivier) CMazı Arısı)» isimli teknik bültende, elde edilen bulgular ayrıntılı olarak açıklanmıştır.
3
Mazının gelişmesi, ürünü çoğaltına olanakla-
rı, i stihsal zamanı vıs tekniğine ilişkin uygula·
mada .bilinmesi gerekli pratik bilgllerin özet ola- rak bu broşürde açıklanmasına çalışılacaktır.
2. MAZI
2.1 Mazımn GeHşmesi
Mazı, mazı ansı disnilen böceğin, meşe tomurcuk·
larma bıraktığı yumurtadan çıkan kurdun YttıPtı·
ğı etki sonucu meydana gelmektedir. Gelişmek
te olan mazı k!esildiği zaman orta , klsmında mutlaka bir adet kurt bulunduğu görülür (Re- sim 1). Böcek burada büyürussini tamamlaya- rak arı haline gelir vıe bir delik açarak 'mazıyı
terk <eder (Resim 2). Mazının m,~ydanaı gelmesi ancak bu böceğin ormanda varlığı ile mümkün- dür.
Resim 1. Mazı arısının kurdu.
Resim :2. Mazı ve mazı arısı.
İklime ve denizden yüksekliğe bağlı olarak,
mazı, Haziran ortal3ı - Temmuz başından sonra belirm.sye' başlar. Gelişme devresinin başlangı
cında çivit renginde olan mazı büyüdükçe yeşil
ve beyaz bir renge dönüşmektedir. Yağınura
maruz kalanlar ise sarımsı kırmızı ile açık kır
mızımtrak kahverengi bir renk almaktadır. Ma-
zımn geliŞmesi ortalama iki aylık bir süre içsri- sinde tamamlanmaktadır.
2·2 Mazmın Türkiye'de Bulunduğu Yerler
Mazı arısının yayılış alanına paralel olarak memleketimizde mazı Doğu Anadolu, Güneydo-
ğu Anadolu, Akdeniz, Ege, Marmara ve İç Ana- dolu Bölgelerindeki mıs·şe ormanlarında meyda- na gıelmektedir. En kaliteli mazılar Güneydoğu
Anadolu Bölgesi ormanlarından elde edilmek- tedir.
5
2.3 Mazı Ürününü Çoğaltına Olanakları Mazı verimi ağaçtan ağaca değişmektedir.
Yaptığ1mız tersbitlen:ı göre genellikle boylu ve
tacı geniş meşeler üzE:rinde daha fazla mazı
meydana gelmektedir. Bu nedenle mazı meşesi ormanlarının korunması ile kuşkusuz daha faZ- la mazı ürünü elde etmek mümkün olacaktır.
Alınacak bazı diğer tedbirlerl!e mazı verimini
arttırma.:ı~ kabildir. Bu amaçla mazı meşEHi or-
manlarının korunması yanında, mazıyı meydana getiren arının çoğalması üzerinde de durmak gerekmektedir. Nitekim bütün şartlar elverişli
olLSa bile, ormanda mazı arısının bulunmaması
halinde kesinlikle mazı elde edilmemektedir.
Memlekt::timizin bazı yörelerinct3 mazılar .er- ken taplanmakta ve küçük toplanan 1bu mazılar
içeris.indeki böcek gelişmesini tamaınlayamadı
ğmdan, bunlardan mazı arısı çıkmamaktadır.
Bazı yö.r:elerdıe mazı zamanında toplansa da ürünün ormandan hemen uzaklaştırılması sonu- cu arılar çoğu kez tüccarlarm mağazalarında çİkarak ormana dönemernekte ve buna bağlı
olarak da mazı verimi arz,almaktadır.
Bu sakıncaların önüne geçmek için mazıların, arılarm çıkmasına kadar ağaç üzerinde bekle- tilmes-i düşünülebilirse de, bu kez geç. toplanma nedeniyle kalitıelerinin yağmur etkisiyle bozul-
maısı sözkonusudur.
Yukarı'da açıklanan durumlar gözönünde tutularak, zaınanında toplanan mazıların orman içinde veya kenannda hazırlanacak basit çardak veya sandukalarda Ekim ayının başına kadar bekletilmE:Gi, hem kurumlarını sağlamakta hem
de çıkan arıların ormana dönmesi mümkün ol..,
maktadır eResim 3, 4). Yaptığımız denemeJeT
Resim 3. Mazılann ku.:utulduğu basit çardak.
Resim 4. M azılann kurutulması için bazırlannuş
basit s:mduka.
bu yöntemle mazı veriminin % 108 e kadar art-
tırılabileceğini göstermiştir.
Çardaklarda bekletilen mazılardan toplu ca
çıkan arıları çEvrede bulunan kuş ve karıncalar kolaylıkla topladığı için, bunlara karf)l. tedbir alma·k ge:rekmektedir.
2·4 İs•tihs~l Zamadı:. ve Tekniği
Mazılann uygun zamanda toplanması büyük önem taşımaıktadır. ]s.tihsalin erken ve mazılar
küçük iken yapılması büyük ölçüde servet kay-
bına yolaçm9Jktadır. Örneğin, 20 mm çapa ulaş
madan 10 mm çapında iken mazının toplanması
halinde ağırlık bakımından üründe 8 misli bir aza1ma olmaktadır. Diğer taraftan :erken topla- nan mazılardan genıellikle arılar çıkmamakta ve buna bağlı olarak da sonraki yıllarda verim
azalmaktadır.
Yukanda belirtilen hususlar dikkate alına
rak, mazıların yeşil ya da b8yaz renk alıdığı
de:vrede toplanmaısı uygun olmaktadır. Bu ba-
kımdan istihsalin Ağustos ayinın ı.s.on haftası
içerisindie yapılması amaca . uygun düşecektir.
Toplanılan mazılar, orman içinde veya ke-
narında hazırlanımJ,ş, yağınura karşı üzerieri
plaı3.tikle· örtülmüş basit çardak veya sanduka- larda arılar çıkıncaya kadar bekletilmelidir.
Mazılar genellikle yerden ya da ağaca çıkı
larak elle toplanmaktadır. Güne.ydoğu Anadolu Bölgesinde boylu ağaçlardaki mazılar yöresel
Resim 5: Mazınn eelakla toplanması,
adı «Celak» olan ucu kancalı bir sırılda toplan-
maktadır (Resim 5). İstihsalin el11a ve ula.şılama
yan yerlerde eelakla yapılmaı3.ı uygun olmakta-
dır. Celakla mazının, toplanması sırasında ağa
cın sürgünleri de kopanldığından bu gereçten ancak zorunlu hallerde yararlanılmalıdır.
2.5 Mazı Ticareti :
İstihsal edilen mazıların büyük bir bölümü ihraç edilmekte, bir k:ıı3mı da iç tüketirnde kul-
9
lanılmaktadır. Bugüna kadar mazılann belirli bir st::tndarda göre piyasaya sunulmamış olması
nedeniyle mazının değerlendirilmeiSinde aksak- liklar olmakta, alıcı ülkelerin 13ık s'ı.k şikayetleri
ile karşılaşılmaktadır. Bunlar dikkate alınarak
Türk Stand::trdları Enstitüsü CTSE) tarafından
«Mazı Standardı» hazırlanmıştır. Adı geçen
standardın yakın bir gı&lecekte mecburi yürür-
lüğe konulması beklenmektedir. Böylece mazı
ürününü daha iyi değerlendir'me olanakları elde
edilmiş olacaktır.
Standardda kalite ısınıfları ve bunlar içeri- sinde bulunabilecek azami yabancı madde ve küçük mazı oranları belirlenmiştir. Böylece
standardına uygun olarak hazırlanacak mazı
partileri dış ülkelerde bugünkünden daha iyi şe
kilde değerlendirilebilecektir. Mazı ürününü ço-
ğaltma yolları bilindiğinıe· göre, yukarda açıkla
nan yöntemlero de uymak kaydıyla mazı istih- salinde çalışanların daha iyi bir geçim kaynağı
elde etmeleri mümkün olacaktı1r.
2.6 Mazmın KuHamş Yerleri
Mazı özellikle içerisindeı bulunan tanen rie- 'deniyk:\ insanlar tarafından 7000 yıldan beri
çeşitli şekillerde kullanılmaktadJr.
Tıpta; diyare, dahili kanamalar, tüberküloz, nefrit, cinsel organların iltihaplı hastalıkları,
saç dökülmesi, bazı Zlehirlenmeler, frengi, sinir zaafiyeti, kaşmtı, ülser, hemoroid gibi hastalık
·ların . tedavisi için hazırlanan ilaçlarda ma:iıdan yararlanılmaktadır. Ayrıca saç boyası, kundura
boyası, mürekkep, çivit imali, boya sanayiinde debagatta, şarapların renklerinin berraklaştınl
masında, plastik sanayiinde ve daha birçok alanlarda mazıdan faydalanılmaktadır.
3. SONUÇ
Mazı çeşitli alanlarda kullanılan kıymetli
bir tali orman ürünümüzdür. Mazının gerek is- tih:salinde ve gerek:;e değerlendirilmesinde bir- çok aksaklıklar görülmektedir. Bunları gider- mek, daha bol ve devamlı ürün elde etmek için uygulamada aşağıdaki hususların yerine getiril- mesinde zorunluluk va,rdır .
1) Mazının erken toplanması hem servet
kaybına hem de içerisinde bulunan mazıyı mey- dana getiren böceğin gelişmemesine yol açmak-
tadır. Bu nedenle mazı Ağustos ayının son haf-
tasından önce toplanılmamalıdır.
2) Toplanan mazılann, içerisinde bulunan
arıların çıkmaısına kadar ormanda hazırlanacak
basit çardak ya da çıtalardan yapılmış sandu- kalar içerisinde bekletilmesi gerekmektedir. An- cak bu yolla daha bol ve devamlı mazı ürünü elde etmek mümkün olabilmektedir. Bu bakım
dan toplamlan lll!aZl'lar Ekim ayından önce or- man dışına çıkarılınamalıdır.
3) Mazı m eş esi ormanlarmn tahrib i, m azı ürününün azalmasına yol açmaktadır. Meşe or-
manlanmızın korunması ve imarı ile daha fazla
mazı elde etmek mümkün ola;caktır.
l l
