ORMANCILIK
BÖLÜMÜ/ORMANCILIK ve ORMAN ÜRÜNLERĠ
PROGRAMI
VEZĠRKÖPRÜ MESLEK YÜKSEOKULU
ORP104-ORMAN BOTANİĞİ
PINACEAE
Hafta-2
2. PINACEAE
Gymnospermlerin en önemli familyalarından biri olup dünya üzerinde 11 cins ve 232 türle temsil edilmektedir. Tropik ormanlardan
başlayıp, kuzey kutbuna kadar ormanlar kuran bu familyanın cinsleri Abies, Picea,
Keteleeria, Tsuga, Pseudotsuga, Pinus,
Cedrus, Larix, Pseudolarix ve Cathaya’dr.
Familyanın botanik özellikleri
• Sürgün: Bazı cinslerinde uzun sürgünle beraber kısa sürgünler de vardır (Pinus, Cedrus, Larix, Pseudolarix, Cathaya) ve kısa sürgünlerde yaprakların bir çoğu bir arada bulunur.
• Yaprak: Yapraklar herdem yeşil veya bazı cinslerde kışın dökülür.
• Çiçek: 1C 1E ve anemogamdır. (Rüzgar yardımıyla)
• Erkek çiçek: Erkek çiçekler, bir çoğu bir araya gelmiş, yani stamenlerin bir eksen etrafında helezoni
dizilmesiyle küçük bir kozalakçık oluşturmuşlardır. Her bir stamen 2 çiçek tozu torbası taşır.
• DiĢi çiçek: Bir brahte, bir karpel ve iki tohum
tomurcuğundan oluşmuş olan dişi çiçeklerin bir çoğu bir araya gelerek kozalak oluşturmuşlardır. Brahte ve
karpel belirgindir.
• Kozalak: Kozalak olgunlaşması Cedrus’ta 26 ayda, Pinus cinsinde 2-3 yılda ve diğer cinslerde 1 yılda gerçekleşir. Olgun kozalak Abies, Cedrus ve
Pseudolarix cinslerinde dağılır. Diğerlerinde dağılmadan bütün halde düĢer.
• Tohum: Tohumlar çoğunlukla kanatlıdır.
• Odun: Bazı cinslerin odunlarında reçine kanalı vardır (Pinus, Picea, Pseudotsuga, Larix, Cathaya).
ABIES Mill. (Göknarlar)
Göknarlar Kuzey yarım kürenin ılıman ve serin
bölgelerinde 51 türle temsil edilen önemli bir cinstir. Bu türlerden dört tanesi (Abies bornmülleriana, Abies nordmanniana, Abies cilicica ve Abies equi-trojani) ülkemizde doğal yetişmektedir.
Botanik özellikleri:
• Habitus: Genç yaşlarda piramidal ve orta yaĢlarda konik bir tepeye sahiptirler.
• Kabuk: Açık gri renkli olup, ince ve düzgündür. İleri yaşlarda kalın çatlaklıdır.
• Yaprak: Uzun sürgünler üzerinde sarmal olarak dizilmiĢ olan
yapraklar, daha fazla ışık alabilmek için, ışığa göre iki sıralı sarmal gibi görülürler. Yapraklar yassı iki yüzlü ve alt yüzlerinde iki
adet stoma bandı vardır. Yaprak koparıldığında sürgün üzerinde daire Ģeklinde çukur bir iz kalır.
• Kozalak: Bazı türlerde dıĢ pul gelişmemiş olduğundan dışardan görülmez (Abies cilicica), buna karşın bazılarında görülür. 1 yılda olgunlaşan kozalak, dik durur ve olgunlaĢtığında dağılır.
• Tohum: Üç köĢeli olan tohum kanatlı, kanat tohumu sarmış ve kaynaşmıştır.
• Çiçekleri 1 Cinsli 1 Evciliktir.
• Odun: Odunlarında doğal reçine kanalı yoktur; fakat
yaralanmalar sonucunda travmatik reçine kanallar oluĢur.
Abies nordmanniana subsp. Nordmanniana (Doğu Karadeniz göknarı; Kafkas göknarı)
Yayılış: Bu tür Kafkasya ile Kuzey Doğu Anadolu’nun dağlık kesimleridir.
Botanik özellikleri:
• Herdem yeĢil ,iğne yapraklı birinci sınıf bir orman ağacıdır.
Yaprakları 2.5 - 4 cm uzunluğundadır.
• Sürgünler sık koyu esmer veya siyahımsı tüylü ve incedir.
• Tomurcuklar reçineli değildir.
• Erkek çiçekler en alt dallarda dişi çiçeklerin bulunduğu tepe dallarına kadar ağacın her yerinde sarı kırmızı kozalak
halindedirler.
• Dişi çiçekler tepeye yakın yerlerde dik kozalakçık şeklindedirler.
•Kozalaklar 15-16 cm boyunda ve 5 cm enindedir. DıĢ pul dıĢarıdan görülür. Kozalaklar olgunlaşıp dağılana kadar dik Ģekildedir.
• Ülkemizde kayda değer saf meşcereleri yoktur.
• Daha çok Kayın ve Ladinle karışıklığa girer
• Yaprakların altlarındaki stoma bantları belirgindir.
Erkek çiçek
Abies nordmanniana subsp. Bornmülleriana (Batı Karadeniz Göknarı, Uludağ Göknarı)
Yayılış: Ordu’nun Melet Irmağının batsından başlayıp, Kaz dağlarına kadar, tüm Karadeniz Bölgesi dağlık bölgesinde yayılıĢ
göstermektedir. Bu tür ülkemiz için endemik olup, dünya üzerinde sadece bu bölgede doğal yetişmektedir.
Herdem yeĢil 30-40m. Kadar boylanabilen iğne
yapraklı bir orman ağacıdır.
Botanik özellikleri:
• Öteki göknar türlerinden farklı olarak bazı
yapraklarının üst yüzeyinde tek bir stoma çizgisi bulunur.
• Sürgünleri çıplak, parlak kahverenkli ve kalındır.
• Tomurcuklar reçinelidir.
• Kozalaklarında dıĢ pul dıĢardan görülür.
Abies nordmanniana subsp. aqui-trojani Kazdağı Göknarı
YayılıĢ: Bu tür de ülkemiz için endemik olup,
Kazdağlarında doğal yayılıĢ göstermektedir. Diğer göknarlara göre daha hızlı büyür.
Botanik özellikleri:
• Herdem yeşil 25-30m. boylanabilen 1. sınıf bir orman ağacıdır.
• Sürgünler parlak ve çıplak,
• Tomurcuklar bol reçineli
• Yan sürgünlerin uç kısmındaki tomurcuk sayısı, diğer türlerde en fazla 4 iken, bu türde 5-7 arasında
değiĢmektedir.
• Kozalaklar 15-20 cm boyunda olup, dıĢ pul dıĢarıdan görülür.
Abies cilica Carr. Toros Göknarı
Yayılış: Bu tür, Ülkemizin Akdeniz Bölgesi’ndeki Toros dağlarında 1000 nin üzerindeki dağlık kesimde geniş bir yayılışa sahiptir. Herdem yeĢil 25-30 m. kadar
boylanabilen gösterişli bir orman ağacıdır.
Botanik özellikleri:
• Genç sürgünler, parlak çıplak veya gri-esmer tüylüdür.
• Tomurcuklar reçinesiz veya hafif reçinelidir.
• Kozalaklar en büyük olan tür olup, kozalak boylar 15-25 cm. ve çap 6 cm dir. Kozalaklarında dıĢ pul dıĢarıdan görülmez.
Kaynaklar:
• Ġ.Ü.ORMAN FAKÜLTESĠ, DENDROLOJĠ, DERS NOTLARI, Derleyen: Prof. Dr.
Ünal AKKEMĠK
• Türkiye’ nin Ağaçları ve Çalıları, Necati Güvenç MAMIKOĞLU
• ANGĠOSPERMAE (KAPALI TOHUMLULAR) Yrd. Doç. Dr. Hüseyin FAKĠR Ders Sunusu
• Süleyman Demirel Üniversitesi, Orman Fakültesi, Yrd. Doç. Dr. Ġsmail DUTKUNER Ders Sunusu
• Ormanlarımızda YayılıĢ Gösteren Asli Ağaç Türlerimiz, OGM,
• Serbest Orman Mühendisleri Ġçin Ders Notu, Prof. Dr. Metin SARIBAġ
• Türkiye’ nin Doğal-Egzotik Ağaç ve Çalılar, Editör Prof. Dr. Ünal AKKEMĠK
