FUZŪLİ SU KASİDESİ’NİN ŞERHİ
16. BEYTİN ŞERHİ
İrem GÜZEL 19020418
1. AŞAMA: METİN
METNİN ORİJİNAL HALİ:
METNİN MATBUU HALİ:
ﮫﻤﻟﺎﻋ ﻞھا ﺶﻤﻠﯿﻗ ﻦﺷور ﻰﻨﻛﺎﭘ ﺖﻨﯿط ﻮﺻ هرﺎﺘﺨﻣ ﺪﻤﺣا ﻖﯾﺮط ﺶﻤﻠﯿﻗ اﺪﺘﻗا
METNİN TRANSKRİPSİYON HARFLERİ İLE YAZIMI:
Ṭıynet-i pākini rūşen ḳılmış ehl-i ʿāleme İḳtidā ḳılmış ṭarı̇̄ḳ-i Aḥmed-i Muḫtāra ṣu
2. AŞAMA. SÖZLÜKSEL ANLAM:
Tıynet: Arapça bir kelime olup ṭyn kökünden gelir.
Fi’lat vezni ile çekimlenmiştir. Aslına bakarsak
«çömlekçi kili, çamur» gibi manalara gelir. Çekimlendiği kalıp ile «yaradılış, huy, maya, fıtrat» anlamını
kazanmıştır.
Pāk: Farsça kökenli bir kelimedir. «temiz, pak, saf»
anlamlarına gelir.
Rūşen: Farsça bir kelimedir. «parlak, aydın, aydınlık» gibi manalara gelir.
Kıl-: Eski Türkçe kökenli bir kelimedir. Yardımcı eylem görevindedir. «yap-, et-» manaları taşımaktadır. Orhun Yazıtları’nda şu şekilde geçer:
«üze kök teŋri asra yağız yir kılındıkda»( üstte mavi gök altta kara yer yaratıldı)
Ehl: Arapça bir kelimedir. Ahl kökünden gelir. Fa’l vezniyle çekimlenmiş olup «ev halkı» anlamına gelmektedir.
Ālem: Arapça bir kelimedir. İlm kökünden gelir ve fā’al vezniyle çekimlenmiştir. Şiirde «kainat, dünya evren»
gibi anlamlarda kullanılmıştır.
İktidā: Arapça kökenli bir kelimedir. Kıdvet(örnek) kökünden gelir. İfti’ āl vezni ile şiirdeki yerini almıştır.
«Birini örnek alıp ona uymak» anlamına gelmektedir.
Tarı̇̄k: Kökeni Arapçadır. Trk kökünden gelip fa’ ı̇̄l vezni ile karşımıza çıkmaktadır. «Yol» anlamına gelir.
Muhtār: Arapça htr kökünden gelir. Müf’ āl vezni ile çekimlenmiştir. «Seçkin, seçilmiş» gibi anlamlarda kullanılmıştır.
Su: Eski Türkçe bir kelimedir. Orhun Yazıtları’nda şu şekilde geçer:(735)
«yir sub idisiz kalmazun tip» (yer su sahipsiz kalmasın deyip)
sub/suv> su şeklinde günümüzde kullanılır.
3. AŞAMA : DİL BİLGİSEL ANLAM
Tıynet: İsim soylu bir kelimedir. –i eki iyelik(tamlanan) ekidir. Şiirde «tıynet-i pākini» şeklinde sıfat tamlaması yapılmıştır. Pāk kelimesi burda sıfat görevindedir. –i eki ilgi yani tamlayan ekidir, -n- yardımcı sestir ve sonraki –i eki belirtme hali ekidir.
Rūşen: İsim soylu bir kelimedir. Yardımcı eylem «kıl-»
ile beraber «rūşen kılmış» şeklinde birleşik fiil olarak şiirde yer almıştır. Kullanılan –mış eki duyulan geçmiş zaman ekidir.
Ehl-i ālem: Şiirde «ehl-i āleme» şeklinde yer alır. Ehl kelimesi isim soyludur. Kullanılan –i eki ilgi ekidir. Ālem kelimesi de yine isim soyludur. Kullanılan –e eki yönelme hali ekidir.
İktidā: Şiirde yardımcı eylem «kıl-» ile beraber
kullanılmıştır. İktida kelimesi isim soyludur, kıl- fiil soyludur. Şiirde beraber kullanılarak bir birleşik fiil oluşturmuşlardır. Kullanılan –mış eki duyulan geçmiş zaman ekidir.
Tarı̇̄k: Şiirde «Tarı̇̄k-i Ahmed-i Muhtār»a şeklinde tamlama olarak ifade edilmiştir. Tarı̇̄k kelimesi isim soyludur. Kullanılan –i eki iyelik ekidir. Ahmed isimdir, -i eki ilgi ekidir. Muhtār kelimesi sıfattır, bu kelimeye gelen –a eki yönelme hali ekidir. «Tarı̇̄k-i Ahmed-i
Muhtāra» şeklinde sıfat tamlaması olarak şiirdeki yerini almıştır.
Su: İsim soylu bir kelime olup hal eklerinden herhangi birini almayarak yalın halde şiirdeki yer almıştır.
BEYTİN CÜMLENİN ÖGELERİNE AYRILMASI:
1. mısra
Tıynet-i pākini: Belirtisiz nesne Rūşen kılmış: Yüklem
Ehl-i āleme: Yer tamlayıcısı 2. mısra
İktidā kılmış: Yüklem
Tarı̇̄ k-i Ahmed-i Muhtāra: Belirtili nesne Su: Özne
4. AŞAMA DİL İÇİ ÇEVİRİ :
Özgün kelimelerle dil içi çeviri:
«Temiz yaradılışını kainata, dünyaya aydınlık kıldı Seçilmiş Ahmed’in yolunu suya örnek gösterdi.»
Beytin düz yazıya çevrilmesi:
«(Allah) saf , temiz Muhammed’i dünyayı aydınlatsın, kainata ışık tutsun (diye) gönderdi.»
BEYİT HAKKINDA KISA BİLGİ:
Bu beyit girizgah beyittir. Şairin asıl konuya geçmeden hemen önce şairane bir şekilde yazdığı bir iki beyitlik geçiş bölümüdür. Nesib ile medhiye arasında yer alır.
5. AŞAMA ŞERH VE YORUM :
Tasavvuf penceresinden bu beyte bakacak olursak;
şair Fuzūlı̇̄, beytinde Hz. Muhammed’i zikreder.
Bu beyitte asıl tema temiz yaradılıştır ve iki şekilde yorumlanabilir:
❖ Suyun Hz. Muhammed’in yolundan giderse temizleneceği, saflaşacağı yorumu ve
❖ Su gibi temiz, berrak, saf olan Hz. Muhammed’in yolundan gidilmesi gerektiği yorumudur.
Allah, Hz. Muhammed’in yolunu suya yani insana örnek göstermiştir. Su da Hz. Muhammed’in yoluna uyarak temizliğini, saflığını, berraklığını ispat etmiştir.
Hz. Muhammed’in yolu Kur’an ve iman yoludur. Beyitte bu yola girmekle su arasında bir ilgi kurulmuştur. Su temizdir, ancak onun temizliği Hz. Muhammed’in
yolunda olmasına bağlanmıştır. Çünkü asıl temizlik ve saflık Peygamberimizin özelliğidir. Su, bu sebeple saflığı ve temizliği simgelemiştir. Suyun yaratılışındaki temizlik, ilahi yola sebāt etmesine bağlıdır.
6. AŞAMA: SÖZ SANATLARI
Su, Peygamberimizin yoluna bağlı bir insan özelliği
taşıdığı için açık istiare; suyun temiz olma nedeninin Hz.
Muhammed’e bağlanması hüsn-ü ta’lil sanatına
örnektir. Rūşen kıl- ve pāk ile iktidā kıl- ve tarı̇̄k ifadeleri tenasüp sanatını; kıl- yardımcı fiili tekrar edildiği için tekrir sanatını teşkil eder.
KAYNAKÇA:
❖ ÖZTEKTEN Ö. «Su Kasidesi’nin Dili Üzerine», Ege Ü. Edebiyat Fak. Yay. 2007, 491-526s.
❖ Yrd. Doç. Dr. CANÇELİK Ali, Fuzūlı̇̄, Mülhim Şehir ve Su Kasidesi (kay: www.academia.edu)
❖ PALA, İ. «Su Kasidesi», Kapı Yay. 2016
