TÜRKİYE CUMHURİYETİ ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İLKÖĞRETİM ANABİLİM DALI
SOSYAL BİLGİLER DERSİ HARİTA OKUMA VE YORUMLAMA BECERİSİNİN ÖĞRETMEN VE ÖĞRENCİ GÖRÜŞLERİNE GÖRE
İNCELENMESİ
Ahmet Can ABBAK
YÜKSEK LİSANS TEZİ
ADANA / 2016
TÜRKİYE CUMHURİYETİ ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İLKÖĞRETİM ANABİLİM DALI
SOSYAL BİLGİLER DERSİ HARİTA OKUMA VE YORUMLAMA BECERİSİNİN ÖĞRETMEN VE ÖĞRENCİ GÖRÜŞLERİNE GÖRE
İNCELENMESİ
Ahmet Can ABBAK
Danışman: Yrd. Doç. Dr. Abdullah BALCIOĞULLARI Jüri Üyesi: Prof. Dr. Filiz YURTAL
Jüri Üyesi: Yrd. Doç. Dr. Cenk AKAY
YÜKSEK LİSANS TEZİ
ADANA /2016
Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğüne;
Bu çalışma, jürimiz tarafından İlköğretim Ana Bilim Dalında YÜKSEK LİSANS TEZİ olarak kabul edilmiştir.
BaşkanYrd. Doç. Dr. Abdullah BALCIOĞULLARI (Danışman)
Üye: Prof. Dr. Filiz YURTAL
Üye: Yrd. Doç. Dr. Cenk AKAY
ONAY
Yukarıdaki imzaların, adı geçen öğretim elemanlarına ait olduklarını onaylarım.
….…/…….2016
Prof. Dr. Yıldırım Beyazıt ÖNAL Enstitü Müdürü
NOT: Bu tezde kullanılan ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge, şekil ve fotoğrafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’ndaki hükümlere tabidir.
ETİK BEYANI
Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tez Yazım Kurallarına uygun olarak hazırladığım bu tez çalışmasında;
Tez içinde sunduğum verileri, bilgileri ve dokümanları akademik ve etik kurallar çerçevesinde elde ettiğimi,
Tüm bilgi, belge, değerlendirme ve sonuçları bilimsel etik ve ahlak kurallarına uygun olarak sunduğumu,
Tez çalışmasında yararlandığım eserlerin tümüne uygun atıfta bulunarak kaynak gösterdiğimi,
Kullanılan verilerde ve ortaya çıkan sonuçlarda herhangi bir değişiklik yapmadığımı,
Bu tezde sunduğum çalışmanın özgün olduğunu,
bildirir, aksi bir durumda aleyhime doğabilecek tüm hak kayıplarını kabullendiğimi beyan ederim. 06 / 12 / 2016
Ahmet Can ABBAK
ÖZET
SOSYAL BİLGİLER DERSİ HARİTA OKUMA VE YORUMLAMA BECERİSİNİN ÖĞRETMEN VE ÖĞRENCİ GÖRÜŞLERİNE GÖRE
İNCELENMESİ
Ahmet Can ABBAK
Yüksek Lisans Tezi, İlköğretim Anabilim Dalı Danışman: Yrd. Doç. Dr. Abdullah BALCIOĞULLARI
Aralık 2016, 155 sayfa
Coğrafyanın dağılış ilkesini gösteren, bilgiyi anlamlandıran ve günlük hayatın her safhasında kullanılan haritaların nasıl okunacağı ve yorumlanacağı hem eğitim hem de iş hayatı için oldukça önemlidir. Renkleri anlama, sembolleri bilme, mesafe ölçme, konum belirleme ve yön bulma gibi alt basamaklara ayrılan harita okuma ve yorumlama becerisi ülkemizde ortaokul Sosyal Bilgiler dersi kazanımları arasındadır. Bu çalışmanın amacı harita okuma ve yorumlama becerilerine yönelik Sosyal Bilgiler öğretmenleri ile 5. 6. ve 7. sınıf öğrencilerinin görüşlerini belirlemektir.
Bu amacı gerçekleştirmek için Adana İli, Pozantı ve Seyhan İlçelerinden 100 öğretmen ve 100 öğrenci ile anket uygulaması yapılmış ardından 20 öğretmen ile görüşme ve 20 öğrenci ile odak grup görüşmesi gerçekleştirilmiştir. Bu araştırmada kullanılan anketler, görüşme ve odak grup görüşmesi soruları araştırmacı tarafından geliştirilmiştir. Bu araştırma görüşme ve anketin yapıldığı karma bir araştırma olarak adlandırılabilir. Araştırmada elde edilen nitel bilgilerin çözümlenmesinde içerik analizi;
araştırmadan elde edilen nicel bilgilerin çözümlenmesinde ise betimsel istatistik tekniklerinden frekans, yüzde, aritmetik ortalama değerleri kullanılmıştır. Nicel veriler SPSS 21.0 programından yararlanılarak bilgisayar ortamında çözümlenmiştir.
Öğretmen adaylarına lisans yıllarında harita ile ilgili bilgisayar uygulamaları konusunda eğitim verilmesi gerektiği ( =4,80) ve öğretmenlerin harita kullandığında öğrencilerin konuları daha iyi anladığı ( =4,90) belirlenmiştir. Ayrıca derslerde harita okuma ve yorumlama becerisini geliştirmek için Google-earth gibi dijital platformlardan yararlanan öğretmenlerin ortalamasının =1,65 ve ders kitaplarında;
harita üzerinden yön bulma, mesafe algılama ve taslak çizim etkinliklerine yer verilmiştir diyen öğretmenlerin ortalamasının =2,55 olduğu tespit edilmiştir.
Öğretmen görüşmelerine göre ders kitaplarındaki haritaların ve duvar haritalarının renklerin solgun ve boyutlarının küçük olmasından dolayı eğlenceli ve dikkat çekici olmadıkları (n=14) buna ek olarak konuya uygun haritaların ve duvar haritalarını saklayacak etkileşimli Sosyal Bilgiler laboratuarlarının yetersiz olduğu (n=13) tespit edilmiştir.
Öğrencilere göre sosyal bilgiler dersleri için haritalar önemlidir ( =4,90) öğrenciler harita, üzerindeki renklerin anlamlarını bilmektedirler ( =4,19) ancak taslak harita çizme konusunda problem yaşadıkları belirlenmiştir ( =3,21). Öğrencilerin ders, iş, tatil gibi hayatımızın her alanında haritaların önemini bildikleri ve haritalardan az da olsa telefondan, navigasyon cihazlarından, dijital platformlar ile akıllı tahtadan eğlenceli bir şekilde yararlandıkları bulunmuştur.
Ülkemizdeki öğretim programları okul öncesinden ortaöğretime kadar harita okuma ve yorumlama becerisi yönünden zenginleştirilmelidir. Ortaokul 5, 6 ve 7. Sınıf Sosyal Bilgiler ders kitapları haritalarının kartografik tasarımları öğrencilerin seviyelerine uygun olarak yeniden gözden geçirilmelidir. Okulların fiziki şartları akıllı tahtalar, yansıtım cihazları ve kabartma haritalar yönünden iyileştirilmelidir. Haritalara yönelik dijital uygulamalar, ders kitapları ile paralel e-içerikler ve etkileşimli oyunlar ile dilsiz haritalar hazırlanmalıdır.
Anahtar Kelimeler: Sosyal bilgiler dersi, harita, harita okuma ve yorumlama becerisi.
ABSTRACT
THE RESEARCH OF MAP READING AND INTERPRETATION SKILL ACCORDING TO TEACHERS AND STUDENTS VIEWS
Ahmet Can ABBAK
Master Thesis, Department of Primary Education Supervisor: Asst. Prof. Dr. Abdullah BALCIOĞULLARI
November 2016, 155 pages
How to read and interpret map which shows the principles of distribution of geography, which makes the information meaningful, which is used every stage of life, are very important for both education and business life. Map reading and interpreting skill which is divided into subgroups such as finding locations, understanding colors, knowing symbols, measuring distance, positioning and orientation is among the achievements of our country's middle school's social studies lessons. The purposes of this study are to define what the social studies teachers, 5th, 6th and 7th grade students think about map reading and interpreting skills.
In order to accomplish this aim, surveys were carried out with 100 social science teachers and 100 students from 5, 6, and 7.th grade after that interviews were made with 20 teachers and 20 students From Pozantı and Seyhan district in Adana. Questionnaires, interviews and focus group interview questions used in this research were developed by the researcher. This research can be called as a mixed research in which the interviews and the surveys made. Content analysis is used in analysis of the qualitative information obtained in the research. Frequency, percentage and arithmetic mean values from descriptive statistical techniques were used in analyzing the quantitative information obtained from the research. In computer programs, quantitative data were analyzed using the SPSS 21.0
It was determined that Teacher candidates should be educated about computer applications related to maps in their undergraduate years ( =4,80) and students understood the subjects better when teachers used maps ( =4,90). In addition, it was found out that the average of teachers using digital platforms such as Google-earth to improve the ability to read and interpret maps in lessons was =1,65 and that the
average of the teachers who say that finding direction, detecting distance and drafting activities were found in textbooks was =2,55. As a result of the research, it has been found that the maps in the textbooks and the wall maps are not fascinating due to the pale colors and small size (n=14), as well as interactive social studies laboratories are inadequate to hide the relevant maps and wall maps (n=13).
According to the students, maps are important for social studies courses ( =4,90), students know the meanings of the colors on the map ( =4,19) but they have problems in drawing draft maps ( =3,21). It has been found that students are aware of the importance of maps in all areas of our lives, such as courses, work, holidays, and at least they enjoy the maps from navigation devices, digital platforms and smart boards.
From pre-school to college, teaching programs in our country should be enriched by map reading and interpreting skill. Cartographic designs of the maps used in 5th, 6th, and 7th grade social studies textbook, must be reviewed in accordance with the level of students. Physical conditions of schools should be improved in terms of smart boards, projection devices and relief maps. Digital applications for maps, e-content for textbooks, interactive games and maps should be prepared.
Key Words: Social studies, map, map reading and interpreting skills.
ÖNSÖZ
Bu çalışma Türkiye’deki harita okuma ve yorumlama becerisinin öğretmen ve öğrenci görüşlerine göre incelenmesi konusundadır.
Türkiye’de Harita okuma ve yorumlama becerisinin hem öğrenci hem de öğretmen görüşlerine göre incelenmesi çalışmanın orijinalliğini göstermektedir.
Ülkemizdeki durumun anket ve görüşmelerle ortaya çıkarılması, diğer bir deyişle ülkemizdeki durumun ortaya konulması, verilerin analiz edilmesi açısından oldukça önemli bir çalışmadır.
Harita okuma ve yorumlama becerisinin incelenmesine ve bu konu hakkında yüksek lisans yapmaya teşvik eden sevgili hocam Yrd. Doç. Dr. Abdullah BALCIOĞULLARI’na, çalışma boyunca desteğini ve ilgisini esirgemeyen hocam Prof.
Dr. Filiz YURTAL'a ve düzeltmeler konusunda detaylı açıklamalar yapan diğer jüri üyesi Yrd. Doç. Dr. Cenk AKAY'a sonsuz teşekkür ederim.
Kısıtlı zamanına ve yoğunluğuna rağmen, tezi tüm detaylarına kadar dikkatle okuyan ağabeyim, Yrd. Doç. Dr. Ramazan Alpay ABBAK’a ve Selçuk Üniversitesi'nden değerli hocam, Yrd. Doç. Dr. İlkay BUĞDAYCI'ya teşekkür ederim.
Çalışmalarım süresince sık görüşemediğim ama hep yanımda olduklarını bildiğim, bana moral ve destek veren akrabalarıma ve bütün dostlarıma çok teşekkür ederim.
Son olarak en umutsuz anlarımda bile bana moral ve destek veren, her zaman enerji kaynağı olan, benimle paylaşmak istedikleri zamanlarını feda eden, eşim Meryem’e ve kızım Nevin Melis’e teşekkür ederim.
AHMET CAN ABBAK
Not: Bu tez Çukurova Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi tarafından SYL- 2015-4575 proje numası ile desteklenmiştir.
İÇİNDEKİLER
Sayfa
ÖZET ... iv
ABSTRACT ... vi
ÖNSÖZ ... viii
TABLOLAR LİSTESİ ... xiii
ŞEKİLLER LİSTESİ ... xvi
EKLER LİSTESİ ... xvii
BÖLÜM I GİRİŞ 1.1. Problem ... 4
1.2. Araştırmanın Amacı ... 8
1.3. Araştırmanın Önemi ... 9
1.4. Sınırlılıklar ... 10
1.5. Sayıltılar ... 10
1.6. Tanımlar ... 10
BÖLÜM II KURAMSAL AÇIKLAMALAR VE İLGİLİ ARAŞTIRMALAR 2.1. Kuramsal Açıklamalar ... 12
2.1.1. Sosyal Bilimler ... 12
2.1.2. Sosyal Bilgiler Dersi ... 13
2.1.2.1. Sosyal Bilgiler Dersinin Ortaya Çıkışı... 15
2.1.2.2. Sosyal Bilgiler Dersinin Amacı ... 16
2.1.2.3. Sosyal Bilgiler Dersi ile İlgili Sorunlar ... 17
2.1.2.4. Sosyal Bilgiler Dersinde Yer Alan Beceriler ... 17
2.1.3. Haritaların Önemi... 19
2.1.3.1. Harita Çeşitleri ... 20
2.1.3.2.Haritalarla İlgili Sorunlar ... 21
2.1.3.3. Ders Kitaplarındaki Haritalar ... 21
2.1.4. Harita Okuma ve Yorumlama Becerisi ... 26
2.1.4.1. Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programındaki Durumu ... 27
2.1.4.2. ABD Öğretim Programındaki Durumu ... 30
2.1.4.3. Avustralya Öğretim Programındaki Durumu ... 35
2.2. İlgili Araştırmalar ... 40
2.2.1. Harita Okuma ve Yorumlama Becerisi İle İlgili Yurtiçince Yapılan Çalışmalar ... 40
2.2.2. Harita Okuma ve Yorumlama Becerisi İle İlgili Yurtdışında Yapılan Çalışmalar ... 48
BÖLÜM III YÖNTEM 3.1. Araştırmanın Modeli ... 54
3.2. Araştırmanın Evreni ve Örneklemi ... 54
3.3. Veri Toplama Araçları ... 57
3.3.1. Harita Okuma ve Yorumlama Becerisine Yönelik Öğretmen Anketi ... 57
3.3.2. Öğretmen Görüşme Formu ... 58
3.3.3. Harita Okuma ve Yorumlama Becerisine Yönelik Öğrenci Anketi ... 59
3.3.4. Odak Grup Görüşmesi Formu ... 60
3.4. Verilerin Toplanması ... 61
3.5. Verilerin Analizi ... 62
BÖLÜM IV BULGULAR 4.1. Sosyal Bilgiler Dersine Giren Öğretmenlerin Harita Okuma ve Yorumlama Becerisine Yönelik Görüşlerine İlişkin Bulgular ... 64
4.1.1. Harita Okuma ve Yorumlama Becerilerine Yönelik Öğretmen Görüşlerine İlişkin Nicel Bulgular ... 64
4.1.1.1. Günlük Hayatta ve Okullarda Kullanılan Haritalara Yönelik Öğretmen Görüşlerine İlişkin Bulgular ... 65
4.1.1.2. Haritalarla İlgili Lisans ve Hizmetiçi Eğitime Yönelik Öğretmen Görüşlerine İlişkin Bulgular ... 67
4.1.1.3. Sosyal Bilgiler Dersi Programındaki Harita Okuma ve Yorumlama Becerisine Yönelik Öğretmen Görüşlerine İlişkin Bulgular ... 69
4.1.1.4. Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarındaki Harita Okuma ve Yorumlama Becerisine Yönelik Öğretmen Görüşlerine İlişkin Bulgular ... 71
4.1.1.5. Harita Okuma ve Yorumlama Becerisiyle İlgili Yöntemlere Yönelik Öğretmen Görüşlerine İlişkin Bulgular ... 73
4.1.1.6. Harita Okuma ve Yorumlama Becerisiyle İlgili Okulların Fiziki Altyapısına Yönelik Öğretmen Görüşlerine İlişkin Bulgular ... 76 4.1.2. Harita Okuma ve Yorumlama Becerisine Yönelik Öğretmen Görüşlerine
İlişkin Nitel Bulgular ... 78 4.1.2.1. Günlük Hayatta Harita Kullanımına Yönelik Öğretmen Görüşlerine
İlişkin Bulgular ... 78 4.1.2.2 Derslerde Harita Kullanımına Yönelik Öğretmen Görüşlerine İlişkin
Bulgular ... 79 4.1.2.3 Harita Okuma ve Yorumlama Becerisinin Tanımına Yönelik
Öğretmen Görüşlerine İlişkin Bulgular ... 82 4.1.2.4 Öğretmenlerin Harita Okuma ve Yorumlama Becerisi Yeterliliklerine
İlişkin Öğretmen Görüşlerine İlişkin Bulgular ... 84 4.1.2.5 Ders Kitaplarındaki Haritalara ve Beceriyle İlgili Etkinliklere Yönelik
Öğretmen Görüşlerine İlişkin Bulgular ... 85 4.1.2.6 Harita Okuma ve Yorumlama Becerisinin Öğrencilerin Günlük
Hayatındaki Etkisine Yönelik Öğretmen Görüşlerine İlişkin
Bulgular ... 88 4.1.2.7 Öğretmenlerin Harita Okuma ve Yorumlama Becerisi ile İlgili
Karşılaştıkları Sorunlara Yönelik Görüşlerine İlşkin Bulgular ... 92 4.1.2.8 Harita Okuma ve Yorumlama Becerisine İlişkin Önerilere Yönelik
Öğretmen Görüşlerine İlişkin Bulgular ... 95 4.2. Harita Okuma ve Yorumlama Becerisine Yönelik Öğrenci Görüşlerine İlişkin Bulgular ... 100
4.2.1. Harita Okuma ve Yorumlama Becerisine Yönelik Öğrenci Görüşlerine İlişkin Nicel Bulgular ... 100 4.2.1.1. Günlük Hayatta ve Okullarda Kullanılan Haritalara Yönelik Öğrenci
Görüşlerine İlişkin Bulgular ... 100 4.2.1.2 Harita Okuma ve Yorumlama Becerisine Yönelik Öğrenci
Görüşlerine İlişkin Bulgular ... 102 4.2.1.3 Ders Kitapları ve Okullardaki Haritalara Yönelik Öğrenci Görüşlerine
İlişkin Bulgular ... 105 4.2.1.4 Öğretmenlerin Harita Okuma ve Yorumlama Becerisi ile İlgili
Kullandıkları Yönteme Yönelik Öğrenci Görüşlerine İlişkin
Bulgular ... 107
4.2.2 Harita Okuma ve Yorumlama Becerisine Yönelik Öğrenci Görüşlerine İlişkin
Nitel Bulgular ... 109
4.2.2.1. Sosyal Bilgiler Dersine Yönelik Öğrenci Görüşlerine İlişkin Bulgular ... 110
4.2.2.2. Sosyal Bilgiler Dersinde Kullanılan Materyallere Yönelik Öğrenci Görüşlerine İlişkin Bulgular ... 113
4.2.2.3. Günlük Hayatta Harita Kullanımına İlişkin Öğrenci Görüşlerine İlişkin Bulgular ... 116
4.2.2.4. Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarındaki Haritalara Yönelik Öğrenci Görüşlerine İlişkin Bulgular ... 118
4.2.2.5. Harita Okuma ve Yorumlama Becerisine Yönelik Öğrenci Görüşlerine İlişkin Bulgular ... 120
4.2.2.6. Ortaokulda Kullanılan Haritaların Öğrencilerin Günlük Hayatındaki Katkısına Yönelik Öğrenci Görüşlerine İlişkin Bulgular ... 124
BÖLÜM V TARTIŞMA VE YORUM 5.1. Birinci Alt Amaca Yönelik Tartışma ve Yorum ... 126
5.2. İkinci Alt Amaca Yönelik Tartışma ve Yorum ... 129
BÖLÜM VI SONUÇ VE ÖNERİLER 6.1. Sonuçlar ... 133
6.2. Öneriler ... 134
6.2.1. Program Hazırlayanlara Yönelik Öneriler ... 134
6.2.2. Ders ve Çalışma Kitaplarına Yönelik Öneriler ... 135
6.2.3. Gelecekte Yapılması Planlanan Araştırmalara Yönelik Öneriler ... 135
KAYNAKÇA ... 137
EKLER ... 145
ÖZGEÇMİŞ ... 155
TABLOLAR LİSTESİ
Sayfa
Tablo 1. 5.Sınıf Ders Kitaplarındaki Haritalar ... 22
Tablo 2. 5. Sınıf Çalışma Kitaplarındaki Haritalar ... 22
Tablo 3. 6. Sınıf Ders Kitaplarındaki Haritalar ... 23
Tablo 4. 5. 6. Sınıf Çalışma Kitaplarındaki Haritalar ... 24
Tablo 5. 7. Sınıf Ders Kitabındaki Haritalar ... 25
Tablo 6. 5. Sınıf Sosyal Bilgiler Dersi Programlarında Harita Okuma ve Yorumlama Becerisi (Türkiye) ... 27
Tablo 7. 6. Sınıf Sosyal Bilgiler Dersi Programlarında Harita Okuma ve Yorumlama Becerisi (Türkiye) ... 28
Tablo 8. 7. Sınıf Sosyal Bilgiler Dersi Programlarında Harita Okuma ve Yorumlama Becerisi (Türkiye) ... 29
Tablo 9. Massachusetts 5. Sınıf Sosyal Bilgiler Dersi Çerçeve Programı Harita Okuma ve Yorumlama Becerisi ... 32
Tablo 10. Massachusetts 6. Sınıf Sosyal Bilgiler Dersi Çerçeve Programı Harita Okuma ve Yorumlama Becerisi ... 33
Tablo 11. Massachusetts 7. Sınıf Sosyal Bilgiler Dersi Çerçeve Programı Harita Okuma ve Yorumlama Becerisi ... 34
Tablo 12. 5. Sınıf Programına Göre Harita Okuma ve Yorumlama Becerisine Yönelik Kazanımlar (Avustralya) ... 36
Tablo 13. 5.sınıf Programında Harita Okuma ve Yorumlama Becerisi İle İlgili Detaylar (Avustralya) ... 37
Tablo 14. 6. Sınıf Programına Göre Harita Okuma ve Yorumlama Becerisine Yönelik Kazanımlar (Avustralya) ... 38
Tablo 15. 7. Sınıf Programına Göre Harita Okuma ve Yorumlama Becerisine Yönelik Kazanımlar ... 39
Tablo 16. 7. Sınıf Programına Göre Harita Okuma ve Yorumlama Becerisine Yönelik Kazanımlar (Avustralya) ... 40
Tablo 17. Öğretmenlerin, Cinsiyet, Eğitim Düzeyleri, Branş Durumları ve Kıdemlerine Göre Dağılımları ... 55
Tablo 18. Öğrencilerin, Cinsiyet, Sosyal Bilgiler Puanı, Sınıf ve Okula Göre Dağılımları ... 56
Tablo 19. Günlük Hayatta ve Okullarda Kullanılan Haritalara İlişkin Frekans, Yüzde ve Aritmetik Ortalamalar (N=100) ... 65 Tablo 20. Haritalarla ilgili Lisans ve Hizmetiçi Eğitime İlişkin Frekans, Yüzde
ve Aritmetik Ortalamalar (N=100) ... 67 Tablo 21. Ortaokul Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programındaki Harita Okuma
ve Yorumlama Becerisi Kazanımlarına İlişkin Frekans, Yüzde ve Aritmetik Ortalamalar (N=100) ... 69 Tablo 22. Ortaokul Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarındaki Harita Okuma ve
Yorumlama Becerisi Kazanımlarına İlişkin Frekans, Yüzde ve Aritmetik Ortalamalar (N=100)r ... 71 Tablo 23. Harita Okuma ve Yorumlama Becerisine Yönelik Kullanılan Teknik
ve Yöntemlere İlişkin Frekans, Yüzde ve Aritmetik
Ortalamalar (N=100) ... 74 Tablo 24. Harita Okuma Ve Yorumlama Becerisine Yönelik Kullanılan
Materyallere İlişkin Frekans, Yüzde ve Aritmetik Ortalamalar (N=100) . 76 Tablo 25. Öğretmen Görüşlerine Göre Günlük Hayatta Harita Kullanımına İlişkin
Tema, Kod ve Frekanslar (N=20) ... 78 Tablo 26. Öğretmen Görüşlerine Göre Derslerde Harita Kullanımına İlişkin Tema,
Kod ve Frekanslar (N=20)... 69 Tablo 27. Öğretmen Görüşlerine Göre Becerinin Tanımına İlişkin Tema, Kod ve
Frekanslar (N=20) ... 82 Tablo 28. Öğretmen Görüşlerine Göre Beceri Yeterliliklerine İlişkin Tema, Kod ve
Frekanslar (N=20) ... 84 Tablo 29. Öğretmen Görüşlerine Göre Ders Kitaplarındaki Beceriyle İlgili
Etkinliklere İlişkin Tema, Kod ve Frekanslar (N=20) ... 86 Tablo 30. Öğretmen Görüşlerine Göre Derslerde Harita Kullanımına İlişkin Tema,
Kod ve Frekanslar (N=20)... 89 Tablo 31. Öğretmen Görüşlerine Göre Beceriye Yönelik Problemlere İlişkin Tema,
Kod ve Frekanslar (N=20)... 92 Tablo 32. Öğretmen Görüşlerine Göre Beceriye Yönelik Önerilere İlişkin Tema,
Kod ve Frekanslar (N=20)... 96 Tablo 33. Günlük Hayatta ve Okullarda Kullanılan Haritalara İlişkin Frekans,
Yüzde ve Aritmetik Ortalamalar (N=100) ... 101 Tablo 34. Harita Okuma ve Yorumlama Becerisine İlişkin Frekans, Yüzde ve
Aritmetik Ortalamalar (N=100) ... 103 Tablo 35. Öğretmen Görüşlerine Göre Çalışma Kitaplarındaki Beceriyle İlgili
Etkinliklere İlişkin Tema, Kod ve Frekanslar ... 105 Tablo 36. Öğretmen Görüşlerine Göre Becerinin Öğrencilerin Günlük Hayatındaki
Etkisine İlişkin Tema, Kod ve Frekanslar ... 107 Tablo 37. Öğretmen Görüşlerine Göre Beceriye Yönelik Önerilere İlişkin Tema,
Kod ve Frekanslar ... 110 Tablo 38. Öğretmen Görüşlerine Göre Beceriye Yönelik Problemlere İlişkin Tema,
Kod ve Frekanslar ... 112 Tablo 39. Araştırmaya Katılan Öğrencilerin Cinsiyetlerine İlişkin Frekanslar ve
Yüzdeler ... 114 Tablo 40. Öğrenci Görüşlerine Göre Günlük Hayatta Harita Kullanımına İlişkin
Tema, Kod Ve Frekanslar ... 117 Tablo 41. Öğrenci Görüşlerine Göre Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarına İlişkin Tema,
Kod ve Frekanslar ... 118 Tablo 42. Öğrenci Görüşlerine Göre Harita Okuma ve Yorumlama Becerisine
İlişkin Tema, Kod ve Frekanslar ... 121 Tablo 43. Öğrenci Görüşlerine Göre Taslak Harita Oluşturmaya İlişkin Tema,
Kod ve Frekanslar ... 123 Tablo 44. Öğrenci Görüşlerine Göre Haritaların Öğrencilerin Günlük Hayatına
Katkısına İlişkin Tema, Kod ve Frekanslar ... 124
ŞEKİLLER LİSTESİ
Sayfa Şekil 1. Ölçeklerine göre haritalar ... 20 Şekil 2. Bilginin elde ediliş biçimine göre haritalar ... 20 Şekil 3. Konularına göre haritalar ... 20
EKLER LİSTESİ
Sayfa EK 1. Öğrencilerin Harita Okuma ve Yorumlama Becerisine Yönelik Görüşlerini
Belirleme Anketi ... 145 EK 2. Öğrencilerin Harita Okuma ve Yorumlama Becerisine Yönelik Görüşlerini
Belirleme Anketi ... 149 EK 3. Harita Okuma ve Yorumlama Becerisine Yönelik Öğretmen Görüşme
Soruları ... 152 EK 4. Harita Okuma ve Yorumlama Becerisine Yönelik Odak Grup Görüşmesi
Soruları ... 153 EK 5. İzin Yazısı ... 154
BÖLÜM I
GİRİŞ
Türk milli eğitiminin temel amacı Atatürk ilkelerine bağlı kalarak ülkesini ve milletini bilen, ailesini ve vatanını daima yükseltmeye çalışan, geniş bir dünya görüşüne sahip, bilgi beceri ve davranışlar kazanarak hayata hazırlanmış, sosyal ve kültürel açıdan zengin bireyler yetiştirmektir (Milli Eğitim Bakanlığı, [MEB], 1973).
Milli Eğitim Bakanlığı bu amacı gerçekleştirmek için ilkokul ve ortaokulda okutulmak üzere zorunlu dersler belirlemiştir. Bakanlık tarafından yayınlanan yönetmeliğe göre İlkokul 4 ve ortaokul 5. sınıf öğrencilerine haftalık üç; ortaokul 6 ve 7. sınıf öğrencilerine ise haftalık dört saat Sosyal Bilgiler dersi verilmesi zorunludur (MEB, 2014).
1924, 1926, 1936, 1948, 1968, 1998 ve 2005 yıllarında değişim yaşayan Sosyal Bilgiler Öğretim Programları, 1968 yılında sadece tarih, coğrafya ve yurt bilgisinden oluşan bir disiplindi (Aykaç, 2011). Cumhuriyetin kurulduğu ilk yıllardan itibaren tarih coğrafya ve vatandaşlık konuları önemini korumuştur ancak zaman içinde bazı değişikliklere uğramıştır. Dersin içeriği ve kapsamı değişse de her zaman önemini korumuştur. Bu değişimler çağın gereklerine uygun olarak yeniden tasarlanmıştır.
Yürürlükteki öğretim programına göre Sosyal Bilgiler dersi antropoloji, arkeoloji, ekonomi, felsefe, sosyoloji, hukuk, vatandaşlık, tarih ve coğrafya alanlarından bilgi alır ve aldığı bu bilgileri sistematik bir şekilde sunar (MEB, 2005). Sosyal Bilgiler dersi ilkokul 4. sınıf ve ortaokul 5, 6 ve 7. sınıflarda okutulan bir derstir. İçerik olarak tarih, coğrafya, vatandaşlık ve demokrasi eğitimi bölümlerinden oluşmaktadır.
Haklarımı öğreniyorum, bölgemizi tanıyalım 5. sınıf; yeryüzünde yaşam, ipek yolunda Türkler 6. sınıf ve iletişim ve insan ilişkileri, Türk tarihinde yolculuk 7. sınıf Sosyal Bilgiler dersi konularına örnek gösterilebilir. Günlük bilgiyi kendi yöntemleri ile özümseyerek öğrencilere kazandırmayı hedefleyen Sosyal Bilgiler dersi, bireylerin gerçek yaşamda ihtiyaç duydukları her türlü beceriyi kazanmalarına olanak sağlar.
Sosyal Bilgiler dersi öğrencilere özellikle toplumsal ve bireysel rollerini ve sorumluluklarını öğretir. Öğrencilerin etkili düşünme becerilerini geliştirerek üretken ve etkin vatandaş olmalarına katkıda bulunur. Ayrıca öğrencilere küresel ve toplumsal olaylara bilgi ve teknolojinin ışığı altında bakabilmeyi öğretir (Gömleksiz ve Cüro, 2011). Durumları kendi içinde değerlendiren ve küreselleşen dünyada etkili değer,
tutum ve becerileri kazanmış bireyler yetiştirmeyi hedeflemektedir. Sosyal Bilgiler sadece şimdinin çalışması olarak görülmemelidir, aynı zamanda bireylerin geçmişle olan bağlarını sağlamlaştırarak, onlara yeni ufuklar geliştirir.
Sözer (tarihsiz) Sosyal Bilgiler Dersi Programının amaçlarını açıkladığı yazısında, çocuğun elde edeceği kazanımlar bakımından Sosyal Bilgiler dersinin amaçlarını dört kümede toplamıştır. Bunlar;
1. Sosyal Bilgiler derslerinde çocuğun eleştirici, yapıcı ve yaratıcı düşünme ve yetenekleri gelişir; sorun çözme ile ilgili becerileri kazanması sağlanır;
2. Sosyal Bilgiler öğretimiyle çocuk bireylerarası ilişkilerini geliştirir; işbirliği yapmasını öğrenir; sorumluluk bilinci kazanarak yetişir;
3. Sosyal Bilgiler derslerinde çocuk temel yurttaşlık hak ve sorumluluklarını kavrar; anayasa ve yasalar karşısında görev ve sorumluluklarını bilir;
4. Sosyal Bilgiler öğretimiyle çocuk ekonomik olma konusunda görüş kazanır;
gereksinimlerini iyi belirleme ve doğru tercihler yapma alışkanlığını elde eder.
Özellikle 2004 yılından itibaren uygulanmaya başlanan yapılandırmacı yaklaşıma göre öğrencilerin aktif olduğu görsel öğelere yer verilen eğitim sistemi özendirilmiştir. Özellikle bilgi beceri ve kavramların öğretilmesinde materyal kullanılarak öğrenmenin kalıcı hale getirilmesi planlanmaktadır (Ulusoy ve Gülüm 2009). Fotoğraf, harita ve krokiler öğretmenlerin Sosyal Bilgiler derslerinde en çok kullandıkları materyallerden biridir (Çelikkaya, 2013).
Harita yeryüzünün ya da bir bölümünün ya da bir gök cisminin veya gökküresinin belli bir ölçeğe göre küçültülmüş ve az çok yalınlaştırılmış (generalize edilmiş) olarak aktarılmış izdüşümüdür (Sanır, 2000). Küremsi biçimindeki bir gök cisminin haritası bir düzlem üzerine aktarılırken türlü bozukluklar (gerçekten uzaklaşmalar) ortaya çıkar (Sanır, 2000). Harita; tarih, dil, nüfus vb. konularla ilgili yeryüzünün veya bir parçasının, belli bir orana göre küçültülerek düzlem üzerine çizilen taslağı olarak adlandırılmaktadır (Akalın, 2011). Diğer bir deyişle haritalar mekâna ait bilgilerin kâğıt üzerine aktarılmasıyla oluşturulan görsel materyallerdir. Haritalar;
yollar, kamu binaları, şehir yerleşkesi, şehir sınırları, doğal kaynaklar, göller, akarsular, kıyılar, dağlar, vadiler, ya da kurak ve sulak alanlar gibi mekâna ait birçok özellik
hakkında bilgi gösterebilir. Haritalar doğal ortamın dağılışını ve bunların neden ve sonuçlarını göstermesi bakımından önemlidir.
Harita kullanımı olayları somutlaştırarak öğrenciyi ezbercilikten kurtarmaktadır.
Ayrıca haritalar dikkat çekerek hatırlamayı kolaylaştırır. Zamandan tasarruf sağlayarak soyut durumları somutlaştırır (Duman, 2011). Haritalar bilgiyi özet olarak gösteren, görsel iletişim araçlarıdır. Şahin'e (2012) göre haritalar öğrencilerde ilgi ve dikkat uyandırır, içeriği basitleştirerek anlaşılmasını kolaylaştırır, öğretimi canlı ve açık hale getirir ve öğrenilecek konu üzerinde pratik yapma imkânı sağlar.
Aslında harita çağın gereklerine uygun olarak kendini yenilemiştir. Bilgisayar teknolojisinde yaşanan gelişmelerle birlikte haritalar dijital bir hal almış ve bu gelişmeler dileyen öğretmenlerin sınıfında yerini almıştır. Bilgisayar teknolojisi ile harita ezbercilikten ve sıkıcılıktan bir kez daha uzaklaşmıştır.
Haritalar sadece Sosyal Bilgiler dersinde konuların öğretiminde değil aynı zamanda gündelik hayatta sıklıkla kullanılan bir araçtır. Ulaşımda haritalar bir yerden diğerine en kolay nasıl gidilir sorusuna yanıt veren en önemli araç konumundadır.
Ayrıca navigasyon teknolojisinin gelişmesiyle birlikte haritalardan yön bulmak ve konumumuzu anlamak amacıyla kullanırız.
İş hayatında haritalar mekâna ilişkin sorunların çözümünde sıklıkla kullanılır.
Bazı sorunların belirlenmesinde, projelerin uygulanmasında ve düzenlemelerin yürütülmesinde bazı meslek gruplarının olmazsa olmaz araçlarındandır. Bunlar;
Ulaşım ve haberleşme sektörü,
İnşaat sektörü,
Askeri, saldırı, savunma ve güvenlik alanları,
Yerleşim birimleri ve kentsel planlama,
Hukuki işlemlerde ve devlet daireleri,
Yeraltı kaynaklarının yerlerinin belirlenmesi,
Enerji,
İmalat ve sanayi,
Turizm,
Meteoroloji ve benzeridir (Buğdaycı ve Bildirici, 2009).
Yapılan birçok çalışmada günlük hayatta harita kullanımı konusunda ülkemizde bir eksiklik görülmektedir. Eğitim ve öğretim alanı dışında haritaların bilinçli ve etkin bir şekilde kullanılmaması ve harita kültürünün oluşmaması geri kaldığımızın bir göstergesidir (Buğdaycı, Bildirici, Uluğtekin ve Tarman, 2015). Yurtdışı ile kıyaslandığında ülkemizde harita kullanımı hükümetler tarafından desteklenmediği görülmektedir. Bunun en açık göstergesi ülkemize gelen turistlerdir. Yurtdışındaki tarihi ve turistik yerleri gezen turistler başka hiç kimsenin yardımı olmaksızın rahat bir şekilde bir yerden diğerine gidebilmektedir. Ancak ülkemizde bir yerden diğerine gidişte mutlaka başkalarından yardım almaktayız. Demirci ve Barut'un 2015 yılında haber kanallarında harita kullanımı konusunda yaptığı çalışmasında her 6,5 habere bir harita düştüğü belirtilmektedir. Ayrıca araştırılan kanallarda günde ortalama yalnızca 5 harita gösterilmektedir. Durumun böyle olmasındaki en büyük sebep belki de ülkemizde haritaların sadece öğretim materyali olarak görülmesi söylenebilir. Bu algının yıkılması için harita okumaya ve yorumlamaya yönelik çalışmaların zenginleştirilmeye ihtiyacı vardır.
Mekân algılama becerisinin alt kolu olarak değerlendirebileceğimiz harita okuma ve yorumlama becerisi ilköğretim Sosyal Bilgiler ders kazanımları arasına eklenmiştir. İlköğretim Sosyal Bilgiler Programında harita kullanımı özendirilmiş ve geliştirilmesi hedeflenmiştir (MEB, 2005). Ancak programda yer alan bu becerinin günlük hayatta etkin bir şekilde kullanılıp kullanılamadığı konusunda bazı tereddütlerin olduğu söylenebilir. (Koç, 2008)
İşte bu açıdan harita okuma ve yorumlama becerisinin öğretmen ve öğrenci görüşleri ile incelenmesi gerekmektedir. Böyle bir inceleme bireylerin bir sonraki eğitim kurumuna hazırlanmalarında ve iş hayatına atılmalarında katkı sağlayacağı, ayrıca toplumsal becerilerinin etkin bir şekilde gelişimine fayda sağlayacağı düşünülebilir.
1.1. Problem
Literatürde; harita ve küre kullanım becerileri (McClure, 1992), harita okuma becerisi (İncekara, Karatepe ve Karabun, 2008), harita okuryazarlığı (Akengin, Tuncel ve Cendek, 2016), harita becerisi (Sönmez ve Aksoy, 2012), harita okuma ve yorumlama becerisi (Koç ve Bulut, 2014) gibi birçok kullanım bulunmaktadır. Bu
becerinin araştırmacılar tarafından çeşitli kullanım şekilleri olması okuyucularda anlam karmaşasına sebep olabilmektedir.
Harita becerisi; taslak oluşturma, konum belirleme, hesap yapma, uygun harita seçme, doğal ve beşeri olayları yorumlamadır. Ancak harita becerileri içinde en kapsamlı olan harita okuma ve yorumlama becerisidir (Sönmez, s:28, 2010). Demiralp (2006) ise yaptığı çalışmada harita ve küre kullanım becerilerini;
1. Sembollerin anlaşılması,
2. Alansal perspektifin geliştirilmesi, 3. Yönün anlaşılması,
4. Uzaklığın anlaşılması, 5. Yerin belirlenmesi, 6. Harita ölçeği,
7. Yeryüzü şekillerinin anlaşılması, 8. Haritanın yorumlanması,
olmak üzere sekiz başlık altında belirlemiştir.
Savage ve Armstrong (2000) harita becerisi ile harita okuma ve yorumlama becerisi arasındaki farkı şu şekilde ifade etmiştir:
"Harita okuma ve yorumlama becerisi, harita becerilerinin en son aşamasıdır. Bilgi aktarımını sağlama, haritayı okuyup kendi yorumunu katma, haritayı kullanırken üst düzey bilişsel becerilerini harekete geçirmek gibi farklı eylemlere olanak tanıması nedeniyle bu son asama harita becerilerinin en üst seviyesini oluşturur diyebiliriz. Orta düzeydeki sosyal bilgiler programında en önemli beceri harita yorumlamadır, çünkü diğer birçok harita ve küre kullanım becerilerinin amacı bu beceri ile gerçekleştirilmiş olur".
Harita okuma ve yorumlama becerisinin ülkemizdeki durumunun incelendiği bu araştırmada ise harita okuma ve yorumlama becerisi; bireylerin harita üzerindeki konumları belirlemeyi, harita üzerindeki mekânların dağılışını, sembollerin anlaşılmasını, yön bulma, mesafe ölçme ve alan algısını içeren bir süreçtir.
Ekiss, Lurie, Phillips, ve Hinde'ye (2007) göre harita okuma ve yorumlama becerisi mekânı algılamayı kolaylaştırır. Mekân algısı toplumda bir adım önde olmayı sağlayan bireyin olayları kolaylıkla anlamasına yardım eden bir beceridir. Harita okuma becerisi coğrafi olayları anlamayı kolaylaştırıcı bir etkiye sahiptir. Ayrıca ilkokuldan itibaren öğrencilere kazandırılması onlar için faydalı olacaktır. Kızılçaoğlu’na (2007) göre harita becerisi kuvvetli olan bireyler, kendileri ve toplumları için önemli roller üstlenebilirler. Çünkü tüm hadiseler bir mekânda gerçekleşmektedir. Mekân hakkında bilgi edinmede iyi düzeyde harita becerisine sahip olan bireyler daha başarılı olurlar.
Harita okuma ve yorumlama becerisine yönelik Darakçı'nın (2014) araştırmasında;
harita okuma yeteneği problem çözme yeteneğini arttırdığı ve dünyayı algılamayı kolaylaştırdığı bilinmektedir. Haritalar okuma ve yorumlama becerisine sahip bireyler mekânlara farklı bir bakış açısıyla bakabilirler.
Öztürk ve Dilek (2002) harita okuma ve yorumlama becerisinin kazandırılması konusunda farkındalık yaratılması gerektiğini şu şekilde ifade etmiştir:
"Harita kullanma çocuğun keşfetme, toptan algılama eğilimlerini geliştirmektedir. Haritalar kuşbakışı perspektifini gerektirmektedir.
Kuşbakışı perspektifi çocukların günlük hayatlarında kullandıkları bir bakış sekli değildir. Bu nedenle, kuşbakışı perspektifini kavramaları için, öğretmenin örgencilere harita bilgisini ve harita okumayı kazandırması gerekmektedir"(Akt. Akar, 2008, s. 58).
Dünyadaki gelişmeler incelendiğinde ülkemizde harita okumaya ve yorumlamaya yönelik bazı sıkıntıların olduğu görülmektedir. Toplumumuzdaki akademisyenlerin, öğretmenlerin ve her seviyeden öğrencilerin araştırmaya konu olan beceride zorluk çektiği söylenebilir. İlkokul mezunları, lise mezunları hatta üniversite mezunlarının bir yerden diğerine giderken sıkıntı çektiği ve toplumumuzun günlük yaşamda harita kullanma konusundaki eksiği bir gerçektir.
Toplumumuzda her kesimden bireyin haritayı yeterince kullanamadığı ve yol tariflerinde yetersiz kaldığı gözlenmektedir. Bu konuda Koç (2008) şunları ifade etmiştir.
“İlk ve orta öğretim kurumlarında öğrenim gören öğrencilerimizin iller, önemli ulaşım ağları, yer şekilleri gibi, doğal ve beşeri unsurların
haritalar üzerinde dağılımını gösterememesi, farklı dağılış haritalarını kullanarak bir yerin coğrafi özellikleri hakkında çıkarımlarda bulunamaması ayrıca yetişkinlerimizin bile yön ve yer tariflerini net ve anlaşılır bir şekilde yapamaması, haritaları yeterince okuyamadığımız ve kullanamadığımızın birer göstergesidir”(Koç, 2008:16).
Alanyazın incelendiğinde Sosyal Bilgiler öğretmenlerinin harita becerilerini belirlemeye yönelik çalışmalar oldukça kısıtlıdır. Eğitim ve öğretimin içine henüz girmemiş öğretmen adaylarının harita kullanımına yönelik yaklaşımları incelenmiştir.
(Duman ve Girgin, 2005; İncekara ve Kantürk, 2010; Merç, 2011) Ancak araştırmalarda öğretim hayatının içinde olan öğretmen görüşlerine yönelik henüz çalışmaya rastlanılmamıştır. Halen görevinde olan öğretmenlerin görüşlerinin alınmaması problemi tam olarak görme adına eksikliktir.
Öğrencilere yönelik çalışmalar daha çok harita kullanım becerisini ölçmeye yöneliktir. İlköğretim öğrencilerinin harita kullanım düzeyleri çeşitli değişkenler açısından incelenmiştir. Öğrencilerin harita bilgisi formlar, anketler ve ölçekler kullanılarak belirlenmeye çalışılmıştır (Sönmez ve Aksoy, 2012; Yıldız, 2006; Balkan, 2007). Harita okuma ve yorumlama becerisinin sosyal ve psikolojik yönü öğrenci görüşleri ile almak oldukça yerinde olmuştur.
Bilindiği gibi 21. yüzyıl dünyada bilim ve teknolojinin hızla ilerlediği ve eğitim ve öğretim alanında yeni yöntem ve metotların geliştirildiği bir dönem olmuştur.
Ülkemizde milli eğitim bakanlığı kendi içinde teknoloji kullanımına yönelik yeni atılımlar yapmayı sürdürmektedir. Ancak Sosyal Bilgiler dersinde kullanılan materyaller açısından ele alındığında öğretmenler 21. yüzyıl gerekliliklerine cevap verebilecek nitelikte midir? Öğrenciler teknoloji ile birlikte gelişen materyaller hakkında ne düşünmektedir? Bu çalışma harita açısından zaman içinde oluşan değişimleri görmek adına önemli bir çalışmadır.
Yukarıdaki açıklamalar göz önünde bulundurulduğunda elde edilen bulgular harita okuma ve yorumlama becerisine ihtiyaç duyan her kesimden bireye oldukça faydası olacaktır. Doğru kazanılmış bir beceri bir sonraki eğitim kurumunda da etkisini gösterecektir. Öğretmenlerin eksikleri belirlendikten sonra öğretmen adaylarını yetiştiren kurumlara yol gösterecektir. Harita okuma ve yorumlama becerisi sadece Sosyal Bilgiler dersi öğretenlerini değil aynı zamanda sınıf öğretmenlerini hatta okul öncesi öğretmenlerini de yakından ilgilendirmektedir. Ders kitabı hazırlayanlara
öğretmen ve öğrenci görüşlerinin sunulması onlara kitap hazırlamada yardımcı olacağı kıymetlendirilmektedir.
Ülkemizde harita okuma ve yorumlama becerisi ortaokul Sosyal Bilgiler dersi kazanımları arasındadır. Sosyal Bilgiler dersi de bu becerinin bireylere kazandırılmasında bir araç konumundadır. Bu amaçla bu araştırmada oluşturulan;
Problem cümlesi: Ortaokul Sosyal Bilgiler dersi kazanımları arasında yer alan harita okuma ve yorumlama becerisine yönelik Sosyal Bilgiler dersi öğretmenlerinin ve 5, 6 ve 7. sınıf öğrencilerinin görüşleri nasıldır?
1.2. Araştırmanın Amacı
Bu araştırmanın genel amacı; öğretmenlerin ve öğrencilerin Sosyal Bilgiler dersi kazanımları arasında yer alan harita okuma ve yorumlama becerisine yönelik görüşlerini, beceri ile ilgili yaşadıkları sorunlarını ve bu sorunlara yönelik önerilerini belirlemektir.
Yukarıda belirtilen genel amaç doğrultusunda şu sorulara yanıt aranmıştır.
1. Sosyal Bilgiler öğretmenlerinin harita okuma ve yorumlama becerisine yönelik görüşleri nelerdir?
Günlük hayatta ve okullarda harita kullanımı
Lisans ve hizmet içi eğitim
Sosyal Bilgiler dersi öğretim programı
Becerinin Sosyal Bilgiler ders kitaplarındaki durumu
Harita okuma ve yorumlama becerisine yönelik kullanılan yöntem
Harita okuma ve yorumlama becerisi alanında yeterlilik
Harita okuma ve yorumlama becerisine yönelik problemler
Harita okuma ve yorumlama becerisine yönelik öneriler
2. Ortaokul 5, 6 ve 7. sınıf öğrencilerinin harita okuma ve yorumlama becerisine yönelik görüşleri nelerdir?
Günlük hayatta ve okullarda harita kullanımı
Becerinin Sosyal Bilgiler ders kitaplarındaki durumu
Okulun fiziki altyapısı
Öğretmenin kullandığı yöntem
Harita okuma ve yorumlama becerisi alanında yeterlilik
Harita okuma ve yorumlama becerisinin günlük hayata katkısı
1.3. Araştırmanın Önemi
Sosyal Bilgiler alanında yapılmış olan tezlerin %10’unda öğretmen ve müfettiş görüşlerine ve %8’inde öğrenci görüşlerine başvurulmuştur. Sosyal Bilgiler alanında yapılan tezlerin %6’sı ise değer ve beceri kazandırmaya yöneliktir (Oruç ve Ulusoy 2008). Sosyal Bilgiler alanında yapılan tezler konularına göre sınıflandırıldığında ise materyal kullanımı üzerine yapılan tezlerin oranı %6’dır. Sosyal Bilgiler Öğretim Programının yurtdışı ile karşılaştırma oranı ise %2’dir. Alanda yaşanan problemlere ilişkin araştırmaların oranı ise %9’dur (Tarman, ve diğ., 2010). Sosyal Bilgiler öğretiminde coğrafya konularının araştırılması çoğunlukla aksatılmıştır. İlköğretim anabilim dalında coğrafya konuları üzerine yapılan tezlerin oranı %20’dir. Coğrafya konularının ve diğer derslerin sunumunda kullanılan ayrıca günlük yaşamda bireye katkı sağlayacak olan haritaların araştırılması alana büyük katkı sağlayacaktır. Bu açıdan Türkiye’deki Sosyal Bilgiler derslerinde yer alan harita okuma ve yorumlama becerisinin öğretmen ve öğrenci görüşleri ile incelenmesi konusu alanda en az araştırılan ancak en çok gelişmesi gereken bir konudur.
Ülkemizde harita okuma ve yorumlama becerisi üzerine yapılan tezler oldukça kısıtlıdır. Aslında ikinci bir yabancı dili öğrenmek için onca zaman dinleme, konuşma, yazma ve okuma dersleri alırken, coğrafyanın dağılış ilkesini gösteren bu hassas tekniğin nasıl okunacağının bilinmemesi herkes için bir kayıptır (Buğdaycı ve Bildirici, 2009; Kızılçaoğlu, 2007).
Bu çalışma haritaların derslerdeki verimi arttırarak, öğrenci üzerindeki olumlu özelliklerini ön plana çıkarıp, Sosyal Bilgiler dersi için nasıl önem taşıdığını göstermesi, sosyal bilgiler öğretmenlerinin haritadan nasıl yararlandıklarını ve harita konusunda karşılaştıkları sorunları belirlemesi açısından önemlidir.
Ortaokul Sosyal Bilgiler konularının öğretiminde harita kullanımı öğrencileri ezbercilikten kurtararak coğrafi düşünme becerisini kazanmalarına olanak sağlayacaktır.
Yeterli harita okuma ve yorumlama becerisine sahip kişiler sahip olduğu coğrafi bilgileri analiz ederek harita üzerinden çıkarımlar yapabilecekler ve öğrencilerin uzamsal becerilerine katkı sağlayarak sosyal hayatta daha etkin bireyler olmalarına imkân verecektir.
Eğitimde teknoloji kullanımının yaygın olduğu ülkelerden örnekler sunarak,
ülkemizde harita okuma ve yorumlama becerisinin önemli ancak yetersiz olduğunu hem Sosyal Bilgiler öğretmenlerine hem de program hazırlayıcılarına belirtmesi ve öğretmenlere yenilikleri fark ettirmesi açısından bu çalışma tüm eğitimle ilgili çalışma yapanlara yol gösterecektir.
Öğretimde teknolojik gelişmeleri göz önüne alarak dijital harita gibi materyallerin Sosyal Bilgiler dersi için ilgi arttırıcı ve öğrenmeyi çok yönlü sağlayıcı özelliklerine dikkat çekilmesi ve Sosyal Bilgiler programında yer alan bu becerinin öğretmenlerin ve öğrencilerin gözünden incelenmesi alandaki bir boşluğu doldurması beklenmektedir.
1.4. Sınırlılıklar
1. Araştırmaya katılan öğretmenler Sosyal Bilgiler öğretmenleri ile sınırlıdır.
2. Araştırmanın evreni Adana İli ile sınırlıdır.
3. Araştırma 2015-2016 eğitim öğretim yılı ile sınırlıdır.
1.5. Sayıltılar
1. Örneklem alınan öğrencilerin evreni temsil edebilecek niteliklere sahip olacağı varsayılmaktadır.
2. Araştırmanın sonuçlarının kendinden sonraki araştırmalar için kaynak teşkil edeceği varsayılmaktadır.
3. Katılımcıların anket ve görüşme sorularına içten ve samimi cevap verdikleri varsayılmaktadır.
4. Çalışma örneklemi olarak seçilen okullardaki öğretmen ve öğrencilerin görüşleri bilimsel verilere ışık tutacağı varsayılmaktadır.
5. Katılımcıların hataları eşit kabul edilir.
6. Çeşitli kaynaklardan elde edilen bilgiler gerçeği yansıtan bilgilerdir.
7. Hazırlanan veri toplama aracının amacına hizmet edeceği varsayılmaktadır.
1.6. Tanımlar
Eğitim: En geniş anlamı ile eğitim toplumdaki kültürlenme sürecinin bir parçasıdır (Demirel ve Kaya, s11,2007).
Öğretim: Öğrenmeyi kolaylaştıracak etkinlikleri düzenleme, gereçleri sağlama ve kılavuzluk etme eylemidir (Aktn: Güneş, s:16, 2014).
Sosyal Bilgiler Eğitimi: “Türkiye’de Sosyal Bilgiler dersi tarih, coğrafya ve vatandaşlık bilgisi konuları olarak cumhuriyet döneminden beri programlarda yer almaktadır. Sosyal Bilgiler adı ve programı olarak ise, 1968 yılında ilk defa uygulamaya konulmuştur"(Kan, 2010).
Araç: Derslerde herhangi bir konuyu öğretmek amacıyla kullanılan öğrenciye olumlu yönde katkı sunan ders materyalidir. Sosyal Bilgiler derslerinde sıklıkla kullanılan araçlar harita, küre, uydu fotoğrafları, projeksiyon ve bilgisayardır.
Harita: Harita; yer ya da diğer büyük gök cisimlerinin yüzeylerine veya bu yüzeylerin bir bölgesine ait konulara ilişkin obje ve bilgilerin, doğadaki konumlarını çizim altlığı üzerinde belli matematik kurallara göre yansıtan, kartografik işaretlerle gösteren ve gerektiğinde yazılı sözcüklerle tamamlayarak aktaran bir bilgi iletişim aracıdır (Uçar ve Uluğtekin, 2006).
Harita Okuma ve Yorumlama Becerisi: Sembolleri anlama, yön bulma, ölçek kullanma, uzaklık ölçme, konum koordinat belirleme gibi süreçleri içine alan harita becerilerin en üst basamağıdır.(Sönmez, s:104, 2010)
BÖLÜM II
KURAMSAL AÇIKLAMALAR VE İLGİLİ ARAŞTIRMALAR
Bu bölümde, sosyal bilimler, Sosyal Bilgiler dersi, harita okuma ve yorumlama becerisi ve Sosyal Bilgiler derslerinde ve günlük hayatta kullanılan haritalarla ile ilgili bilgilere yer verilmiştir. İlgili araştırmalarda derslerde ve günlük hayatta kullanılan haritalar ile harita okuma ve yorumlama becerisinin nasıl incelendiği ortaya koyulmuştur.
2.1. Kuramsal Açıklamalar
Bu bölümde, ilgili alanyazındaki Sosyal Bilgiler dersinin amacı, Sosyal Bilgiler dersinin ortaya çıkışı, Sosyal Bilgiler dersinin sorunları ve Sosyal Bilgiler dersinde yer alan becerilere yönelik bilgiler sunulmuştur. Harita okuma ve yorumlama becerisinin öğretim programlarındaki yansıtılma biçimine yönelik bilgiler derlenmiştir. Ayrıca haritaların önemi, sorunları ve ders kitaplarındaki sayılarına ilişkin bilgilere değinilmiştir.
2.1.1. Sosyal Bilimler
Sosyal araştırmalar ulusal konseyine (NCSS,1992) göre sosyal bilimler sosyal toplum becerilerini geliştiren sosyal ve beşeri bilimlerin birleşimidir. Sosyal bilimlerin en öncül amacı genç insanların birbirine bağımlı dünyada kültürel çeşitliliği olan demokratik toplumların birer vatandaşı olarak kamu yararı için bilgili ve gerekçeli kararlar alabilme yeteneğini geliştirmeye yardım eder. Sosyal bilimlere kaynaklık eden 7 sosyal bilim; tarih, coğrafya, politika, ekonomi, sosyoloji, psikoloji ve antropolojidir. Beşeri bilimler ise felsefe, etik, edebiyat, din, müzik ve sanattır. Sosyal Bilgiler dersi bu iki grubu kendi yöntemiyle buluşturarak bireylerin kültürel deneyimleri ile sosyal ihtiyaçlarının karşılanmasına katkı sağlamaktadır.
Sönmez'e (1998) göre sosyal bilimler, insan tarafından üretilen gerçeklerle kanıtlamaya dayalı bağ kurma süreci ve bu sürecin sonunda elde edilen dirik bilgilerdir.
Tanımdan da anlaşılacağı gibi sosyal bilimler dünya üzerinde var olan gerçeklerle insanlar tarafından üretilen gerçeklerin birbiriyle yoğrulması sürecidir. Örneğin coğrafya doğada var olan tabii olayların insanlar üzerindeki etkisini birbiri ile ilişkili olarak inceler. Bilindiği gibi matematik ve fen bilimleri salt bilgiyi içermesi açısından doğrulanması ya da yanlışlanması siyah ve beyaz gibidir. Sosyal bilimlerde ise arada insan faktörünün bulunmasından dolayı bilim gri tonlarla çevrelenmiştir.
Sosyal bilimler ile matematik ve fen gibi doğa bilimleri arasındaki farkı daha iyi anlamak için Öztürk ve Dilek'in (2002) yazısını burada ifade etmekte fayda vardır;
"Sosyal bilimlerin konusunu anlamak için insan davranışlarını çok iyi anlamak gerekir. Çünkü sosyal bilimler insanı biyolojik ve fiziksel yönden değil, davranışlar yönünden ele almaktadır. İnsan davranışları, fiziksel ve sosyal ihtiyaçlar, değerler, inançlar, kültürel normlar, alışkanlıklar, istekler ve eğitim gibi değişkenlerce belirlenir. Öyleyse sosyal bilimlerin, insan davranışının bu değişkenlerce nasıl yönlendirildiğini veya etkilendiğini anlamaya yönelik çalışmalardan oluştuğu söylenebilir. Sosyal bilimlerde açıklama yöntemi doğa bilimlerindekinden oldukça farklıdır. Çünkü insan davranışı karmaşıktır. Çok nedenlidir zamana ve mekâna göre farklılık gösterir. Genelleme yapmak oldukça zordur."
Sosyal bilimlerde araştırma yapmak doğa bilimlerindekilerden oldukça farklıdır.
Sosyal bilimler beşeri hayatın etkilerini açıklamaya yönelik çalışmalar yürütür.
2.1.2. Sosyal Bilgiler Dersi
Sosyal Bilgiler terimi ise resmen ilk kez 1916 yılında Amerika Birleşik Devletleri Milli Eğitim Derneği’nin orta dereceli okulu yeniden teşkilatlandırma komisyonu Sosyal Bilgiler Komitesi (The Committee of Social Studies of the Reorganization of Secondary Education of the National Education Association) tarafından kabul edilmiştir (Moffatt 1957, akt Keskin, s1, 2009).
Amerika Birleşik Devletleri'nde Sosyal Bilgiler dersi bilgi, davranış ve değerler ile beceri başlıklarından oluşmaktadır. Örneğin bilgi başlığında ortaokul düzeyindeki öğrencilere;
Dünyadaki büyük akarsu sistemleri,
Çöl ve orman kültürü,
Yiyecek, içecek, ulaşım ve barınma,
Eski ve modern toplumlar,
Amerika'nın coğrafi bölgeleri,
Amerikan devrimi ve anayasası,
Vatandaşların hak ve sorumlulukları, tanıtılır.
Sosyal Bilgiler dersinin ikinci alt amacı olan davranış ve değerler başlığında ise öğrencilere daha çok bilişsel davranışlardan ziyade doğru veya yanlış tutum, duygu ve inançlar tanıtılır. Bireylerde tek başına bilginin olması yeterli değildir bireylerde aynı zamanda olumlu davranış ve değerler de olması gerekir.
Herkes için özgürlük,
Tüm insanlık eşit yaratılmıştır,
Devlete ve Millete karşı dürüstlük ve sadıklık, başlıkları en dikkat çekicilerindendir.
Sosyal Bilgiler dersindeki üçüncü alt amaç öğrencilerin bilmesi gereken şeyleri nasıl yapmaları gerektiğini açıklayan beceriler başlığıdır. Elbette beceriler bilmeyi de gerektirir. Bilgi olmadan bir şeyin nasıl yapılacağını bilmek olmaz. Beceri bilgi içine alan bir eylemdir. Sosyal Bilgiler dersinde yer alan beceriler şu şekilde sıralanabilir;
Demokratik katılım becerisi,
Problem çözme becerisi,
Eleştirel düşünme becerisi,
Sorgulama becerisi,
Amerika Birleşik Devletleri'ndeki Sosyal Bilgiler dersi kapsamı ve içeriği incelendiğinde Türkiye'deki ortaokul müfredatına çok yakın olduğu görülmektedir.
Kanada'daki Sosyal Bilgiler dersi ülkemizdeki ile kıyaslandığında Sosyal Bilgiler dersinin 1. sınıftan 6. sınıfa kadar olduğu; 7 ve 8. sınıfta ise Sosyal Bilgiler dersinin yerini tarih ve coğrafya derslerinin aldığı görülmektedir. 2005 yılında uygulamaya konan çerçeve programa göre Sosyal Bilgiler, tarih ve coğrafya derslerinin öğretilmesindeki ve öğrenilmesindeki odak nokta, gerekli bilgi ve becerilerin gelişmesidir. Bu bilgi ve beceriler sayesinde öğrenciler birçok durumda uygulayabilecekleri temel bir algı geliştirirler. Ayrıca öğrenciler dünyayı ilgilendiren çalışmalarda başarılı olabilmek için hayati öneme sahip geniş tabanlı becerileri geliştirmelidirler. Dahası onlar bu ders ile farklı bakış açılarını değerlendirmeyi, farklı
birçok konuda karar verebilmeyi, problemleri çözebilmeyi ve elde ettikleri bilgileri sınamayı öğrenmelidirler (Ontario, 2004).
2006 yılında belirlenen Kanada'nın eyaleti olan İngiliz Kolombiya'sındaki Sosyal Bilgiler dersi programına göre öğrenciler okul öncesinden 7. sınıfa kadar bu dersle karşılaşmaktadırlar. Öğrenciler bu yıllar içerisinde; beceriler, kimlik, toplum, kültür, yönetim, ekonomi, teknoloji, insan ve fiziksel çevre hakkında bilgi edinirler.
Okulun bulunduğu fiziksel çevreye göre değişebilmekle beraber; bu programa göre 1.
sınıftan 7. sınıfa kadar öğrencilere her yıl yaklaşık 90-100 saat; okul öncesi yılında ise yaklaşık 45-50 saat Sosyal Bilgiler dersi tavsiye edilmektedir (Gnidec, 2006).
2.1.2.1 Sosyal Bilgiler Dersinin Ortaya Çıkışı
Sosyal Bilgiler dersinin ortaya çıkışı ile ilgili olarak İnan (2014) geçmişi henüz 100 yıllık olan ve Amerika Birleşik Devletleri'nde artan göç neticesinde vuku bulan ayrımcılık ve ekonomik sorunların çözümüne yönelik geliştirilen bir ders olarak ifade etmiştir. Ayrıca bu ders sayesinde vatandaşların temel düzeyde demokratik değerlere sahip olmakla, toplum sorunları karşısında onların neler yapabileceklerini göstereceği düşünülmüştü.
Kaymakçı ve Ata 2012 yılında yaptığı çalışmada Sosyal Bilgiler dersinin tarihi ile ilgili olarak şunları ifade etmiştir.
"Sosyal Bilgiler dersinin eğitim-öğretim yaşantısına girmesi, Amerika Birleşik Devletleri’nin geçirdiği sosyal, kültürel ve ekonomik alanlarda meydana gelen büyük dönüşümün doğurduğu göç, şehirleşme, sanayileşme, asayiş, ırkçılık, yurttaşlık bilinci gibi acil sorunlara çözüm aramak ve ulusal toplum anlayışını oluşturmak amaçlarının birbiriyle etkileşiminin bir sonucudur."
Günümüzde bütün toplumlarda olduğu gibi ülkemizde de yeni eğitim modelleri denenmektedir. Yapılandırmacı yaklaşımın uygulandığı eğitim sistemimizde Sosyal Bilgiler dersi Amerika Birleşik Devletleri'nde olduğu gibi ülkemizde de bireylerin topluma uyum sağlamasında birincil öneme sahip derslerden birisidir. Cumhuriyetin ilk yıllarından bu güne önemini koruyan bir disiplindir.
2.1.2.2 Sosyal Bilgiler Dersinin Amacı
Sosyal Bilgiler eğitiminin amacı; öğrencilerin geçmişte ve şimdi, yakın veya uzak çevrelerindeki mekânları ve insanları tanımaları gibi sosyal bir anlayış geliştirmelerine ve çeşitli ulusların bulunduğu birbirine bağımlı dünyada demokratik vatandaşlar olarak düşünme ve hareket etme becerisini kazanmalarına yardım etmektir. Sosyal Bilgiler dersi yaşamayı ve yaşamla nasıl mücadele edileceğini öğretir (Sözer, tarihsiz). Şahin (2009) Sosyal Bilgiler dersinin ilkokul adımını oluşturan hayat bilgisi derisi ile ilgili olarak “Bu dersle çocuğa içinde bulunduğu doğal ve toplumsal çevre inceletilir. Kendini tanıma, çevreyi ve çevrede meydana gelen olayları anlama, daha iyi yaşama yollarını bulma, çevredeki eşyaların yerlerini ve bunların nasıl kullanılacağını bilmesi sağlanır.”
Eğitim sürecinin her aşamasında yer alan Sosyal Bilgiler okul kademelerine göre isim değiştirerek öğrencilerin ihtiyaç duydukları bilgileri onlara sunar. Ülkemizdeki Sosyal Bilgiler derslerinde verilen kazanımlar öğrencilerin hayata hazırlanmasında oldukça katkı sağlamaktadır.
Amerika Birleşik Devletleri'nde eyaletler kendi öğretim programlarını oluştururken Amerikan ulusal konseyinin tavsiye niteliğindeki, çerçeve programından yararlanmak durumundadır. Buna göre Amerikan ulusal konseyinin belirlediği Sosyal Bilgiler dersinin 3 amacı;
Bilgi
Tutumlar ve değerler
Becerilerdir.
Yukarıda görüldüğü gibi üçüncü amaç bir şeyin nasıl yapılacağını belirten becerilerdir. Tabii ki de bir şeyin nasıl yapılacağını bilmek o şeyi bilmekten geçer.
Amerikan ulusal konseyine göre beceriler genellikle şu şekilde bölümlere ayrılır.
Demokratik katılım becerisi,
Çalışma ve sorgulama becerisi,
Entelektüel Becerileri (eleştirel düşünme ve problem çözme).
Harita okuma ve yorumlama becerisi açısından çalışma ve sorgulama becerisi önemlidir. Çünkü çalışma ve sorgulama becerisi alt amaçlarında birisi ise "zaman çizelgeleri, haritalar, küreler ve grafikler kullanma ve yapma"dır (NCSS, 1992).
2.1.2.3 Sosyal Bilgiler Dersi ile İlgili Sorunlar
Türkiye'de 1968 yılında Sosyal Bilgiler dersi adını alan bu disiplinde, zaman içinde uygulamada bazı sorunlar ile karşılaşılmıştır. Ülkenin içinde bulunduğu durumlar da göz önünde bulundurulduğunda ders programında değişimler yaşanması doğaldır.
Programda meydana gelen sorunların yanı sıra Sosyal Bilgiler dersinde sınıf içinde de zaman zaman sorunlar ile karşılaşılmaktadır. Konu ile ilgili yapılan araştırmalarda Sosyal Bilgiler dersi programının oldukça yoğun olduğu bu açıdan öğretmenlerin zamanı yetiştirmek için öğretmen merkezli ve sözel anlatım yöntemini kullandıkları görülmektedir (Memişoğlu ve Köylü, 2015). Ayrıca ülkemizdeki ortalama bir sınıf mevcudunun 30 kişi olduğu düşünüldüğünde öğretmenlerin alternatif öğrenci merkezli öğretim yöntemlerini kullanamadıkları bir gerçektir. Sosyal Bilgiler dersi programında askeri ve siyasi tarihe yer verilmektedir (Keskin, 2012). Bu da öğrencilerde ezberciliğe ve öğrencilerin dersi iyi algılayamamalarına neden olmaktadır. Bununla beraber bu durum öğrencilerde bu dersi ilerde hangi amaçla kullanacakları konusunda belirsizliğe sürüklemektedir. Bu açıdan Sosyal Bilgiler dersinde insanlığın ortak mirasına yönelik konuların arttırılması öğrenciler için daha faydalı olacağı düşünülebilir. Ayrıca Sosyal Bilgiler ders kitaplarının aşırı ayrıntılı ve gereğinden fazla tekrar içerdiği Sosyal Bilgiler dersinde yaşanan problemlerdendir. Aynı zamanda coğrafya ve tarih konularında içerik seçimi ülkede yaşanan iktidar değişimlerinden etkilendiği gözlenmektedir. Ülkenin jeopolitik durumu göz önünde bulundurulduğunda ders kitaplarındaki savaşçı ruh yerini barışçıl söylemlere bırakmalıdır (Ulusoy, 2011). Tarih ve coğrafya konularına dengeli bir şekilde yer verilmemesi ise sorun olarak görülen bir başka başlıktır (Venç, tarihsiz;
Tuncer, tarihsiz; Yılmaz, 2009).
2.1.2.4 Sosyal Bilgiler Dersinde Yer Alan Beceriler
Demirci 2005 yılında kaleme aldığı yazısında; Önümüzdeki yıllarda, içinde bulunduğu coğrafyada siyasi, kültürel ve ekonomik olarak olaylardan en çok etkilenecek olan ülkenin Türkiye olacağını iddia etmiştir. Bu açıdan bireylerin topluma kazandırılmasında bireylere bilişsel beceriler ile toplumsal beceriler kazandırılması
esastır. Türk Dil Kurumu sözlüğünde beceri ise "elinden iş gelme durumu, bir işi başarma ve bir işlemi amaca uygun olarak sonuçlandırma yeteneği” şeklinde tanımlanmaktadır (Akalın, 291, 2011). Çelikkaya'ya (2011) göre her disiplinin öğretim programlarında ortak olan öğrencilerin kazanması gereken bazı temel beceriler şu şekildedir;
Eleştirel düşünme becerisi,
Yaratıcı düşünme becerisi,
Problem çözme becerisi,
İletişim,
Araştırma,
Karar verme,
Bilgi teknolojilerini kullanma,
Türkçe'yi doğru, etkili ve güzel kullanım,
Empati
Girişimcilik becerisidir.
Bu ortak temel becerilerin yanı sıra 5, 6 ve 7. sınıf Sosyal Bilgiler dersinde kazandırılması amaçlanan diğer beceriler ise şu şekildedir;
Bilimsel genelleme yapma (Eleştirel düşünme),
Harita okuma ve atlas kullanma (Mekânı algılama),
Girişimcilik, Araştırma,
Çıkarımda bulunma ( Eleştirel düşünme ),
Sosyal katılım,
Yaratıcılık,
Grafik hazırlama (Mekânı algılama),
Tarihsel olguları ve yorumları ayırt etme (Değişim ve sürekliliği algılama),
Tarihsel empati (Empati becerisi),
Zaman ve kronolojiyi algılamadır.
2.1.3. Haritaların Önemi
Haritalar yeryüzünün tamamının veya bir kısmının belli bir oranda küçültülerek kâğıt üzerine aktarıldığı belgelerdir (Darakçı, 2014). Haritalar ekonomik, tarımsal ve Sosyal Bilgileri içerebilir. İnsan hayatında önemli bir yeri olan harita çeşitli maksatlar için kullanılmaktadır. Araziden faydalanmada, imar, maden, orman, yol yapımı, jeolojik ve arkeolojik araştırmalar ve yurdumuzun savunulması gibi çeşitli alanlarda haritanın önemli bir yeri vardır.
Derslerde araç gereç kullanmak hem öğretmen açısından hem de öğrenciler açısından oldukça yararlı sonuçlar doğurmaktadır. Öğrencilerin öğrendiklerini daha iyi anlayabilmeleri için sınıf ortamında daha çok eğitim aracının kullanımı önem taşımaktadır. Bu anlamda kalıcı öğrenmenin gerçekleşmesi için daha çok duyu organına ulaşan görsel ve işitsel araçlarla oluşturulacak öğrenme ortamlarına başvurmak kaçınılmaz bir ihtiyaçtır. Sosyal Bilgiler öğretiminde kullanılan materyallerden biride haritalardır.
Haritalar Sosyal Bilgiler dersinde coğrafya konularının öğretiminde sıkça kullandığımız bir araçtır. Haritalar soyut ve somut kavramların öğretiminde hem öğretmene hem de konuların anlaşılmasında öğrenciye kolaylık sağlamaktadır. Farklı amaçlara göre hazırlanmış haritalar konuların öğretilmesinde zaman kazandırabilir.
Kullanım alanlarına göre birçok çeşidi olan haritaların günlük hayattaki önemi yadsınamaz. Bir yerden bir yere giderken, iş adamlarının yatırımları yaparken, tarım işçilerinin planlamaları yaparken ve benzeri konularda bireylerin sıkça yardım alabileceği haritalar ülkemizde ne yazık ki çok fazla kullanılmamaktadır. Ülkemizin tarihi ve turistik mekânlarını gezerken gördüğümüz turistlerin her birinin elinde harita görmek mümkün iken, bizdeki durum tam olarak böyle değildir. Sorunun öğretmenlerin gözüyle çözüme kavuşturulması yerinde olacaktır.
Güçlü bir veri görüntüleme metodu olan haritalar, karmaşık bir iletişim mekanizmasıdır. Ancak amacına ve kullanıcıya göre doğru ve uygun tasarım yöntemleri kullanıldığı sürece haritalar asla karmaşık değillerdir. Kartografik tasarım bu nedenle oldukça önemlidir. Haritaların kesinlikle kartoğrafya konusunda yeterli eğitimi almış uzman kişilerce tasarlanması gerekmektedir.
2.1.3.1. Harita Çeşitleri
Haritalar ölçeklerine, bilgilerin elde ediliş biçimine ve konularına göre üçe ayrılmaktadır. Haritalar, bilgilerin elde ediliş biçimine göre temel ve türetme haritalar, konularına göre topografik ve tematik haritalar, ölçeklerine göre ise büyük, küçük ve orta ölçekli haritalar olarak sınıflandırılır. Haritaların gerçek alana göre kaç kez küçültüldüğünü ölçekleri gösterir. Ölçekler kesir ve çizgi ölçeği olarak ikiye ayrılırlar.
Haritalar ise ölçeklerine göre üçe ayrılırlar. Şekil 1’de ölçeklerine göre haritalar sunulmuştur.
Şekil 1. Ölçeklerine göre haritalar
Haritalar gösterdikleri bilgiye göre ikiye ayrılırlar. Şekil 2’de bilginin elde ediliş biçimine göre haritalar sunulmuştur.
Şekil 2. Bilginin elde ediliş biçimine göre haritalar
Haritalar gösterdikleri konulara göre ikiye ayrılırlar. Şekil 3’te konularına göre haritalar sunulmuştur.
Şekil 3. Konularına göre haritalar
Tematik haritalara ise şunlar örnek gösterilebilir;
Yollar haritası,
Şehirler haritası,
Nüfus yoğunluğu haritası,
Ölçeklerine Göre Haritalar
Büyük Ölçekli Haritalar Orta Ölçekli Haritalar Küçük Ölçekli Haritalar
Bilginin Elde Ediliş Biçimine Göre
Temel Haritalar Türetme Haritalar
Konularına Göre Haritalar
Topografik Haritalar Tematik Haritalar
