EĞİTİMDE DEĞİŞİM YÖNETİMİ

(1)

Ünite 7

EĞİTİMDE DEĞİŞİM YÖNETİMİ Yrd. Doç. Dr. Hüseyin ASLAN

Değişmeyen Tek Şey Değişimdir…

HER ŞEY DEĞİŞİYOR

21. Yüzyılın gizemli kavramlarından biri değişimdir.

Birey ve örgütler sürekli bir yenileşme ve değişim olgusuyla yaşamaktadırlar. Bu değişimler

ekonomide, sosyal alanda, kültürel yaşamda, siyasal ve toplumsal düzende, teknoloji ve eğitimde de kendini göstermektedir.

HER ŞEY DEĞİŞİYOR

Ülkeler, kültürler ve toplumlar arasındaki sınırlar kalkmakta, yoğun ve daha hızlı bir etkileşim yaşanmaktadır.

Dünya adeta küresel bir köye dönüşmüştür.

Dünyanın en küçük bir yerinde meydana gelen bir olay tüm dünyayı etkileyebilmekte ve bu olayla etkileşimler yaşanabilmektedir.

(2)

DEĞİŞEN TOPLUM VE OKUL

19. Yüzyılda üç önemli faktör eğitim kurumlarını değişmeye zorlamıştır. Eğitim kurumları bu üç faktöre göre yürütülmüştür.

Günümüzde ise bilgi toplumuna geçiş ile birlikte, eğitime olan talep de nitelik değişmiştir. Bu gelişmeler ve yaklaşımlar okulu etkilemiştir.

Seashore (2009; Akt: Özdemir, 2013) eğitimle ilgili değişimler yapılacaksa politika yapıcıların şu soruları göz önünde bulundurmalıdır.

• Okul gelişim çalışmalarının amacı nedir?

• Okul, değişimi nasıl yönetecektir?

• Okul değişim ve gelişim için içsel ve dışsal desteği nasıl sağlayacaktır?

• Okul müdürünün değişimi başlatıp sürdürme bakımımındın rolü ve güç kaynakları nelerdir?

Okuldaki değişimi gerçekleştiren ve değişimle doğrudan ilgili olan kimlerdir?

Okul kültürü değişim kapasitesini nasıl etkilemektedir?

Plansız ya da amaca uygun olmayan değişim faaliyetlerini yönetmede okul kültürünün ve müdürün etkisi nedir?

EĞİTİM DE DEĞİŞİYOR

Bugünkü okul sisteminin örgütsel yapısı hala sanayiye dayalı toplumların oluşması sonucu ortaya çıkan ihtiyaca dayalı bireyler yetiştirmeyi amaçlayan bilgi ve beceri ihtiyacını karşılayacak bir yapılanma içinde olduğu söylenebilir.

Oysa ekonomik işleyişlerle yeni toplum düzeni ile karşı karşıyayız.

Eğitime duyulan taleplerin çeşitleri de hızla artmaktadır. Eğitim sistemimiz nicelik açısından da mevcut talepleri karşılamada zorlanmaktadır.

(3)

Okulların beklentileri karşılayamadığı toplumun her kesiminden hatta eğitimciler dahi herkes tarafından eleştirilmekte ve kabul edilmektedir.

Bugünlerde eğitim sisteminin ;

• çöktüğü,

• iflas ettiği,

• sürekli değişimlerin bıktırdığı,

• eğitimin içinden çıkılmaz bir hal aldığı toplumun tüm kesimlerince konuşulduğu duyulmaktadır.

Göreve gelen bakanlar, bürokratlar sistemin ihtiyaçlara cevap veremediğini, köklü değişikliklerin yapılması gerektiğini ifade etmektedirler.

Ancak tüm eleştirilere rağmen okulların verimliliği ve etkililiği üzerinde kamuoyunda yeteri kadar tartışılmamaktadır.

Eğitim konuları gündeme geldiğinde de, konular kendi zemininde tartışılmamakta, siyasi ve ticari çıkarlara alet edilmektedir(Özden, 2005).

Bu nedenle gerçekçi eğitim politikaları belirlemeleri için siyasilerin üzerinde ciddi ve sürekli bir kamuoyu baskısı oluşamamaktadır (Özden, 2005).

Kamuoyunun eğitim ile çok yakından ve ciddi bir şekilde ilgilenmiyor olmanın temelinde toplum olarak uzun vadeli düşünmeyişimiz olabilir.

Toplumun eğitim kurumlarına olan güvensizlikleri, okulların sadece diploma veriyor şeklindeki olumsuz algıları velileri farklı arayışlara yöneltmektedir.

Doğa boşluk kabul etmez anlayışında olduğu gibi başka kurumlarda ve başka alanlarda arayışlar başlamıştır.

Seçimler öncesinde eğitim sisteminin işleyişi, kalitesi verimliliği konusu neredeyse gündeme

gelmemektedir.

Bu durum da kamuoyunun ilgisizliğinin veya baskı oluşturamamanın bir göstergesi olabilir.

Tüm bunlara rağmen başta öğretmenler olmak üzere tüm eğitimciler ve eğitim politikalarını üretenler, mevcut şartlarda yaptıklarını “doğru şekilde” yaptıklarından emin gözüküyorlar. Ancak sorun işi doğru şekilde yapmak değil, doğru olanı yapmamaktır.

(4)

Değişim sorununun önünde duran engellerin başında paradigmatik değişimin olmaması veya geç oluşması diyebiliriz.

Sanayi devriminin toplumun yaşamına ve psikolojisine etkisi gibi bilgi devriminin de etkisi büyük olmuştur. Bilgi devriminin en büyük etkisi galiba çocukların öğrenme tarzında olmuştur.

Üç-dört yaşından itibaren çocuklar artık bilgisayar becerilerini hızlı bir şekilde geliştiriyor ve çok geçmeden yetişkinlerin önüne geçiyor.

Bilgisayarlar onların oyun oynama araçları oyuncakları oldu. Bugün eğitimde kriz diye adlandırılacak bir çok sorunun temelinde aslında Günümüz (20. yüzyıl) okullarının öğretim şekliyle 21.

yüzyıl çocuklarının öğrenme şekilleri arasındaki uyumsuzluktur (Drucker,2003).

Bugünün eğitim politika belirleyicileri, yöneticiler ve öğretmenler bu gerçeği göz önüne almadan sürekli eğitim politikalarında değişiklikler yapmaktadır.

Eğitimde değişimlerin temel amacına baktığımızda eğitimin kalitesini arttırma, dolaysıyla öğrenci başarısını yükseltme olduğu söylenebilir.

Türkiye'deki eğitim örgütlerindeki değişimin bu kadar çok olmasının altında yatan nedenler araştırıldığında;

getirilen her değişimin altında yatan temel nedenin öğrenci başarısını arttırmak amacını güttüğünü söylemek yanlış olmayacaktır.

Burada kaçırılan gerçek ise Drucker’in belirttiği paradikmatik değişimin göz ardı edilerek eğitime ait politika üreticiler ile karar alıcıların ve

uygulamacıların (öğretmenlerin), öğrencilerin 21.

yüzyıl öğrenme tarzlarındaki farklılığı görmeden bu kararları uygulamaya çalışmalarıdır.

EĞİTİM DE DEĞİŞİYOR Örneğin,

ortaöğretime geçişte ve üniversiteye girişte uygulanan sınav sistemlerinin sürekli değiştirilmesi gösterilebilir.

Ulusal ve Uluslararası sınavlardaki öğrenci başarıları karşılaştırıldığında sürekli başarının düştüğü resmi verilerden de anlaşılacaktır.

(5)

YGS sınavında her geçen yılda 180 barajını aşan öğrenci sayısının azaldığı görülmektedir.

Son 4 yıl içinde genel ortalamada 180 barajını geçen aday sayılarına bakıldığında;

• 2010 yılında yüzde 82.93,

• 2014 yılında yüzde 74.90

• 2015 yılında yüzde 70.40’a düştüğü gözlenmiştir.

Adaylar 40'ar sorunun yer aldı testlerde ortalama kaç soru yaptılar?

• Türkçe: 18,7

• Sosyal Bilimler: 11,2

• Temel Matematik: 6,1

• Fen Bilimleri: 3,5

• TEOG,

• PİSA (Uluslararası Öğrenci Değerlendirme Programı (Programme for International Student Assessment),

• TIMSS (Uluslararası Matematik ve Fen Eğilimleri Araştırması-Trends in International Mathematics and Science Study)

sınavlarındaki başarı sıralamamız da oldukça düşüktür.

Bu veriler bir bütün olarak değerlendirildiğinde;

eğitim politikalarının ve uygulamaların değişim yönetiminin temel ilkelerine uyma konusunda sıkıntı yaşandığı söylenebilir.

Eğitim sistemindeki sık sık değişimlerin aslında

«Ali yazar Ali bozar» şeklinde özetlenebilir.

(6)

DEĞİŞİM İLE İLGİLİ KAVRAMLAR Değişim:

Belli bir sürede herhangi bir şeyde meydana gelen farklılaşmadır. Bir bütünün öğelerinde, öğelerin birbiriyle ilişkilerinde, öncekine göre nitelik ve nicelik açısından gözlenebilir bir ayrılığın oluşmasıdır.

Değişim planlı ve plansız şekilde olabilir. Değişim geriye dönüş şeklinde de olabilir.

DEĞİŞİM İLE İLGİLİ KAVRAMLAR Yenileşme (İnnovation):

Önceden planlanmış olan belirli bir değişmedir.

İstenmiş ve planlanmış bir hareket olduğundan yenileşmenin yönü pozitiftir. Bütün yenilikler değişimdir, fakat bütün değişimler yenilik değişim değildir.

DEĞİŞİM İLE İLGİLİ KAVRAMLAR Reform:

Bozulan ve iyi gitmeyen bir durumdan, istenen ve özlenen duruma geçmek hedeflenmektedir. Daha iyi duruma getirmek amacıyla yapılan değişiklik, düzeltme,ıslahattır. Reform, amaçlarından uzaklaşmış sistemin düzeltilmesini ve amaçlarına uygun şekilde yeniden şekillendirilmesidir.

Gelişme:

Serpilme, büyüme anlamına gelen gelişme;

ilerleme ve olgunlaşma olarak ta nitelenebilir.

Olumlu yönde bir süreçtir.

DEĞİŞİMİ ZORLAYAN FAKTÖRLER

• Ekonomik sistem

• Çevresel sistem

• Politik sistem

• Sosyal (kültürel) sistem

• Teknolojik sistem

Tüm bu sistemlerde görülen değişimler eğitim ve okul sistemini de etkilemektedir (Özdemir, 2013).

Ekonomideki, siyasetteki, sosyal ve kültürel alandaki gelişmeler eğitimde değişime neden olmaktadır.

(7)

DEĞİŞİM YÖNETİMİNDE TEMEL İLKELER 1) Değişim üst düzey yönetimi tarafından

desteklenmelidir,

2) Değişim için güdülenme olmalıdır,

3) Değişim hakkında bilgilendirme yapılmalıdır, 4) Değişim uzun sürebilir,

5) Değişim kademeli olarak gerçekleşmeli 6) Uzman yardımı alınmalı

7) Her zaman yukarıdan aşağı olmamalı, 8) Değişim zorla olmamalı,

9) Yeterli kaynaklar olmalı,

10) Krizler fırsat olarak değerlenirilmeli 11) Önceki deneyimler incelenmeli, 12) Değişim için sorunların ortaya çıkması

beklenmemeli,

DEĞİŞİM YÖNETİMİNDE TEMEL İLKELER 13) Grup dinamiğinden yararlanılmalı, 14) Değişim değişime açık olmalı, 15) Sistem yaklaşımı izlenmeli,

16) Örgütün bütün boyutlarını kapsamalı, 17) Her kişi, her durum, her kurum değişmek

zorunda olmamalı,

18) Değişimin külfeti gibi getirileri de paylaşılmalı,

19) Değişim sıradanlaşmamalı, 20) Değişim inandırıcı olmalıdır.

DEĞİŞİMİN ÖNÜNDEKİ ÖĞRENMEME ENGELLERİ

• Pozisyonum neyse ben oyum

• Düşman dışarıda

• Sorumluluk üstlenmeme kuruntusu

• Olaylara takılıp kalma

• Haşlanmış kurbağa masalı

• Tecrübe ile öğrenme(göç yolda düzelir)

• Yönetici takım miti (Senge, 2001)

DEĞİŞİMİN ÖNÜNDEKİ ÖĞRENMEME ENGELLERİ

• Seçici dikkat ve hatırda tutma

• Alışkanlıklar

• Bağımlılık

• Belirsizlik korkusu

• Ekonomik sebepler

• Güvenlik ve çekilme (Özdemir, 2005) Değişemeye Karşı Direnme

(8)

EĞİTİMDE DEĞİŞİM

Eğitim sistemleri dünyanın hemen hemen her yerinde toplumun gerisinde kalmakla eleştirilirler.

Okullar diğer kurumlara göre dereceleri farklı olmak üzere daha tutucu bir yapıya sahiptir.

Okullar bir yandan mevcut kültür birikimini gelecek kuşaklara aktarma yaparken, bir yandan da yeni değerleri bireylere yüklemekle görevlidir.

Toplumsal değişimleri zamanında fark

edemediklerinde statükocu ve tutucu bir konuma düşen eğitim örgütleri mevcut durumu koruma adına yeni değerleri dışlamaktadırlar.

Eğitimde değişim çabaların olumsuz kılan bir başka durum da eğitimde uygulanan değişim modellerinin başka kurumlardan kopya edilmesidir.

Eğitime giren değişim akımlarının çoğu işletme kaynaklıdır. Müşteri memnuniyeti gibi.

Okullarda öğretmenlere ve yöneticilere değişimle ilgili yaptıkları işlerle ilgili bilgileri olmayan kişilerce konferans vermelerinden rahatsızlar. Buralarda verilen örneklerin ve modellerin işletmelerden aktarılan bilgi kaynağını eğitimde pek

ilişkilendiremedikleri görülmektedir.

Eğitim sisteminde değişim ihtiyacı çok açık ve net ortada dururken, son yıllardaki değişimler daha çok işin yapılış biçimi olan işlemsel ve teknolojik değişimle daha iyi yapılabileceği arayışı başlamıştır

Oysaki asıl sorun paradigmatik değişimlerle çözmek gerekir. Eğitimde değişim ile ilgili temel ilkeler göz önünde bulundurulmada yapılan değişimler incelendiğinde başarısızlığın nedenleri kolayca ortaya çıkmaktadır.

Örneğin;

kredili sistem, sınav sistemi, 8 yıllık kesintisiz eğitim, 4+4+4 sistemi, erken yaşta okula başlama gibi projeler “değişim yönetimi” ilkelerine göre başlanmaması, uygulanmaması ve

sonuçlandırılamamasına dayandırılabilir (Erdoğan, 2015).

(9)

Genel olarak her ülke eğitim sisteminin bütününü veya bir kısmını değiştirmektedir.

Ülkemizde de çığ gibi büyüyen eğitim sisteminin sorunlarını çözmek için çok çeşitli yüzlerce değişim girişimleri yapılmıştır. Gelen her iktidar hatta aynı iktidarda dahi aynı yıl içinde birbirine zıt eğitimi değiştirme çalışmaları yapılmıştır.

Türk Eğitim Sistemi ve Değişim

MEB En yüksek danışma birimi olan şuralarının hepsinde eğitime ve okullarda yenileşmeye ait kararlar alınmış,öneriler geliştirilmiştir.

Bu bağlamda yasalar çıkarılıp uygulanmıştır.

Bu kadar çok değişim girişimlerine rağmen değişim kurusallaşamamış, başarısız, bazen eksik, bazen de heyecansız kalması sonucunda değişim çabaları adeta bir yap boza dönüşmüştür.

Türk eğitim sisteminde genellikle Osmanlıdan günümüze değişim hep tepeden başlatılan bir süreç şeklinde devam etmiştir. Merkeziyetçi anlayış ve yapı devam etmektedir.

Sorunların çoğunun kaynağı hatta üretim yeri merkeziyetçi yapı olduğu için. Merkezin yetki ve sorumlulukları azaltılmalıdır (Erdoğan, 2015).

Türk eğitim sisteminin merkeziyetçi yapısı eğitimde yaşanan sorunların kendi kendine çözülebilmesini engellemektedir.

Bu nedenle sorunların yerinde çözülebilmesi için eğitim sisteminde tepede toplanan yetki ve sorumlulukların azaltılması ve dağıtılması gerekmektedir (Erdoğan, 2015).

(10)

Değişim önündeki bir diğer sorun ise kamu yönetimi ve memur anlayışıdır.

Kamu sektöründe çalışan personel, başarısına ve verimine bakılmaksızın aynı haklara sahip olmaları nedeniyle, bireyleri değişim konusunda

heyecanlandırmak ve yönlendirebilmek zor olmaktadır (Özdemir, 2013)

Başka bir sorun ise, toplumun ihtiyacını en iyi bilen eğitimcilerden çok toplumun kendisidir. Bu nedenle eğitimdeki değişim girişimlerinde toplum tarafından ihtiyaçların da belirleneceği bir yapı ve anlayışın oluşturulması gereklidir.

Eğitimde değişimin gerçekleşmemesinin sadece eğitimcilerin işi olarak kabul edilmemesi gerekir.

Başka bir sorun ise eğitim sistemindeki

öğretmenlerin, öğrencilerin ve velilerin fedakarlıkta bulunmalarını gerektiren değişim girişimlerinde bu kişilerin fedakarlık yapmada gönüllü olup olmadığı hesaba katılmamaktadır.

Kendi okulunu kendin yap, velilerden katkı payı alarak kaynak üretilmesi gibi çalışmalara bu anlamda sıkça rastlamaktayız.

Bir başka değişimde yaşanan sıkıntı ise;

yönetilemeyen değişim girişimleridir.

• Kredili ders geçme,

• sınavlar,

• disiplin işleri,

• öğretmen ve yönetici atamaları ve rotasyonlar,

• müfredatların değişimi bunlara örnek olarak verilebilir.

Sonuç olarak eğitimde değişme ve yenileşme paradigması değişmelidir.

(11)

Ünite 7 Teşekkürler

Yrd. Doç. Dr. Hüseyin ASLAN