Sel çuk Çık la, Türk Ede bi ya tın da Man zum Po eti ka lar (1860-1960), Ak çağ Ya yın la rı, An ka ra 2010, 640 s.
Bir ede bi yat te ri mi ola rak “po eti ka”, yüz yıl lar bo yun ca fark lı an lam lar da kul la nıl -mış; hat ta ki mi za man “ma ni fes to” te ri mi ile ka rış tı rıl mış tır. Fa kat yay gın gö rüş, po eti ka nın “şi ir sa na tı” ile il gi li dü şün ce -ler/te ori ler an la mı na gel di ği dir.
Türk ede bi ya tın da “po eti ka” te ri mi nin geç ti ği her yer de ilk ola rak şa ir le rin ne sir yo luy la sa nat gö rüş le ri ni ak tar dık la rı me -tin ler ak la gel mek te dir. An cak şa ir le rin ken di sa nat gö rüş le ri ni ya da şii rin na sıl ol ma sı ge rek ti ği ne da ir dü şün ce le ri ni şi ir yo luy la da ak tar dık la rı bi lin mek te dir. Bu nok ta dan ha re ket le Dr. Sel çuk Çık la, Türk Ede bi ya tın da Man zum Po eti ka lar (18601960) adı nı ta şı yan ye ni ki ta bın da man -zum poe tik me tin ler üze ri ne eği le rek bu yan lış an la şıl ma yı gi der mek te dir.
Bu gü ne ka dar Türk ede bi ya tın da ki poe tik me tin ler üze ri ne pek çok eser vü cu da ge ti
-ril miş tir. An cak bu eser ler de in ce le nen me tin ler –yu ka rı da da be lir til di ği üze re– ço ğun luk la men sur olan lar dır. Hâlbu ki özel lik le Tan zi mat’-tan iti ba ren ya zı lan bir çok man zu me de şa ir ler, şii rin na sıl ya zıl ma sı ve ne ye
hiz met et me si ge rek ti ği gi bi ko nu lar da gö rüş le ri ni ifa de et miş ler dir. Dr. Sel çuk Çık -la’nın ki ta bı, Türk ede bi ya tın da ki bu tür me tin le ri in ce le yen önem li bir baş vu ru ki ta -bı ol ma ya aday dır.
Ya zar, pek çok şi ir ki ta bı nı ti tiz bir şe kil de ta ra ya rak oluş tur du ğu ça lış ma sın da, tes pit et ti ği poe tik gö rüş le ri ör nek ler le süs le ye -rek açık bir yo ru ma ula şıl ma sı nı ve akı cı üs lu buy la ki ta bın ko lay lık la okun ma sı nı sağ la mış tır.
Dr. Çık la, ye di bö lü me ayır dı ğı ki ta bı nın gi riş kıs mın da “po eti ka”nın ne ol du ğu na
*Ege Üni ver si te si, Eği tim Bi lim le ri Ens ti tü sü Yük sek Li sans Öğ ren ci si.
Yeni Türk Edebiyatı Dergisi, Sayı 2, Ekim 2010, s. 251-253
TÜRK EDEBİYATINDA MANZUM POETİKALAR (1860-1960)
Güneş Yavrı*
da ir ay rın tı lı bil gi ver mek te ve ay rı ca bir bi ri ne ka rış tı rı lan ma ni fes topo eti ka te rim -le ri nin far kı nı or ta ya koy mak ta dır. “Kla sik Dö nem de Şi ir le re Yan sı yan Poe tik Gö rüş ler” baş lı ğı nı ta şı yan bi rin ci bö lüm de ya zar, Di van Ede bi ya tı şa ir le ri nin, ga zel ve ka si de le ri nin bel li bö lüm le ri ile di van la rı nın ön sö zün de şi ir hak kın da ki na zarî gö rüş le ri ni or ta ya koy duk la rı nı be lirt mek te ve bu nu, tes pit et ti ği me tin ler le ör nek le mek te dir. An cak Dr. Çık la, bu me tin -le rin şi ir üze ri ne bir te ori ge liş tir mek ten öte şa ir le rin ken di şi ir le ri ne ve şi ir an la yış -la rı na o-lan öv gü le ri ni yan sıt tı ğı nı da di le ge tir mek te dir.
Ya zar, ki ta bı nın “Ye ni Türk Ede bi ya tın da İlk Poe tik Şi ir ler” baş lık lı ikin ci bö lü mün de “po eti ka” te ri mi nin ilk ola rak Tan zi -mat’tan son ra kul la nıl ma ya baş lan dı ğı nı ve poe tik şi ir le rin de yi ne Tan zi mat son ra sın da es ki ye na za ran çok da ha faz la ya zıl dı ğı nı ifa de et mek te dir. Ay rı ca bu bö lüm -de, Tan zi mat son ra sın da ya zı lan poe tik ürün le rin di van ede bi ya tı nın şi ir an la yı şı -na eleş ti ri ni te li ği ta şı dı ğın dan ve yi ne ağır bir dil kul la nan Ser vet-i Fünûn şa ir le ri nin şi ir le ri ni ten kit eden poe tik me tin le rin var lı ğın dan söz eden ya zar, bu şi ir ler için kar -şı-po eti ka te ri mi ni kul lan mak ta ve Türk ede bi ya tı na ye ni bir kav ram ka zan dır mak -ta dır.
Ye ni Türk Ede bi ya tı ta ri hi bo yun ca şi ir üze ri ne sü re ge len tar tış ma la rın bir kıs mı şi ir de dil, ve zin, ka fi ye ve ahenk içe rik li ol muş tur ve ol ma ya de vam et mek te dir. “Şi ir ne dir, na sıl ol ma lı dır?” gi bi so ru la ra her şa ir ken di şi ir an la yı şı çer çe ve sin de ce -vap ver di ği ne gö re po eti ka nın sub jek tif bir özel li ği var dır ve şa ir ler de bu öz nel li ği eser le rin de or ta ya koy muş lar dır/koy mak -ta dır lar. Dr. Sel çuk Çık la, ça lış ma sı nın “Ye ni Türk Ede bi ya tın da Li san, Ka fi ye, Ve zin, Mu si ki Ko nu lu Poe tik Şi ir ler” baş -lık lı üçün cü bö lü mün de 1860-1960 yıl la rı
ara sın da ya zı lan bu öz nelpoe tik şi ir le ri in -ce le mek te dir.
Ya zar, ki ta bı nın dör dün cü bö lü mün de “ ‘Şii rin Ama cı’ Ko nu sun da Ya zı lan Poe tik Şi ir ler”i ir de le me ye ta bi tut mak ta ve bu bö lü mü, her şai rin şii rin de ver mek is te di ği me sa jın ya da şi iri ne yük le mek is te di ği muh te va nın fark lı ol ma sın dan do la yı ken -di için de “Şi ir de Ga ye”, “Ferdî Şi ir” ve “Sos yal Şi ir” alt baş lık lar ile sı nıf lan dır -mak ta dır. Özel lik le Tan zi mat yıl la rın dan iti ba ren gö rü len de ği şim le rin şi ire de fark -lı ara yış lar/an la yış lar ge tir me si ve son ra ki yıl lar da da ye ni ara yış ve an la yış la rın çe -şit le ne rek de vam et me si, şa ir ler ara sın da şii rin fark lı alan la ra hiz met et me si ge rek ti ği gö rü şü nü gün de me ge tir miş tir. Dr. Sel çuk Çık la, bu bö lüm de şa ir le rin bu gö rüş le ri ni son de re ce ti tiz ve açık la yı cı bir şe -kil de yo rum la mak ta dır.
“Şi ir de Ye ni Ara yış lar: ‘Ye ni Şi ir’in Poe tik Şi ir le ri” baş lık lı be şin ci bö lüm de Dr. Çık la, “ye ni şi ir” ifa de si nin ne ol du ğu nu açık la mak ta, bu şii rin Tan zi mat yıl la rın da or ta -ya çık tı ğı nı ile ri sür mek te ve bu eği li min Tan zi mat ile Cum hu ri yet dö nem le ri ara -sın da mey da na ge len ferdî dü şün ce ler ya da grup laş ma lar çer çe ve sin de ne şe kil de ele alın dı ğı na/an la şıl dı ğı na da ir bil gi ver mek te dir. Söz ge li şi Çık la, dö nem iti ba riy -le hay li ses ge ti ren Na zım Hik met şi iri ni, Ga rip şi iri ni ve di ğer şahsî dü şün ce le ri ve ya top lu luk la rı alt baş lık lar hâlin de ele ala rak “ye ni şi ir” ifa de si nin şa ir ler ce na sıl yo -rum lan dı ğı nı gös ter mek te dir.
Türk ede bi ya tın da Tan zi mat son ra sın da baş la yan ve özel lik le Millî Ede bi yat dö ne -mi ne dam ga sı nı vu ran şi ir de an la şı lır bir dil oluş tur ma ça ba la rı şa ir ler ara sın da po le mik le re yol aç mış ve ço ğu şa ir, şi ir di li nin hal kın di li ne ya kın laş ma sı ko nu sun da ki gö rüş le ri ni şi ir le riy le ifa de et miş tir. Şa ir le rin bu poe tik gö rüş le ri, “saf şi ir” te ri -mi ni or ta ya çı kar mış tır. Dr. Sel çuk Çık la
da ese ri nin “Şi ir de Ye ni Ara yış lar: ‘Saf Şi ir’ Ara yı şı” baş lı ğı nı ta şı yan al tın cı bö lü mü nü “saf şi ir” te ri mi ne ayır mış ve bu bö lüm de ba zı şa ir le rin bu te rim le il gi li gö rüş -le ri ne, şi ir -le ri ne yer ve re rek “saf şi ir” prob le mi ni ay rın tı lı bir şe kil de tar tış mış tır. Ya zar, ki ta bı nın “Ba tı’dan Esin len me ler Yo luy la Ya zı lan Poe tik Şi ir ler” baş lık lı son bö lü mün de ise Tan zi mat yıl la rın da ge len sos yal de ği şi min Ba tı’dan esin len me ler yo -luy la ol du ğu nu, Türk ede bi ya tı nın da bu de ği şim den et ki len di ği ni ve do la yı sıy la şa -ir le rin sa vun duk la rı, şi -ir le ri ne yan sıt tık la rı poe tik gö rüş le rin Ba tı kay nak lı ol du ğu nu be lir te rek ge nel bir so nu ca ulaş mak ta dır. Dr. Çık la, son ola rak “So nuç ve Tek lif ler” kıs mın da el de et ti ği ve ri le ri ve ça lış ma sı sü re sin ce iz le di ği yo lu to par la yı cı bir şe kil -de ele al mak ta dır. Bu nun ya nı sı ra ya zar, ça lış ma sı es na sın da ek sik li ği ni his set ti ği ba zı ko nu baş lık la rı nı bu ra da zik re de rek bu ko nu la rın in ce len me si ge rek ti ği ni be lirt miş ve ye ni araş tır ma la ra ka pı aç mış tır.
Dr. Sel çuk Çık la, ti tiz ve öz ve ri li bir ça lış -ma nın ürü nü olan bu ese ri ile “po eti ka” ve
“poe tik şi ir” kav ram la rı ile il gi li der li top lu bir kay nak or ta ya koy muş ve bir ba kı ma po eti ka sı nı yaz ma mış olan ba zı şa ir le rin şi -ir le rin den yo la çı ka rak on la rın şi -ir üze ri ne poe tik dü şün ce le ri ni de der li top lu bir şe -kil de ele al mış tır.
Ki ta bı nın so nun da;
Şi iri miz poe tik un sur lar ba kı mın dan da ya pı sın da ger çek ten çok zen gin bir mal ze me yi ba rın dı rı yor. Bu ko nu da da ha ön ce söy len miş söz ler, ya pıl mış ça lış ma lar az de ğil dir. Be nim ki de o zin ci re ek len miş bir hal ka dır sa de ce ve el bet unut tu ğum, ek sik bı -rak tı ğım hu sus lar da ol muş tur. Ama yi ne de eme ği min bo şa git me ye ce ği ni, ko nu üze rin de ça lı şa cak la rın önün de bir ufuk aça ca ğı nı ve bel ki ye ni bir tar tış ma or ta mı ya ra ta ca ğı nı umu yo rum. (s. 547)
di yen ya zar, pek çok şi ir ki ta bın dan ve kay nak tan ya rar la na rak özen le ha zır la dı ğı bu ça lış ma sıy la Ye ni Türk Ede bi ya tı sa ha sı araş tır ma cı la rı nın ve şi ir le il gi le nen her -ke sin ya rar la na bi le ce ği bir eser or ta ya koy muş tur.
