Deniz Ad güzel, Ümit Özer, Ali Kahriman, Abdulkadir Karado an, Mehmet Aksoy

(1)

140 141

Kadköy-Kartal Metrosu Tünel Güzergahndaki Farkl Kaya Birimleri øçin Patlatma Kaynakl Titreúimlerin Analizi

The Blasting Vibrations Analysis for Different Rock Units on Istanbul Kadköy-Kartal Subway Tunnel Route

Deniz Adgüzel, Ümit Özer, Ali Kahriman, Abdulkadir Karado÷an, Mehmet Aksoy

østanbul Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi Maden Mühendisli÷i Bölümü, Avclar, østanbul

ÖZET Bu çalúmada; Kadköy-Kartal metro tünel inúaat srasnda yaplan patlatma çalúmalar sonucu oluúan titreúim ölçümlerinin analizleri sunulmuútur. Toplam uzunlu÷u 21,6 km olan tünel güzergahnn baz bölgelerinde farkl kaya birimlerinde patlatmal kaz

yaplmútr. Çalúma kapsamnda tünel güzergahnda karúlaúlan kaya birimlerindeki litolojik farkllklar ve Jeolojik Dayanm Indeksi (GSI) de÷erleri dikkate alnarak çalúma sahas 5 bölgeye ayrlmútr. Farkl úaftlarn açld÷ bu beú bölgede toplam 213 atm izlenmiú ve 365 adet olay cihazlar tarafndan kaydedilmiútir. De÷erlendirme sonunda, beú bölge için parçack hz ile ölçekli mesafe arasnda, iyi korelasyonlu ampirik iliúkiler elde edilmiú ve önerilmiútir.

Bununla birlikte söz konusu tünel güzergahnda yaplan patlatmal kazlardan oluúan titreúimler, çevredeki yaplarda hasar yaratabilecek seviyede olup olmad÷nn belirlenmesi amacyla, USBM, DIN 4150 Normlar ve T.C. Çevre ve Orman Bakanl÷ Çevresel Gürültünün De÷erlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeli÷i’ne göre de÷erlendirilmiútir.

ABSTRACT This paper presents the results of ground vibration analysis induced by blasting during the construction of the Kadköy-Kartal metro tunnel which is 21,6 km in length.

Different rock formations were excavated by blasting. In this study, test site is divided into 5 main region with respect to lithologic changes in the rock units and Hoek’s Geological Strength Index (GSI) value of these rock units. In these 5 regions where different shafts were driven, 213 shots were monitored and totally 365 events were recorded by instruments. As a result of the analysis of obtained data, empirical relationships between scaled distance and peak particle velocity for 5 regions were established with higher correlation coefficients.

Additionally, the particle velocities and frequency values of all blast events were evaluated according to the United States Bureau of Mines (USBM), DIN 4150 and Turkish Environmental Regulation Norms in order to predict and compare the level of the effect on the neighbouring buildings and structures.

1 GøRøù

Patlatmann kaçnlmaz oldu÷u taú ocakçl÷, madencilik, inúaat altyap kazlar, kuyu-tünel, boru hatt, baraj gibi çeúitli sektörlerde; yersarsnts ve hava úokundan kaynaklanan çevre problemleri skça karúlaúlmakta ve tartúlmaktadr. Bu nedenle, patlatma tasarmnda yalnzca

parçalanma derecesi, eú da÷lmllk, maliyet gibi teknik ve ekonomik unsurlar de÷il, ayn

zamanda söz konusu problemlerin çözümlemesi de dikkate alnmaldr.

Patlatmadan kaynaklanan titreúim bileúenlerinin tahmin edilmesi çevresel úikâyetleri önlemede büyük önem taúmaktadr. Son yllarda, patlatmal

kazlardan sorumlu teknik elemanlarn

(2)

142 143

karúlaútklar sorunlardan biri de yersarsnts ve hava úoklar nedeniyle, çevrede yaúayan kiúi ya da kuruluúlarn hakl

veya haksz úikâyetleridir (Kahriman, 2002, Kahriman ve di÷., 2003).

Bu çalúmann amac; söz konusu tünel inúaat srasnda, patlatmadan kaynaklanan yersarsntsnn oluúturdu÷u çevresel problemlerin, birçok atm olay baznda ölçülerek, bu unsurlarn, tünel güzergah

çevresinde bulunan yerleúim birimlerindeki yaplarda hasarlara neden olabilecek seviyelerde olup olamayaca÷ konusunda bir de÷erlendirme yaplmas ve bundan sonra yaplacak atmlarn oluúturaca÷ yersarsnts

de÷erlerinin önceden tahmin edilmesini sa÷layacak formüllerin kaya birimlerindeki litolojik farkllklar ve Jeolojik Dayanm Indeksi (GSI) de÷erleri dikkate alnarak ayr

ayr belirlenmesidir. Kaya birimlerindeki litolojik farkllklar ve GSI de÷erleri söz konusu ortak giriúimin bu konuda hazrlad÷

teknik rapordan (Yüksel ve di÷., 2005) alnmútr.

2 ÇALIùMA SAHASI

østanbul ili Anadolu yakasnda bulunan Kadköy – Kartal Rayl Toplu Tasma Sistemi Projesi toplam 21,6 km uzunlu÷unda olup, 16 istasyondan oluúmaktadr. Sistem Kadköy’de Rhtm caddesinin bulundu÷u meydandan baúlayp Kartal ilçesine kadar devam etmektedir (Yüksel ve di÷., 2005).

Kadköy – Kartal Rayl Toplu Taúma Sistemi Güzergâhnn Genel Yerleúimi ùekil 1’de verilmiútir.

ùekil 1. Kartal rayl toplu tasma sistemi güzergahnn genel yerleúimi (Yüksel ve di÷., 2005) Kadköy–Kartal Rayl Toplu Taúma Sistemi,

øbrahima÷a istasyonunda Marmaray Tüp Geçit Projesi ile çakúmaktadr. Derin tünel olarak planlanmú olan istasyonlar 200 m uzunlu÷unda orta peronlu, iki tüp ve bunlarn ortasndaki yaya tüneli olarak öngörülmüútür. Peron tünelleri ve yaya tüneli 20 m de bir yer alan ba÷lant tünelleri ile ba÷lanmaktadr (Yüksel ve di÷., 2005).

Jeolojik açdan bakld÷nda; østanbul’un Asya yakasnn stratigrafik istifi ço÷unlukla

“østanbul Grubu” ad ile de bilinen østanbul paleozoik istifi ile onun üzerinde yer yer görülen Triyas ve Tersiyer çökellerden oluúmaktadr. Dere içlerinde yer alan alüvyonlar ile yamaç molozlar ve dolgular ise en genç jeolojik harita birimleridir.“østanbul Grubu” Ordovisiyen ile Karbonifer aras dönemde geliúmiú çökelleri

(3)

142 143

kapsar. Taban görülmeyen, üstte Triyas ve daha genç birimler tarafndan uyumsuzlukla örtülen grubun alt kesimleri daha çok østanbul Bo÷az’nn do÷u yakasnda, daha genç kesimleri ise batya do÷ru yüzeylenir.

Bo÷azn bat yakasnda ise, Karbonifer birimleri egemendir. østanbul Grubu kalnl÷

birkaç bin metreyi bulan kaln bir çökel istifi halindedir (Yüksel ve di÷., 2005). Bu kaln çökel istifi içerisinde formasyon mertebesinde birçok litostratigrafik birim ayrlmú ve adlandrlmútr (ùekil 2).

ùekil 2. østanbul paleozoik istifi ve üzerindeki birimlerin genelleútirilmiú stratigrafi kesiti (Yüksel ve di÷., 2005) 3 ARAùTIRMADA UYGULANAN YÖNTEM

Bu çalúma kapsamnda, Anadoluray Ortak Giriúimi’nin yüklenicisi bulundu÷u “østanbul Kadköy – Kartal Rayl Toplu Taúma Sistemi Tünelleri ønúaat” srasnda patlatma kaz uygulanacak lokasyonlarda patlatmadan kaynaklanan titreúim ölçümleri yaplmútr.

Kaz faaliyetleri sürdürülen sahada, karúlaúlan kaya birimlerinin sert ve sa÷lam

yaps dolaysyla muhtelif kesitlerdeki tüneller için patlatmal kaz zorunlulu÷u do÷muútur. Patlatmann kaçnlmazl÷, söz konusu ortak giriúimin proje için yapt÷

arazi ve laboratuar deneyleriyle de teyit edilmiútir.

Araútrma kapsamnda; çalúlan sahadaki patlatmal kazda, atmlarda uygulanan patlatma paternleri, delik düzenleri ve patlayc úarjlar; söz konusu ortak giriúimin yetkilileri tarafndan sistematik olarak uygulanagelen úekliyle (herhangi bir müdahalede bulunulmadan) gözlemlenmiú ve ölçümler bu úekildeki çalúmalara spontane olarak uygulanmútr.

Gecikme baúna düúen patlayc madde miktar, her bir delik için planlanan patlayc

maddenin kontrollü bir úekilde úarj edilmesiyle belirlenmiútir. Atm noktalar ile yer sarsnts ve hava úoku ölçüm istasyonlar

arasndaki mesafeler topo÷rafik aletlerle belirlenmiútir. Ölçekli mesafenin belirlenmesinde literatürde en sk kullanlan kareköklü eúitlikten yararlanlmútr.

østatistiksel açdan yeterli veri çiftiyle yaplan bir de÷erlendirme sonucu elde edilen parçack hz tahmin denkleminin güvenilirli÷i için tahmin denkleminin korelasyon katsaysnn (r) de÷erinin 0.7 den büyük olmas gereklidir (Dowding, 1985;

Johnson ve di÷., 2000; Kahriman, 2004). Bu nedenle gerek verilerin sa÷lkl teminine, gerekse saysal yeterlili÷e dikkat edilmiútir.

Çalúma programna ba÷l olarak baz

günler birden fazla patlatma atm yaplan tünel çalúmasnda, patlayc tipi olarak kapsüle duyarl emülsiyon türü patlayclar, ateúleme sistemi için ise elektriksiz kapsüller kullanlmaktadr. Patlatma paterni her úafta göre de÷iúiklik göstermekte olup, delik çap

39-42 mm, delik boyu 2-2,5m arasnda de÷iúmektedir (Kahriman ve di÷., 2006b).

Çalúma kapsamnda; S1 Kadköy ùaft

tünellerinde 5 adet, S2 øbrahima÷a ùaft

tünellerinde 6 adet, S4 Acbadem ùaft

tünellerinde 59 adet, S8 Ünalan ùaft

tünellerinde 44 adet, S9 Kozyata÷ ùaft

tünellerinde 40 adet ve S12 Küçükyal ùaft

tünellerinde 59 adet patlatma izlenmiútir.

Atmlara ait ölçekli mesafe unsurlar

kaydedilirken, titreúim ölçümleri de 4 adet

(4)

144 145

Instantel Mini Mate Plus Model titreúim ölçer cihaz kullanlarak yaplmútr. Söz konusu lokasyonlardaki titreúim ölçümleri özellikle, atmlara yakn binalarn bulundu÷u farkl noktalarda yaplmútr.

Daha sonra, 6 adet istasyon tünellerinde yaplan toplam 204 atma ait kaydedilen toplam 365 olayn ölçüm sonuçlar

yorumlanmútr. Toplam 365 olayn de÷erlendirilmesi srasnda ölçüm alnan yerler, bölgelere ayrlmútr. Bölgeler oluúturulurken bu yerlere ait söz konusu ortak giriúimin yapt÷ çalúma sonucu belirlenmiú (Yüksel ve di÷, 2005) olan kaya birimlerindeki litolojik farkllklar ve GSI de÷erleri kullanlmú ve bu de÷erlerin ortak oldu÷u 5 bölge oluúturulmuútur. S1-S2 ùaftlar tünellerini temsil eden 1. bölgede 25 olay (11 atm), S4 ùaft tünellerini temsil eden 2. bölgede 116 olay (59 atm), S8 ùaft tünellerini temsil eden 3.bölgede 59 olay (44 atm), S9 ùaft tünellerini temsil eden 4.bölgede 51 olay (40 atm) ve S12 ùaft

tünellerini temsil eden 5. bölgede 114 olay (59 atm) cihazlar tarafndan kaydedilmiú ve ölçekli mesafe ile parçack hz veri çiftleri

söz konusu bölgeler için analiz edilmiútir.

Böylece farkl kaya formasyonlar için bundan sonraki atmlardan sonra oluúan yersarsntsnn tahmininde kullanlabilecek farkl formüller önerilmiútir. Ayrca önerilen bu ampirik iliúkilerin do÷rulu÷unu teyit etmek amacyla, her bölge için test atmlar

gerçekleútirilmiú ve PPV (en yüksek parçack hz) de÷erleri, atm yaplmadan önce bu iliúkilerden faydalanarak tahmin edilmiú ve bölgeler için bulunmuú iliúkiler ile atmlarn topluca de÷erlendirmesiyle bulunan iliúki arasnda kyaslamalar yaplmútr. Titreúim ölçer cihaz ile elde edilen kaytlarn;

01/07/2005 tarihli 25862 sayl Resmi Gazetede yaynlanarak yürürlü÷e giren Ülkemiz Çevresel Gürültünün De÷erlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeli÷inin 29/a maddesi ve uluslararas

standartlarla karúlaútrlarak hasar normlar

içindeki yeri belirlenmeye çalúlmútr. ùekil 3’de ölçüm alnan úaftlar ve belirlenen bölge snrlar gösterilmiútir. Belirlenen bölgelere ait formasyon, kaya birimi ve GSI de÷erleri ise Çizelge 1’de verilmiútir.

ùekil 3. Ölçüm alnan úaftlar ve belirlenen bölge snrlar

(5)

144 145

Çizelge 1. Belirlenen Bölgelere Ait Formasyon, Kaya Birimi ve GSI De÷erleri

Bölgeler Formasyon Atm Yaplan

Kaya Birimi GSI De÷erleri

1.Bölge Trakya Formasyonu (Grovak) Diyabaz 25-30

2.Bölge Denizli Formasyonu (Yumrulu Kireçtaú) Diyabaz 35-40 3.Bölge Kartal Formasyonu (ùeyl-kireçtaú) Kireçtaú 30-35 4.Bölge Kartal Formasyonu (Kumtaú-konglemera) Kireçtaú 55-60 5.Bölge Kurtköy Formasyonu (Arkozik kumtaú) Arkoz 60 üzeri

4 ÖLÇÜM SONUÇLARI

Kayt alnan atmlarn parçack hz

bileúenlerini, frekans ve ölçekli mesafe de÷erlerini içeren bilgiler, Çizelge 2’de ksmi olarak verilmiútir.

Çizelge 2. Baz Atmlara Ait Titreúim Ölçüm Sonuçlar

Atm

No Atm

Tarihi En Yüksek Parçack

Hz PPV (mm/sn) Frekans

f (Hz) Gecikme Baúna

Top. ùarj W (kg) Mesafe

R (m) Ölçekli Mesafe SD 1. Bölge

1 15/08/2006 5,84 100 1,470 63,920 52,720

3 04/10/2006 4,06 57 0,980 78,160 78,954

5 06/12/2006 4,44 85 2,155 71,000 48,365

8 13/12/2006 6,73 73 1,470 48,390 39,911

11 25/12/2006 5,71 100 1,960 51,730 36,950

2. Bölge

1 03/03/2006 7,75 39 1,960 58,280 41,630

10 31/05/2006 5,33 73 2,940 76,890 44,840

20 07/07/2006 6,1 73 2,180 66,540 45,070

30 26/12/2007 3,05 64 55 2,890 86,700

59 23/03/2007 10,7 51 1,225 47,640 43,040

3. Bölge

1 21/02/2007 29,1 100 1,715 34,220 26,130

15 02/03/2007 10,3 51 1,715 30,270 23,110

30 16/03/2007 1,65 51 1,715 88,740 67,760

40 27/03/2007 4,83 100 1,96 60,740 43,390

44 30/03/2007 15 100 4,41 32,530 15,490

4. Bölge

1 01/09/2006 1,27 73 2,205 238,910 160,890

10 14/09/2006 1,27 100 1,470 229,410 189,214

20 13/10/2006 1,02 85 3,690 239,630 124,746

30 10/11/2006 1,14 100 2,940 209,990 122,469

40 15/02/2007 10 47 5,88 66,390 27,380

5. Bölge

1 20/04/2006 3,3 51 2,200 89,670 60,456

15 24/06/2006 1,02 100 1,960 127,920 91,371

30 07/08/2006 1,02 32 1,960 89,190 63,707

45 07/11/2006 2,41 85 3,135 77,550 43,799

59 02/02/2007 9,65 64 6,125 63,360 25,600

(6)

146 147

5. ÖLÇÜM SONUÇLARININ

DEöERLENDøRøLMESø

5.1. Ölçüm Sonuçlarnn østatistiksel Analizi

Ölçülen maksimum parçack hz ile ölçekli mesafe veri çiftleri kullanlarak yaplan regresyon analizleri sonucunda, bölgede yaplacak kontrollü patlatma tasarmlarnda parçack hz tahmininde kullanlmas

önerilen çalúma sahasnn sabitleri belirlenmiú olan 5 bölge için, tek tek hesaplanmútr( ùekil 4a,b,c,d,e). Ayrca 204 atma ait kaydedilen toplam 365 olayn toplu bir de÷erlendirmesi de yaplarak bölgelere göre bulunan saha sabitleriyle ve korelasyon katsaylaryla (r) bir kyaslama yaplmútr (ùekil 5). Hesaplanan söz konusu bölgelere ait saha sabitleri Çizelge 3’de özetlenmiútir.

De÷erlendirmeler yaplrken literatürde sk kullanlan aúa÷daki ba÷nt kullanlmútr (Kahriman, 2002; Kahriman ve di÷., 2003, Kahriman ve di÷., 2006a).

PPV = K * SD^{– ȕ} (1) PPV, En yüksek parçack hz (mm/sn) SD= R/¥W, Ölçekli mesafe

K ve ȕ, Saha sabitleri

ùekil 4.a 1.Bölgeye ait maksimum parçack hz ve ölçekli mesafe arasndaki iliúki

ùekil 4.b 2.Bölgeye ait maksimum parçack hz ve ölçekli mesafe arasndaki iliúki

ùekil 4.c 3.Bölgeye ait maksimum parçack hz ve ölçekli mesafe arasndaki iliúki

y = 16139x^-2,2045 R² = 0,8712

1 10 100

10 SD 100

PPV

y = 136,93x^-0,9585 R² = 0,7422

0,1 1 10 100

10 SD 100 1000

PPV

ùekil 4.d 4.Bölgeye ait maksimum parçack hz ve ölçekli mesafe arasndaki iliúki

ùekil 4.e 5.Bölgeye ait maksimum parçack hz ve ölçekli mesafe arasndaki iliúki

y = 1133,6x^-1,501 R² = 0,741

0,1 1 10 100

10 SD 100 1000

PPV

y = 495,82x^-1,1624 R² = 0,7927

1 10 100

10 SD 100 1000

PPV

toplu de÷erlendirme

y = 1228,1x^-1,4882 R² = 0,7192

0,1 1 10 100

1 10 SD 100 1000

PPV

y = 6702,6x^-1,9116 R² = 0,7437

0,1 1 10 100

10 SD 100 1000

PPV

ùekil 5. Toplu de÷erlendirmede maksimum parçack hz ve ölçekli mesafe arasndaki iliúki

(7)

146 147

Çizelge 3. Belirlenen Bölgelere Ait Saha Sabitleri De÷erleri

Saha sabitleri Bölgeler

k ȕ Formül ve (r) 1.Bölge 495,82 -1,1624 PPV=495,82*Sd^-1,1624

r=0,89

2.Bölge 6702,6 -1,9116 PPV=6702,6*Sd-^1,912

r=0,86

3.Bölge 16139 -2,2045 PPV=16139*Sd-^2,2045

r=0,93

4.Bölge 136,93 -0,9585 PPV=136,93*Sd ^-0,959

r=0,86

5.Bölge 1133,6 -1,501 PPV=1133,6*Sd^-1,501

r=0,86 Toplu

de÷er. 1228,1 -1,4882 PPV=1228,1*Sd^-1,4882

r=0,84

øyi korelasyon katsaylar ile sonuçlanmú olan bu regresyon ifadeleri, söz konusu çalúma sahasnda titreúim ölçer kullanlmad÷ durumlarda; herhangi bir atmdaki gecikme baúna kullanlan belirli miktardaki bir patlayc maddenin yarataca÷

titreúim hznn belirli bir uzaklktaki de÷erinin ne olaca÷n tahmin etmede önemli bir yaklaúm olarak (kabul edilebilir limitlerdeki bir sapma ile) kullanlabilecektir.

Daha sonra, bulunan bu ampirik iliúkilerin do÷ruluk derecelerinin belirlenmesi amacyla her bölge için 3 er adet test atm yaplmú ve atmlarn topluca de÷erlendirmesiyle bulunan ampirik iliúkiyle kyaslamas yaplmú ve bu sonuçlar ùekil 6’daki sütün grafi÷inde özetlenmiútir.

ùekil 6 da verilen 1,2,3. test atmlar

1.bölgede, 4,5,6. test atmlar 2.bölgede, 7,8,9. test atmlar 3.bölgede, 10,11,12. test atmlar 4.bölgede, 13,14,15. test atmlar

5.bölge de yaplmútr. Söz konusu 5 bölge için ayr ayr hesaplanan ampirik iliúkilerin toplu de÷erlendirme sonucu bulunan ampirik iliúkiden daha iyi tahmin sonuçlar verdi÷i görülmüútür. Saha jeolojisini dikkate alan bu yaklaúmn literatüre de uygunlu÷u söz konusudur. GSI verileri ve litolojik farkllklar kullanlarak belirlenen bölgelerde hesaplanan saha sabitlerinin benzer formasyon ve GSI de÷erlerindeki kaya birimlerinde de kullanlabilece÷i fikrine varlmútr.

ùekil 6. Ölçülen ve ampirik iliúkilerle tahmin edilen PPV de÷erlerinin kyaslamas

5.2 Hasar Riski De÷erlendirilmesi

Araútrma kapsamnda; kaydedilen tüm atmlarda ölçülen maksimum parçack hzlar

ve karúlk gelen frekans de÷erleri, USBM, DIN 4150 Norm’larna ve 01/07/2005 tarihli 25862 sayl Resmi Gazetede yaynlanarak yürürlü÷e giren Ülkemiz Çevresel Gürültünün De÷erlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeli÷inin 29/a maddesine göre mukayese edilmek üzere ùekil 7, ùekil 8 ve ùekil 9’daki grafikler üzerinde topluca gösterilmiútir. Grafiklerden de anlaúlaca÷

üzere, kaydedilen de÷erler, söz konusu normlara ait hasar limitlerinin altnda olmuútur.

1 10 100

1 10FREKANS (Hz)100 1000

PPV (mm/s)

1.bölge 2.bölge 3.bölge 4.bölge 5.bölge

ùekil 7. Kaydedilen maksimum parçack hz

ve frekanslarn USBM kriterine göre de÷erlendirilmesi

(8)

148 149

ve frekanslarn DIN4150 kriterine göre de÷erlendirilmesi

ve frekanslarn Çevresel Gürültünün De÷erlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeli÷i 29/a maddesine göre de÷erlendirilmesi Bu çalúmada, daha önceden belirlenen 1,2,3,4 ve 5. bölgelerde yaplan atmlar sonucunda oluúan titreúim de÷erlerinin (parçack hz ve frekans) her 3 norma ait grafikler üzerindeki yerinin incelenmesinden, eúik hasar limitlerinin altnda kalnd÷

cihazlarn kayt çktlarndan da anlaúlmaktadr.

ùekil 7, 8 ve 9’dan da anlaúlaca÷ üzere, gecikme baúna düúen úarjn mevcut olanaklarla kstlanmaya çalúld÷ bu atmlarda; kaydedilen olaylarda ortaya çkan

maksimum parçack hzlarna karúlk gelen frekans de÷erlerinin da÷lmlar

incelendi÷inde, frekans de÷erleri yüksek oldu÷u görülmüútür. Ancak; söz konusu tünel güzergâhnn çok yaknnda yerleúim birimlerine ait yaplarn olmasndan dolay, bu de÷erlerin, her zaman çevre yaplar için belli bir hzda hasar riski taúyaca÷ gerçe÷i gözden uzak tutulmamaldr.

1 10 100

1 10 100 1000

PPV (mm/s)

Frekans (Hz)

6 SONUÇLAR

‘østanbul Kadköy – Kartal Rayl Toplu Taúma Sistemi Tünelleri ønúaat” srasnda patlatmal kaz uygulanacak bölgelerde patlatmadan kaynaklanan titreúim ve hava úoku ölçümleri yaplmútr. Yaplan patlatma çalúmalar srasnda, titreúim ölçer cihaz ile alnan titreúim kaytlarndan elde edilen veriler ú÷nda ortaya çkan bulgulara dayal

olarak gelecekte yaplacak faaliyetlerde dikkate alnmas gerekli görülen baz öneriler aúa÷da verilmiútir.

1 10 100 1000

PPV mm/sns)

Frekans (Hz)

x Jeolojik farkllklar arz eden beú ayr

lokasyonda kaydedilen toplam 365 olay de÷erlendirilmiú ve her bir lokasyon için tahmin denklemi elde edilmiútir.

x øyi korelasyon katsaylaryla elde edilmiú olan bu formüller, söz konusu çalúma sahasnda titreúim ölçer kullanlmad÷

durumlarda; herhangi bir atmdaki gecikme baúna kullanlan belirli miktardaki bir patlayc maddenin yarataca÷ titreúim hznn belirli bir uzaklktaki de÷erinin ne olaca÷n tahmin etmede önemli bir yaklaúm olarak (kabul edilebilir limitlerdeki bir sapma ile) kullanlabilecektir.

x Bulunan bu ampirik iliúkilerin do÷ruluk derecelerinin belirlenmesi amacyla her bölge için üçer test atm yaplmú ve atmlarn topluca de÷erlendirmesiyle bulunan ampirik iliúkiyle kyaslamas yaplmútr. Söz konusu 5 bölge için ayr ayr hesaplanan ampirik iliúkilerin toplu de÷erlendirme sonucu bulunan ampirik iliúkiden daha iyi tahmin sonuçlar verdi÷i görülmüútür. Saha jeolojisini dikkate alan bu yaklaúmn literatüre de uygunlu÷u söz konusudur. GSI verileri ve litolojik farkllklar kullanlarak belirlenen bölgelerde hesaplanan saha sabitlerinin benzer formasyon ve GSI

(9)

148 149

de÷erlerindeki kaya birimlerinde de kullanlabilece÷i fikrine varlmútr

x Titreúim ölçerlerle kaydedilen maksimum parçack hzlar dikkate alnarak USBM, Alman DIN 4150 ve Çevre ve Orman Bakanl÷ Çevresel Gürültünün De÷erlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeli÷i normlarna göre yaplan mukayesede atmlarn, çevredeki bina ve tesislerde herhangi bir hasar yaratabilecek seviyelerde olmad÷ anlaúlmaktadr.

x Kaydedilen olaylarda ortaya çkan frekans de÷erlerinin büyük bir ksm, uluslararas

snflamada yüksek kabul edilen 40 Hz’in üzerinde olmuútur. Ölçülen titreúim frekanslarnn yüksek olmas, genel olarak 5- 10 Hertz düzeyinde olan yaplarn öz yapsal frekanslaryla karúlaútrld÷nda, rezonans riskinin minimum düzeyde olaca÷n

göstermektedir. Ancak, söz konusu tünel inúaatnn çok yaknnda yerleúim birimlerinin olmasndan dolay, bu de÷erlerin her zaman çevre yaplar için belli bir hzda hasar riski taúyabilece÷i gerçe÷i gözden uzak tutulmamaldr.

TEùEKKÜR

Bu araútrma srasnda, gerek arazi çalúmalarnda gerekse di÷er faaliyetlerde her türlü yardmda bulunan Yap Merkezi ønú. ve San. A.ù. – Do÷uú ønú. ve Tic. A.ù. – Yüksel ønú. A.ù. – Yenigün ønú. San. ve Tic. A.ù.

Ortak Giriúimi’nin yetkililerine ve çalúanlarna teúekkür ederiz.

Bu çalúma, østanbul Üniversitesi Bilimsel Araútrma Projeleri Yürütücü Sekreterli÷i (Proje No: 429/13092005) ve Devlet Planlama Teúkilat (Proje No: 2005K120990) ve tarafndan desteklenmiútir. Yazarlar, østanbul Üniversitesi Bilimsel Araútrma Projeleri Yürütücü Sekreterli÷i ve Devlet Planlama Teúkilat’na finansal destekleri için teúekkür eder.

KAYNAKLAR

Dowding, C.H., 1985, “Blast Vibration Monitoring and Control”, Prentice-Hall, Inc., Englewood Cliffs, NJ, pp. 119-126.

Johnson, M., Pepper, J., Mclellan, G., 2000,

“Attenuation of Blasting Vibrations in South Florida”, Proceedings of The 26^th. Annual Conference on Explosives and Blasting Technique, ISEE, Anaheim.

California U.S.A., Vol: II, pp. 83-95.

Kahriman, A., Tuncer, G., Ozdemir, K., Karadogan, A., Ozer, U., 2006a,

“Evaluation of Environmental Effects Induced by Blasting Around a Waste Water Tunnel Project in High-Urbanized Area in Turkey”, Proceedings of The Thirty – Second Annual Conference on Explosives and Blasting Technique, 29 Ocak – 1 ùubat, Dallas, Texas, USA., Volume I, pp. 49 – 58.

Kahriman, Ozer, U., Karadogan, A., Ozdemir, K., Adiguzel, D., 2006b,

“østanbul Kadköy – Kartal Rayl Toplu Taúma Sistemi ønsaati Patlatma Kaynakli Titreúim ve Hava ùoku Ölçümleri A÷ustos Raporu”, Proje Raporu, Mühendislik Fakültesi, Istanbul Üniversitesi, østanbul.

Kahriman, A., 2004, “Analysis of parameters of ground vibrations produced from bench blasting at A Limestone Quarry”, Soil Dynamics and Eartquake Engineering, 24, Elsevier, London, U.K, pp. 887-892.

Kahriman, A., Tuncer, G., Gorgun, S., Karadogan, A., Ozdemir, K. 2003,

“Evaluation of The Ground Vibration Attenuation Produced From Blasting For The Different Rock Masses”, Proceedings of the Twenty-Ninth Annual Conference on Explosives and Blasting Technique, 2- 5 ùubat, Nashville, Tennessee, USA, Volume I, 193-201.

Kahriman, A., 2002, “Predictability of the Ground Vibration Parameters Induced by Blasting During The Tunneling”, Mineral Resources Engineering, Vol. 11, No. 3, 279–291.

Yuksel, A., Sozak, N. N., Gultekin, G., 2005,

“Anadoluray Projesi Mühendislik Jeolojisi Raporu”, Teknik Rapor No : KK-GE-TR- GN-004 Aralk-2005

(10)

150 151