T.C.
İSTANBUL AYDIN ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
MESLEK LİSELERİNDE ÇALIŞAN
KÜLTÜR VE MESLEK DERSİ ÖĞRETMENLERİNİN MOTİVASYONLARININ KARŞILAŞTIRILMASI
YÜKSEK LİSANS TEZİ Yunus ERDOĞAN
İşletme Anabilim Dalı İşletme Yönetimi Programı
Tez Danışmanı: Doç. Dr. Birsen GÜZEL
IV
YEMİN METNİ
Yüksek Lisans tezi olarak sunduğum “Meslek Lisesinde Çalışan Kültür Ve Meslek Dersi Öğretmenlerinin Motivasyonlarının Karşılaştırılması” adlı çalışmanın, tezin proje safhasından sonuçlanmasına kadarki bütün süreçlerde bilimsel ahlak ve geleneklere aykırı düşecek bir yardıma başvurulmaksızın yazıldığını ve yararlandığım eserlerin Bibliyografya’da gösterilenlerden oluştuğunu, bunlara atıf yapılarak yararlanılmış olduğunu belirtir ve onurumla beyan ederim. (11/07/2016)
V
VI
ÖNSÖZ
Mesleki ve teknik eğitimin amacı, öğrencileri esnek bir yapı içinde ilgi ve yetenekleri doğrultusunda ortak bir genel kültür verilerek bir üst öğrenime hazırlamak veya iş hayatına kazandırmak ve iyi vatandaş olarak yetiştirmektir. Aynı zamanda ülkenin ihtiyaç duyduğu iş, sanayi, hizmet ve sağlık sektörlerinin nitelikli insan kaynağını yetiştirmeyi hedeflemektedir. Bu amaç ve hedeflerin gerçekleşmesinde en önemli görevlerden biri öğretmenlere düşmektedir. Bu da öğretmenlerin etkin ve verimli çalışmalarına bağlıdır. Eğitim sistemimizde öğretmenin etkin ve verimli çalışması için motivasyonunun yüksek düzeyde olması gerekmektedir. Bu nedenle, daha güzel bir gelecek oluşturabilmek için, geleceğin mimarları olan öğretmenlerin kendileri ve meslekleriyle ilgili motivasyon sağlayan iç ve dış faktörlerin oluşturulması aynı zamanda olumlu algılara sahip olmaları gerekmektedir.
Mesleki lisesinde çalışan öğretmenlerin motivasyonlarının incelenmesi, olumsuz durumların tespiti, bunların önlenmesi, yapılması gereken çalışmalar ve tavsiyeler hem öğretmenlerin hem de onların yetiştireceği nesillerin, dolayısıyla toplumun geleceği için kritik bir önem arz etmektedir.
Bu çalışma, meslek liselerindeki meslek ve kültür öğretmenlerinin motivasyonları arasında farklılık olup olmadığı ve bazı değişkenlere göre anlamlı düzeyde farklılaşıp farklılaşmadığını tespit etmek ve öğretmenlerin motivasyonuyla diğer faktörler arasındaki ilişkiyi incelemek için yapılmıştır.
Birbirimize yardımcı ve destek olmak için kurmuş olduğumuz tez grubundaki arkadaşlarım Esra DURMUŞ ve Merve ÖZEK’e;
Her anımda yanımda olan, sabrıyla, ilgisiyle ve sevgisiyle bana güç katan ve araştırmanın her aşamasında yardımcı olan biricik eşim Feride ERDOĞAN’a;
Tez yazım aşamasında yeterince ilgi gösteremediğim biricik kızlarım Elif ve Rana’ya; Yüksek lisans çalışmamda her türlü konuda yardımcı olan ve yol gösteren değerli hocam Doç Dr. Birsen GÜZEL’e, çok teşekkür ederim
VII
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ ... VI İÇİNDEKİLER ... VII KISALTMALAR ... XI ÇİZELGE LİSTESİ ... XII ŞEKİL LİSTESİ ... XVI ÖZET ... XVII ABSTRACT ... XIX GİRİŞ ... 1 1.1. Problem Durumu ... 1 1.2. Problem Cümlesi ... 2 1.3. Alt Problemler ... 2 1.4. Araştırmanın Amacı ... 3 1.5. Araştırmanın Önemi ... 4 1.6. Varsayımlar ... 4 1.7. Sınırlılıklar ... 4 1.8. Tanımlar ... 4
2. KAVRAMSAL VE KURAMSAL TEMELLER ... 6
2.1. Mesleki Teknik Eğitim ... 6
2.1.1. Mesleki ve teknik eğitimin tanımı ... 6
2.1.1. Mesleki ve teknik eğitimin amacı ... 7
2.1.2. Mesleki ve teknik eğitimin önemi ... 10
2.1.3. Eğitim sisteminde mesleki ve teknik lise ... 13
2.2. Motivasyon ... 14
2.2.1. Motivasyonun tanımı ... 14
2.2.2. Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarşisi kuramı ... 15
2.2.3. Motivasyon çeşitleri ... 17 2.2.3.1. Fiziksel motivasyon ... 17 2.2.3.2. Sosyal motivasyon ... 18 2.2.3.3. Psikolojik motivasyon ... 18 2.2.4. Motivasyon araçları ... 19 2.2.4.1. Ekonomik araçlar ... 19 2.2.4.2. Psiko-sosyal araçlar ... 20 2.2.4.3. Örgütsel araçlar ... 21
2.2.5. Eğitim kurumlarında motivasyon ... 22
2.2.6. Eğitim kurumlarında motivasyonun önemi ... 23
2.2.7. Motivasyon alt boyutları ... 24
3. İLGİLİ LİTARÜTÜR ... 26
3.1. Yurt İçinde Yapılan Araştırmalar... 26
3.2. Yurt Dışında Yapılan Araştırmalar ... 30
4. YÖNTEM ... 33
4.1. Araştırmanın Modeli ... 33
VIII
4.3. Veri Toplama Araçları ... 33
4.4. Verilerin Toplanması ... 35
4.5. Verilerin Analizi... 36
5. BULGULAR ... 37
5.1 Araştırma Grubunun Özellikleri ... 37
5.1.1 ... Çalışmaya katılan öğretmenlerin cinsiyet dağılımlarına ilişkin bulgular ... 37
5.1.2 Çalışmaya katılan öğretmenlerin medeni durum dağılımlarına ilişkin bulgular ... 37
5.1.3 Çalışmaya katılan öğretmenlerin çocuk sayısı dağılımlarına ilişkin bulgular ... 38
5.1.4 Çalışmaya katılan öğretmenlerin yaş dağılımlarına ilişkin bulgular ... 38
5.1.5 Çalışmaya katılan öğretmenlerin mesleki deneyim dağılımlarına ilişkin bulgular ... 39
5.1.6 Çalışmaya katılan öğretmenlerin okuldaki çalışma sürelerinin dağılımlarına ilişkin bulgular ... 40
5.1.7 Çalışmaya katılan öğretmenlerin eğitim düzeylerinin dağılımlarına ilişkin bulgular ... 41
5.1.8 Çalışmaya katılan öğretmenlerin mezun oldukları okul türünün dağılımlarına ilişkin bulgular ... 41
5.1.9 Çalışmaya katılan öğretmenlerin dağılımlarına ilişkin bulgular ... 42
5.1.10 Çalışmaya katılan öğretmenlerin çalışma mesafesi dağılımlarına ilişkin bulgular ... 42
5.1.11 Çalışmaya katılan öğretmenlerin öğrencilerin hangi derse önem verdiğine yönelik görüşlerine ilişkin bulgular ... 43
5.2 Öğretmenlerin Genel Motivasyonlarına İlişkin Bulgular ... 44
5.2.1 Öğretmenlerin motivasyon düzeylerinin cinsiyetlerine ilişkin bulguları44 5.2.2 Öğretmenlerin motivasyon düzeylerinin medeni durumlarına ilişkin bulguları ... 45
5.2.3 Öğretmenlerin motivasyon düzeylerinin çocuk sayılarına ilişkin bulguları ... 46
5.2.4 Öğretmenlerin motivasyon düzeylerinin yaşlarına ilişkin bulguları ... 48
5.2.5 Öğretmenlerin motivasyon düzeylerinin mesleki deneyimlerine ilişkin bulguları ... 49
5.2.6 Öğretmenlerin motivasyon düzeylerinin okuldaki görev sürelerine ilişkin bulguları ... 51
5.2.7 Öğretmenlerin motivasyon düzeylerinin eğitim seviyesine ilişkin bulguları ... 53
5.2.8 Öğretmenlerin motivasyon düzeylerinin mezun oldukları okul türüne ilişkin bulguları ... 54
5.2.9 Öğretmenlerin motivasyon düzeylerinin alanlarına ilişkin bulguları ... 55
5.2.10 Öğretmenlerin motivasyon düzeylerinin çalışma mesafelerine ilişkin bulguları 56 5.3 Öğretmenlerin Motivasyonlarının Alt Boyutlarına İlişkin Bulguları... 57
IX
5.3.1 Öğretmenlerin motivasyon alt boyutlarından ekip uyumu düzeylerinin cinsiyete ilişkin bulguları ... 57 5.3.2 Öğretmenlerin motivasyon alt boyutlarından ekip uyumu düzeylerinin medeni durumlarına ilişkin bulguları ... 58 5.3.3 Öğretmenlerin motivasyon alt boyutlarından ekip uyumu düzeylerinin çocuk sayılarına ilişkin bulguları ... 58 5.3.4 Öğretmenlerin motivasyon alt boyutlarından ekip uyumu düzeylerinin yaşlarına ilişkin bulguları ... 60 5.3.5 Öğretmenlerin motivasyon alt boyutlarından ekip uyumu düzeylerinin mesleki deneyimlerine ilişkin bulguları ... 61 5.3.6 Öğretmenlerin motivasyon alt boyutlarından ekip uyumu düzeylerinin okuldaki görev sürelerine ilişkin bulguları ... 62 5.3.7 Öğretmenlerin motivasyon alt boyutlarından ekip uyumu düzeylerinin eğitim seviyesine ilişkin bulguları ... 63 5.3.8 Öğretmenlerin motivasyon alt boyutlarından ekip uyumu düzeylerinin mezun oldukları okul türüne ilişkin bulguları ... 63 5.3.9 Öğretmenlerin motivasyon alt boyutlarından ekip uyumu düzeylerinin alanlarına ilişkin bulguları ... 64 5.3.10 Öğretmenlerin motivasyon alt boyutlarından ekip uyumu düzeylerinin çalışma mesafelerine ilişkin bulguları ... 65 5.3.11 Öğretmenlerin motivasyon alt boyutlarından işle bütünleşme
düzeylerinin cinsiyetlerine göre ilişkin bulguları ... 66 5.3.12 Öğretmenlerin motivasyon alt boyutlarından işle bütünleşme
düzeylerinin medeni durumlarına ilişkin bulguları ... 67 5.3.13 Öğretmenlerin motivasyon alt boyutlarından işle bütünleşme
düzeylerinin çocuk sayılarına ilişkin bulguları ... 67 5.3.14 Öğretmenlerin motivasyon alt boyutlarından işle bütünleşme
düzeylerinin yaşlarına ilişkin bulguları ... 68 5.3.15 Öğretmenlerin motivasyon alt boyutlarından işle bütünleşme
düzeylerinin mesleki deneyimlerine ilişkin bulguları ... 69 5.3.16 Öğretmenlerin motivasyon alt boyutlarından işle bütünleşme
düzeylerinin okuldaki görev sürelerine ilişkin bulguları ... 71 5.3.17 Öğretmenlerin motivasyon alt boyutlarından işle bütünleşme
düzeylerinin eğitim seviyesine ilişkin bulguları ... 72 5.3.18 Öğretmenlerin motivasyon alt boyutlarından işle bütünleşme
düzeylerinin mezun olduğu okul türüne ilişkin bulguları ... 72 5.3.19 Öğretmenlerin motivasyon alt boyutlarından işle bütünleşme
düzeylerinin alanlarına ilişkin bulguları ... 73 5.3.20 Öğretmenlerin motivasyon alt boyutlarından işle bütünleşme
düzeylerinin çalışma mesafelerine ilişkin bulguları ... 75 5.3.21 Öğretmenlerin motivasyon alt boyutlarından kuruma bağlılık
düzeylerinin cinsiyetlerine ilişkin bulguları ... 76 5.3.22 Öğretmenlerin motivasyon alt boyutlarından kuruma bağlılık
X
5.3.23 Öğretmenlerin motivasyon alt boyutlarından kuruma bağlılık
düzeylerinin çocuk sayılarına ilişkin bulguları ... 77
5.3.24 Öğretmenlerin motivasyon alt boyutlarından kuruma bağlılık düzeylerinin yaşlarına ilişkin bulguları ... 78
5.3.25 Öğretmenlerin motivasyon alt boyutlarından kuruma bağlılık düzeylerinin mesleki deneyimlerine ilişkin bulguları ... 79
5.3.26 Öğretmenlerin motivasyon alt boyutlarından kuruma bağlılık düzeylerinin okuldaki görev sürelerine ilişkin bulguları ... 80
5.3.27 Öğretmenlerin motivasyon alt boyutlarından kuruma bağlılık düzeylerinin eğitim seviyesine ilişkin bulguları ... 81
5.3.28 Öğretmenlerin motivasyon alt boyutlarından kuruma bağlılık düzeylerinin mezun olduğu okul türüne ilişkin bulguları ... 81
5.3.29 Öğretmenlerin motivasyon alt boyutlarından kuruma bağlılık düzeylerinin alanlarına ilişkin bulguları ... 82
5.3.30 Öğretmenlerin motivasyon alt boyutlarından kuruma bağlılık düzeylerinin çalışma mesafelerine ilişkin bulguları ... 83
5.3.31 Öğretmenlerin motivasyon alt boyutlarından kişisel gelişim düzeylerinin cinsiyetlerine ilişkin bulguları ... 84
5.3.32 Öğretmenlerin motivasyon alt boyutlarından kişisel gelişim düzeylerinin medeni durumlarına ilişkin bulguları ... 85
5.3.33 Öğretmenlerin motivasyon alt boyutlarından kişisel gelişim düzeylerinin çocuk sayılarına ilişkin bulguları ... 85
5.3.34 Öğretmenlerin motivasyon alt boyutlarından kişisel gelişim düzeylerinin yaşlarına ilişkin bulguları ... 86
5.3.35 Öğretmenlerin motivasyon alt boyutlarından kişisel gelişim düzeylerinin mesleki deneyimlerine ilişkin bulguları ... 87
5.3.36 Öğretmenlerin motivasyon alt boyutlarından kişisel gelişim düzeylerinin okuldaki görev sürelerine ilişkin bulguları ... 89
5.3.37 Öğretmenlerin motivasyon alt boyutlarından kişisel gelişim düzeylerinin eğitim seviyelerine ilişkin bulguları ... 90
5.3.38 Öğretmenlerin motivasyon alt boyutlarından kişisel gelişim düzeylerinin mezun olduğu okul türüne ilişkin bulguları ... 90
5.3.39 Öğretmenlerin motivasyon alt boyutlarından kişisel gelişim düzeylerinin alanlarına ilişkin bulguları ... 91
5.3.40 Öğretmenlerin motivasyon alt boyutlarından kişisel gelişim düzeylerinin çalışma mesafelerine ilişkin bulguları ... 92
6. SONUÇ, TARTIŞMA VE ÖNERİLER ... 94
6.1. Sonuç Ve Tartışma ... 94
6.2. Öneriler ... 101
KAYNAKLAR ... 103
EKLER ... 108
XI KISALTMALAR ML : Meslek Lisesi N : Denek Sayısı Ss : Standart Sapma p : Anlamlılık Düzeyi 𝑿 : Ortalama % : Yüzde
SPSS : Statistical For Social Sciences Akt : Aktaran
XII
ÇİZELGE LİSTESİ
Çizelge 1: İş motivasyon Ölçeğinin Güvenirlik Analizi Sonuçları Çizelgesi ... 34
Çizelge 2: İş Motivasyonu Ölçeği Boyutları ve Alpha Değerleri ... 34
Çizelge 3: Örnekleme Alınan Okullara Gönderilen Ölçekler ve Dönüş Oranları ... 35
Çizelge 4: İş Motivayon Ölçeğindeki Maddelerin Aralık Katsayısına Bağlı Olarak Gruplandırma ... 36
Çizelge 5: Çalışmaya Katılan Öğretmenlerin Cinsiyetlerine Göre Dağılımı ... 37
Çizelge 6: Çalışmaya Katılan Öğretmenlerin Medeni Durumlarına Göre Dağılımı ... 37
Çizelge 7: Çalışmaya Katılan Öğretmenlerin Çocuk Sayılarına Göre Dağılımı ... 38
Çizelge 8: Çalışmaya Katılan Öğretmenlerin Yaşlarına Göre Dağılımı ... 38
Çizelge 9: Çalışmaya Katılan Öğretmenlerin Mesleki Deneyimlerine Göre Dağılımı ... 39
Çizelge 10: Çalışmaya Katılan Öğretmenlerin Okuldaki Çalışma Sürelerine Göre Dağılımı ... 40
Çizelge 11: Çalışmaya Katılan Öğretmenlerin Eğitimlerine Göre Dağılımı ... 41
Çizelge 12: Çalışmaya Katılan Öğretmenlerin Mezun Oldukları Okul Türlerine Göre Dağılımı . 41 Çizelge 13: Çalışmaya Katılan Öğretmenlerin Alanlarına Göre Dağılımı ... 42
Çizelge 14: Çalışmaya Katılan Öğretmenlerin Çalışma Mesafesine Göre Dağılımı ... 42
Çizelge 15: Çalışmaya Katılan Öğretmenlerin Öğrencilerin Hangi Derse Önem Verdiği Cevaplara Göre Dağılımı ... 43
Çizelge 16: Çalışmaya Katılan Öğretmenlerin Motivasyon Düzeylerinin Alanlarına Göre ve Cinsiyete Göre Ortalamalar Çizelgesi ... 44
Çizelge 17: Çalışmaya Katılan Öğretmenlerin Motivasyon Düzeylerinin Alan ve Cinsiyete Göre Anova Testi Analiz Sonuçları ... 44
Çizelge 18: Çalışmaya Katılan Öğretmenlerin Motivasyon Düzeylerinin Alan ve Medeni Durumlarına Göre Ortalamalar Çizelgesi ... 45
Çizelge 19: Çalışmaya Katılan Öğretmenlerin Motivasyon Düzeylerinin Alan ve Medeni Durumuna Göre Anova Testi Analiz Sonuçları ... 46
Çizelge 20: Çalışmaya Katılan Öğretmenlerin Motivasyon Düzeylerinin Alan ve Çocuk Sayılarına Göre Ortalamalar Çizelgesi ... 46
Çizelge 21: Çalışmaya Katılan Öğretmenlerin Motivasyon Düzeylerinin Alan ve Çocuk Sayılarına Göre Anova Testi Analiz Sonuçları ... 47
Çizelge 22. Çalışmaya Katılan Öğretmenlerin Motivasyon Düzeylerinin Alan ve Yaşlarına Göre Ortalamalar Çizelgesi ... 48
Çizelge 23: Çalışmaya Katılan Öğretmenlerin Motivasyon Düzeylerinin Alan ve Yaşlarına Göre Anova Testi Analiz Sonuçları ... 49
Çizelge 24. Çalışmaya Katılan Öğretmenlerin Motivasyon Düzeylerinin Alan ve Mesleki Deneyimlerine Göre Ortalamalar Çizelgesi ... 49
Çizelge 25: Çalışmaya Katılan Öğretmenlerin Motivasyon Düzeylerinin Alan ve Mesleki Deneyimlerine Göre Anova Testi Analiz Sonuçları ... 50
Çizelge 26. Çalışmaya Katılan Öğretmenlerin Motivasyon Düzeylerinin Alan ve Okuldaki Görev Sürelerine Göre Ortalamalar Çizelgesi ... 51
Çizelge 27: Çalışmaya Katılan Öğretmenlerin Motivasyon Düzeylerinin Alan ve Okuldaki Görev Sürelerine Göre Anova Testi Analiz Sonuçları ... 52
Çizelge 28: Çalışmaya Katılan Öğretmenlerin Motivasyon Düzeylerinin Alan ve Eğitim Seviyesine Göre Ortalamalar Çizelgesi ... 53
XIII
Çizelge 29: Çalışmaya Katılan Öğretmenlerin Motivasyon Düzeylerinin Alan ve Eğitim
Seviyelerine Göre Anova Testi Analiz Sonuçları ... 53 Çizelge 30: Çalışmaya Katılan Öğretmenlerin Motivasyon Düzeylerinin Mezun Oldukları Okul
Türüne Göre Ortalamalar Çizelgesi ... 54 Çizelge 31: Çalışmaya Katılan Öğretmenlerin Motivasyon Düzeylerinin Alan ve Mezun Olduğu
Okul Türüne Göre Anova Testi Analiz Sonuçları ... 54 Çizelge 32: Çalışmaya Katılan Öğretmenlerin Motivasyon Düzeylerinin Alanlarına Göre t Testi
Analiz Sonuçları ... 55 Çizelge 33: Çalışmaya Katılan Öğretmenlerin Motivasyon Düzeylerinin Alan ve Çalışma
Mesafelerine Göre Ortalamalar Çizelgesi ... 56 Çizelge 34: Çalışmaya Katılan Öğretmenlerin Motivasyon Düzeylerinin Alan ve Çalışma
Mesafelerine Göre Anova Testi Analiz Sonuçları ... 57 Çizelge 35: Öğretmenlerin Motivasyon Alt Boyutlarından Ekip Uyumu Düzeylerinin Cinsiyete
Göre t Testi Analiz Sonuçları ... 57 Çizelge 36: Öğretmenlerin Motivasyon Alt Boyutlarından Ekip Uyumu Düzeylerinin Medeni
Durumlarına Göre t Testi Analiz Sonuçları ... 58 Çizelge 37: Öğretmenlerin Motivasyon Alt Boyutlarından Ekip Uyumu Düzeylerinin Çocuk
Sayılarına Göre Ortalamalar Çizelgesi ... 58 Çizelge 38: Öğretmenlerin Motivasyon Alt Boyutlarından Ekip Uyumu Düzeylerinin Çocuk
Sayılarına Göre Anova Testi Analiz Sonuçları ... 59 Çizelge 39: Öğretmenlerin Motivasyon Alt Boyutlarından Ekip Uyumu Düzeylerinin Yaşlarına
Göre Ortalamalar Çizelgesi ... 60 Çizelge 40: Öğretmenlerin Motivasyon Alt Boyutlarından Ekip Uyumu Düzeylerinin Yaşlarına
Göre Anova Testi Analiz Sonuçları ... 60 Çizelge 41: Öğretmenlerin Motivasyon Alt Boyutlarından Ekip Uyumu Düzeylerinin Mesleki
Deneyimlerine Göre Ortalamalar Çizelgesi ... 61 Çizelge 42: Öğretmenlerin Motivasyon Alt Boyutlarından Ekip Uyumu Düzeylerinin Mesleki
Deneyimlerine Göre Anova Testi Analiz Sonuçları ... 61 Çizelge 43: Öğretmenlerin Motivasyon Alt Boyutlarından Ekip Uyumu Düzeylerinin Okuldaki
Görev Sürelerine Göre Ortalamalar Çizelgesi ... 62 Çizelge 44: Öğretmenlerin Motivasyon Alt Boyutlarından Ekip Uyumu Düzeylerinin Okuldaki
Çalışma Sürelerine Göre Anova Testi Analiz Sonuçları ... 62 Çizelge 45: Öğretmenlerin Motivasyon Alt Boyutlarından Ekip Uyumu Düzeylerinin Eğitim
Seviyesine Göre t Testi Analiz Sonuçları ... 63 Çizelge 46: Öğretmenlerin Motivasyon Alt Boyutlarından Ekip Uyumu Düzeylerinin Mezun
Oldukları Okul Türüne Göre Ortalamalar Çizelgesi ... 63 Çizelge 47: Öğretmenlerin Motivasyon Alt Boyutlarından Ekip Uyumu Düzeylerinin Mezun
Oldukları Okul Türüne Göre Göre Anova Testi Analiz Sonuçları ... 64 Çizelge 48: Öğretmenlerin Motivasyon Alt Boyutlarından Ekip Uyumu Düzeylerinin Alanlarına
Göre Ortalamalar Çizelgesi ... 64 Çizelge 49: Öğretmenlerin Motivasyon Alt Boyutlarından Ekip Uyumu Düzeylerinin Alanlarına
Göre Anova Testi Analiz Sonuçları ... 65 Çizelge 50: Öğretmenlerin Motivasyon Alt Boyutlarından Ekip Uyumu Düzeylerinin Çalışma
Mesafelerine Göre Ortalamalar Çizelgesi ... 65 Çizelge 51: Öğretmenlerin Motivasyon Alt Boyutlarından Ekip Uyumu Düzeylerinin Çalışma
Mesafelerine Göre Anova Testi Analiz Sonuçları ... 66 Çizelge 52: Öğretmenlerin Motivasyon Alt Boyutlarından İşle Bütünleşme Düzeylerinin
Cinsiyete Göre t Testi Analiz Sonuçları ... 66 Çizelge 53: Öğretmenlerin Motivasyon Alt Boyutlarından İşle Bütünleşme Toplam Puanının
Medeni Durumlarına Göre t Testi Analiz Sonuçları ... 67 Çizelge 54: Öğretmenlerin Motivasyon Alt Boyutlarından İşle Bütünleşme Toplam Puanının
XIV
Çizelge 55: Öğretmenlerin Motivasyon Alt Boyutlarından İşle Bütünleşme Düzeylerinin Çocuk Sayılarına Göre Anova Testi Analiz Sonuçları ... 68 Çizelge 56: Öğretmenlerin Motivasyon Alt Boyutlarından İşle Bütünleşme Düzeylerinin
Yaşlarına Göre Ortalamalar Çizelgesi ... 68 Çizelge 57: Öğretmenlerin Motivasyon Alt Boyutlarından İşle Bütünleşme Düzeylerinin
Yaşlarına Göre Anova Testi Analiz Sonuçları ... 69 Çizelge 58: Öğretmenlerin Motivasyon Alt Boyutlarından İşle Bütünleşme Düzeylerinin Mesleki Deneyimlerine Göre Ortalamalar Çizelgesi ... 69 Çizelge 59: Öğretmenlerin Motivasyon Alt Boyutlarından İşle Bütünleşme Düzeylerinin Mesleki Deneyimlerine Göre Anova Testi Analiz Sonuçları ... 70 Çizelge 60: Öğretmenlerin Motivasyon Alt Boyutlarından İşle Bütünleşme Düzeylerinin
Okuldaki Görev Sürelerine Göre Ortalamalar Çizelgesi ... 71 Çizelge 61: Öğretmenlerin Motivasyon Alt Boyutlarından İşle Bütünleşme Düzeylerinin
Okuldaki Görev Sürelerine Göre Anova Testi Analiz Sonuçları ... 71 Çizelge 62: Öğretmenlerin Motivasyon Alt Boyutlarından İşle Bütünleşme Düzeylerinin Eğitim
Seviyesine Göre Göre t Testi Analiz Sonuçları ... 72 Çizelge 63: Öğretmenlerin Motivasyon Alt Boyutlarından İşle Bütünleşme Düzeylerinin Mezun
Olduğu Okul Türüne Göre Ortalamalar Çizelgesi ... 72 Çizelge 64: Öğretmenlerin Motivasyon Alt Boyutlarından İşle Bütünleşme Düzeylerinin Mezun
Olduğu Okul Türüne Göre Anova Testi Analiz Sonuçları ... 73 Çizelge 65: Öğretmenlerin Motivasyon Alt Boyutlarından İşle Bütünleşme Düzeylerinin
Alanlarına Göre Ortalamalar Çizelgesi ... 73 Çizelge 66: Öğretmenlerin Motivasyon Alt Boyutlarından İşle Bütünleşme Düzeylerine Göre
Anova Testi Analiz Sonuçları ... 74 Çizelge 67: Öğretmenlerin Motivasyon Alt Boyutlarından İşle Bütünleşme Düzeylerinin Çalışma Mesafelerine Göre Ortalamalar Çizelgesi ... 75 Çizelge 68: Öğretmenlerin Motivasyon Alt Boyutlarından İşle Bütünleşme Düzeylerinin Çalışma Mesafelerine Göre Anova Testi Analiz Sonuçları ... 75 Çizelge 69: Öğretmenlerin Motivasyon Alt Boyutlarından Kuruma Bağlılık Düzeylerinin
Cinsiyete Göre t Testi Analiz Sonuçları ... 76 Çizelge 70: Öğretmenlerin Motivasyon Alt Boyutlarından Kuruma Bağlılık Düzeylerinin Medeni Durumlarına Göre t Testi Analiz Sonuçları ... 76 Çizelge 71: Öğretmenlerin Motivasyon Alt Boyutlarından Kuruma Bağlılık Düzeylerinin Çocuk
Sayılarına Göre Ortalamalar Çizelgesi ... 77 Çizelge 72: Öğretmenlerin Motivasyon Alt Boyutlarından Kuruma Bağlılık Düzeylerinin Çocuk
Sayılarına Göre Anova Testi Analiz Sonuçları ... 77 Çizelge 73: Öğretmenlerin Motivasyon Alt Boyutlarından Kuruma Bağlılık Düzeylerinin
Yaşlarına Göre Ortalamalar Çizelgesi ... 78 Çizelge 74: Öğretmenlerin Motivasyon Alt Boyutlarından Kuruma Bağlılık Düzeylerinin
Yaşlarına Göre Anova Testi Analiz Sonuçları ... 78 Çizelge 75: Öğretmenlerin Motivasyon Alt Boyutlarından Kuruma Bağlılık Düzeylerinin Mesleki
Deneyimlerine Göre Ortalamalar Çizelgesi ... 79 Çizelge 76: Öğretmenlerin Motivasyon Alt Boyutlarından Kuruma Bağlılık Düzeylerinin Mesleki
Deneyimlerine Göre Anova Testi Analiz Sonuçları ... 79 Çizelge 77: Öğretmenlerin Motivasyon Alt Boyutlarından Kuruma Bağlılık Düzeylerinin
Okuldaki Görev Sürelerine Göre Ortalamalar Çizelgesi ... 80 Çizelge 78: Öğretmenlerin Motivasyon Alt Boyutlarından Kuruma Bağlılık Düzeylerinin
Okuldaki Görev Sürelerine Göre Anova Testi Analiz Sonuçları ... 80 Çizelge 79: Öğretmenlerin Motivasyon Alt Boyutlarından Kuruma Bağlılık Düzeylerinin Eğitim
Seviyesine Göre t Testi Analiz Sonuçları ... 81 Çizelge 80: Öğretmenlerin Motivasyon Alt Boyutlarından Kuruma Bağlılık Düzeylerinin Mezun
XV
Çizelge 81: Öğretmenlerin Motivasyon Alt Boyutlarından Kuruma Bağlılık Düzeylerinin Mezun Olduğu Okul Türüne Göre Anova Testi Analiz Sonuçları ... 82 Çizelge 82: Öğretmenlerin Motivasyon Alt Boyutlarından Kuruma Düzeylerinin Alanlarına Göre Ortalamalar Çizelgesi ... 82 Çizelge 83: Öğretmenlerin Motivasyon Alt Boyutlarından Kuruma Bağlılık Düzeylerine Göre
Anova Testi Analiz Sonuçları ... 83 Çizelge 84: Öğretmenlerin Motivasyon Alt Boyutlarından Kuruma Bağlılık Düzeylerinin
Çalışma Mesafelerine Göre Ortalamalar Çizelgesi ... 83 Çizelge 85: Öğretmenlerin Motivasyon Alt Boyutlarından Kuruma Bağlılık Düzeylerinin
Çalışma Mesafelerine Göre Anova Testi Analiz Sonuçları ... 84 Çizelge 86: Öğretmenlerin Motivasyon Alt Boyutlarından Kişisel Gelişim Düzeylerinin Cinsiyete
Göre t Testi Analiz Sonuçları ... 84 Çizelge 87: Öğretmenlerin Motivasyon Alt Boyutlarından Kişisel Gelişim Düzeylerinin Medeni
Durumlarına Göre t Testi Analiz Sonuçları ... 85 Çizelge 88: Öğretmenlerin Motivasyon Alt Boyutlarından Kişisel Gelişim Düzeylerinin Çocuk
Sayılarına Göre Ortalamalar Çizelgesi ... 85 Çizelge 89: Öğretmenlerin Motivasyon Alt Boyutlarından Kişisel Gelişim Düzeylerinin Çocuk
Sayılarına Göre Anova Testi Analiz Sonuçları ... 86 Çizelge 90: Öğretmenlerin Motivasyon Alt Boyutlarından Kuruma Kişisel Düzeylerinin
Yaşlarına Göre Ortalamalar Çizelgesi ... 86 Çizelge 91: Öğretmenlerin Motivasyon Alt Boyutlarından Kişisel Gelişim Düzeylerinin
Yaşlarına Göre Anova Testi Analiz Sonuçları ... 87 Çizelge 92: Öğretmenlerin Motivasyon Alt Boyutlarından Kişisel Gelişim Düzeylerinin Mesleki
Deneyimlerine Göre Ortalamalar Çizelgesi ... 87 Çizelge 93: Öğretmenlerin Motivasyon Alt Boyutlarından Kişisel Gelişim Düzeylerinin Mesleki
Deneyimlerine Göre Anova Testi Analiz Sonuçları ... 88 Çizelge 94: Öğretmenlerin Motivasyon Alt Boyutlarından Kişisel Gelişim Düzeylerinin Okuldaki
Görev Sürelerine Göre Ortalamalar Çizelgesi ... 89 Çizelge 95: Öğretmenlerin Motivasyon Alt Boyutlarından Kişisel Gelişim Düzeylerinin Okuldaki
Görev Sürelerine Göre Anova Testi Analiz Sonuçları ... 89 Çizelge 96: Öğretmenlerin Motivasyon Alt Boyutlarından Kişisel Gelişim Düzeylerinin Eğitim
Seviyelerine Göre t Testi Analiz Sonuçları ... 90 Çizelge 97: Öğretmenlerin Motivasyon Alt Boyutlarından Kişisel Gelişim Düzeylerinin Mezun
Olduğu Okul Türüne Göre Ortalamalar Çizelgesi ... 90 Çizelge 98: Öğretmenlerin Motivasyon Alt Boyutlarından Kişisel Gelişim Düzeylerinin Mezun
Olduğu Okul Türüne Göre Anova Testi Analiz Sonuçları ... 91 Çizelge 99: Öğretmenlerin Motivasyon Alt Boyutlarından Kişisel Gelişim Düzeylerinin
Alanlarına Göre Ortalamalar Çizelgesi ... 91 Çizelge 100: Öğretmenlerin Motivasyon Alt Boyutlarından Kişisel Gelişim Düzeylerine Göre
Anova Testi Analiz Sonuçları ... 92 Çizelge 101: Öğretmenlerin Motivasyon Alt Boyutlarından Kişisel Gelişim Düzeylerinin Çalışma
Mesafelerine Göre Ortalamalar Çizelgesi ... 92 Çizelge 102: Öğretmenlerin Motivasyon Alt Boyutlarından Kişisel Gelişim Düzeylerinin Çalışma
XVI
ŞEKİL LİSTESİ
XVII
MESLEK LİSELERİNDE ÇALIŞAN KÜLTÜR VE MESLEK DERSİ ÖĞRETMENLERİNİN MOTİVASYONLARININ KARŞILAŞTIRILMASI
ÖZET
Eğitimde öğretmenlerden bir verim bekleniyorsa, öğretmenlerin ihtiyaçları dikkate alınmalı ve bu istekler yerine getirilmeye çalışılmalı. İhtiyaçları karşılanan ve isteklerine cevap verilen bir öğretmenden yüksek motivasyon görülebilir.
Bu çalışmanın amacı, meslek liselerinde çalışan meslek ve kültür dersi öğretmenlerinin motivasyon düzeylerini çeşitli değişkenlere göre karşılaştırmaktır. Araştırmanın çalışma evrenini 2015-2016 eğitim-öğretim yılında İstanbul ili Anadolu yakasında resmi meslek liselerinde görev yapan öğretmenlerden oluşmaktadır. Evreni temsil edecek şekilde örneklem grubu oluşturmak için rastgele yöntemle seçilen öğretmenler örnekleme alınmıştır. Çalışma kapsamında 320 öğretmene ulaşılmıştır. Katılımcıların 143’ü erkek, 177’nin ise kadındır. Yine katılımcılardan 155’i meslek dersi, 165’inin ise kültür dersi öğretmenidir.
Çalışmada, araştırmaya katılan öğretmenlerin kişisel özellikleri ile ilgili bilgileri öğrenmek amacıyla araştırmacı tarafından 13 sorudan oluşan Kişisel Bilgi Formu hazırlanmıştır. Motivasyon düzeylerini ölçmek içinse Tanrıverdi (2007) tarafından uyarlanan, 14 sorudan oluşan iş motivasyonu ölçeği uygulanmıştır. Öğretmenlerin motivasyon düzeyini inceleyen bu araştırmada kullanılan ölçeklerde likert türü beşli dereceleme tekniği kullanılmıştır. Verilerin analizinde SPSS 21.0 programı kullanılmıştır. SPSS 21.0 programından frekans, yüzdelik, aritmetik ortalama, standart sapma, t testi, tek yönlü ve çift yönlü varyans analizi, Tukey HSD testi analizi tekniklerinden yararlanılmıştır.
Elde edilen bulgular, meslek liselerindeki meslek ve kültür öğretmenlerinin toplam motivasyon düzeyleri karşılaştırıldığında, kültür öğretmenlerinin motivasyon düzeylerinin meslek öğretmenlerine göre çok düşük seviyede olduğu tespit edilmiştir. Öğretmenlerin genel motivasyon düzeyleri; mesleki deneyim, sahip oldukları çocuk sayısı, mezun oldukları okul türü, meslek-kültür branşı ve çalışma mesafesi değişkenlerine göre anlamlı biçimde farklılaşırken, cinsiyet, medeni durum, yaş, okuldaki görev süresi, eğitim seviyesi değişkenlerine göre ise anlamlı bir şekilde farklılaşmadığı bulunmuştur. Öğretmenlerin motivasyonları alt boyut düzeylerine göre karşılaştırıldığında; öğretmenlerin ekip uyumu ve kuruma bağlılıkları sadece medeni durumlarına göre anlamlı bir şekilde farklılaştığı, işle bütünleşmesi ve kişisel gelişimi düzeylerinde ise medeni durum, yaş (sadece işle bütünleşme), mesleki deneyim, mezun oldukları okul türüne göre anlamlı bir şekilde farklılaştığı bulunmuştur.
XVIII
Alanlarına göre öğretmenlerin motivasyonları tüm alt boyutlarda anlamlı bir şekilde farklılaşmaktadır. Meslek lisesindeki öğretmenlerin öğrencilerin meslek dersine daha çok önem verdiğini düşündükleri tespit edilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Meslek ve kültür öğretmenleri, motivasyon, mesleki ve teknik
XIX
COMPARING MOTIVATION LEVELS OF CULTURE AND VOCATIONAL LESSONS’ TEACHERS WORKING AT VOCATIONAL HIGH SCHOOLS
ABSTRACT
If an expected yield of teacher education, teachers need to be considered and should attempt to fulfill those requests. Needs can be seen from a high motivation and teacher responses to meet the request.
The purpose of this study is to compare motivation levels of vocational and culture lessons’ teachers working at vocational high schools based on certain factors. The scope of this study contains the teachers working at official vocational high schools, during 2015-2016 education and training period, in Anatolian Side of Istanbul Province. In the scope of this study, randomly picked teachers have taken as sample so as to from a sample group. 320 teachers have been contacted within this study. Participants 143 men, 177 of the women. However, participants from 155 vocational courses is the culture of 165 teachers.
In order to get information about personal characteristics of teachers taken part in this study, a Personal Information Form consisting of 13 questions has been prepared by the researcher. So as to measure motivation levels, a Professional Motivation Scale, which consists of 14 questions and adapted by Tanrıverdi (2007), has been used. Five-point likert scale has been applied in this study examining motivation levels of the teachers. SPSS 21.0 has been used in data analysis. In SPSS 21.0 program, the analysis techniques like frequency, percentage, arithmetic average, standard deviation, t test, one way and two way variance analysis and Tukey HSD test have been used. In the light of the information gathered, when total motivation levels of vocational and culture lessons’ teachers at vocational high schools compared, it has been detected that the motivation levels of culture lessons’ teachers fall behind vocational lessons’ teachers’. It has also been found out that while motivation levels of teachers differ significantly according to the factors like professional experience, the number of children they have, the type of the school they graduated from, field of study either vocational or culture and distance of working place; it shows no significant difference in terms of gender, marital status, age, period of office and level of education. It has also been discovered that when motivation levels of teachers are compared based upon sub-dimension levels, the parameters like team cohesion and attachment to the institution differ significantly with respect to marital status; the parameters like job integration and personal development levels differ significantly with respect to marital
XX
status, age (applicable just for job integration), professional experience, the type of the school they graduated from. Based vocational and culture fields, motivation levels of the teachers in sub-dimensions differ significantly. It has been determined that vocational high school teachers think that students give more importance to vocational lessons.
Key Words: Vocational and culture lessons’ teachers, motivation, vocational and
1 1. GİRİŞ 1.1. Problem Durumu
Motivasyon kendi veya çevrelerindeki kaynaklardan etkilenen bireyin hareket ve davranışlarında harekete geçmelerine teşvik eden güdü veya güdüler topluluğu olarak tanımlayıp bu güdülerin etkisiyle bireyin harekete geçip bu süreci tamamladığı belirtmektedir. (Büyükbeşe ve Bakan, 2004, s. 38). Bir kurumda çalışanlar arasında iyi ilişkiler kurulması, çalışanların ihtiyaçlarının giderilmesi, huzur ve güven veren bir ortamda çalışmaları verimliliği yükseltmektedir. Motive olamayan bir çalışandan beklenen performansı görmek zordur. Kağan (2010), iş ortamlarında motive olmaları sağlanan insanların işlerinde verimli olduklarını, çevrelerinde ve toplumda kurdukları iletişimin daha iyi olduğunu, mutlu olduklarını, çalıştıkları işte daha başarılı olduklarını, çalıştıkları işten gurur duyduklarını, bunun sonucunda işlerine daha iyi bağlandıklarını belirtmiştir. Bu nedenle başarı motivasyonla çok yakından ilişkilidir.
Motivasyonda, kişinin motive edilmesinde nelerin önemli olduğunu tespit etmek önemlidir. Tespit edilenler kişinin isteklerine cevap vermeli ve ona göre adımlar atılmalıdır. Britt (2005), kişinin, özelliklerine uygun bir işte çalışmalarıyla motivasyonları arasında doğrusal bir ilişkisi olduğunu söylemektedir. Kurumlar için motivasyon olgusu önemlidir. Bir kurumda çalışan kişilerin verimli ve başarılı olmalarında motivasyonun önemi tartışılmaz. Son yıllarda eğitim kurumlarında motivasyon unsurları ile ilgili yapılan akademik çalışmalar da bir hayli fazladır. Bu çalışmalarda öğretmenlerin motivasyonlarını hangi faktörlerin etkilediği, nedenleri, araştırılırken aynı zamanda önerilen çözümler, öğretmenlerin kendisine, okula ve öğrenciye sağlayacağı katkılar, motivasyonun önemi gibi konular üzerinde durulmaktadır.
Artık günümüzde “öğretmeni kadar okul” anlayışının ön plana çıktığı öğretmenlerin ne kadar motive olarak çalıştığı önem kazanmaktadır (Açıkalın, 1998, s. 45). Dolayısıyla öğretmen motivasyonu önemli bir araştırma konusudur. Hayatın her anında eğitim vardır ve kişi üzerinde etkisi davranış değiştirme ve geliştirme şeklinde devam etmektedir. Bu sürecin her aşamasında aktif olarak görev yapanlar ise
2
öğretmenlerdir. Eğitim sisteminde sektörün ihtiyacı olan donanımlı bireyleri yetiştiren ve bir üst eğitime hazırlayan meslek liselerinin başarısı isteniyorsa, yöneticiler ve öğretmenlerin motivasyonlarının yüksek olması ve verimli çalışmalarının sağlanması gerekmektedir.
Bu çalışmanın amacı, meslek liselerinde görev yapan meslek ve kültür dersi öğretmenlerin genel motivasyon düzeylerini çeşitli değişkenler (cinsiyet, yaş, medeni durum, çocuk sayısı, mesleki deneyim, çalışma mesafesi) açısından belirlemektir. “Meslek liselerinde görev yapan meslek ve kültür dersi öğretmenlerinin motivasyon düzeyleri arasında çeşitli değişkenlere göre farklılaşmaktadır” önermesi bizim bu araştırmamızın problemini oluşturmaktadır.
Bu çalışmanın sonunda elde edilen veriler ışığında meslek veya kültür öğretmenlerin motivasyonları arasında fark olup olmadığını, eğer fark var ise bunların hangi problemler açısından faklı olduğunu analiz ederek bunların nedenlerini ortaya koymaktır. Düşük motivasyona sebep olan nedenlerin belirlenmesi ve bunların tespit edilmesi, sebep olan nedenlerin giderilmesine yönelik yapılacak çalışmalar ve önerilerin sunulması hedeflenmektedir. Öğretmenlerin motivasyonlarını artıracak araçlar kullanıldığında yeni bir düzenlemeye ihtiyaç olup olmadığı noktasında tespitlerin yapılabileceği düşünülmektedir.
1.2. Problem Cümlesi
Meslek liselerinde görev yapan meslek ve kültür dersi öğretmenlerinin motivasyon düzeylerini çeşitli değişkenlere göre karşılaştırmak.
1.3. Alt Problemler
Bu araştırmanın alt problemleri aşağıdaki biçimdedir: Problem cümlesine uygun olarak aşağıda belirtilen alt problemlere cevap aranmıştır.
1. Meslek liselerinde görev yapan meslek ve kültür dersi öğretmenlerin motivasyon düzeyleri cinsiyetlerine göre anlamlı bir şekilde farklılaşmakta mıdır?
2. Meslek liselerinde görev yapan meslek ve kültür dersi öğretmenlerin motivasyon düzeyleri medeni durumlarına göre anlamlı bir şekilde farklılaşmakta mıdır?
3
3. Meslek liselerinde görev yapan meslek ve kültür dersi öğretmenlerin motivasyon düzeyleri çocuk sayılarına göre anlamlı bir şekilde farklılaşmakta mıdır?
4. Meslek liselerinde görev yapan meslek ve kültür dersi öğretmenlerin motivasyon düzeyleri yaşlarına göre anlamlı bir şekilde farklılaşmakta mıdır? 5. Meslek liselerinde görev yapan meslek ve kültür dersi öğretmenlerin
motivasyon düzeyleri mesleki deneyimlerine göre anlamlı bir şekilde farklılaşmakta mıdır?
6. Meslek liselerinde görev yapan meslek ve kültür dersi öğretmenlerin motivasyon düzeyleri okuldaki çalışma sürelerine göre anlamlı bir şekilde farklılaşmakta mıdır?
7. Meslek liselerinde görev yapan meslek ve kültür dersi öğretmenlerin motivasyon düzeyleri eğitim seviyelerine göre anlamlı bir şekilde farklılaşmakta mıdır?
8. Meslek liselerinde görev yapan meslek ve kültür dersi öğretmenlerin motivasyon düzeyleri mezun oldukları okul türüne göre anlamlı bir şekilde farklılaşmakta mıdır?
9. Meslek liselerinde görev yapan meslek ve kültür dersi öğretmenlerin motivasyon düzeyleri alanlarına göre anlamlı bir şekilde farklılaşmakta mıdır? 10. Meslek liselerinde görev yapan meslek ve kültür dersi öğretmenlerin motivasyon düzeyleri çalışma mesafelerine göre anlamlı bir şekilde farklılaşmakta mıdır?
1.4. Araştırmanın Amacı
Bu araştırma meslek liselerinde görev yapan meslek ve kültür dersi öğretmenlerinin motivasyon düzeylerini çeşitli değişkenlere göre karşılaştırmak amacı ile gerçekleştirilmiştir. Bu amaç doğrultusunda meslek liselerinde görev yapan kültür dersi öğretmenleri ve meslek dersi öğretmenlerine ölçek uygulanmıştır. Sonrasında öğretmenlerin motivasyon düzeyleri tespit edilmeye çalışılmış ve karşılaştırılarak çıkan sonuç değerlendirilmiştir. Motivasyon farklılığının sebepleri tespit edilerek ve bunların çözümü adına öneriler sunulmuştur
4 1.5. Araştırmanın Önemi
Mesleki ve teknik liselerin kuruluş amaçlarının gerçekleşmesinde en önemli görevlerden biri öğretmenlere düşmektedir. Bu amaçları, öğretmenler etkin ve verimli çalışabilirlerse gerçekleştireceklerdir. Öğretmenin verimli ve nitelikli çalışması için de motivasyonunun yüksek düzeyde olması gerekmektedir. Motivasyon sadece öğretmene etki etmez. Sonuçları itibariyle öğrencileri, okulu, velileri ve hatta öğretmenin çevresini, ailesini etkiler. Öğretmenin motivasyonun düşük olması, ruh sağlığını olumsuz etkileyecek, verecek olduğu eğitimin kalitesini de düşürecektir.
Bu araştırma, meslek ve kültür öğretmenleri arasında motivasyon farkının olup olmadığını tespit etmek açısından önem taşımaktadır. Bu farklılığın ortadan kaldırılması, düşük olanların artırılması, yapılabilecek çalışmalar ve motivasyonlarını artırmada ne gibi önlemlerin alınabileceğine yönelik ilgilenenlere fikir vereceği düşünülmektedir.
1.6. Varsayımlar
Araştırmaya katılan öğretmenler soruları yansız ve dürüst olarak cevap verecekleri kabul edilmiştir.
1.7. Sınırlılıklar
Bu araştırma, 2015–2016 eğitim-öğretim yılında, İstanbul ili Üsküdar, Sultanbeyli ve Çekmeköy’deki meslek liselerinde görev yapan öğretmenler ile sınırlıdır.
1.8. Tanımlar
Meslek Dersi Öğretmeni (Teknik Öğretmen): Mesleki ve teknik eğitim okul ve
kurumlarında, mezun oldukları yükseköğretim programları esas alınarak teorik ve uygulamalı meslek derslerini, aylık ve ücret karşılığı okutmak, mesleki rehberlik, işletmelerde mesleki eğitim, sektörle işbirliği ve araştırma-geliştirme yapmakla görevli öğretmeni ifade eder (Resmi Gazete, 1992, s. 106).
Kültür Dersi Öğretmeni: Meslek liselerinde, diğer tüm genel ve Anadolu liselerinde
5
ortamında anlatan eğitim fakültesi mezunu öğretmeni ifade eder (Resmi Gazete, 1992, s. 106).
Motivasyon: İnsanları belirli bir amaca doğru devamlı şekilde harekete geçirmek için
6
2. KAVRAMSAL VE KURAMSAL TEMELLER
2.1. Mesleki Teknik Eğitim
Eğitim sisteminin görevi, toplumsal kalkınma için gerekli olan kaliteli iş gücünü sağlayabilecek insanların yetiştirilmesini sağlamaktır. Eğitim sitemi öğrencileri üreten birey olarak kabul eder ve onları sosyal yaşama, iş hayatına veya mesleki kariyerlere ulaşmaları için hazırlar. Bundan dolayı ortaöğretimde uygulanacak olan programlar mesleki gelişim açısından bütünlük oluşturacak ve kişisel gelişime olanak sağlayacak şekilde planlanır. (Karaman Kepenekçi, 2007, s. 273). Öğrenciler bilgi, beceri ve uygulama yeterliliklerini bu programlar için gerekli eğitim sürecinden geçtikten sonra kazandığı bilinmektedir.
Mesleki ve teknik eğitim, bireye eğitimi sonrasında meslek hayatında ihtiyaç duyacağı bilgi ve yetenekleri kazandıran sistematik bir süreç olarak gerekli eğitsel faaliyetleri içermektedir. Mesleki ve teknik eğitim, bireyin yetenek ve ilgi alanlarına uygun olan meslek dalında eğitim almasıdır.
2.1.1. Mesleki ve teknik eğitimin tanımı
Mesleki ve teknik eğitimin birçok tanımı yapılmıştır. Bunlardan bazıları şunlardır:
Mesleki eğitim, bireylere çalışma ve iş hayatında gerekli olan bilgi, beceri ve iş alışkanlıklarını kazandıran ve bireyin yeteneklerini çeşitli yönleri ile geliştirmeyi amaçlayan eğitim sürecidir (Hacıoğlu, 1992, s. 92). Mesleki ve teknik eğitimde bireyin zihinsel, duygusal, ekonomik ve kişisel yönleriyle geliştirilmesi, mesleğin gerektirdiği zorunlu olan temel bilgi ve becerileri elde edip pratik uygulama yeteneklerini kazandırmasıyla başlayan bir süreçtir. (Alkan, Doğan ve Sezgin, 2001, s. 3). Ünsür'e göre (1998, s. 23) meslek ve teknik eğitim ayrı ayrı tanımlamıştır. Mesleki eğitim, bireyin iş hayatındaki bir alanda herhangi bir statü ile yer alabilmesi için gerekli asgari yeterliliğe ve meslek kültürüne sahip olmasını sağlayan eğitimdir. Teknik eğitim ise; ileri düzeyde fen ve matematik bilgisi ile uygulama kabiliyetlerini kazanmış mühendislik, ticaret, sağlık gibi alanlarda yer alabilecek birey yetiştiren eğitimdir.
Mesleki ve teknik eğitim, insanın çalışma ve deneyimlerinin doğal bir sonucu olarak, araç olarak “iş” temel gereksinimlerini sağlarken beraberinde “çalışmayı öğrenme”
7
hep var olan bir olgudur. Eğitim ve iş arasında bir ilişki hep var olmuştur ve sürekli gelişme göstermektedir. Bu ilişki uzun zamandır süregelmekle beraber değişik biçim aşamalardan geçmiştir. Sonuçta mesleki ve teknik eğitim, teori ve pratik yönünden geçerliliği olan bir anlam kazanmıştır (Alkan ve diğerleri, 2001, s. 3).
Mesleki ve teknik eğitim, bilgi, beceri ve tutum kazandırma yoluyla bireyi, mesleğe hazırlayan eğitim olduğu bilinmektedir. Bireye gerekli olan temel davranışları kazandırarak sektörde ihtiyaç olan ve kazanç sağlayan bir işe başlaması, yükselebilmesi, ilerleyebilmesidir. Bireyi hayata hazırlayarak, kendisinin, ailesinin ve toplumun mutluluğuna katkıda bulunmaktır.
Mesleki ve teknik eğitimle ilgili olarak yapılan tanımların ortak noktası,
-Bireye mesleğin temel bilgilerini öğretme ve becerilerini kazandırma,
-Meslekle ilgili cihazların kullanımını öğretme, mevcut ve son teknolojileri öğrenme, meslek kültürünü bireye kazandırma süreci,
-Mesleki eğitim, üretim yapmak, yaşamı devam ettirebilmek amacıyla gerekli işlerin yapılması için el becerilerinin kazandırılması,
-Bireyin istediği mesleği daha etkili şekilde devam ettirebilmesi için sosyal ve kültürel gelişmelere, bilim ve teknolojideki değişimlere bağlı olarak gerekli bilgi ve becerilerin kazandırılması.
-Bireyin ilgi ve yetenekleri doğrultusunda seçtiği mesleğe uygun nitelikli bireyler haline getirilmesini şeklinde ifade edilebilir.
2.1.1. Mesleki ve teknik eğitimin amacı
Milli Eğitim Temel Kanuna göre Milli Eğitimin temel amaçlarından biri öğrencileri iyi vatandaş olarak yetiştirmektir. Bunun yanında, kolaylık sağlayan bir sistem içinde ilgi ve yetenekleri doğrultusunda, ortak bir genel kültür verilerek bir üst öğrenime yönlendirmek veya iş hayatına hazırlamayı amaçlamak olduğu bilinmektedir. Gençleri demokratik bir ortamda yaşama hazırlayabilmek için mesleki ve teknik eğitim 3 ana esası hedef almış:
8
2) Gerekli becerilere sahip olmak,
3) İstendik davranışları kazandırmak şeklinde ifade edilebilinir.
Bu hedefler doğrultusunda mesleki eğitim kurumlarının bu üç temel hedefi gerçekleştirebilmesi için en uygun şekilde plan ve program yapmaları ve bireyi bu hedefler doğrultuda yetiştirmelidir. Çağdaş toplum seviyesinde yaşamının en başta gelen ihtiyaçlarından biri olduğu söylenmektedir. Bu nedenle:
1) Mesleki ve teknik eğitimin, amaçlarıyla bireyin gelişimine katkıda bulunma ve temel bilgileri kazandırma işini paralel yürütmek,
2) Mesleki ve teknik eğitimin, eğitim açısından tüm okul programlarından yararlanmak, bireye mesleki tercihlerde yol göstermek ve mesleğe hazırlık programları uygulamak,
3) Mesleki ve teknik eğitimin amaçlarını belirlerken sektörde çalışmaya hazırlanan kişilerin ihtiyaçlarına ve o alanda belirlenen niteliklere göre düzenlemek gerekmektedir (Alkan ve diğerleri, 2001).
Bu eğitimin işlevsellik kazanması ve eğitim görmüş gençlerin yaşama hazır hale gelebilmeleri için zorunlu olduğu görülmektedir. Ayrıca, belirlenmiş mesleklerin ara insan gücünün karşılanmasıyla sektörün ihtiyacı karşılanmış olacağından mesleki teknik eğitimin, bireyde aranılan özellikleri kazandırmayı hedeflemesi zorunlu olduğu söylenebilir.
Genel olarak iş piyasasında ara elemanda yeterli düzeyde teorik bilgiye sahip olması ve işin pratiğini kazanmış olması istenmektedir. Çalıştığı iş yerinde ekiple uyum içerisinde çalışabilmesi, ekip çalışmalarına yatkın olması ve beraberindeki işçi, usta, ustabaşı ve teknisyen gibi gruplara liderlik ve önderlik yapabilme özelliklerine sahip olmalıdır. Zamanla bilimsel ve teknolojik gelişmeleri öğrenmesi, takip etmesi ve bunları özümseyebilmesi gerekmektedir. İşyerine ait kaynakları etkili ve verimli kullanabilmedir. Sosyal ilişkileri sağlıklı olmalı, verimliliği ve üretimi artırıcı fikir ve teklifler konusunda çalışmalar yapabilmelidir (Er, Kocaman ve Açıkgöz, 2003, s. 114).
Mesleki eğitim, işgücünün doğru yönlendirilmesi, bireylerin yetenekleri doğrultusunda eğitim alarak ihtiyaç duyulan alanlarda istihdam edilmesinin amaçlamaktadır.
9
2002 tarihli Mesleki ve Teknik Eğitim Yönetmeliği’ne göre mesleki ve teknik ortaöğretim programlarının amaçları:
1. Öğrencilere ortaöğretim düzeyinde ortak bir genel kültür kazandırmak.
2. Öğrencileri ilgi, istek ve yetenekleri doğrultusunda mesleğe,
yükseköğretime veya hayata ya da iş alanlarına hazırlamak.
3. Anadolu Mesleki ve Teknik Ortaöğretim programları ile öğrencilerin
bilimsel ve teknolojik gelişmeleri izleyebilecek düzeyde bir yabancı dili öğrenmelerini sağlamak şeklindedir. (“Meslekî Eğitim Kanunu/md.33”,
y.y.).
Mesleki eğitim genel olarak, birey-iş arasında uyum sağlama sürecidir. Mesleki ve teknik eğitimin amacı, bireye bir işe girebilmesi, bu işte başarılı olabilmesi için gerekli olan temel bilgi ve becerilerin okul ortamında öğrenciye kazandırılarak bireyi toplumun ihtiyaçları doğrultusunda yetiştirmektir. Bu süreçte birey yeteneklerine uygun eğitimi alarak nitelikli iş gücü sınıfına dâhil olacaktır (TİSK, 2004). Bu anlamda bakıldığında bireyin işe hazırlanma süreci olan mesleki eğitim, toplumun ihtiyaç duyduğu talepleri yerine getirmekte, bir mesleğin gerektirdiği bilgi, beceri ve pratiği kazandırmakta ve bireye istenilen hedefler doğrultusunda yetiştirmektedir.
Mesleki eğitim bir yandan maddi kaynakları, diğer yandan insan kaynaklarını değerlendirme olarak iki yönlü hizmet vermektedir. İnsan gücünden en iyi şekilde yararlanmak, ihtiyaç duyulan alanda bireyin en iyi biçimde yetiştirilmesiyle mümkündür (TİSK, 2004). İnsan emeğini değerlendirmek, bilgi ve beceriyi geliştirmek, yaymak, ulaştırmak suretiyle maddi kaynakları değerlendirir. İnsan gücünü, insan emeğini, moralini ve yeteneğini geliştirmek suretiyle değerlendirir (Bölükbaşı, 2004). İş hayatının talebine uygun sayı ve yapıda bireylerin yetiştirilmesiyle bu amaç gerçekleştirilmeye çalışılmaktadır. Sanayinin gelişmesiyle mesleki eğitimin amacının da endüstride kullanılan insan gücünün hazırlanması olarak değiştiği görülür (TİSK, 2006)
Mesleki eğitimin amacı, elindeki maddi kaynakları ve insan gücünü en verimli şekilde değerlendirebilmek, boşa harcanmasını engellemektir. Bireyler ihtiyaç duyulan alanlarda eğitim veya kurs alarak kendilerini geliştirir, bu alanda yükseköğrenimlerine devam edebilir ya da eğitim aldıkları meslek dalında çalışabilirler. Mesleki eğitim ile
10
iş gücü, talepler doğrultusunda eğitim aldığı için değerlendirilmiş olacak böylece hem iş gücü hem de maddi kaynaklar değerlendirilecektir. İş gücünün kaynağı olan bireyin buna uygun olarak eğitilmesi, iş ve birey uyumunun sağlanması amaçlanmaktadır.
2.1.2. Mesleki ve teknik eğitimin önemi
Özsoy (2007) mesleki eğitimin bireye, ailesine, topluma, ülkeye ve ekonomiye birçok açıdan fayda sağladığını belirmektedir. Bireye bir meslek sahibi yapmanın yanında eğitimin bireyde kişilik ve karakter, kültür, sosyal statü, çevresinde saygın bir kimlik kazandırdığını ve yaptıklarının karşılığında maddi güce kavuşmasının mesleki eğitimin bireysel faydası olduğunu belirmektedir. Mesleki eğitimin toplumsal faydası olarak, çalışmaya istekli ve üretime teşvik edici donanımlara sahip bireyleri yetiştirmeyi amaç edinmesiyle, toplumda istenilen demokratikleşme ve insan haklarına saygılı, sorumluluk sahibi, çevresiyle uyum gibi arzu edilen her türlü değerlerin oluşumunu sağladığını belirtmektedir. Mesleki eğitimin ekonomik faydasında ise, toplumdaki her düzeyden bireylerle muhatap olmakta, kendilerine gerekli bilgi ve becerileri kazandırmakta, sektörde çalışacak insan gücü gereksinimini karşılayıp işsizliği ortadan kaldırmaya yardımcı olmakta, ülkenin sahip olduğu doğal kaynakları değerlendirmekte, eğitime engel olan ekonomik problemleri çözmekte ve herkese fırsat eşitliği sağladığı görülmektedir. Buna bağlı olarak işgücü piyasasının gereksinimlerinin karşılanması, üretimde verimlilik, işsizliğin azaltılması, piyasalarda rekabet ortamı oluşturması, kaynakların etkin ve verimli kullanılması, son teknolojilerin takibi ve bunların en kısa zamanda üretime aktarılması şeklinde birçok fayda sıralanabilir.
Günümüzde sanayi toplumu olarak geldiğimiz noktada teknolojinin hızla gelişmesi ve değişmesi sonucu çok sarmal bir yapı içinde olduğumuzu görmekteyiz. Dünya ile rekabet edebilmek için, ülkenin kalkınma ve ekonomik hedeflerin istenilen yönde olması ve büyüme hızının artması için, sanayide ve iş piyasasında ne kadar ihtiyaç duyuluyorsa o sayıda ara elemanın yetiştirilmesi ve yetiştirilen bireylerin istenilen niteliklerde olması gerekmektedir (Ünlüeser, 2007, s. 16).
Bu değerlendirmeler ışığında, meslek ve teknik eğitim sadece ülkemizde değil tüm dünyada da büyük önem arz etmektedir. Mesleki eğitim, bireyin eğitim aldığı alanda çalışması bireyi mutlu etmesiyle birlikte, verimliği ve etkililiği arttırır, insan gücünden
11
faydalanmayı sağlar. Bilginin sürekli çoğalması, bilgiyi hazır kullanma değil, bilgiyi üretme şekline olduğu görülmektedir. Bunların mesleki eğitimle mümkün olması mesleki eğitimin önemini göstermektedir. Yine gelişen teknolojiye bağlı olarak mesleklerde değişim yaşanmakta, daha yeni birçok meslekler ortaya çıkmakta ve mesleklerin kendi alanındaki çeşitlilik artmaktadır. Bu yaşanan değişim ve gelişim mesleki ve teknik eğitimin önemini arttırmıştır.
Çağdaş anlamda mesleki ve teknik eğitim süreçlerinin niteliklerini Alkan ve diğerleri (2001) açıklarken uygulama, ekonomik ve gelişmelere sürekli uyum, toplumla iç içe olma, mesleki yaşantıyı gerçekleştirmek için ortam sağlama, herhangi bir sonuç elde edene kadar devamlılık, uygulamaya gereksinim duyma, zaman ve ihtiyaca göre şekillenme, kesin hedeflere yönelik olma ve hayata hazırlayıcılık şeklinde olması gerektiğini belirtmişlerdir.
Mesleki ve teknik eğitimi öğrenci, öğretmen ve eğitim-öğretim programı açısından şöyle değerlendirebiliriz. Alkan ve diğerlerinin de belirttiği gibi mesleki ve teknik eğitim öncelikle tüm topluma hitap etmeli, isteyerek gelen ve destek isteyen öğrencilere mesleki rehberlik yapılmalıdır. Öğrencilerin ilgi ve yeteneklerine göre yönlendirme yapılabilmeleri ancak etkin rehberlik hizmetleri ile yapılabilir. Mesleki ve teknik eğitimde görev yapan meslek öğretmenlerin tecrübeli olması önemli ve mesleğe karşı devamlı istek uyandırmalı, kendi alanlarındaki bilim ve teknolojik gelişmeleri takip etmeli, öğrenmeli ve öğrendiklerini uygulamalı bunun için kendilerini yenilemek ve hizmet içi eğitime katılmak zorundadırlar. (Gürbüz, 1996, s. 120).
Mesleki ve teknik eğitimde görevli olan öğretmenler açısından bilgiyi olduğu gibi aktarma şeklinde değil öğrencinin mesleki bilgi ve becerilerini kazanmasında rehberlik yaparak kullanma şeklinde olmalıdır. Mesleki ve teknik eğitimde uygulanan programlar bireyleri bir bütün olarak ele almalı ve bu programlar bireysel ve toplumsal açıdan gelişmelerini sağlayacak şekilde düzenlenmelidir. Programların geliştirilmesi ve değerlendirilmesi, sürekli devam eden bir süreç halinde olmalıdır. (Koçak, 2002).
Toplumlarda, sanayileşmeyle birlikte bir çok alanda nitelikli insan gücüne ihtiyaç duyulmaya başlandığı görülmektedir. Teknolojinin ilerlemesi ile birlikte daha önce olmayan çeşitli mesleklerin ortaya çıkması bu alanlara yönelik ara eleman ihtiyacını
12
da beraberinde getirmiştir. Ara eleman sağlayan meslekî ve teknik eğitimin önemi daha da artmış bunların yanında bireysel, sosyal, ekonomik gibi farklı gereksinimler de duyulmaya başlanmıştır. Bu gereksinimlerden en çok bireysel farklılıklar ön plana çıkmıştır.
Alkan, Doğan ve Sezgin (1991), bu farklılıklardan dolayı ortaya çıkan bireysel ihtiyaçları şu şekilde belirlemiştir: Ortaöğretimde uygulanan programla öğrenim gören öğrenciler, okullarını bitirdiklerinde bir işe başlayabilmeleri ve bu işte devam edip ilerleyebilmeleri için gerekli beceri ve davranışları kazanmış olmaları gerekmektedir. Okullarını bitiren öğrencilerin mesleklerini öğrenme ve o meslekte ilerleme ihtiyaçları giderilmelidir. Okuldan bir şekilde ayrılmış ve okulunu bitirememiş olan bireylere yönelik uygulanacak olan program onları üst düzey bilgi ve beceri gerektirmeyen işlerde bir mesleğe hazırlanma olanağı tanımalıdır. Mesleki gelişim programları ile çalışan yetişkinlerin mesleklerinde gelişme gereksinimi karşılanmalı, bilgi ve becerilerinin artması için belli aralıklarla bu tür programlara katılmaları sağlanmalıdır. Özel durumda olanlar veya mesleğini yapamaz halde olanlara yönelik uygulanacak olan programla bireylerin topluma kazandırılmaları gerekmektedir.
Alkan, Doğan ve Sezgin (1991), ortaya çıkan sosyal farklılıkları değerlendirdiğinde, bireylerin toplumda istedikleri sosyal etkinliklere katılabilmeli, yaşadığı topluma ait görevleri yerine getirebilmeli ve üretime katılarak toplumların varlıklarını sürdürebilmelerine katkı sağlamalıdır. Toplumda refah seviyesi yüksek, ülkesine güven duyan bireylerin olması isteniyorsa ekonomik açıdan bağımsızlığına kavuşması önemlidir. Ekonomik özgürlük olmadan toplumsal huzur da yakalanamaz. Mesleki ve teknik eğitim sosyal açıdan topluma kazandırdığı bireylerin meslek edinmelerine katkı sağlamakta, başarabilme duygusu kazandırdığı görülmektedir. Bu durumda topluma yararlı hale gelen bireylerin sosyolojik açıdan çok yararlı olduğu, bireye zarar verebilecek birçok akımdan da uzak tuttuğu söylenebilir.
Temel (1996) ekonomik yönden ortaya çıkan farklılıkları değerlendirdiğinde sektörün tüm ihtiyaçları tespit edilip giderilmelidir. Üretimde verimlilik sağlanmalı ve tüm iş yerlerinde kalite standartları oluşturulmalıdır. Ülke genelinde işsizlik azaltılmalı ve gerekli çalışmalar yapılmalıdır. Hem iç hem dış pazarlarda rekabet gücü oluşturulmalı, daha ucuz ve kaliteli mal üretimi yapılması sağlanmalıdır. Sahip olduğumuz yerli
13
kaynaklar verimli kullanılmalıdır. En son teknoloji elde olmalı buna göre mal ve hizmet üretimi yapılmalıdır.
Meslekî ve teknik eğitim sistemi yukarıda sayılan bireysel, sosyal ve ekonomik gereksinimler, sektörde oluşan şartlar, mesleki farklılıklar, bireylerin istek ve arzuları dikkate alınarak yapıldığında istenildiği şekilde cevap verecektir.
2.1.3. Eğitim sisteminde mesleki ve teknik lise
Eğitim sistemimiz 1973 yılında yayınlanmış olan 1739 Sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu’na göre oluşturulmuştur. Zamanla bazı kanunlarda değişiklik yapılmış ancak, eğitim sisteminde temel kabul edilen kısımlarda farklılık olmamıştır. Şuan halen geçerli olan 3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanunu ise 1986 yılında yürürlüğe girmiştir. Bu kanunda mesleki ve teknik eğitimle ilgili sistem tanımı oluşturulmuş, eğitim sistemiyle uyumlu bir şekilde düzenlenmiştir. Türkiye’deki mesleki ve teknik eğitim; yaygın eğitim ve örgün eğitim olmak üzere ikiye ayrılmış. Yaygın eğitimde çıraklık eğitimi olarak bilinen mesleki eğitim merkezlerini, örgün eğitimde tüm meslek lisesi okul türleri birleştirilerek mesleki ve teknik ortaöğretimini, ortaöğretim sonrasını kapsayan meslek yüksekokullarını içermektedir. Literatür çalışmasında sadece örgün eğitimi ve bünyesindeki mesleki ve teknik ortaöğretim kurumları ele alınmıştır.
Örgün Eğitim
Örgün eğitimde kapsamındaki mesleki teknik eğitim, ortaöğretim kapsamındadır ve yükseköğretim kurumlarıyla devam eder. Mesleki ve teknik eğitim kurumları dahil olduğu ortaöğretim bünyesindeki tüm okul türlerine bağlı okullarda eğitim gören öğrenciler yönetmelikte belirtilmiş olan ortaöğretim kurumlarının amaçları ile birlikte değerlendirilir. Mesleki ve teknik liseleri bunun yanında öğrencilerine iş piyasasında ihtiyaç olan meslek alanlarında insan gücü olarak yetiştirir veya bir üst öğretim olan yükseköğretime hazırlayan öğretim kurumları olarak hizmet vermektedir.
Milli Eğitim Temel Kanunu’nun ikinci kısmında mesleki ve teknik eğitiminin yapısı ile ilgili kısımlarında olduğu eğitim sisteminin yapısından bahsedilmektedir. Buna göre, eğitim sistemi ikiye ayrılmaktadır, örgün ve yaygın eğitim. Örgün eğitim yapan okullar: okul öncesi eğitim, ilköğretim, ortaöğretim ve yükseköğretim şeklindedir. Ortaöğretim kurumları 4+4+4 sistemiyle birlikte dört yıllık eğitim vermeye başlamıştır. Eğitim sistemimizde örgün eğitim olarak eğitim veren mesleki ve teknik
14
eğitim, ortaöğretim kurumlarının başlangıç yeridir. 1739 sayılı Millî Eğitim Temel Kanunu incelendiğinde ortaöğretimde okuyan bütün öğrencilere asgari düzeyde ortak bir genel kültür vererek kişi ve toplum sorunlarını tanımaya çalışmaktadır. Öğrencileri, çeşitli program ve okullarla ilgi, istidat ve kabiliyetleri ölçüsünde mesleğe, yükseköğretime ve iş hayatına hazırlamaktır. Problemlere karşı çözüm yolları arayarak yurdun iktisadi, sosyal ve kültürel kalkınmasına katkıda bulunmasını sağlamaktır.
Mesleki Ortaöğretim Kurumları
Meslekî ve teknik ortaöğretim; öğrencilerini iş ve meslek alanlarına göre yetiştiren ve onları meslek hayatına yada yükseköğretime hazırlayan öğretim kurumlarıdır. 2011 yılına kadar Mesleki ve teknik ortaöğretim olarak eğitim veren birçok genel müdürlük vardı. 2011 yılında Meslekî ve Teknik Eğitim Genel Müdürlüğüne bağlı tüm okullar tek çatı altında toplanmıştır. Sağlık Meslek Liseleri, Ticaret Meslek Liseleri, Endüstri Meslek Liseleri, Kız Meslek Liseleri, Teknik Lise, Anadolu Teknik Liseleri birleştirilerek Mesleki ve Teknik Lise olarak adlandırılmıştır.
Meslekî ve Teknik Eğitim Genel Müdürlüğünün misyonu: “Sosyal ve ekonomik sektörlerin işgücü taleplerini mesleki ve teknik eğitim ile karşılamak, isteyenleri meslek sahibi yapmak, ulusal ve uluslararası standartlara uygun mesleki yeterliliğe sahip iş gücü yetiştirmek, mesleği değerli kılmak için strateji ve politikalar geliştirmek ve uygulamak” şeklindedir.
Meslekî ve Teknik Eğitim Genel Müdürlüğünün görevlerinden bazıları: “Meslekî ve teknik eğitim ve öğretim veren okul ve kurumların yönetimine ve öğrencilerinin eğitim ve öğretimine yönelik politikalar belirlemek ve uygulamak. Eğitim-istihdam ilişkisini güçlendirecek, meslekî eğitimi yaygınlaştıracak politika ve stratejiler geliştirmek, uygulamak ve uygulanmasını koordine etmek” şeklindedir.
2.2. Motivasyon
Bu bölümde motivasyon ve türleri, eğitimde öğretimde motivasyon, motivasyonu etkileyen faktörler, motivasyonun önemi gibi konular üzerinde durulmuştur.
2.2.1. Motivasyonun tanımı
Motivasyon kelimesi, İngilizce ve Fransızca motive kelimesinden türetilmiştir. Motive kavramı genelde harekete geçiren anlamında kullanılmaktadır. Türkçe sözlükte de
15
genel olarak güdü kavramı olarak adlandırılır ve ilgileri, istekleri, ihtiyaçları kapsayan, bireyi harekete geçiren güç, etken olarak kullanılır. Motivasyon ilgili birçok tanımlama yapılmıştır. Bu tanımlardan bazıları ve ortak yanları:
Bireyde meydana gelen arzu ve isteklerinin gerçekleşmesinde, önem ve önceliklerini planlayarak sıralarız. Sonuçta başarılı yada başarısız oluruz ama bir şekilde yerine getirirken bilişsel süreç ve motor davranışları oluşturan, yönlendiren, düzenleyen, artıran, azaltan, sürekli değişken bir hareketlenme sağlayan motivasyondur. (Guilloteaux ve Dörnyei, 2008, s. 56).
Ertürk (2009) motivasyonu insanların gerçekleştirmek istedikleri amaçlarına doğru sürekli olarak harekete geçiren çabaların toplamı olarak tanımlamıştır. Büyükbeşe ve Bakan (2004) ise motivasyonu kendi veya çevrelerindeki kaynaklardan etkilenen bireyin hareket ve davranışlarında harekete geçmelerine teşvik eden güdü veya güdüler topluluğu olarak tanımlayıp bu güdülerin etkisiyle bireyin harekete geçip bu süreci tamamladığı belirtmektedir.
Duyduğu arzuyu veya ihtiyacı tatmin etmek için kişiyi harekete geçiren, bir şeyler yapmaya yönelten bir arzu veya ihtiyaç şeklinde de tanımlanan motivasyon kavramı, kişinin başkası tarafından bir konu üzerinde çalışmak üzere harekete geçirilmesinin yanı sıra, bireyin bir konuda çalışmak üzere kendisinin arzu duymasını içermektedir (Hunter, 1967, s. 4). Motivasyonda kişiye özgü bir eylemde bulunmak için ortaya koymuş olduğu enerji ve harcadığı çapa ile davranışlarını hayata geçirme düzeyinin miktarı önemlidir. Kişiler genelde doyum aldığı bir işte daha çok mutlu olmakta ve o işe karşı daha çok motive olmaktadır. Motivasyon düzeyinin yüksek olması kişi ile iş arasındaki uyumu artırmaktadır. (Laming, 2008, s. 2)
Genelde kişinin davranışlarını etkileyen unsurların ortaya çıkmasıyla birlikte kişinin belirlediği amaç doğrultusunda harekete geçmesi motivasyonla ilgili yapılan tanımların ortak yanı olarak söylenebilir.
2.2.2. Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarşisi kuramı
Maslow’a göre, insan ihtiyaçları incelendiğinde hiyerarşik bir yapı şeklinde fizyolojik, sosyolojik ve psikolojik öncelikler sırasına göre düzenlendiği görülmektedir. Motivasyon ile en kapsamlı açıklamalardan birisini yapan Maslow’a göre, insanlar isteyen varlıklardır ve ihtiyaçlar onların davranışlarını etkilemektedir. Maslow,
16
insanların ihtiyaçlarını basit olandan karmaşık olana doğru önem sırasına dizerek, şekil 1‟de belirtilen ihtiyaçlar hiyerarşisini oluşturmuş (Koçel, 2001, s. 683).
Şekil 1. Maslow’un İhtiyaçlar Hiyarraşisi (Businessballs, 2016)
Biyolojik ve fizyolojik ihtiyaçlar (hava, su, beslenme, uyku gibi) hayatı devam ettirmek için gerekli olan ihtiyaçlardır. Maslow‟un ihtiyaçlar hiyerarşisine göre, ilk basamaktaki bu ihtiyaçlar karşılanmadıkça daha üst basamaklardaki ihtiyaçlar karşılanamayacak ve karşılanana kadar da hissedilemeyecektir. Biyolojik ve fizyolojik ihtiyaçlar karşılandıktan sonra, dikkat, fiziksel ve duygusal zarardan uzak olmak için güvenlik ihtiyacı üzerine yoğunlaşır. İhtiyaçlar, güvenli bir alanda yaşayarak, tıbbi sigorta, iş güvenliği ve finansal destek ile yerine getirilebilir. Alt basamaktaki biyolojik ve fizyolojik ihtiyaçlar ile güvenlik ihtiyacı karşılandıktan sonra, üst basamaktaki ihtiyaçlar önemli olur ki bunların ilki ait olma ve sevgi ihtiyacıdır. Ait olma ve sevgi ihtiyacı diğer insanlarla iletişime geçmeyle ilgilidir. Kişi, ait olma duygusunu hissettiğinde önemli olduğunu hissetmek ortaya çıkar. Saygı ihtiyacı iki şekildedir: içsel ve dışsal saygı. İçsel saygı ihtiyacı, kişinin kendisine olan saygısı ve başarıyla ilgilidir. Dışsal saygı ihtiyacı ise, sosyal statü ve ün gibi ihtiyaçlardır. Kendini gerçekleştirme ihtiyacı, Maslow‟un ihtiyaçlar hiyerarşisinin zirvesindedir. Bu ihtiyaç, kişinin tüm potansiyellerine ulaşabilme isteğidir. Kendini gerçekleştirme sürecindeki bireyler, kendilerini ifade etme, yeteneklerini kullanma, demokratik bir kişilik yapısına sahip olma ve yaratıcı olma gibi özelliklere sahiptir. Bu ihtiyaç, asla
