Ölümünün 50. Y›l›nda Büyük E¤itim ve Siyaset Adam›
Hasan-Âli Yücel (1897-1961)
Fiftieth death anniversary of a great educationer and politician: Hasan-Âli Yücel (1897-1961) Faik Çelik
‹stanbul Üniversitesi Rektör Bafldan›flman›, ‹stanbul
‹letiflim / Correspondence:
Prof. Dr. Faik Çelik Rektör Bafldan›flman›, ‹stanbul Üniversitesi Rektörlü¤ü 34000 Beyaz›t / ‹stanbul Tel: 0212 414 00 00 e-posta: faikcelik@yahoo.com
Yüksekö¤retim Dergisi 2011;1(2):111-112. © 2011 Deomed
Gelifl tarihi / Received: Eylül / September 19, 2011; Kabul tarihi / Accepted: Ekim / October 15, 2011; Online yay›n tarihi / Published online: Aral›k / December 30, 2011
Cumhuriyet döneminin, e¤itim ve kül-tür hayat›m›za ve bu arada Türk yüksekö¤-retimine çok önemli katk›lar› olan büyük e¤itimci ve siyaset adam› Hasan-Âli Yücel 17 Aral›k 1897'de ‹stanbul'da do¤du. E¤i-tim hayat› s›ras›yla Mekteb-i Osmani, Vefa ‹dadisi, Ca¤alo¤lu Darülmuallimin-i Aliye (Yüksek Ö¤retmen Okulu) okullar›n› bitir-di. 1922 y›l› sonunda ö¤retmenli¤e bafllad›.
1924 y›l›nda Kuleli Askeri Lisesi’nde edebiyat ö¤retmenli¤i, hemen arkas›ndan ‹stanbul Erkek Lisesi’nde felsefe ve içti-maiyat (sosyoloji), Galatasaray Lisesi’nde ise malumat-› vataniye (vatandafll›k dersi) ö¤retmenli¤i yapt›. Onun küçük yaflta bafl-layan mevlevi e¤itimi, belki de fakültede felsefe bölümünü seçmesine büyük bir et-ken olmufltur. Ö¤retmenlik y›llar›nda, "Felsefe Elifbas›", "Süri ve Tatbikî Mant›k", "Türk Edebiyat› Numuneleri" adl› eserleri yay›nlad›.
1927 bafl›nda, "M›nt›ka Müfettiflleri" unvan›yla ‹stanbul Maarif Emirli¤ine veril-di ancak Maarif Emirlikleri kald›r›l›nca “Maarif Vekaleti Teftifl Kurulu Üyesi” ol-du. 1930'da araflt›rma ve inceleme göreviy-le bir y›ll›¤›na Paris'e gönderildi. Buradan genifl bir inceleme ve araflt›rma dosyas›yla Türkiye'ye döndü ve bu incelemesini "Fransa'da Kültür ‹flleri" ad›yla yay›nd›. 1931 y›l›nda baz› inceleme ve denetleme-lerde bulunmak üzere Atatürk ile birlikte 3 ay süren bir yurt gezisine ç›kt›. Bu gezide sonraki y›llarda yap›lacak birçok icraat›n da
tohumlar› at›lm›fl oldu. Örne¤in, 12 Tem-muz 1932'de “Türk Dili Tetkik Cemiyeti” kuruldu ve Etimoloji Kolu Baflkanl›¤›’na Hasan Âli getirildi. 1932 y›l›nda, bat›daki benzerleri örnek al›narak kurulan, ö¤retim üyeleri yurtd›fl›nda okumufl kiflilerden olu-flan Ankara Gazi E¤itim Enstitüsü'ne “mü-dür” olarak atand›.
Hasan-Âli, 1933 y›l› sonunda Maarif Vekaleti Orta Tedrisat Umum Müdürlü-¤ü'ne atand›. Bu dönemde, üniversiteye geçiflte liselerin önemi üzerine çal›flarak bu konuda bir reform yapma gerekti¤ine inan-d›. Meslekî ve Teknik Ö¤retim Genel Mü-dürlü¤ü’nü kurdurdu. Hasan-Âli Yücel
Anma Yaz›s›
/ Obituary
Yüksekö¤retim Dergisi | Journal of Higher Education
Faik Çelik
112
1934'te Cumhuriyet Halk Partisi'nden ‹zmir Milletvekili ola-rak Meclise girdi. Atatürk’ün ölümünden sonra kurulan Celal Bayar kabinesinde 41 yafl›nda “Maarif Vekili” oldu. 1946’ya kadar Refik Saydam ve fiükrü Saraço¤lu hükümetlerinde de ayn› görevi 7 y›l 7 ay sürdürdü. 1939’da Birinci E¤itim fiura-s›’n› toplad›. 1943’de fluran›n ise ikincisi yap›ld›. Yücel yine 1939 içinde Birinci Devlet Resim ve Heykel Sergisi'ni açt›. 1946'da il kez Beden E¤itimi ve Spor fiuras›'n› toplad›. 4-20 Kas›m 1945'te, Londra'da toplanan ve 43 ülkenin kat›ld›¤› UNESCO toplant›s›nda ülkemizi temsil etti.
Hasan-Âli Yücel döneminde, Köy Enstitüleri kurularak e¤itim ve bilim köylere kadar ulaflt›r›ld›. Gazi E¤itim Enstitü-sü'nde, Yücel’in hem arkadafl› hem de meslektafl› e¤itimci ‹s-mail Hakk› (Tonguç) ile birlikte gerçeklefltirdi¤i proje ile 17 Nisan 1940'ta Köy Enstitüleri yasas› ç›kar›larak Köy Enstitü-leri kurulmaya baflland›. Say›lar› zamanla 21'i bulan Köy Ens-titüleri, 1944'ten sonra y›lda ortalama 2000 ö¤retmen yetifl-tirdi. Ne yaz›k ki, 1946'da bu ö¤retim kurumlar› kapat›ld›.
Hasan-Âli Yücel dünya klasiklerinin Türkçe’ye çevrilme-sini sa¤lad›. 1940 tarihinde Tercüme Heyeti ilk toplant›s›n› onun baflkanl›¤›nda yapt›. 1946 sonunda, dünya edebiyat› kla-siklerinden 496 eser Türkçeye çevrildi. Yücel’in Maarif Ve-killi¤i s›ras›nda verdi¤i talimatla Leiden'de ‹ngilizce, Frans›z-ca ve AlmanFrans›z-ca olarak yay›nlanan ‹slam Ansiklopedisi'nin çe-virisi için ‹stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi görevlen-dirildi. 13 ciltlik bu ansiklopedi ancak 1988'de tamamland›.
Hasan-Âli Yücel’in döneminde Devlet Konservatuvar› (1940), Ankara Fen Fakültesi (1943), ‹stanbul Teknik Üniver-sitesi (1944) ve Ankara T›p Fakültesi (1945), ‹zmir Yüksek Ticaret ve ‹ktisat Okulu kuruldu. Dört y›l gibi bir haz›rl›ktan sonra, 15 Haziran 1946'da 4936 say›l› Üniversiteler Yasas› ç›-kar›ld›. Bu yasayla, yüksek ö¤retim kurumlar›n›n Bakanl›kla olan "s›k› ba¤›" önemli ölçüde gevfletilmifl, mevcut kurulufllar yap›sal bir bütünlü¤e kavuflturulmufl, böylece üniversiteye or-ganik bir karakter kazand›r›lm›fl oldu. Bu yasan›n getirdi¤i bir baflka sonuç, "d›flar›dan denetim" yerine "içeriden denetim" getirmifl olmas› idi. 1933 Reformundan sonra yüksekö¤retim-de ve üniversitelerin gelifliminyüksekö¤retim-de ikinci büyük aflama olan bu yasan›n getirdi¤i di¤er yenilikler flunlard›r: Bilim ve e¤itimde-ki sorunlar› çözmek için inceleme ve araflt›rmalar yapmak, bu çal›flmalarda ilgili milli bilim ve araflt›rma kurumlar› ile ya-banc› veya uluslararas› kurumlarla iflbirli¤i yapmak, araflt›rma ve incelemelerin sonuçlar›n› doktora adaylar› ve ö¤renciler taraf›ndan yay›n haline getirmesini sa¤lamak ve teflvik etmek, toplumunun genel seviyesini yükseltici bilim verilerini top-lumla paylaflmakt›r.
Hasan-Âli Yücel, Günefl-Dil Teorisini gerçekçi bulmad›-¤› için bu çerçevedeki tart›flmalara kat›lmad›. “Mevlana'n›n
Rubaileri", "Goethe: Bir Dehan›n Roman›" adl› kitaplar›n› ya-y›nlad›. Goethe üzerine çal›flmas› Türkçe'de ilk olmas› nede-niyle, Goethe madalyas›yla ödüllendirildi.
Hasan-Âli Yücel, 5 A¤ustos 1946'da Millî E¤itim Bakan-l›¤› görevinden istifa etti. ‹stifas›ndan sonra gazetecilik göre-vine döndü. 1958’de UNESCO Türkiye Milli Komisyonu üyeli¤ine atand›. 1950-1960 aras› dönemde, yurtd›fl› gezilere ç›kt›, izlenimlerini ve düflüncelerini "K›br›s Mektuplar›" ve "‹ngiltere Mektuplar›" ad›yla yay›nd›.
1956'dan itibaren, kendi önerisiyle kurulan ‹fl Bankas› Ya-y›n ‹fllerini yönetti. Bu dönemde sa¤l›¤› iyice bozulan Yücel 26 fiubat 1961 sabah›, ‹stanbul'da misafir olarak kald›¤› Prof. Dr. Tevfik Sa¤lam'›n evinde enfarktüs'ten vefat etti.
Üç ayl›k gezi esnas›nda, Mustafa Kemal'le Hasan-Âli ara-s›nda oldukça anlaml› bir diyalog gerçekleflmifltir. Mustafa Kemal, yan›nda bulunanlara "Türk milleti ne zaman kendini kurtulmufl sayabilir?" diye sorar. Yan›ndakiler görüfllerini bil-dirirler, Hasan-Âli de söz al›r; “Paflam, Türk milleti ne zaman kurtar›c› arama ihtiyac›n› duymayacak hale gelirse o zaman kur-tulmufl olur" der. Mustafa Kemal, “bu çocu¤un ileri att›¤›, üstün-de bizi üstün-derin üstün-derin düflündürmeye üstün-de¤er bir fikirdir" diyerek be-¤enisini bildirir.
Hasan-Âli Yücel, Japonya k›y›lar›nda batan Ertu¤rul F›r-kateyni’nin kaptan› Ali Bey’in torunu ve flair Can Yücel’in ba-bas›d›r. Bakan oldu¤u s›rada, flahs›na laf gelmesin diye, o¤lu tan›nm›fl flair Can Yücel’in yerine o¤lunun arkadafl› ünlü be-yin cerrah› Gazi Yaflargil'i Amerika'ya e¤itime göndermifl ol-du¤unu hat›rlatmakta yarar vard›r.
Hasan-Âli Yücel, do¤umunun 100. y›l› dolay›s›yla UNES-CO taraf›ndan “Hasan-Âli Yücel Y›l›” olarak duyurulan 1997’de oldu¤u gibi, ölümünün 50. y›l› olan 2011 y›l› içinde de çeflitli törenler ve özellikle üniversitelerde gerçeklefltirilen bilimsel etkinliklerle an›ld›. Bu önemli e¤itim ve siyaset ada-m›n›n ad› hayat›n› adad›¤› e¤itim ve kültür katk›lar›ndan do-lay› günümüzde birçok e¤itim ve kültür kuruluflunda yaflat›l-maktad›r. Yaflar Nabi (Nay›r)'›n dedi¤i gibi, "akl›yla bat›da, gönlüyle do¤uda bir düflünce adam›" olan büyük e¤itimci Hasan-Âli Yücel’i ölümünün 50. y›l›nda rahmet ve minnetle an›yo-ruz.
Kaynaklar
http://www.meb.gov.tr/meb/hasanali/hayati/halibiyografi.htm http://www.istanbul.edu.tr/hay/#
Baflaran, M. (2009). Ö¤retmenim Hasan Ali Yücel. ‹stanbul: ‹fl Bankas› Kültür Yay›nlar›.
Günay, D. ve K›l›ç, M. (2011). Cumhuriyet dönemi Türk Yüksekö¤reti-minde rektör seçimi ve atamalar›. Yüksekö¤retim Dergisi, 1(1), 34-44. Uluköse, G. T. (2008). Hasan Ali Yücel. ‹stanbul: Kastafl Yay›nlar›.
