15
Aral›k 2005 B‹L‹MveTEKN‹K
Gökbilimciler, Chandra X-›fl›n› Uzay Teleskopu’yla yap›lan gözlemlerde 1987 y›l›nda Samanyolu’nun uydular›ndan Büyük Magellan Bulutu’nda meydana gelen süpernovan›n yol açt›¤› halkan›n beklendi¤i gibi parlamaya bafllad›¤›n› aç›klad›lar. Araflt›rmac›lar, daha önce bir morötesi (dalgaboylar›nda parlayan) halka ve optik (görünür) ›fl›kta parlayan s›cak noktalarla ayn› yerde bir X-›fl›n› halkas› belirlediler.
SN 1987A süpernovas›, patlamadan önce Sanduleak -69° 202 ya da k›saca SK -69) adl›, Günefl’ten 20 kat daha kütleli bir mavi dev y›ld›zd›. Dünya’dan 160.0000 ›fl›ky›l› uzakl›ktaki y›ld›z yaln›zca 10 milyon y›l yaflad›. Y›ld›z, ömrünün son milyon y›l›nda d›fl katmanlar›n› uzaya salmaya bafllad›. Daha sonra güçlü bir rüzgar (y›ld›z›n püskürttü¤ü yüksek enerjili ve elektrik yüklü parçac›klar) bu gaz kütlelerini önünde süpürerek y›ld›zla daha önce sal›nan katmanlar aras›nda bofl bir alan
oluflturdular. Y›ld›z bir süpernova olarak patlay›nca bir morötesi ›fl›n›m dalgas› yay›nlad› ve morötesi fotonlar, daha önce y›ld›z›n salm›fl oldu¤u gaz ve toz kütlesine çarpt›lar. Sonuçta, SK -69 çevresinde morötesi ›fl›n›mda parlayan bir halka olufltu. Y›ld›z patlad›¤›nda, ayn› zamanda uzayda h›zla yay›lan bir flok dalgas› da yay›nlad›. Gökbilimciler o zamandan bu yana bu flok dalgas›n›n aradaki bofllu¤u geçerek daha önce sal›nan so¤uk ve yo¤un gaz kütlelelerine çarpmas›n›
beklemekteydiler. Bu çarp›flman›n yaratt›¤› ilk s›cak noktalar 1995 y›l›nda gözlemlendi ve aradan geçen süre içinde say›lar› h›zla artt›. fiimdi flok dalgas›, inciden bir kolye görünümünde. fiok dalgas›, çarpt›¤› gaz› milyonlarca derece s›cakl›¤a kadar ›s›tm›fl bulunuyor.Yo¤un gaz kümelerinin flok dalgas›n›n darbesine u¤rad›¤› yerlerde gaz en parlak ›fl›n›m› X-›fl›n› dalgaboylar›nda veriyor.
Astronomy, Aral›k 2005
B ‹ L ‹ M V E T E K N L O J ‹ H A B E R L E R ‹
En h›zl› kuyrukluy›ld›z avc›s› kim dersiniz? Bofluna yerde aramay›n; en h›zl› avc› gökte. Günefl gözlem uydusu SOHO, asl›nda y›ld›-z›m›z› sürekli gözetim alt›nda tutmak, yüze-yinde ve atmosferinde meydana gelen, baz›-lar› Dünyam›z› etkileyen fliddetli parlamala-r›, madde püskürmelerini izlemekle görevli. Bunun içinde Günefl’in diskini perdeleyen bir maskenin üzerinde olup bitenleri sapt›-yor. Yeryüzünden izlenemeyecek kadar uzaktan geçen, baz›lar› Günefl’in içine dalan kuyrukluy›ld›zlar da, manzaran›n içine giri-yor ve SOHO taraf›ndan görüntülenigiri-yor. Yeryüzündeki amatörlere de Internet üze-rinden SOHO görüntülerini izlemek kal›yor. ‹talyan amatör Toni Scarmato, SOHO’yu bir kuyrukluy›ld›z dürbünü gibi kullananlar›n bafl›nda geliyor. Scarmato, k›sa süre önce SOHO’nun 999. ve 1000. kuyrukluy›ld›zlar›-n› yakalad›¤›kuyrukluy›ld›zlar›-n› belirlemifl.
Astronomy, Aral›k 2005
H›zl› Avc›
S›cak Yüzük
Chandra (X-›fl›n›) Hubble (optik)
Ekvatoral halka
S›cak “parmaklar”
Ön flok dalgas› S›cak gaz Ters flok dalgas› So¤uk at›klar
Spitzer Teleskopu’nun ald›¤› görüntü, k›z›lalt› dalga boyunun gökbilim-deki önemini gösteriyor. Birer y›ld›z fabrikas› olan dev gaz bulutlar›, olu-flum aflamas›nda genç y›ld›zlar›n yayd›¤› ›fl›n›mla ayd›nlan›yor. K›z›lalt›
dalga boylar› gaz ve tozun içinden geçebildi¤inden içlerindeki y›ld›zlar ortaya ç›k›yor. Hubble Teleskopu’nca ayn› bölgenin görünür ›fl›kta al›-nan görüntüsündeyse (sol alt) bulutlar güçlükle seçilebiliyor.
