B ‹ L ‹ M V E T E K N L O J ‹ H A B E R L E R ‹
13
May›s 2001 B‹L‹MveTEKN‹K
Amerikal› bir grup gökbilimci, Dünya’n›n iklimini gözlemek için unutulmufl bir tekni¤i canland›rarak, "yer›fl›¤›" gözlemlerimizle
gezegenimizin s›cakl›¤›nda bir art›fl belirlediler. Teknik, ilk kez Leonardo da Vinci’nin fark›na vard›¤›,
Dünya’dan Ay üzerine yans›yan Günefl ›fl›¤›n›n gözlenmesine
dayan›yor. "Albedo" diye adland›r›lan yans›ma, özellikle ilkdördün ve sondördün evrelerinde Ay’›n karanl›kta kalan yüzü üzerinde zay›f bir ›fl›k olarak görülüyor. "Yer›fl›¤›",
ayn› zamanda Dünyam›z›n yans›tma gücünün bir ölçüsü oldu¤undan, bu de¤erdeki art›fl ya da azal›fllar, gezegenimizin iklimindeki de¤iflikliklerin de bir habercisi. New Jersey Teknoloji Ensitüsü ile California Teknoloji Enstitüsü gökbilimcileri, Jeofizik Araflt›rma Yaz›lar› adl› bilimsel derginin 1 May›s say›s›na gönderdikleri araflt›rma sonuçlar›nda, Dünya’n›n yans›tma gücünde, son befl y›l süresince %2.5 oran›nda bir azalma belirlediklerini aç›klad›lar. Umanlar, yans›tma gücündeki yüzde 1’lik bir azal›fl›n bile küresel ›s›nma konusunda ciddi bir alarm say›lmas› gerekti¤ini vurguluyorlar. Yer›fl›¤›n›n fliddeti pekçok de¤iflkene ba¤l› oldu¤undan, araflt›rmac›lar uzun süreli gözlemlerin ortalamalar›n› al›yorlar. Aç›klanan sonuçlar da son 2.5 y›l içinde düzenli aral›klarla yap›lan 200 gözlem ile daha önce 1994-95 y›llar›nda yap›lan 70 gözleme dayand›r›l›yor.
Gözlemlerde kullan›lansa, New Jersey’deki Büyük Ay› Gözlemevi’nde bulunan 15 cm çapl› küçük bir mercekli teleskop. Uzun süreli
ortalamalara gerek duyulmas›n›n bafll›ca nedenlerinden biri, yer›fl›¤›n›n fliddetinin geceden geceye, daha dramatik olarak da de¤iflen buz ve kar örtüsünün etkisi nedeniyle mevsimden mevsime de¤iflim göstermesi. Ayr›ca, Dünya’n›n kendi ekseni çevresinde dönüflü s›ras›nda kara kütlelerinin ald›¤› konum da yer›fl›¤›n›n fliddetini etkiliyor. Örne¤in, California’da yap›lan gözlemlerde, Günefl’in Asya k›tas› üzerinde yükselmesiyle yer›fl›¤›n›n fliddetindeki art›fl hemen belirlenebiliyor. Art›fl›n nedeni, genifl Asya k›tas›n›n, Pasifik okyanusuna k›yasla çok daha fazla Günefl ›fl›¤› yans›tmas›. Araflt›rmac›lar ayr›ca Dünya’n›n yans›tma gücünde kaydedilen azalman›n 11 y›ll›k döngü içinde Günefl lekelerinin tepe noktaya t›rmanmas›na paralel bir seyir izlemesini, Günefl’in manyetik
alan›n›n Dünya iklimi üzerinde dolayl› etkisinin bir kan›t› olarak
de¤erlendiriyorlar.
NASA bas›n bülteni, 17 Nisan 2001
Okyanus ve Karbon
Amerikal› bir grup araflt›rmac›, kuzey California’n›n yaklafl›k 300 kilometre a盤›nda Pasifik Okyanusu’nun dibinde faaliyete geçen bir yanarda¤›n yerini belirlemeye çal›fl›yor. Okyanus dibindeki Gorda s›rt›ndaki "yatay" volkanda meydana gelen patlamalar, ABD’nin Rus nükleer denizalt›lar›n›n yerini belirlemek için kulland›¤› alg›lay›c›lar sistemince saptanm›fl. Patlaman›n meydana geldi¤i san›lan bölgeye ulaflan araflt›rma gemisindeki okyanusbilimciler, püskürme ürünleri okyanus taban›na da¤›lmadan volkan›n yerini bulmay› umuyorlar. Çok say›da ayg›t, kablolar›n ucunda 3200 metre derinli¤e indiriliyor. Araflt›rmac›lardan Ed Baker’a göre "bu ifl biraz da bal›k tutmaya benziyor; ama tabii ki çok daha pahal›!" Yanarda¤
etkinlikleri,Dünyam›z›n kabu¤unu sürekli yenilemesini ve atmosferdeki
karbon dengesini düzenlemesini sa¤layan levha tektoni¤i’nin ürünü olarak ortaya ç›k›yor. Baz›lar› üzerlerinde k›talar› ya da okyanuslar› tafl›yan büyük kabuk parçalar›, birbirlerinin alt›na kay›p sürtünmeyle ›s›nan ma¤man›n levha s›n›rlar›nda yükselerek yanarda¤ zincirleri oluflturmas›na yol aç›yorlar. Öte taraftan da okyanus tabanlar›n› boydan boya geçen derin s›rtlardan yükselen ma¤ma da, bir ucu dibe dalan levhan›n öteki ucundan yüzeye ç›karak
yerkabu¤unun sürekli olarak yenilenmesini sa¤l›yor. Bu yenilenme, gezegenimizdeki karbon dengesi için önemli. Karbon da yaflam için önemli. Atmosferde yeterince karbon olmazsa, gezegenimiz, levha tektoni¤i olmayan Mars gibi karbonunu yitirir ve yaflam için gerekli s›cakl›¤› koruyamazd›. Ancak atmosferde sürekli karbon birikmesi de Dünyam›z›, ikiz kardefli Venüs gibi, kal›n karbondioksit bulutlar›yla kapl›, sera etkisiyle kavrulan bir cehennem haline getirirdi. Gerçi okyanuslar, Dünya’n›n büyük k›sm›n› kaplayan yüzeyleriyle atmosferdeki fazla karbonun bir k›sm›n› so¤uruyorlar. Ancak
atmosferde ve denizlerdeki s›cakl›kl›¤›n periyodik de¤iflimlerin ötesinde, insan eliyle art›r›ld›¤›n› kesin biçimde ortaya koyan son bulgular, dengenin tehlikede oldu¤unu gösteriyor.
Nature, 19 Nisan 2001
