Mars Derin
Dondurucuda
Günümüzde Mars ekvatorunun ortalama s›cakl›¤› -56 °C. Ancak, biliminsanlar› K›z›l Gezegen’in bir zamanlar yüzeyinde s›v› halde su bulundurabilecek ve dolay›s›yla yaflam›n ortaya ç›kmas›na olanak tan›yabilecek derecede ›l›man oldu¤unu düflünmekteydiler. Mars yörüngesine yerlefltirilmifl uydulardan al›nan yüksek çözünürlüklü görüntüler de, yüzeyde bir zamanlar denizler ve akarsular›n varl›¤›n› gösteren kan›tlar olarak
de¤erlendiriliyor.
Ancak, California Teknoloji Enstitüsü (Caltech) ile Massachusetts Teknoloji Enstitüsü’nden (MIT) iki genç araflt›rmac› komflumuz gezegenin son 4 milyar y›l boyunca bir derin dondurucudakine benzer so¤uklukta bulundu¤unu belirlediler. Onlar›n kan›tlar›n›ysa Mars bize göndermifl. Caltech’te master ö¤rencisi olan David Shuster ile MIT’te araflt›rma görevlisi Benjamin Weiss, Mars’tan geldi¤i belirlenen ve M›s›r’›n Nakla çölünde bulundu¤u için “Naklit” diye adland›r›lan yedi meteoritten ikisiyle, baz› biliminsanlar›nca Mars’ta mikrop etkinli¤inin kan›t› olarak gösterilen ünlü ALH84001 adl› meteoriti incelemifller. Bu meteoritlerin Mars’a çarpan bir göktafl› taraf›ndan gezegenin yüzeyinden kopar›l›p uzaya f›rlat›ld›¤› ve bofllukta uzun bir yolculuktan sonra Dünya’ya düfltü¤ü düflünülüyor. ‹ki araflt›rmac›, meteoritlerdeki argon elementinin deriflimini inceleyerek her
tafl›n “termal kronolojisi”ni ç›karm›fllar ve uzun süre maruz kald›klar› ortalama s›cakl›klar› hesaplam›fllar.
Weiss, “Meteoritleri iki aç›dan inceledik” diyor. “Önce bunlar›n 11-15 milyon y›l önce Mars’tan kopufllar› s›ras›nda u¤rayabilecekleri maksimum ›s›nmay› hesaplamaya çal›flt›k. Meteoritlerde kayda de¤er bir flok hasar›n›n olmamas›, bunlar›n son 15 milyon y›l süresince 343 °C’den daha yüksek, son 11 y›l süreyle de suyun kaynama derecesinden daha yüksek s›cakl›klara maruz kalmad›klar›n› gösteriyor. Araflt›rmac›lar daha sonra meteoritlerdeki argon oran›n› incelemifller. Argon, meteoritlerde ve Dünya’daki birçok kayada bulunan ve potasyumun do¤al bozunumuyla ortaya ç›kan bir element. Bir soy gaz oldu¤undan, öteki elementlerle kimyasal tepkimeye çok ender olarak girebiliyor. Bozunma h›z› da tam olarak bilindi¤inden, jeologlar y›llard›r argonu kayalar›n yafl›n› belirlemede kullan›yorlar. Ancak argon ayn› zamanda s›cakl›¤a ba¤l›
olarak de¤iflen bir h›zla kayalardan d›flar›ya “s›z›yor”. Bu nedenle kayalarda kalan argon ölçüldü¤ünde, argonun ilk kez ortaya ç›kmas›ndan bu yana kayan›n maruz kald›¤› maksimum s›cakl›¤› hesaplayabiliyorsunuz. Kaya ne kadar so¤ukta kalm›flsa, içindeki argonu o ölçüde korumufl oluyor. Shuster ve Weiss’›n incelemeleri, meteoritlerdeki argonun ilk oluflumundan bu yana ancak çok küçük bir bölümünün kaçt›¤›n› ortaya koymufl. Hesaplar›, Mars yüzeyinin son 4 milyar y›l›n çok büyük bölümünü “derin dondurucuda” geçirdi¤ini gösteriyor. Shuster’e göre ALH84001, son 3,5 milyar y›ll›k tarihinde donma noktas›n›n üzerinde 1 milyon y›ldan daha uzun bir süre geçirmifl olamaz. Araflt›rmac›, bu durumda Mars’tan gelen uydu görüntülerindeki yüzey flekillerinin varl›¤›n› gösterdi¤i s›v› su etkinli¤inin ancak gezegen oluflumundan sonraki ilk 500 milyon y›l içinde görülmüfl olabilece¤ini belirtiyor.
Weiss, sonuçlar›n yaflam›n meteoritler arac›l›¤›yla bir gezegenden ötekine atlayabilece¤ini savunan “panspermia” kuram›n› geçersiz k›lmad›¤›n› vurguluyor. Weiss ve Caltech’ten jeobiyoloji profesörü Joe Kirschvink, birkaç y›l önce mikroplar›n ALH84001 meteoritindeki son derece ince çatlaklar›n içine gizlenerek s›cakl›ktan etkilenmeksizin Dünya’ya varabileceklerini göstermifllerdi. Naklitlerin de Mars’tan kopufllar› ve Dünya’ya yolculuklar› s›ras›nda hiçbir zaman 93 °C’nin üzerinde bir s›cakl›¤a eriflmemifl olmas› da, bunlar›n s›cakl›kça sterilize edilmediklerini ortaya koyuyor. NASA Bas›n Bülteni, 21 Temmuz 2005
12 A¤ustos 2005 B‹L‹MveTEKN‹K
Süper X-›fl›n›
Parlamalar›
Dünya Adaylar›n›
Koruyor
Yeni oluflmufl Günefl benzeri y›ld›zlarda s›kl›kla meydana gelen dev X-›fl›n› parlamalar›n›n, yeni do¤mufl kayaç gezegenlerin ayakta kalmas›na yard›mc› oldu¤u anlafl›ld›. Orion Bulutsusu’nda kalabal›k bir y›ld›z kümesini 10 gün süreyle gözlemleyen Chandra X-Ifl›n› Uzay Teleskopu, Günefl’e benzeyen 27 y›ld›zda bu dev patlamalar›n ortalama haftada bir meydana geldi¤ini belirledi.
Parlamalar, Günefl’te bugün meydana gelenlerden çok daha s›k ve çok daha güçlü; y›ld›z›m›z›n 4,5 milyar y›l önceki halini gösteriyor.
Gökbilimciler, bu s›k ve güçlü parlamalar›n f›rlatt›¤› yüksek enerjili iyonlar›n, yeni oluflan y›ld›z çevresindeki gaz ve toz
diskindeki manyetik alanlarla etkileflerek diski kar›flt›rd›¤›n› düflünüyorlar. S›k s›k yaflanan bu kar›flt›rma süreci olmasayd›, diskin yaratt›¤› sürtünme kuvveti nedeniyle yeni oluflmakta olan kayaç
gezegenlerin, h›zla y›ld›z içine düflmeleri gerekirdi. Süper parlamalarsa, t›pk› denizdeki dalgalar›n bir sandal› k›y›dan uzaklaflt›rmas› gibi, küçük gezegenleri de y›ld›zdan uzaklaflt›r›yor.
Astronomy, A¤ustos 2005
B ‹ L ‹ M V E T E K N L O J ‹ H A B E R L E R ‹
