Hipofiz Hastalıklarında

Hipofiz Bezi Hastalıklarında Laboratuvar Tanı

Hipofiz Hastalıklarında Laboratuvar Tanı

(Hemşirelik Fakültesi)

17.03.2020

ENDOKRİN HORMON BAŞLICA ETKİ YERİ HİPOFİZ ÖN LOBU

Tirotropin veya tiroidi uyaran

hormon (TSH) Tiroid bezi

Folikül uyarıcı hormon (FSH) Over, Testis Lüteinleştirci hormon (LH) Over, Testis

Prolaktin (PRL) Meme bezi

Büyüme hormonu (GH) veya

somatotropin Karaciğer ve periferik dokular Kortikotropin veya

Adrenokortikotropin (ACTH) Adrenal korteks α -Melanosit uyarıcı hormon

(α-MSH) Deri

ENDOKRİN HORMON BAŞLICA ETKİ YERİ HİPOFİZ ARKA LOBU

Vazopressin veya Antidiüretik

hormon (ADH) Arteriyoller, renal tübüller

Oksitosin Düz kaslar

Büyüme Hormonu (GH) Somatotropin

• Hipofizde en bol bulunan hormondur.

• % 40-50’si plazmada GH-bağlayıcı proteine (GHBP) bağlı olarak taşınır.

• Hızla karaciğerde metabolize edilir.

• Dolaşımdaki yarı-ömrü 6-20 dak.

GH Salınımı ve

Plazma Konsantrasyonu

• GH salınımı pulsatil ve episodiktir.

• GH sekresyonu;

– Uykuya geçtikten 90 dakika sonra, – Egzersizle,

– Açlıkta artış gösterir.

• GH plazma konsantrasyonları;

– Fetal dönemde çok yüksektir 150 ng/mL, – Çocukluk döneminde 5-10 ng/mL,

– Genç erişkinlerde 2-5 ng/mL, – Yaşlanma ile azalır.

GH’un Diürnal Ritmi

0 +100%

-100%

V A R I A T I O N

12 midnight 6am 12 noon 6pm 12 midn

GH Salımının Hormonal Kontrolü

- Hipotalamustan salınır, GH sentez ve salınımını uyarır.

Somatostatin (SS, GHRIH):

– Hipotalamustan salınır,

– Beynin diğer bölgeleri ile tiroid parafolliküler hücreleri (C hüc), pankreas D hücreleri, barsak

mukozası ve mideden de salgılanır.

– En güçlü etkisi GH salınımını azaltmaktır.

Bazal GH düzeyleri düşük GHRH ve yüksek SS düzeyleri ile sağlanır.

Ghrelin :

– Mideden salgılanan peptid hormondur.

– Somatotrop hücreler üzerindeki reseptörlere bağlanır ve GH salınımını uyarır.

Somatomedin C (İnsülin benzeri büyüme faktörü-1, IGF-1) :

– Karaciğerde sentezlenir. GH salınımını negatif feed-back ile kontrol eder.

GH’un Fizyolojik Etkileri

Direkt Etkiler :

• GH’un hedef dokulardaki reseptörlerine bağlanması ile olur. (Ör: yağ dokusu

hücrelerinde trigliserid yıkımını uyarır, yağ dokusunda lipidlerin birikimini engeller.)

İndirekt Etkiler :

• GH, karaciğer ve kemikten;

Somatomedinler (IGFs)’in salınımını uyarır,

• IGFs büyümeyi sağlayan hedef dokularda;

– Kollajen birikimini uyarır, – Kıkırdak gelişimini arttırır,

– Kas ve karaciğer hücrelerine amino asidlerin alımını arttırır,

GH Yetersizliği (GHD): Erişkin

• Erişkinlerde genelde hipofiz cerrahisi, hipofiz-hipotalamus bölgesinde ışınlamalar ve kanamalı doğumlara bağlı hipofiz nekrozundan (Sheehan Send.) kaynaklanır.

• Erişkin GHD;

– İzole (çoğu çocuklukta var olup erişkinde de devam eder)

– Kombine (diğer hipotalamohipofizer hormonların eksikliği ile birlikte), En sık görülen tip budur.

• Spesifik klinik bulgusu yoktur. Kas güçsüzlüğü, erken yorulma ve kilo alma gibi yaşam kalitesini bozan semptomlar vardır.

GH Yetersizliği (GHD): Çocuk

• Çocuklarda en sık görülen şekli idiopatik GH yetersizliğidir.

• GHD’nin tespitinde kullanılan tarama testi bazal GH ölçümleridir.

• Ancak sağlıklı kişilerin % 70-80’inde GH düzeyleri <1 ng/mL olduğu için,

büyüme geriliği olan çocuklarda ölçülemeyecek düzeylere azalmış GH değerleri GHD’i göstermez.

• Açlık, egzersiz ve uykunun ilk 2 saati sırasında GH ölçümleri yapılır.

GH Yetersizliği Tanısında Kullanılacak Uyarı (Stimülasyon) Testleri

• GHD tanısı fizyolojik yada farmakolojik ajanlarla

stimülasyonu takiben GH ölçümlerinden yararlanılarak yapılır.

• Subnormal değerler bulunduğunda en az 2 farmakolojik ajan ile uyarıdan elde edilen GH düzeylerine bakılarak GH yetersizliği tanısı konur

• GHD tanısında kullanılan başlıca uyarı testleri;

– Egzersiz (Tarama Testi),

– İnsüline GH Yanıtı (Altın Standart Test) – L-Dopa’ya GH Yanıtı

– Arginin’e GH Yanıtı

GH’un Aşırı Salınımı

• GH’un aşırı salınımı sonucunda bu hormonun direkt metabolik etkileri ve IGFs aracılığıyla meydana gelen büyümedeki anormallikler sonucu;

– Epifiz hatları kapanmadan önce çıkarsa anormal boy uzaması ile belirlenen Gigantizm,

– Epifiz hatları kapandıktan sonra çıkarsa el, ayak, kafa kemikleri, yumuşak doku ve organlardaki gelişmeyle kendini gösteren Akromegali

• Olguların %99’unda akromegalinin nedeni hipofizer adenomdur.

Akromegali Tanısında Kullanılan Testler

• Glukoz Supresyon Testi

(Altın Standart Test)

• IGF-1 tayini

• GHRH tayini

Glukoz Supresyon Testi

• Temeli: Normal kişilerde GLUKOZ verilmesi ile GH salınımında baskılanma olur.

– Hasta gece boyu aç bırakılır. Yatakta dinlendirilir.

– Bazal GH düzeyi için kan alınır.

– 100 gr. glukoz ağızdan verilir.

– 1 ve 2. saatlerde kan alınır.

– Tüm kan örneklerinde GH tayini yapılır.

• Normal yanıt : Glukoz verilmesinden 2 saat sonra;

– GH düzeyi <2 ng/mL

• Akromegalik olgularda; GH baskılanması olmaz ve genellikle glukoz verilmesinden 2 saat sonra ;

– GH düzeyi >5 ng/mL bulunur.

IGF-1 Tayini

• Akromegalide IGF-1 düzeylerinde artış olur ve bu artış tanı koydurucudur.

• Normal değerler yaşa bağımlıdır;

– Pubertede artar,

– Menapoz ve yaşlanmada azalır.