KARAKTER VE DEĞER EĞİTİMİ 11.HAFTA-2.DERS
Bu yaklaşım bireyin kendi duygu, inanç, öncelik ve değerlerinin farkında olmasını, güçlü ve zayıf yönlerini bilmesini ve yaşam onuruna sahip olmasını kapsar. Bu yaklaşım bireyin yaşam değerlerini fark etmesine, doğru karar almasına, kararını uygulamasına ve başarmasına yardım eder. Yaşam becerileri eğitimi olarak da anılır.
Değişen dünyada öğrencinin yaşamının tümünde ona rehberlik edecek bilgi, beceri ve duyguları öğrenmesine yardım eder. Değer açıklama yansız bir yaklaşımdır. Değer açık bir şekilde öğretildiğinde etkisinin azalacağı düşünülmektedir. (MEB, 2006)
Değer açıklama yaklaşımında, öğrencinin hangi değerleri alacağı önceden belirlenmez bunun yerine öğrenciye kendi değerlerini kendisi belirlemesi için imkanlar sunulur. Öğrencileri düşünmeleri ve düşündüklerini anlatmaları için gerekli ortam hazırlanır.
Telkin yöntemi, genelde dış standartlar ve ahlaki gelişime, analiz yaklaşımı, mantıksal ve ampirik sürece dayanırken, değer açıklama yaklaşımı ise, hangi değerlerin pozitif ve hangi değerlerin negatif olduğuna karar vermek için iç bilişsel ve etkin karar verme sürecine dayanır (Huitt, 2004)
3. Değer Analizi
Bu yaklaşımın amacı, öğrencilere değerlerle ilgili konularla ilgilenirken mantıksal düşünme ve bilimsel araştırma prosedürlerini kullanmalarına da yardımcı olmaktır.
Ahlaki gelişim gibi bu yaklaşım da rasyonelliğe vurgu yapar. Öğrenciler, bir olayın değeri ve iyiliği hakkında doğrulanabilir gerçekleri sağlama konusunda cesaretlendirilir.
Değer verme bu gerçekleri belirleme ve doğrulamanın bilişsel sürecidir. Ahlaki muhakeme
yaklaşımının tersine, değer analizi kişisel ahlaki ikilemlerden ziyade temelde sosyal değer konuları üzerinde yoğunlaşır.
Değer verme süreci "vicdan ve kalbin söyledikleri ile değil, fakat mantığın kural ve prosedürleri ile yönlendirilmelidir. Bu perspektiften bakıldığında, insanoğlu, "his ve tutkularını bilimsel metotlara boyun eğdirerek en yüksek iyiliği elde eden bu dünyadaki mantıklı bir aktördür". Böylece değer konularını mantık ve bilme göre çözer (Superka vd., 1976)
Değer analizi yaklaşımı, öğrencilerin kendilerine en ugun değerleri seçerken ve bu değerlere göre karar verirken bilişsel unsurların kullanılmasını öngörmektedir. Çünkü bu yaklaşıma göre alışkanlık ve tutumlar sadece basit davranış tekrarlarıyla kazandırılamaz. öğrenciler değer içeren konuları bilimsel düşünme basamklarına göre değerlendirmelidir.
Değer analizi yaklaşımı, değer eğitiminde dikkati, düşünceyi ve ayırt etmeyi gerektiren bir analizdir.
Değer soruları üzerinde duygusal olmadan, akılcı bir şekilde test eder. Bu yaklaşımda ahlâkî gelişim teorisinin tersine öğrenciler bir pozisyon alır ve yargılar. Değer analizi yaklaşımı gerçek ya da yapay bir problemle karşılaşıldığı zaman uygulanan bir yaklaşımdır (MEB, 2006).
Değer analizi yaklaşımında duygusallıktan ziyade akılcı ve mantıklı olma ön plandadır. Bu yaklaşıma göre, öğrenci tarafından seçilecek bir değer bilimsel araştırma yöntemleri ve eleştirel düşünme sürecinden geçtikten sonra seçilmelidir.
Değer analizi yaklaşımı kasıtlı, ayırıcı ve dikkatli bir şekilde değer sorunlarını duygusallıktan uzak mantıksal bir biçimde tanımlayarak bu sorunların çözümünde doğru karar almayı öngörür. Öğrenciler şayet bir görüş benimseyecekse veya bir değer seçecekse ahlaki sorgulamanın tam tersine değeri analiz ederek duygusallıktan uzak mantıksal bir davranış sergiler (Çengelci, 2010: 20).
Öğrencilere değerlerle ilgili soruları anlamaları için analiz yeteneklerinin ve dikkat yeterliliklerinin geliştirilmesi gereklidir (MEB, 2006).
Değer analizi yaklaşımında kullanılan süreç sekiz aşama olarak belirtilmiştir. Bu aşamalar şöyle sıralanmıştır:
1. Değer sorununu belirleme,
2. Karşılaşılan değer sorununu açıklığa kavuşturma, 3. Sorun hakkında bilgi ve kanıtlar toplama,
4. Bilgi ve kanıtların uygunluğunu denetleme ve doğruluğunu değerlendirme, 5. Olası çözüm yollarını belirleme,
6. Çözüm yollarının her birinin olası sonuçlarını belirleme ve değerlendirme,
7. Seçenekler arasında birini seçme, 8. Seçilen öneri doğrultusunda davranışta bulunma (Yalar, 2010: 46)
Değer analizi yaklaşımı, ahlaki gelişim yaklaşımında sunulan kişisel ahlaki ikilemlerden ziyade, temel sosyal değerler üzerine odaklanır (Huitt, 2004:
Değer analizi yaklaşımına göre, öğretim basamaklarını şu şekilde sıralayabiliriz (Aktepe ve Aktepe, 2009: 200).
1. Öğrencilere sosyal bir problemi içeren yaşanmış bir olay ya da hikâye anlatılır ve öğrencilerin örnek olay veya hikâye edilen olayı tanımaları sağlanır.
2. Sosyal bir problemin çözüm seçenekleri ortaya konulur.
3. Öğretmen öğrencilere benzer bir olayla veya problemle karşılaştıkları zaman nasıl davranmaları gerektiği konusunda öğrencileri bilgilendirir. Nasıl davranmaları gerektiği konusunda sorular sorar.
4. Çözüm seçenekleri konusunda öğrencilerin deneyimlerini ve duygularını açıklamalarına imkân verilir. Öğrencilerin diğer öğrencilerin değerlerine empati kurmaları sağlanır. Siz de bu konuda Hasan gibi mi davranırdınız gibi.
5. Öğrencilerin benimsedikleri değere uygun davranışta bulunup bulunmadıkları öğrencilere yargılatılır ve değere uygun davranış gösterme konusundaki kararlarının doğru olduğuna dair öğrencilerden kanıt toplamaları istenir.
6. Son basamakta öğrencilerin düşünülen ve üretilen alternatif seçeneklerin en iyisini seçmesi beklenir. Bu konuda öğrencilere öğretmenler yardımcı olurlar.
4. Ahlaki Muhakeme (Analiz)
Superka ve diğerlerine göre, ahlaki muhakeme yaklaşımının temel amacı, öğrenciye başarılı ve ardışık aşamalar üzerinden daha karmaşık ahlaki düşünme kalıplarını geliştirmeleri konusunda yardımcı olmak ve onları uyarmaktır (Superka, vd., 1976: 31).
Bu yaklaşımın savunucuları değer verme terimini kullanmazlar ve değerler terimini de tanımlamazlar.
Bu yaklaşım, temelde adalet, eşitlik ve insan şerefi gibi, ahlaki değerler üzerine odaklanmıştır. Sosyal, kişisel ve estetik gibi değer tipleri genellikle göz önüne alınmaz .
Kohlberg’in Ahlaki Gelişim teorisi bu yaklaşım için bir mantık sağlamada en sık kullanılanlardan biridir.
Ahlaki gelişim perspektifini benimseyen eğitimciler ahlaki düşünmenin belirli diziler üzerinde aşamalı olarak geliştiğine inanırlar. Bu yaklaşımın temeli Lawrence Kohlberg’in 6 aşamada ve 25 "temel ahlaki kavramlar" sunduğu çalışmasına dayanır
Kohlberg’in ahlak gelişim evreleri anlayışında, bireylerin değerler sistemini elde edebilmesinin sadece formal eğitim etkinlikleriyle gerçekleştirilmesi mümkün görünmemektedir.
Bu açıdan bazı yazarlar bu gelişim aşamalarının bireylere doğrudan öğretilemeyeceğini, bu ilkelerin aile, hukuk ve ekonomi gibi sistemler içinde gerçekleştirilebileceğini ileri sürerler.
Çocukların bu ahlaki değerleri benimsemeleri ancak arkadaşları ve yetişkinlerle iletişime geçmek suretiyle mümkün olabilecektir (Kılavuz, Gürses, 2009: 2988).
Ahlaki muhakeme yaklaşımının değer öğretimi aşamaları şu şekilde sıralanabilir
1. Öğrencilere gerçek hayattan alınmış doğru-yanlış, iyi-kötü, güzel-çirkin gibi ikilemlere dayalı hikâyeler anlatılır.
2. Öğrencilere örnek olay verilerek grup çalışması yapmaları ve işbirlikçi öğrenmeyi gerçekleştirmeleri için öğretim ortamları hazırlanır. Değerlerle ilgili örnek olaylarda ikilemler oluşturulur ve öğrencilerin bu ikilemleri tartışması ve doğru davranışı seçmesi sağlanır.
Bu süreçte önemli olan değerle ilgili olarak verilen karar değil, karara varıncaya kadar öğrencinin neleri düşündüğü veya konuştuğudur.
Öğrenciye kazandırılmak istenen değerler hikâyeler yoluyla öğretilmeli, hikâyenin sonucunda
öğrencinin görüşü alınmalıdır. Burada öğrencinin çözümünden ziyade, çözüme ulaşmak için öğrencinin kullandığı akıl yürütme yoludur ve neden bu çözümü seçtiği konusundaki düşüncesidir (Aktepe ve Aktepe, 2009:200 ).
Bu yaklaşımın temel amacı öğrencinin zihnine seçilmiş olan değerleri yerleştirmek değil geliştirdikleri davranış konusunda öğrencilere yardımcı olmak için ahlaki prensip geliştirmelerine yardımcı olmaktır (Yazıcı, 2006: 508).
Kohlberg tarafından geliştirilen bu yaklaşımda amaç, öğrencilere verilen ahlaki ikilem içeren
hikâyelerle onların ahlaki yargılarını ortaya çıkarmaktır (Akbaş, 2004:100) Bu yaklaşımda öğretmenin rolü, ahlâkî ikilemlerin bulunduğu örnekler vererek öğrencilerin kendi çıkmazlarını çözmelerine yardım etmektir.
Öğretmen bunu yaparken her öğrenciyi ahlaki ikilemle karşılaştırır ve diğer öğrencilerin verilen örnek olayla ilgili söylediklerini duyma fırsatı verir. Bu yaklaşımda amaç, öğrencilerin zihnine seçilmiş değerleri yerleştirmek değildir (Meb, 2006).
Ahlaki ikilem iki farklı değer ilkesinin çatıştığı gerçek yaşam problemleridir. Ahlaki ikilem Fenton’a göre şu özellikleri taşımalıdır:
İkilem derste ele alınan konularla ilişkili olmalıdır.
İkilem mümkün olduğunca basit olmalıdır.
İkilem açıkça belirgin tek bir yanıt yerine, farklı yanıt seçeneklerini içerecek şekilde açık uçlu olmalıdır. Burada amaç öğrenciler arasında bilişsel çatışma, tartışma ve akıl yürütmeyi sağlamaktadır.
İkilem öğrencilerin olgusal bilgiler üzerine değil, çatışmanın akıl yürütme boyutuna odaklanmasına yardımcı olmalıdır.
İkilemler öğrencilerin düzeylerine uygun olmalıdır (Doğanay, 2011: 245).
Göldağ (2015 f ) Orta öğretim kurumlarında okul kültürü yoluyla değerler eğitimi (malatya ili örneği) f ile:///C:/Users/ProBook/Downloads/384748%20(1).pdf
Sonuç olarak ;
Değerler eğitimi soyut kavramlardan oluşan bir yapıdır ve bilişsel süreçteki eğitimlerin yöntem ve stratejilerden farklı bir yöntem ve stratejiye sahiptir. Çünkü değerler eğitimi, duyuşsal alana hitap eder.
Bilişsel süreçte bilgi, kavram, becer" ve metotlar çeşitli yöntemlerle öğretilebilir. Değerlerde ise sadece bilgi, kavram, beceri ve metotların öğretilmesi yeterli değildir. Bunun yanında değerlerin bireyler tarafından kabullenilmesi, yaşantısıyla ve düşünceleriyle özdeşleştirilmesi ve davranışa dönüştürülmesi gerekmektedir.
Bu yüzden değerler eğitiminin etkinlik temelli olarak uygulanması, ilgili değerin benimsenmesini kolaylaştıracaktır
Bu bağlamda yapılan bazı çalışmalar incelendiğinde (Tahiroğlu, 2013, Samur, 2011, Cheung & Lee, 2010; Aladağ, 2009; Balcı, 2009; Demirtaş, 2009; Taylor, 2007; Viadero, 2003; Meaney, 1979) değerler eğitimi yaklaşımlarının ve bu yaklaşımlara uygun geliştirilen etkinliklerin değerler eğitiminde etkili olduğu görülmüştür.
Oysa, eğiticilerin konu hakkında yeterli derecede kaynağa ve etkinlik örneklerine ulaşamadıkları düşünülmektedir. Bu yüzden, ülkemizde değerler eğitimi yaklaşımlarının ve etkinlik örneklerinin eğiticilere tanıtılması değerler eğitimi sürecinin etkili olmasına katkıda bulunacaktır
ETKİNLİK
Yaklaşık Süre: 40 dakika Seviye: Dördüncü Sınıf
Kazandırılacak Değer/Değerler:
Sağlıklı beslenme ve Yardımlaşma Kazandırılacak Vasıflar
1. Kendi sağlığı için beslenmenin önemli olduğu kadar, arkadaşlarının sağlığını da korumaktan sorumlu olduğunu kavrar
2. Okulda, beslenmeden kaynaklı bir acil durum meydana geldiğinde nasıl yardımlaşabilecekleri ile ilgili düşüncelerini ifade eder.
Gerekli Materyaller: Sosyal bilgiler
Değer Öğretim Yaklaşımı: Değer aktarma yaklaşımı
Hazırlık: Öğrencilere kazandırılacak olan değer ve beceri hakkında bilgi sahibi olunur. Amaç ve kazanımlar gözden geçirilir. Derste işlenecek olan etkinliklerin hazır olup olmadığı kontrol edilir.
Kazandırılacak kavramlar hakkında (sağlıklı beslenme, yardımseverlik, duyarlılık, kamuoyu) düşünceleri sorulur, araştırmaları istenir.
Süreç: Hayat bilgisi 3.sınıf ders ve çalışma kitabının 32-34. sayfalarında yer alan metinler okutulur.
Metinlerde ana temanın ne olduğu sorulur ve öğrencilerin cevapları alınır.
Okulda sağlıklı beslenme konusunda bize düşen görevlerin neler olduğu ve üzerimize düşenleri yapıp yapmadığımızı öğrencilerden tartışmaları istenir. Veya okulda meydana gelen herhangi bir olay karşısında, bir arkadaşımız yaralandığında neler yaptığımız veya yapmamız gerektiği konusu sınıfta tartışılır.
Geliştirilen etkinlik formu öğrencilere dağıtılır. Öğrencilerden formdaki soruları cevaplamaları istenir ve en sonunda sınıfta konuyla ilgili tartışma yapmaları istenir.
Değerlendirme: Okulda sağlıklı beslenme yapılıyor mu? Yapılmıyorsa üzerimize düşenler neler olabilir?
