Erken Dönem Abbasi Halifelerinin Din Politikası

(1)

Erken Dönem Abbasi

Halifelerinin Din Politikası

(2)

 Me’mûn hariç erken dönem Abbâsî halîfeleri, Sünnî (ehl-i sünne/ ehl-i hadîs) anlayışı içeren dinî bir politika güderek Sünnî inancın koruyucusu oldular ve Sünnî ulemayı

koruyan bir tavır sergilediler. Bu dönemde ehl-i sünne

kavramı ile ifade edilen Sünnîlik, ehl-i bid’a’nın karşısında olmak anlamını geliyordu. Ehl-i bid’a ise sünnette

olmayan yeni doktrinler ortaya atan kişiler için kullanılan bir terimdi. Kaderiyye, Rafiza, Haricîlik ve Mürcie

taraftarları ehl-i bid’a olarak adlandırıldı. Ehl-i sünne’ye göre özellikle Hz. Ebû Bekir ve Hz. Ömer’i tenkit eden herhangi bir yaklaşım sapkınlık olarak addediliyor ve onları sevme Sünnet’in gereği olarak görülüyordu. Hz.

Osman’ın da halîfeliği genelde kabul edilirken Hz. Ali ile ilgili görüş farklılıkları mevcuttu. Kimi ehl-i sünne

mensupları Hz. Ali’nin meşru halîfe oluşunu tartışabiliyordu

(3)



Halîfe Mansûr’un, Mâlik b. Enes’in (ö.

179/795) Muvatta adlı eserini, devletin resmî hukuk kodu olarak uygulamaya koymak istediği ile ilgili de rivayetler vardır. Bu rivayetlere göre Mansûr’un

teklifini reddeden Mâlik b. Enes gerekçe olarak, her âlimin kendisine ulaşan Sünnet mirası ve yaşadığı çevrenin şartlarına bağlı olarak farklı görüşler taşımasının tabii

olduğunu, aksi bir görüş ve uygulamaya

zorlamanın doğru sayılmadığını ileri sürdü.

(4)

 Me’mûn O, Mu’tezile tarafından benimsenen Kur’an’ın yaratılmış (mahlûk) olduğu hakkındaki

düşüncesini Abbâsî Devleti’nin her yanında benimsenmesi

gereken bir inanç olarak 212/827 tarihinde ilân eder. Me’mûn aynı zamanda Hz. Ali’nin de diğer

sahabeden daha efdal (daha üstün, faziletli) olduğuna

inanmayı da devletin resmî inancı

haline getirir.

(5)



Me’mûn 212//827 yılında resmîleştirdiği Halku’l-Kur’an fikrinin kendi bakış açısıyla teolojik temellerini,

218/833’te, Tarsus’a doğru Bizans seferine çıkmış olduğu sırada Bağdat’taki vekili İshâk b. İbrahim’e gönderdiği mektubunda ortaya koyar. O, vekiline yazdığı ilk mektubunda, Müslüman imamları ve halîfelerinin;



Allah’ın kendilerinden korumasını istediği dinin uygulanmasında ve kendilerine



bırakılmış olan peygamberlik mirasında içtihatta bulunmaları,



üzerlerine aldıkları ilmi nakletmeleri,



vatandaşlarına doğrulukla muamele etmeleri



hususlarında Allah tarafından görevli kılındığını bildirir.

(6)

 “Biz onu Arapça Kur’an kıldık.”

âyetini yorumlayarak, “Allah’ın kıldığı her şey, O’nun

mahlûkudur.” der. Bu görüşüne de şu âyeti delil gösterir:

“Semavat ve arzı, karanlık ve nuru yaratan Allah’adır hamd.”

Zuhruf, 43/3.

 En’âm, 6/1.

(7)

 Üçüncü mektup:Ona göre, Allah’ın halîfeleri üzerinde olan haklarından bir kısmı

 halîfelerin kendilerini Allah’a adamaları,

 Allah’ın yerine getirilmesini istediği hususlarda öğütte bulunmaları,

 Allah’ın kendilerine verdiği ilim ve marifet ayrıcalığını kullanarak insanları yönlendirmeleri,

 doğru yoldan ayrılanlara hakikat yolunu göstermeleri,

 Allah’ın emrinden yüz çeviren kimseleri geri döndürmeleri,

 halkı yönetmeleri,

 Allah’ın hükümlerini yerine getirmeleri,

 Allah’ın adaletini uygulamaları,

 halkın kurtuluşunu sağlamaları,

 halkı iman sınırında ve kurtuluş yolunda tutmaları,

 halkın kalplerindeki şüpheyi yok ederek onları karanlıklardan kurtarmaları

(8)

 Me’mûn, Kur’an’ın ezelî olduğunu söyleyenleri bu sözleriyle

Hıristiyanlara benzemekle de itham

etmiştir. Bu suçlamayı dayanak yaptığı düşünce, Kur’an’ın ezelî olarak kabul edilmesi durumunda Hz. İsa da ezelî

olmaktadır. Çünkü Kur’an’da belirtildiği

üzere Hz. İsa, Allah’ın kelimesi (sözü),

Kur’an ise Allah’ın kelâmıdır Bkz. Al-i

İmran, 3/39, 45; Nisa 4/171.

(9)

 “Biz Kur’an’ı Arapça okunan bir kitap kılmışızdır (ce’elna).” âyetini

yorumlarken; “Onda ‘sükun bulup

durulmanız için, size kendi nefislerinizden eşler yaratması ve aranızda bir sevgi ve merhamet kılması (ce’ele) da O’nun

ayetlerindendir.”., “Geceyi bir örtü kıldık, gündüzü de bir geçim vakti kıldık

(ce’elna).” Zuhruf, 43/3.

 Rûm, 30/21.

 Nebe, 78/10-11.

(10)

 “Canlı her şeyi sudan kıldık (ce’elna).”

Enbiya, 21/30.

 Bu dönem halîfelerinin zındıklara karşı yürüttükleri kovuşturma da dikkat

çekicidir. Zındık, İslâm toplumu içinde ortaya çıkan, Sâsânî döneminde dualist (ikici) bir inanç sistemi geliştiren ve

yayan Zerdüşt, Mazdek ve özellikle Mani’ye meyleden kişilere verilen

isimdi. Zendeka da bu tür görüşlerin

temsil edildiği inanç ve fikirlerin adıydı.

(11)

Erken Dönem Abbasi Halifelerinin Din Politikası