Yazınsal Metinler
Metinlerin ana işlev türlerine göre yapılan bölümlemelerde iki ana işlev öbeği ortak görünüm olarak ortaya çıkmaktadır. Bu işlevlerden, gerçek nesneler, olgular durumlarla ilgili bilgi, gözlem, düşünce aktarımına yönelik olan birincisi kullanmalık metinlerde, yaratıcı buluş ile bilginin aktarımına yönelik olan ikincisi, kurmaca metinlerde etkilidir.
Yazın Metninin Çevirisi
Çeviri alanında ilk bilimsel çalışmalar, daha somut niteliklerinden dolayı bilimsel teknik metinlerin çevirisi konusunda ortaya çıkmıştır. Dilbilimin neredeyse bir yan dalı olarak geliştirilen çeviri araştırması, yazın metinlerini, gerek iletileri gerekse dilsel düzenlenişleri açısından, bilimsel kesinlikte ölçütlere vurulamazlıklarından dolayı göz ardı etmiştir. Bunun başlıca nedeni, çoğunlukla kurmaca nitelikli olan yazın metninin, dilin sözcük, sözdizimi, anlam kurallarına sıkı sıkıya bir bağlılıkla değil, anlamda, deyişte, anlamın göndergesinde, sürekli bir değişiklikle yaratıcı yenilikle oluşmasıdır.
Çeviribilim İçinde Yazın Çevirisinin Yeri
Değişik işlevli metin türleri toplumda belli uzlaşımlar, kalıplaşmış geleneklerle kurallar oluşturmuşlardır. Belli metin türlerinde sözcük, dilbilgisi, deyim, metin kuruluşu, metin yapısı, metin biçimi, noktalama gibi düzeylerde geleneksel kurallaşmalardan söz etmek olasıdır. Ancak yazın metinlerinde, roman, şiir, oyun, deneme gibi türler için son derece esnek biçim tanımları dışında, hiçbir dil düzeyinde (ses, sözcük, anlam, sözdizimi, bütün yapı) kalıplaşmadan söz etme olanağı yoktur.
Çeviri araştırmasında yazın çevirisi neden zorlu bir alandır?
Yazın çevirisinin güçlüğü iki noktadan kaynaklanır:
1. Yazın metinlerindeki yan anlamların alışılmış anlam dizilerine göre seçilemeyişi, dolayısıyla ancak çağrışımsal, yorumbilgisel işlemlerle kavranması
2. Özgün metin dilindeki alımlama koşullarının çeviri dilinde de yaratılması gerekliliği
Yazın metni dilden, kendine özgü dilden oluşur. Yazın metni yaratıcılık düzleminde, dolayısıyla dilinde değişkendir.
Yazın metni ile okur arasındaki ilişki de (okurun kendine özgü kavrayışı ve anlam yorumlayışı) zorlayıcı başka bir yöndür.
Yapısal dilbilim ile bildirişim kuramı çerçevesinde geliştirilen genel çeviri kuramlarının, kullanmalık türden metinlerin çevirisine ayrıntılı açıklamalar, çözümleme yolları getirdiği ancak yazın metinlerinin çevirisinde etkili olmadığı görülmektedir.
Levy (1969) Prag Dilbilim Okulu'nun etkisiyle dilbilim yöntemlerinin yazın çevirisi sorunlarına yönelik düşünceyi de temelden etkileyebileceğini savunur. Çözümleyici bir metin kavramının çeviri araştırması için de önemli olduğu inancındadır. Bir yazın metninin anlambilim, sözdizimi, biçem, estetik etki özelliklerinin bütünü ile, ayrıntıdaki tek tek özellikleri arasındaki etkileşme, tümel-tikel, bütün-parça ilişkisi, çeviride de göz önünde tutulmalıdır. Levy'nin öncelikle ilgilendiği konu, belli bir yapıt ile onun çevirisinin bir kültür, çağ, ulusal yazın içindeki işlevidir. Metnin özgün yapısında olduğu gibi, çevirisinde de işlevdir ağır basan. Levy de birçok başka kuramcı gibi, çeviri sürecini kavrama, aktarma olmak üzere, iki aşamalı bir süreç olarak düşünür. Bu durumda çevirmen, iki dilin dilbilimsel yapısındaki karşıtlıklardan doğma sorunlarla; iki ayrı estetik değerler dünyasının karşıt dizgelerinden doğan yazınsal kuram ile biçem sorunuyla; yorumlanan yapıtın değeriyle ilgili olarak da iki ayrı yazınsal eleştiri geleneğinin sorunlarıyla karşı karşıyadır.
Çeviri süreci konusunda birçok kuramcının ileri sürdüğü iki-aşamalılık (Kade 1968; Jaeger 1975; Wilss 1977) kullanmalık metin çevirisi için her bakımdan geçerlidir. Çevirmen önce özgün metin dilini dilbilgisel bir çözümlemeden
geçirerek anlamı saptar, sonra da bu anlamı çeviri dilinden seçeceği dilbilgisel öğelerle anlatır. Bilginin eksiksiz aktarımı çevirinin başarı ölçütüdür. Dilin
bilgilendirici işlevi her bakımdan ağır basar. Ancak bu yaklaşım yazın dilinin işleyişinde söz konusu olamaz. Canlı, esnek, devingen, değişken öğelerden oluşan yazın dili, düzanlamlar doğrultusunda bir kalıplaşmaya, geleneksel bir kurallaşmaya izin vermez.
Kaynak
Göktürk, A. (1994). Çeviri Dillerin Dili. İstanbul: YKY.
