BİTKİ TANIMA VE DEĞERLENDİRME II DERS NOTLARI-XIII (ARAUCARIA_CUNNINGHAMIA_SEQ UOIA_SEQUOIADENDRON_ TAXODIUM_CRYPTOMERIA)

(1)

BİTKİ TANIMA VE DEĞERLENDİRME II

DERS NOTLARI-XIII

(ARAUCARIA_CUNNINGHAMIA_SEQ UOIA_SEQUOIADENDRON_

TAXODIUM_CRYPTOMERIA)

(2)

ARAUCARIA - FAMİLYA: ARAUCARIACEAE

Vatanı: Güney Amerika, Avustralya ve Pasifik Adaları'dır.

Tür sayısı: 12

Habitusu: Yaz kış yeşil, dalları muntazam çevrel dizilmiş, yanlara doğru yönelmiş, alt kısımdaki dalları ekseriya aşağıya doğru sarkıktır. Genel habitusu, uç kısmı ve yan kısımları yuvarlak bir piramidi andırır; veya geniş, aşağıya kadar dallanmış bir taç formuna sahiptir.

Yaprakları: Genç sürgünler yeşil renkte, yaprakları sarmal ve sık, nadiren iki sıralı dizilmiştir. Arokaryaların bazı türlerinde iğne yapraklar yerine ovalimsi uzun pullar mevcuttur.

Çiçek ve kozalakları: Araucaria'lar genellikle iki ve nadiren de bir evcikli bitkilerdir. Erkek çiçekler münferit veya kısa yan sürgünlerin uçlarında toplu haldedir. Dişi çiçekler oval veya küre şeklindedir. Kozalakları genellikle iri, bol sayıda meyve yaprakları haizdir. Kozalaklar 2 veya 3 yıl içerisinde olgunlaşır.

Araucaria sp.

(3)

Araucaria araucana K. Koch. (A.

imbricata Pav.), Şili Arokaryası

Şili'de And dağlarında tabii olarak yetişen bu türün erkekleri 40-50 m yüksekliğe ulaştığı halde, dişi ağaçlar 15- 20 m boylanır.

A. araucana düz gövdeye ve yuvarlak tepeye sahiptir. Dalları düzgün bir şekilde, çevrel dizilmiş olup, gövdeden yatay olarak çıkmakta; sadece üst dallar yukarıya, alt dallar ise aşağıya doğru yönelmiştir.

Yaprakları koyu yeşil, batıcı, geniş ovalimsi uzun, dip kısmı geniş, dalın etrafında sarmal dizilmiş, 2,5-4 cm uzunluk ve 2 cm genişlikte, üst kısmı dış bükey, alt kısmı iç bükeydir. Yaprakları 10-15 yıl kalır.

Araucaria araucana

(4)

Kozalakları ovalimsi yuvarlak, 20 cm uzunluk ve 15 cm genişliktedir.

Tohumları 3-4 cm uzunlukta olup, kırmızı kahverengidir ve yenilebilir.

Doğal yetiştiği Şili'de tohumları

"Pinones" diye anılır.

(5)

A. araucana diğer türler içerisinde soğuğa en dayanıklı olanıdır. Ülkemizde Marmara Bölgesi, Şili Arokaryası için en iyi yetişme ortamıdır. Ege ve Akdeniz bölgesinde de yetişebilmekle beraber bu bölgelerde nispi nem A. araucana için oldukça düşüktür. Şili Arokaryası donlara karşı hassastır. Yarı gölge veya ışıkta, rüzgara korunaklı yerlerde, taze, kumlu veya killi humuslu, kireççe fakir topraklarda iyi gelişir.

Peyzajda geniş veya küçük yeşil saha tesislerinde soliter bitki olarak kullanılır.

Araucaria araucana ile gruplar oluşturmak uygun olmaz. Zira Şili Arokaryası tür karakterini ancak soliter halde kullanıldığında ortaya koyar.

(6)

Ana vatanı olan Norfolk Adaları'nda 60-70 m'ye ulaşan bir orman ağacıdır. Ülkemizde daha ziyade sera ve salonlarda bulundurulan süs bitkisi olarak kullanılır. Salon Arokaryası vatanında dağlık bölge ormanlarında yetiştiğinden sıcak yerlerden ziyade kışın ısının 3-10 C arasında değiştiği serin ve mutedil mahallerden hoşlanır. A.

heterophylla'nın Türkiye'de açıkta gelişmesine en uygun bölge Antalya ve civarıdır. İzmir’de yalı evlerinin bahçelerinde egzotik bir bitki olarak A. heterophlla'ya sık rastlanılsa da, yazın nispi nemin çok düşük olması ve bilhassa kışın da ısının bazı yıllar sıfırın altına düşmesi, bu türün iyi gelişmesine imkan vermemekte ve ekseriya bitkinin zayıf ve gayri muntazam büyümesine sebep olmaktadır.

Böyle hallerde bitkilerde uzun, cılız dallar oluşturmakta ve dalların genellikle aşağı doğru sarktığı görülmektedir.

Araucaria heterophylla Franco (A. excelsa R. Br.), Salon Arokaryası

Araucaria heterophylla

(7)

A. heterophylla piramit şeklinde tepe gelişimi, horizontal dalları ile çok zayıf bir görünüşe sahiptir. İğne yaprakları, genç bitkilerde veya yan sürgünlerde yumuşak, öne doğru kıvrılmış açık yeşil renkte, çiçek taşımayan sürgünlerde dört köşeli olup 1-1.5 cm uzunluktadır. Yaşlı bitkilerde ve meyve taşıyan dallarda ise iğne yapraklar daha kısa ve daha serttir.

(8)

A. heterophylla havadar, aydınlık, yarı gölge yerlere ve rutubetli toprak ve hava şartlarına ihtiyaç gösterir. Humuslu ve killi kum toprakları sever. Ekolojik isteklerine uygun bölgelerde yeşil alanlarda kullanıldığı hallerde, çim sahalarda soliter halde bulundurulması yerinde olur.

A. heterophylla'nın muhtelif seleksiyon çalışmaları sonunda elde edilmiş bulunan başlıca formları: 'Glauca', 'Gracilis', 'Compacta', 'Leopold ll', 'Mme. Story' ve 'Silver Star' dır.

(9)

CUNNINGHAMIA R. BR., ÇİN GÖKNARI -FAM. TAXODIACEAE Vatanı: Güney Çin ve Formoza'dır.

Habitusu: Yaz kış yeşil, dar piramidal tepeye sahip, orta boylu veya boylu ağaçlardır.

Dalları düzensiz biçimde çevrel dizilmişlerdir. Dalcıkları bir düzlem içerisinde iki sıralı yer alırlar. Tomurcukları yuvarlak, yaprak şeklinde pullarla çevrilmiş ve gizlenmiştir.

Yaprakları: İğne yaprak şeklinde, dar ve uzun, derimsi, sert, uçlan keskin sivri, sık bir şekilde sarmal dizilmişlerdir.

Çiçek ve kozalakları: Çiçekleri bir evciklidir. Erkek çiçekleri başcıklar şeklinde, dişi çiçekler yuvarlak formdadır. Kozalakları uzunca yuvarlaktır; seyrek, sarmal kremit dizilişinde, sertçe, uç kısmı sivri pullara sahiptir. Kozalaklar bir yılda olgunlaşırlar ve olgunlaşan kozalaklarda pullar dağılmaz. Tohumlan sert kabuklu olup kanatlar dardır ve tohumun etrafını çevirir.

CUNNINGHAMIA sp.

(10)

Ekolojik istekleri

Işık: Cunninghamia'lar hafif gölge yerlere ihtiyaç gösterirler. Ülkemiz iklim şartlarında ise tercihen yarı gölge şartlarda bulundurulmalıdırlar.

Nem: İyi gelişebilmeleri ancak nispi nemi yüksek ve ılıman iklimlere sahip bölgelerde mümkündür. Ege ve Akdeniz Bölgesi'nde yetiştirilemezler. Ancak İstanbul iklim şartlarında, özellikle rüzgara maruz olmayan yerlerde, C. lanceolata oldukça iyi gelişebilmektedir. Dolmabahçe sarayında bu türe ait iyi gelişmiş bir kaç örnek mevcuttur. Soğuk ve sert iklim şartlarından zarar görürler.

Toprak: Cunninghamia'lar hafif killi kumlu, humuslu topraklardan hoşlanırlar. Kuru ve besin maddelerince fakir topraklarda gelişemezler.

Peyzaj mimarlığında kullanımı: Oldukça dekoratif ve egzotik görünüşleri ile Cunninghamia'lar geniş yeşil alanlarda ve represantatif bahçelerde, ibadet yerlerine ait yeşil alanlarda (bilhassa vatanında), soliter halde kullanılmaya uygundurlar.

CUNNINGHAMIA sp.

(11)

Cunninghamia lanceolata Hook. (C.

sinensis R. Br. ex Rich)

Doğal olarak Orta ve Güney Çin'de dağlık bölgelerde, 800-1300 m yüksekliklerde, vadilerde yetişmektedir.

Vatanında 10-15 m boya ulaşır. Orta ve Kuzey Avrupa iklim şartlarında ise ancak 2-3 m boylanır. Cunninghamia lanceolata düz gövdeli ve ileri yaşlarda gövdenin alt kısmı dalsızdır. Genel habitus bakımından Araucaria angustifolia'ya benzer. Ancak daha narin görünüşlüdür. Genç bitkilerde dallar çevrel dizilmiş ve yanlara doğru yönelmişlerdir. Yaşlı bitkilerde ise gayri muntazam yer alırlar. Sürgünleri önce yeşil daha sonra kahverengidir.

Cunninghamia lanceolata

(12)

İğne yaprakları: Üst kısmı parlak yeşil, alt yüzü 2 adet mavimsi beyaz stoma şeridi olup 3-7 uzunlukta, 5-7 mm genişlikte, kenarları ince dişli, uç kısmı keskin sivri, dip kısmı daralmış, derimsi serttir. Gayet sık ve almaşlı dizilmişlerdir.

(13)

Kozalakları genellikle bir kaç tanesi bir arada, nadiren de tek tek bulunur. Küremsi veya yumurta biçiminde olan kozalaklar 3-4 cm uzunluktadır. Tohumları sarımsı kahverengi, 7 mm uzunlukta 5-6 mm genişliktedir. C. lanceolata yarı gölge, rüzgara maruz olmayan, ılıman nispi nemi yüksek yerleri sever. Peyzajda geniş yeşil alanlarda soliter kullanılmalıdır.

(14)

C. lanceolata yarı gölge, rüzgara maruz olmayan, ılıman nispi nemi yüksek yerleri sever. Peyzajda geniş yeşil alanlarda soliter kullanılmalıdır.

(15)

(16)

Cunninghamia lanceolata cv. 'Glauca' (C. lanceolata var. glauca Fitsch., C. siensis var. glauca Knight et Perry) Genellikle C. lanceolata'ya benzer. Ancak iğne yaprakları mavi yeşildir. Yeşil alanlarda nadiren rastlanılan bir formdur.

C. lanceolata cv. 'Glauca Pendula' (C. lanceolata var. glauca pendula Dall. et J acks.) C. lanceolata’nın gümüşi mavi iğne yapraklara sahip sarkıcı bir formudur. Kısa zamandan beri kültürü yapılmakta olan bu forma yeşil alanlarda nadiren rastlanır.

C. lanceolata 'Glauca'

(17)

Sadece bir türü bulunur. Literatürde yakın zamana kadar Sequoia cinsine dahil olan gigantea türü son zamanlarda Sequoiadendron cinsine dahil edilmektedir.

Sequoia sempervirens Endl.

(Taxodium sempervirens Lamb.), Sahil Sekoyası

Doğal halde Birleşik Amerika'da Güney Oregon'dan Kaliforniya'ya kadar, sahile yakın bölgede yetişmektedir. Yaz kış yeşil, vatanında 100-110 m boya, 6-9 m çapa ulaşan monumental ağaçlar oluşturur.

Düzgün gövdeye, piramidal taca sahiptir. Uzaktan bakıldığında Taxus veya Abies'i andırır. Gövde kabuğu kırmızı, çatlaklıdır. Tomurcuklan sivri, derimsi pulludur.

SEQUOIA ENDL., SEKOYA,- FAM. : TAXODIACEAE

SEQUOIA sp.

(18)

Ana sürgünde bulunan iğne yapraklar 6 mm uzunlukta, sarmal dizilmiş, sürgüne hafifçe temas ederler veya yanlara doğru yönelmişlerdir. Yan sürgünde bulunanlar ise:

20-25 mm uzunlukta, 2-2,5 mm genişlikte, iki sıralı dizilmiş olup, üst yüzeyleri koyu yeşil, alt kısımlarında 2 adet beyaz renkte, geniş ve oldukça belirgin stoma şeridi bulunur. Beyaz stoma şeritleri ile S. sempervirens'in iğne yapraklan Taxus'larınkilerden kolayca ayırt edilebilir. Sahil Sekoyasında iğne yapraklar uç kısımda birden bire sivrilme gösterir. Sürgünün dip tarafında bulunanlar kısa genişçe, ortada bulunanlar geniş ve uzun, uç taraftakiler ise kısa ve dardır. İğne yapraklar sürgün ucuna doğru düzgün biçimde küçülme gösterirler.

Sequoia sempervirens

(19)

Çiçekleri bir evciklidir. Erkek çiçekleri kısa sürgün uçlarında veya uçtaki yaprakların koltuğunda, tek tek veya 2-3 tanesi bir arada bulunurlar. Dişi çiçekler uzunca yumurta biçiminde olup, çok sayıda pullara sahiptir.

Kozalakları siyahımsı kahverengi, yumurta biçiminde, 2-2,5 cm uzunlukta, 15-18 mm genişliktedir. 1. yılda olgunlaşırlar. S. sempervirens 15-20 yaşından itibaren bol kozalak oluşturur.

Sahil Sekoyası kütük ve kök sürgünü verme özelliğine sahiptir. Dünyanın en yaşlı (2500 yıl) ve anıt ağaçlarından birini olan sahil sekoyaları, nispi nemi yüksek, ılıman iklim şartlarında, kıyı bölgelerinde hızlı gelişme gösterirler. Ancak -10 C'den aşağı sıcaklığa ve kurak iklim şartlarına dayanıklı değildir. Ülkemizde Marmara, Ege ve Akdeniz kıyı bölgelerinde, korunaklı yerlerde iyi gelişebilmektedir. İstanbul'da oldukça iyi gelişmiş örnekleri bulunmaktadır. S. sempervirens peyzajda, geniş yeşil alanlarda soliter kullanılmalıdır.

Sequoia sempervirens

(20)

SEQUOIADENDRON BUCCH., MAMUT AĞACI - FAM. TAXODIACEAE

Sequoia gibi Sequoiadendron'da bazı literatürde Taxodiaceae, bazı literatürde ise Pinaceae familyasına dahil edilmiştir. Sadece bir türü bulunur.

Sequoiadendron giganteum Bucch. (Sequoia gigantea Dcne.; Wellingtonia gigantea Ldl,), Mamut Ağacı, Dev Sekoya

Vatanı Amerika Birleşik Devletlerinde Orta Kaliforniya, özellikle Sierra Nevada'ların batı yamaçları, Placer ile Tulare arasındaki bölgedir. Bu bölgede Sequoiadendron'a sahilden 1000-1500 m yüksekliklere kadar rastlanır. Yaz kış yeşil, vatanında 80-100 m boya ve 10-15 m çapa ulaşan dev ağaçlardır.

SEQUOIADENDRON

(21)

S. giganteum'un 3-4 bin yaşındaki örnekleri, bitki dünyasının eşsiz örneklerini oluştururlar. Bu bakımdan Mamut Ağaçları uzun ömrün ve ağaç varlığının bir sembolü olarak kabul etmek gerekir.

S. giganteum piramidal taca, düzgün, sütun şeklinde gelişen, uca doğru gittikçe incelen gövdeye sahiptir. Yaşlı ağaçlarda gövde kabuğu açık kırmızımsı kahverengi, kalın, 30-60 cm, yumuşak, çatlaklıdır. Tomurcukları terminal ve çıplaktır. Dalları almaşlı dizilmişlerdir.

Sürgünleri önce mavi yeşil, daha sonra kırmızı kahverengidir.

Sequoiadendron giganteum

(22)

Yaprakları pul şeklinde olup, genellikle Cryptomeria japonica ve Araucaria excelsa'nın yapraklarına benzer ve gri yeşil renktedir. Üç sıralı sarmal dizilmişlerdir.

Uç kısımları sivri, 3-6 mm uzunlukta, ana sürgünlerde bulunanlar genellikle 12 mm, enine kesitleri üçgen şeklindedir.

(23)

Kozalakları kırmızımsı kahverengi, yumurta biçiminde, 5-8 cm uzunlukta, 3-5 cm genişliktedir; birinci yılda yukarıya, ikinci yılda aşağıya doğru yönelmişlerdir.

Kozalakları 2. yılda olgunlaşır ve bir çok seneler ağaçta kalırlar.

(24)

Mamut Ağacı serbest gelişmeye bırakıldığında dipten itibaren dallanma, dar piramidal gelişme gösterir. Çok dekoratif bir habitusa sahiptir. Doğal olarak Sierra Nevada'ların yağışlı ve sisli olan batı yamaçlarında yetişen S. giganteum, kurak ve soğuk, sert iklim şartlarına karşı hassastır. Sürekli donlardan zarar görür. Ancak böyle ağaçlar kesildiğinde, kütük veya kök sürgünü ile kuvvetli ve düzgün gelişme gösteren bitkiler elde edilebilir.

Mamut Ağacı yarı gölgede bulundurulabilirse de, aydınlık güneşli yerleri tercih eder.

Nemli, killi kumlu veya kumlu killi, humuslu topraklarda iyi gelişir. Ülkemizde nispi nemi fazla düşük olmayan ılıman bölgelerde yetiştirilebilir. İstanbul'da yeşil alanlar, özellikle park ve koruluklarda iyi gelişme gösteren örneklerine rastlanmaktadır.

Peyzajda, geniş yeşil alanlarda soliter halde bulundurulmalıdır. Gevşek, küçük gruplar teşkili ise ancak çok geniş yeşil alanlarda söz konusu olabilir.

Mamut Ağacının nadiren üretimi yapılan ve bu yüzden yeşil sahalarda fazla kullanılmayan 14 kültür formu bulunmaktadır.

(25)

TAXODIUM RICH., BATAKLIK SERVİSİ -FAM.: TAXODIACEAE

Vatanı: Birleşik Amerika'nın güney doğusu ve Meksika'dır. Taxodium vatanı Çin olan Glyptostrobus ile yakın akrabadır.

Habitusu: Kışın iğne yapraklarını ve kısa sürgünlerini döken (T. ascendens ve T.

distichum) veya yarı herdemyeşil (T. mucronatum), piramidal gelişme gösteren boylu ağaçlardır. Sulak, bataklık alanlarda toprak yüzüne çıkan ve bazen 1 m boya ulaşan hava kökleri (solunum kökleri) oluştururlar. Tomurcuklan küçük ve yuvarlak olup, uzun sürgün uçlarında bulunurlar.

Yaprakları: kısa sürgünlerde açık yeşil, yumuşak, iğne yaprak halinde ve iki sıralı;

uzun sürgünlerde ise pul şeklinde ve sarmal dizilmişlerdir.

Çiçek ve kozalakları: Çiçekleri bir evciklidir. Erkek çiçekleri yumurta biçiminde, 7- 15 cm uzunluğunda, kısa saplı olup; bir yıl önceki sürgünlerin ucunda, bir çoğu bir arada uzun saplı başaklar halinde erkek çiçek kurulları oluştururlar. Dişi çiçekleri hemen hemen yuvarlaktır; erkek çiçeklerin bulunduğu sürgünlerin dibinde veya diğer sürgünlerde bulunurlar.

Kozalakları odunsu, yuvarlak veya yumurta biçiminde, kısa saplıdır. Kozalaklar 1.

yılda olgunlaşırlar.

TAXODIUM

(26)

Ekolojik istekleri:

Işık: Taxodium'lar bol ışığı, aydınlık, güneşli yerleri severler.

Nem: Nispi nemi yüksek yerlere ihtiyaç gösterirler. Genellikle (T. mucronatum hariç) soğuk iklim şartlarına dayanıklıdırlar. Ancak genç bitkiler sürekli donlardan zarar görürler.

Toprak: Fazla rutubetli, killi kumlu veya kumlu killi topraklarda iyi gelişme gösterirler.

Peyzaj mimarlığında kullanımı: Bataklık Servileri güzel, yumuşak ve dekoratif (T.

ascendens hariç) görünüşe sahip ve kışın çıplak habituslan ile bu bakımdan yapraklı ağaçlara benzeyen koniferlerdir. Peyzajda geniş yeşil yeşil alanlarda soliter kullanıma uygun bir türdür.

TAXODIUM

(27)

Birleşik Amerika'nın güneydoğusunda; Delaware'den Florida'ya kadar olan bölgede, İllinois, Oklahama ve Teksas'da ve bilhassa Missisipi nehri civarında bataklık sahalarda geniş bir yayılış gösterirler. T. distichum'a tabii yayılış bölgelerinde, bataklık alanlarda genellikle Nyssa aquatica ve N. silvatica; sulak olmayan yerlerde ise Juniperus virginiana, Acer rubruım, Fraxinus americana, Liriodendron tulipifera ve Ulmus americana ile birlikte rastlanır. Vatanında 30-50 m boya ve 10 m çevreye ulaşabilir.

Taxodium distichum

Taxodium distichum Rich. (Cupress disticha L.), Bataklık Servisi

(28)

Piramidal, serbest halde gelişmeye bırakıldığında uzun yuvarlak, oldukça gevşek; yaşlı halde ekseriya, geniş, dağınık şemsiye şeklinde tepeye sahip olan bir türdür. Bilhassa yaşlı ağaçlarda gövdenin büyük bir kısmı dalsızdır.

Özellikle yaşlı ağaçlarda gövdenin dip kısmı belirgin bir şekilde kalın ve olukludur ve alt dallar genellikle yatay olarak uzanırlar. Genç bitkilerde ve yaşlı ağaçların uç kısımlarındaki dallar ise yukarıya doğru yönelmişlerdir.

Sürgünler önce yeşil, daha sonra kahverengidir. Kışın dökülen, 5-10 cm uzunluğundaki kısa sürgünlerde bulunan iğne yapraklar açık yeşil (sonbaharda kahverengi) ve 10-17 mm uzunluktadır. Uzun sürgünlerde bulunan yapraklar ise pul şeklinde olup sarmal dizilmişlerdir.

(29)

Kozalakları yumurta biçiminde-yuvarlak 2-3 cm boyunda, kısa saplı veya hemen hemen sapsızdır.

(30)

(31)

T. distichum yüksek nispi nemi, taze, rutubetli topraklara ve aydınlık, güneşli, yerlere gereksinme duyan, gerek gençlik devresinde ve gerekse yaşlı halde çok güzel görünüşe sahip olan bir türdür. Soğuk iklim şartlarına dayanıklıdır. Orta ve Kuzey Avrupa'da 20 m boya ulaşan örnekleri bulunduğu gibi, ülkemizde de, İstanbul'da Orman Fakültesi’nde iyi gelişme gösteren örnekleri mevcuttur. Ülkemizde Karadeniz Bölgesi'nde, geniş yeşil sahalarda, nemli tutulabilen topraklarda bulundurulabilir.

T. distichum'da hava köklerinin (solunum kökleri), bitkinin yetiştiği toprağın çok rutubetli olup olmayışı arasında bir ilişki bulunmamaktadır. Zira fazla nemli topraklarda yetişen bataklık servilerinde bazen hiç hava kökü görülmediği halde, çok nemli olmayan topraklarda yetişen T. distichum'larda bir çok solunum kökleri bulunmaktadır.

Çok dekoratif görünüşe ve güzel, yaşlı halde gayri muntazam dal çatılışına sahip olan bataklık servisi, peyzajda geniş yeşil yeşil alanlarda soliter kullanılmalıdır.

(32)

(33)

(34)

CRYPTOMERIA D. DON, KRİPTOMERYA -FAM. : TAXODIACEAE Vatanı: Doğal olarak Japonya’da yetişmektedir.

Habitusu: Herdem yeşil piramidal gelişme gösteren, dalları yanlara doğru yönelmiş 30-40 m boya ulaşan ağaçlardır. Yuvarlak veya piramidal, toplu gelişme gösteren, bodur, genellikle 1-3 m, nadiren 10-15 m boya ulaşan 49 kültür formu ve bir varyetesi mevcuttur. Gövde kabuğu kırmızımsı olup uzun şeritler halinde ayrılır. Tomurcukları pulsuz ve küçüktür.

Yaprakları: İğne şeklinde, dip kısmı genişçe, uca doğru sivri, beş sıralı sarmal dizilmişlerdir. İğne yapraklar sürgünde öne doğru yönelmiş ve içeriye doğru bükülmüştür. Her iki yüzünde de stoma çizgileri bulunur.

Çiçek ve kozalakları: Çiçekleri bir evciklidir. Erkek çiçekleri tek tek yaprak koltuğunda yer alırlar. Genç sürgün uçlarında başak şeklinde toplanmışlardır. Dişi çiçekleri yuvarlaktır; kısa sürgün halinde münferit olarak yer alırlar. Kozalakları kahverengi ve yuvarlaktır. Tohumlar döküldükten sonra bitkide kalırlar. Kozalaklar birinci yılda olgunlaşırlar. Her kozalakta 20-30 adet odunsu pul bulunur.

CRYPTOMERIA

(35)

Ekolojik istekleri:

Işık: Cryptomeria'lar genellikle yarı gölge veya aydınlık, bol güneşli yerleri severler.

Nispi nem: Düşük nispi nemli, yazları kurak geççen iklim şartlarında toprak nemli olsa dahi gelişemezler. Ege ve Akdeniz iklim şartları Cryptomeria'ların gelişmesine uygun değildir. Bundan başka çok soğuk ve sert geçen kontinental iklime sahip bölgeler uygun olmayan yetişme ortamlarıdır. Geç donlardan genellikle zarar görürler.

Toprak: Cryptomeria'lar nemli, kumlu veya killi, humuslu topraklarda iyi gelişirler.

Kireçli topraklardan hoşlanmazlar.

Peyzaj mimarlığında kullanımı: Cryptomeria'lar çok çeşitli habitusları, narin ve dekoratif görünüşleri ile özellikle kent içi geniş veya küçük yeşil alanlarda kullanılmaya uygundur.

CRYPTOMERIA

(36)

Doğal halde Güney Japonya'da 200-400 m yüksekliklerde geniş ormanlar halinde rastlanır. Orta Japonya’da hemen hemen her cins toprakta ve çeşitli yetişme ortamlarında gelişmektedir. Japonya'nın kuzey ve güney kısmında volkanik dağlara doğru çekilir ve 800-2000 m. yüksekliklerde yayılış yapar.

Cryptomeria 'nın Japonya'da en yoğun, saf veya yapraklı ağaçlarla karışık ormanlar teşkil ettiği yer, Hondo Adası'nın kuzeyidir.

Vatanında 30-40 m boya ve 1-2 m çapa ulaşır. Düz bir gövdeye, önce geniş piramidal, yaşlı halde gevşek, düzensiz tepeye sahiptir. Özellikle gençlik devresinde hızlı gelişme gösterir. Gövde kabuğu kırmızı kahverengi olup, uzun şeritler halinde ayrılır.

Dalları sık dizilmiş, yanlara ve yukarıya doğru yönelmişlerdir. Genç sürgünler tüysüz ve yeşildir.

Cryptomeria japonica D. Don., Japon Kriptomeryası Cryptomeria japonica

(37)

İğne yaprakları koyu yeşil, 6-12 mm (nadiren 20 mm) uzunlukta, orak şeklinde hafifçe içeriye doğru bükülmüş, uç kısmı sivri ve oldukça serttir. Özellikle soğuk iklim koşullarında iğne yapraklar, kışın mavi yeşil veya morumsu renk alırlar.

Cryptomeria japonica

(38)

Kozalakları kahverengi, yuvarlak, 1-3 cm uzunlukta, tek tek dizilmişlerdir. Kozalak pulunun kenarı sivri dişlidir.

(39)

C. japonica İstanbul iklim şartlarında oldukça iyi gelişmektedir. Ülkemizde Karadeniz, özellikle Doğu Karadeniz Bölgesi C. japonica ve kültür formlarının yetiştirilmesine gayet uygundur. C. japonica Orta ve Kuzey Avrupa şartlarında en çok 10m boya ulaşmaktadır.

Vatanında kent içi yol ağaçlandırmasında, özellikle allelerde, yeşil alanlarda kullanılan, C.

japonica orman ağacı olarak da önem taşır.

Peyzajda, geniş veya küçük yeşil alanlarda soliter kullanılmalıdır. C. japonica, 'Elegans' formu kadar olmamakla beraber, yeşil alanlarda makaslanan çit olarak da kullanılabilir.

(40)

C. japonica cv. 'Compacta'

C. japonica cv. 'Compacta' (C. japonica compacta Carr.)

Yuvarlak, toplu gelişme ve sık dallanma gösterir. 10-15 m boya ulaşır. İğne yaprakları mavi yeşil, kısa ve serttir. Soğuk iklim şartlarına karşı dayanıklıdır.

Dekoratif ve kompakt görünüşe sahip olan bu form, geniş veya küçük yeşil alanlarda soliter halde bulundurulmalıdır.

C. japonica cv. 'Compacta'

(41)

Cryptomeria japonica 'Elegans Viridis'

C. japonica cv. 'Elegans' (C. japonica elegans Mast.), Narin görünüşlü .Japon Kriptomeryası

Ana türden tamamen farklı görünüşe sahiptir. Gayri muntazam, çalımsı veya küçük ağaç formunda gelişme gösterir. Dalları çok sık dizilmiş ve yanlara doğru yönelmiştir. İğne yaprakları mavimsi yeşil, kışın kırmızı kahverengi veya morumsu yeşil, ince ve yumuşak, 1-2,5 cm uzunlukta, yanlara doğru yönelmiş, seyrek dizilmişlerdir. Kozalakları ana türe nazaran daha küçüktür. C. j. cv. 'Elegans' henüz genç halde iken kozalak teşkil eder. Tohumların çimlenme kabiliyeti yüksek değildir. 'Elegans', C. japonica'nın fikse edilmiş gençlik formu olup tohumla üretim yapıldığında, ana türün karakterini haiz ve kısmen de bodur olan bitkiler elde edilir. Soğuk ve sert iklim şartlarına dayanıklı değildir. Nispi nemi düşük olan yerlerde, ülkemizde Ege ve Akdeniz bölgesinde yetişemez. İstanbul iklim şartlarında C. j. cv. 'Elegans' iyi gelişme göstermektedir. Peyzajda geniş veya küçük yeşil alanlarda soliter halde veya küçük gruplar halinde bulundurulmalıdır. Makasa gelen çit olarak da yeşil sahalarda kullanılabilir.

C. japonica cv. 'Elegans'

(42)

C. japonica cv. 'Globosa Nana'

C. japonica cv. 'Globosa' (C. japonica globosa Lombarts)

Geniş, yuvarlak, bodur çalı şeklinde gelişme gösteren ve 1,5 m boya ulaşan bir formdur. Dalları sık dizilmiş, yanlara doğru yönelmiş, yan dalları bükülmüştür. İğne yaprakları mavimsi yeşil, kışın pas kırmızısı renkte, sık dizilmiş ve yanlara doğru yönelmiştir. Soğuğa karşı 'Elegans'dan daha dayanıklıdır. Peyzajda, küçük yeşil alanlarda, özellikle ev bahçelerinde diğer bodur koniferlerle bir arada bulundurulmaya uygundur.

C. japonica cv. 'Globosa'

(43)

C. japonica cv. 'Lobbii'

C. japonica cv. 'Lobbii' (C. japonica var.

lobbii Carr., C. lobbii hort.)

Toplu, piramidal gelişme gösterir ve 20-30 m boya ulaşır. Dalları sık dizilmiş, oldukça kısa, ana türe nazaran aşağıya doğru daha az meyilli, yan dalları uzuncadır. İğne yaprakları parlak koyu yeşil, 1 cm uzunlukta, 2 mm genişlikte ve basıktır.

Kışın iğne yaprakların rengi değişmez.

'Lobbii' formu 'Elegans' gibi soğuk iklim şartlarına dayanıklı değildir. Peyzajda, geniş yeşil alanlarda soliter halde bulundurulmalıdır.

(44)

C. japonica cv. 'Vilmoriana' (C. japonica vilmoriana Hornibr.)

Toplu, uç kısmı küt piramidal veya yuvarlak gelişme gösteren ve 60-80 cm boya ulaşan bodur bir formdur. Çok yavaş büyür. Dalları sık dizilmiş, kısa ve serttir.

Dalcıklar 3-5 cm uzunlukta ve bol sayıdadır. İğne yaprakları parlak açık yeşil, kışın kahverengi, 3-7 mm uzunlukta, 1 mm genişlikte, uçları sivridir. 'Vilmoriana' küçük yeşil alanlarda, özellikle ev ve taş bahçelerinde bulundurulmaya uygun bir formdur.

Soğuk iklim şartlarına dayanıklıdır.

C. japonica cv. 'Vilmoriana'

(45)

KAYNAKLAR

Akman, Y., Ketenoğlu, O., Kurt, L., Kurt F. Ve Körüklü S.T. 2012. Gymnospermae (Açık Tohumlular). Ajans-Türk Gazetecilik Matbaacılık. ISBN: 978-975-97436-2-0.

Anşin, R. Ve Özkan, Z. C. 2001. Tohumlu Bitkiler / Açık Tohumlular. Karadeniz Teknik Üniversitesi Basımevi. No:122-15, Trabzon.

Boyd, P. (Ed.). 1999. The Illustrated Book of Trees. Salamender Books Limited.

ISBN: 184065-0834. London.

Demirtaş A. 2016. Ankara’nın Ağaç, Ağaçcık ve Çalıları. Kırsal Çevre ve

Ormancılık Sorunları Araştırma Derneği Yayını. ISBN: 978-9944-0142-5-0. Ankara.

Mamıkoğlu, N. G., 2010. Türkiye’nin Ağaçları ve Çalıları. NTV Yayınları. ISBN:

978-605-5813-49-9.

Orçun, E. 1972. Özel Bahçe Mimarisi – Dendroloji Cilt.1, İğne Yapraklı Ağaç ve Ağaçcıklar Ders Kitabı. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları. No:196, İzmir.

Seçmen, Ö., Gemici, Y., Görk, G., Bekat, L. ve Leblebici, E. 2000. Tohumlu Bitkiler Sistematiği. Ege Üniversitesi Basımevi. No:116, İzmir.

Yaltırık, F. 2000. Dendroloji: ders kitabı : Gymnospermae-angiospermae. İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi. 2. Baskı. ISBN: 9754045941, 9789754045949.

İstanbul.