Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science

(1)

ISSN: 2149-0821

Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science

Yıl: 5, Sayı: 25, Temmuz 2018, s. 35-47

Doç. Dr. Eyyup NACAR

Fırat Üniversitesi Spor Bilimleri Fakültesi, enacar@firat.edu.tr

Doç. Dr. Atalay GACAR

Fırat Üniversitesi Spor Bilimleri Fakültesi, gacaratalay@gmail.com

Arş. Gör. Esra BAYRAK AYAŞ

Adıyaman Üniversitesi Spor Bilimleri Fakültesi, esrabayrak86@gmail.com

İsmail ÖNER

Beden Eğitimi ve Spor Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans Öğrencisi FARKLI BRANŞLARDAKİ SPORCULAR GÖZÜYLE ANTRENÖRLERİN

LİDERLİK TARZLARININ İNCELENMESİ Özet

Antrenörler, sahip olduğu bilgileri bir lider olarak etkili antrenörlük mode- liyle ortaya koyduklarında başarıyı yakalama şansları yüksek olmaktadır. Bu dü- şüncelerden yola çıkarak çalışmamızda, farklı branşlardaki sporcu algıları çerçeve- sinde antrenörlerinin liderlik tarzlarının tespit edilmesi ve incelenmesi amaçlanmış- tır.Araştırmaya; 2017 yılı Diyarbakır il merkezinde gençlik hizmetleri ve spor il müdürlüğünde faaliyet gösteren farklı branşlardaki 107 sporcu gönüllü olarak ka- tılmıştır.Araştırmaya katılım gösteren Diyarbakır il merkezinde gençlik hizmetleri ve spor il müdürlüğünde faaliyet gösteren farklı branşlardaki sporcuların kendilerine ait bilgileri edinmek için Kişisel Bilgi Formu (cinsiyet, yaş, eğitim düzeyi, spor yılı, spor branşı) oluşturulmuştur. Antrenörlerin liderlik tarzlarını belirlemek için ise, Chelladurai ve Saleh (1980) tarafından geliştirilen, Toros ve Tiryaki (2006) ta- rafından Türkçeye uyarlanan “Sporda Liderlik Ölçeği” kullanılmıştır. Elde edilen veriler SSPS istatistik paket programı ile değerlendirilmiş ve anlamlılık düzeyi (p<0.05) olarak alınmıştır.

(2)

Farklı Branşlardaki Sporcular Gözüyle Antrenörlerin Liderlik Tarzlarının İncelenmesi

Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science, Yıl: 5, Sayı: 25, Temmuz 2018, s. 35-47

36 Araştırma sonucunda; katılımcıların cinsiyet, yaş, eğitim düzeyi, spor yılı

değişkenlerine göre antrenörlerin liderlik düzeyleri puan ortalamaları sonuçları ba- kımından karşılaştırıldığında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılaşmaya rastlan- mamıştır. Ancak; spor branşı değişkenleri açısından farklılaşmanın olduğu göz- lenmiştir. Çalışmamızın; yapılacak farklı çalışmalara yönelik literatür bilgi niteli- ğinde önem arz edeceği düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler: Antrenör, Spor, Spor Branşı, Liderlik, Liderlik Tarzı

EXAMINATION OF COACHES’ LEADERSHIP STYLES FROM THE PO- INT OF VIEW OF ATHLETES IN DIFFERENT BRANCHES

Abstract

Coaches have a good chance of success catching when they produce their knowledge as a leader with effective coaching model. With this thought in this study, it is aimed to determine and examine the leadership style of the coaches in the framework of athletic perceptions in different branches.

In this research, in 2017, in Diyarbakir Province, 107 athletes from different branches participated as volunteers who are active in Diyarbakir Provincial Directorate of Youth and Sports Services.

Personal Information Form (gender,age, education level, sports starting year, sports branch ) was established about the athletes, participated as volunteers in the research ,in different branches who are active in Diyarbakir Provincial Di- rectorate of Youth and Sports Services in order to obtain information about them.

‘The Leadership Scale in Sports’, developed by Chelladurai ve Saleh (1980), and adapted to Turkish by Toros and Tiryaki, was used to determine the leadership styles of the coaches. The data obtained in the research, were evaluated by SSPS statistical package program and the level of significance was taken as (p<0.05)

As a result of the research, no statistically significant differences were fo- und when participants’ coaches were compared according to their gender, age, education level, sports starting year variables in terms of average points results of coaches’ leadership levels. But, it is observed that, there are differences in terms of sports branch variables. It is believed that, our study will be important in the natu- re of literature for different studies to be done.

Key Words: Coach,, Sports, Sports Branch, Leadership, Leadership Style

(3)

37 1.GİRİŞ

İnsanlar, toplu olarak yaşamaya başladıklarından bu yana yöneten ve yönetilenler ayrımı olmuş- tur. Bu ayırım en küçük toplumsal birim olan aileden, en büyük topluluk olan ulusa kadar tüm topluluklarda görülür. Yöneten ve yönetilenler ayrımına neden olan faktörler arasında, bireylerin amaç ve amaca ulaştırıcı yollar hakkındaki fikir farklılıkları; bireylerin işbirliği yapma zo- runlulukları ve işbirliği sonucu ortaya çıkan iş bölümü ve uzmanlaşmanın artması sayılabilir. Bu ve buna benzer faktörler sonucu insanlar arasında oluşan güç ilişkileri ve etkileme, liderlik, yöneticilik, antrenörlük gibi kavramların da ortaya çıkmasına neden olmuştur.(1)

Liderlik son yıllarda üzerinde en çok araştırma yapılan konulardan biridir. Bunun nedeni hemen herkesin bir gruba liderlik etme isteği duyması ve bunun insanlara cazip gelmesidir. Sporda liderlik özellikle sporun bilimsel temeller üzerine oturmasıyla birlikte önemini arttırmıştır. Ant- renörün liderlik fonksiyonu çeşitli kaynaklarda antrenörün en önemli görevleri arasında göste- rilmektedir. Antrenör açısından liderlik, öncelikle sporculara rehberlik etme, onları yönlendire- bilme noktasında kendini göstermektedir(1).

Özellikle, günümüzde ekonomik, kültürel ve sosyal etkileri giderek artan ve gerek imalat gerekse hizmet sektörü içinde önemli bir yere sahip olan sporla ilgili kurum ve kuruluşlarda çalı- şan antrenör ve yöneticiler açısından hedefleri başarmak adına etkili liderlik özellikleri göste- rilmesi gerektiği yadsınamaz bir gerçek olarak karşımıza çıkmaktadır(2).

Antrenörler sporculara spor kurallarını ve taktiklerini öğreten, onları çalıştıran, sporcuların yeteneklerini keşfederek, onları karşılaşmalara hazırlayan ve yapılarına uygun bir disiplin gelişti- ren kişilerdir. Bu kişiler sahip oldukları tecrübeyi ve bilgiyi sporculara aktarırlar, spor kuralları hakkında bilgi verirler, takımda birlik ve beraberliğin kazanılmasını sağlamaya çalışırlar. Ant- renörler sporcuları dışarıdan gözlemleyerek onların eksiklerini, zayıf yanlarını tespit ederek onları yönlendirirler. Aynı zamanda sporcularının rakiplerinin taktiklerini analiz ederek onları yetiştirirler(3).

Bir lider olarak etkili antrenörlük, kendi kişilik özelliklerini tanımayı, buna uygun liderlik sitili- ni benimsemeyi, içinde bulunulan koşulların özeliklerini ve sporcuların kişiliklerini tanımayı karşılıklı iletişim ve etkileşimle diğerlerini etkilemeyi ve yönlendirmeyi gerektiren dinamik bir süreçtir. Ancak, bütün bu koşullarda uyumu sağlayan antrenörler, bir lider olarak etkili antrenör- lük ortaya koyduklarında başarıyı yakalama şansları yüksek olabilir(2)

Antrenörler, sahip olduğu bilgileri liderlik ve iletişim becerisiyle birlikte etkili bir bicimde ortaya koyamıyorsa, bildiklerini öğretmede zorlanacağı gibi sporcuların güvenini yitirerek başarısız olma ihtimali artacaktır.

Bu nedenle, özellikle son yıllarda sporda etkili liderlik ve başarılı antrenörlükle ilişkili olarak, liderlik sitilleri, bu sitillerin başarı ve performansa katkısı, takım bütünleşmesi, doyum yaşama, sporcu-antrenör iletişimi, gibi konular derinliğine araştırma konusu olmakta ve özellikle liderlik, iletişim ve grup psikolojisi gibi konuların takım performansı ve başarısına katkıları daha çok gündeme gelmekte ve önemleri vurgulanmaktadır(2)

(4)

38 Liderlik alanında yapılan araştırmaların fazla olması, araştırmaların bilim alanlarına göre, farklı

tanımlamaların ortaya çıkmasına yol açmıştır. Bu nedenle farklı açılardan ele alınan liderlik kavramı çeşitli şekillerde tanımlanmıştır(4)

Buna göre; ‘Süreç'' açısından liderlik tanımlamalarına baktığımızda; Koçel’in (1998: 396) ifade ettiğine göre liderlik ''tanımlanmış bazı koşullar içinde, bireysel veya grup amaçlarını oluştura- bilmek için, kişinin diğerlerinin etkinliğini belirlemesi ve yön göstermesi süreci'' iken Can'a (1994: 178) göre ''amaçların başarılması yönünde diğerlerini etkileme sürecidir''(4).

Özalp'a göre ise liderlik '' örgütün varlığını motive etme, karar verebilme, telekomünikasyon, kontrolü kendinde barındırma gibi süreçlerle aktif hale getirme, örgütün yapıtaşı, bireysel ve çevresel analizi arasındaki mekanizmayı geliştiren bir yapı niteliği taşımaktadır. ''Oysa Akat liderliği ''örgüt hedeflerini zirveye götüren örgüt faaliyetlerine önderlik eden buna bağlı olarak diğer kimseleri etkisi altına alma eylemidir.'' olarak ele almaktadır(4).

Liderlikle ilgili olarak yapılan tanımlamalar, liderliğin farklı yönlerini ele almıştır. Liderlik bazen beli bir makamın niteliği, bazen bir kişilik özelliği, , bazen de bir davranış türü olarak kulla- nılmıştır. Bütün bu tanımlar, liderliği bir etkileme gücü olarak kabul etmiştir(5)

Antrenörlük yüz yüze yapılan bir liderlik şeklidir. Çeşitli geçmişe sahip olan insanları, bunların yetenek ve deneyimlerini, ilgilerini birleştirir. Bir lider olarak antrenör, sporcularının sorumlu- luk almalarına, başarı deneyimi yaşamalarına yardımcı olmaktadır. Antrenörlük, teknik beceri- leri ezberletmek veya mükemmel oyun planları bulmak değildir. Antrenörlük, gerçekten insan- ları önemsemek, gerçekten onlara inanmak, gerçekten onlara yaklaşmak ve gerçekten onlara değer vermektir(6). Spor antrenörlerinin geri bildirim ve davranışlarının bir sonucu olarak sporcular belirli bir şekilde davranmaya karar verir(7)

Spor ortamında, sporcu ve antrenör arasındaki ilişki sporcuların gerek psikososyal gerekse fiziksel gelişimleri açısından önemlidir(8). Olumlu iletişim süreçlerinin geçtiği, olumlu ilişkilerin kurulduğu ortamda oluşan olumlu bir antrenör-sporcu ilişkisi, sporcu motivasyonunu, sporcu doyumunu artırmakla birlikte sporculara becerilerini geliştirmek için de uygun ortam sağlamak- tadır(8).

2. MATERYAL YÖNTEM

Araştırma;2017 yılı Diyarbakır İl MerkezindeGençlik Hizmetleri ve Spor İl Müdürlü- ğünde faaliyet gösteren farklı branşlardaki 54 erkek ve 53 kadın sporcu olmak üzere 107 kişi ile sınırlandırılmıştır.

Araştırmamızda, sporcuların kendilerine ait bilgileri edinmek için Kişisel Bilgi Formu (Cinsiyet, Yaş, Eğitim Düzeyi, Spor Yılı, Spor Branşı) ve antrenörlerin liderlik tarzlarını belirlemek için ise; Chelladurai ve Saleh (1980) tarafından geliştirilen ve Güngörmüş, Gürbüz ve Yenel (2006) tarafından Türkçeye uyarlanan 40 maddeden oluşan Spor İçin Liderlik Ölçeği kullanılmıştır (9,10).

Çalışmaya üniversite takımlarının basketbol, judo, tenis, voleybol ve futbol gibi farklı spor branşlarında yer alan 367 sporcu gönüllü olarak katılmıştır.

(5)

39 Elde edilen veriler SSPS istatistik paket programı ile değerlendirilmiş ve anlamlılık düzeyi

(p<0.05) olarak alınmıştır. Bağımsız İki gurup (cinsiyet) arasındaki farkın tespiti için t test iki- den fazla gurubun (yaş, eğitim düzeyi, spor yılı, spor branşı) arasındaki farkın tespiti için tek yönlü varyans analizi ANOVA testi kullanılmıştır..Anova testi sonucunda farklılığın hangi gu- ruplar arasında oluştuğuPost Hoc testlerinden tukey testine başvurulmuştur. Anlamlılık düzeyi p<0,05 olarak alınmıştır.Analiz sonucunda ortaya çıkan 4 faktörlü yapı ise kapsadığı maddelerin anlam içeriklerine göre sırasıyla şöyle sıralanmıştır. Bunlar:

Eğitici ve Öğretici Davranış: 1, 5, 8, 11, 14, 17, 20, 23, 26, 29, 32, 35ve 38 olmak üzere 13 maddeden oluşmaktadır. Bu maddeler sporcunun performans düzeyini geliştirmek için antrenö- rün önemli işlevleriyle ilgili maddelerdir. Antrenör, maksimum fiziksel potansiyellerine ulaşma- ları için sporcuları eğitir ve öğretir. Takım sporları söz konusu olduğunda bunlara ek olarak takım üyelerinin etkinliklerini de koordine eder. Dolayısı ile bu maddeler antrenman ve bilgi verme üzerinde ciddi anlamda duran antrenörleri tanımlamaktadır.

Demokratik Davranış: 2, 9, 15, 18, 21, 24, 30, 33 ve 39 olmak üzere 9 maddeden oluşmakta- dır. Bu maddeler, karar verme surecine sporcularınkatılımlarına antrenörün ne oranda izin ver- diğini ifade etmektedir. Bu kararlargrup hedefleri ve hedeflere nasıl ulaşılacağıyla ilgilidir.

Otokratik Davranış: 6, 12, 27, 34 ve 40 olmak üzere 5 maddedenoluşmaktadır. Bu maddeler antrenörün sporculardan kendisini ne kadar uzaktuttuğunu ve onlar üzerindeki otoritesini ifade ederken antrenörlerinkontrolcü veotoriter stili ne derecede benimsediğini ölçer.

Sosyal Destek Davranışı: 3, 7, 13, 19, 22, 25, 31 ve 36 olmak üzere 8maddeden oluşmakta- dır.Bu maddeler, antrenörün sporcularının gereksinimlerinigidermeye ne oranda katıldığını ifade etmektedir. Antrenörlerindavranışları yadoğrudan bu gereksinimleri karşılamaya ya da spor- cuların karşılıklı gereksinimlerini doyurabilmek için uygun bir iklim yaratmaya yöneliktir.

Pozitif Geribildirim: Davranışı(Ödüllendirici ): 4, 10, 16, 28 ve 37 olmaküzere 5 maddeden oluşmaktadır. Pozitif geribildirim alt ölçeğindeki maddeler sporcuların iyi performanslarına karşılık sıklıkla pekiştirec veren veya övgüde bulunan antrenörleri ifade etmektedir.

Ölçeğin güvenirliğini test etmek için, hesaplanan Cronbach Alpha iç tutarlılık katsayısı. 71 (otokratik davranış) ile. 84 (eğitici destekleyici) arasında bulunmuştur. Ölçeğin toplam iç tutarlı- lık katsayısı ise. 87 olarak hesaplanmıştır (11).

3.BULGULAR

Tablo 1. Sporcuların Cinsiyet Değişkenine Göre Antrenörlerinin“Antrenör Liderlik Davranışla- rını” Algılamalarına Düzeyleri Dağılım Değerleri.

(6)

40 Tablo 1’de sporcuların cinsiyet değişkenine göre antrenörlerinin liderlik davranışları alt boyut-

larından aldıkları puanlara bakıldığında; istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık tespit edilme- miştir (p>0,05).

Tablo 2. Sporcuların Yaş Değişkenine Göre Antrenörlerinin “Antrenör Liderlik Davranışlarını”

Algılamalarına Düzeyleri Dağılım Değerleri.

Yaş N x Ss F p

Eğitici Öğretici 11- 13 yaş 31 19,06 5,11 ,52 ,59

14-16 yaş 35 19,74 5,65

17- yaş üstü 41 18,46 5,43

Total 107 19,05 5,39

Demokratik 11- 13 yaş 31 14,87 4,57 ,04 ,95

14-16 yaş 35 15,22 5,91

17- yaş üstü 41 15,09 3,53

Total 107 15,07 4,67

Otokratik 11- 13 yaş 31 12,25 5,34 ,37 ,69

14-16 yaş 35 11,31 4,24

17- yaş üstü 41 11,92 4,14

Total 107 11,82 4,52

Sosyal Destek 11- 13 yaş 31 13,41 3,90 1,60 ,20

14-16 yaş 35 12,05 3,99

17- yaş üstü 41 13,56 3,87

Total 107 13,02 3,94

PozitifGeribildirim 11- 13 yaş 31 8,03 2,15 ,89 ,41

14-16 yaş 35 9,00 3,36

17- yaş üstü 41 8,63 3,09

Total 107 8,57 2,94

Cinsiyet N X Ss t p

Eğitici Öğretici Erkek Kadın

54 53

19,59 18,50

5,97

4,72 1,03 ,30

Demokratik Erkek 54 15,35 4,94 ,61 ,53

Kadın 53 14,79 4,40

Otokratik Erkek 54 12,38 4,59 1,31 ,19

Kadın 53 11,24 4,43

Sosyal Destek Erkek 54 13,07 4,43 1,31 ,19

Kadın 53 12,98 3,42

PozitifGeribildirim Erkek 54 8,87 3,39 1,03 ,30

Kadın 53 8,28 2,40

(7)

41 Tablo 2’de sporcuların yaş değişkenlerine göre liderlik davranışları alt boyutlarından aldıkları

puanlara bakıldığında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık tespit edilmemiştir (p>0,05).

Tablo 3. Sporcuların Eğitim Düzeyi Değişkenine Göre Antrenörlerinin “Antrenör Liderlik Dav- ranışlarını” Algılamalarına Düzeyleri Dağılım Değerleri.

Eğitim N X Ss F p

Eğitici Öğretici İlköğretim 28 19,46 5,28 ,11 ,89

Lise 67 18,94 4,98

Üniversite 12 18,75 7,86

Total 107 19,05 5,39

Demokratik İlköğretim 28 14,60 3,35 ,19 ,82

Lise 67 15,20 5,19

Üniversite 12 15,41 4,48

Total 107 15,07 4,67

Otokratik İlköğretim 28 11,25 4,62 1,44 ,24

Lise 67 11,70 4,59

Üniversite 12 13,83 3,58

Total 107 11,82 4,52

Sosyal Destek İlköğretim 28 13,00 3,63 ,13 ,87

Lise 67 12,94 4,18

Üniversite 12 13,58 3,52

Total 107 13,02 3,94

PozitifGeribildirim İlköğretim 28 8,75 2,88 ,89 ,41

Lise 67 8,50 2,94

Üniversite 12 8,58 3,36

Total 107 8,57 2,94

Tablo3’ de sporcuların eğitim düzeyi değişkenine göre antrenörlerinin liderlik davranışları alt boyutlarından aldıkları puanlara bakıldığında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık tespit edil- memiştir (p>0,05).

(8)

42 Tablo 4. Sporcuların Spor Yılı Değişkenine Göre Antrenörlerinin “Antrenör Liderlik Davranış-

larını” Algılamalarına Düzeyleri Dağılım Değerleri

Spor Yılı N X Ss F p

Eğitici Öğretici 1 -2 yıl 46 19,95 4,83 1,43 ,24

3-4 yıl 31 18,90 5,39

5 yıl ve

üstü 30 17,83 6,08

Total 107 19,05 5,39

Demokratik 1 -2 yıl 46 15,30 3,95 2,08 ,12

3-4 yıl 31 16,06 5,56

5 yıl ve

üstü 30 13,70 4,52

Total 107 15,07 4,67

Otokratik 1 -2 yıl 46 11,02 3,76 2,33 ,10

3-4 yıl 31 11,61 4,81

5 yıl ve

üstü 30 13,26 5,07

Total 107 11,82 4,52

Sosyal Destek 1 -2 yıl 46 13,82 3,73 1,84 ,16

3-4 yıl 31 12,70 4,22

5 yıl ve

üstü 30 12,13 3,85

Total 107 13,02 3,94

PozitifGeribildirim 1 -2 yıl 46 8,39 2,39 ,17 ,84

3-4 yıl 31 8,77 3,27

5 yıl ve

üstü 30 8,66 3,41

Total 107 8,57 2,94

Tablo 4’de sporcuların spor yılı değişkenlerine göre antrenörlerin liderlik davranışları alt boyut- larından aldıkları puanlara bakıldığında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık tespit edilmemiş- tir (p>0,05).

(9)

43 Tablo 5. Sporcuların Spor Branşı Değişkenine Göre Antrenörlerinin “Antrenör Liderlik Davra-

nışlarını” Algılamalarına Düzeyleri Dağılım Değerleri

Spor Branşı N X Ss F p

Eğitici Öğretici Basketbol 13 18,53 4,53 1,60 ,178 Voleybol 14 21,00 6,42

Hentbol 17 18,11 4,51 Atletizm 35 20,17 6,38 Taekwondo 28 17,50 3,86 Total 107 19,05 5,39

Demokratik Basketbol 13 15,46 5,45 1,20 ,313

Voleybol 14 16,50 5,45 Hentbol 17 14,94 3,09 Atletizm 35 15,62 5,07 Taekwondo 28 13,57 4,03 Total 107 15,07 4,67

Otokratik Basketbol 13 15,23* 5,91 3,32 ,013*

Voleybol 14 12,07 4,51 Hentbol 17 9,47* 3,35 Atletizm 35 11,48 3,48 Taekwondo 28 11,96 4,88 Total 107 11,82 4,52

Sosyal Destek Basketbol 13 11,38 3,45 ,73 ,571 Voleybol 14 13,64 3,62

Hentbol 17 13,58 4,18 Atletizm 35 13,14 4,15 Taekwondo 28 13,00 3,95 Total 107 13,02 3,94

PozitifGeribildirim Basketbol 13 10,84* 4,29 3,78 ,007*

Voleybol 14 8,85 2,24

Hentbol 17 8,41 2,47

Atletizm 35 8,77 2,83 Taekwondo 28 7,25* 2,30

Total 107 8,57 2,94

(10)

44 Tablo 5’de sporcuların spor branşı değişkenlerine göre antrenörlerin liderlik davranışları alt

boyutlarından aldıkları puanlara bakıldığında “otokratik davranış ve pozitif geri bildirim” alt boyutunda istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık tespit edilmiştir (p<0,05).Basketbol antrenör- lerinin daha baskın bir liderlik davranışı sergilediği ve bunun tersi olarak da hentbol antrenörle- rinin diğer branşlarla karşılaştırıldığında daha az otokratik liderlik davranışa sahip olduğu belir- lenmiştir. Pozitif geri bildirimde ise basketbol antrenörleri ile taekwando branşı arasında anlam- lı bir farklılık olduğu tespit edilmiştir. Eğitici öğretici, demokratik ve sosyal destek davranış boyutlarında ise istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık olmadığı tespit edilmiştir (p>0,05).

4. TARTIŞMA ve SONUÇ

Antrenörün her zaman olumlu görüşe sahip, somut ve konusunda uzman olması antrenör-sporcu ilişkisi bakımından büyük önem taşımaktadır. Sporcusuna olumlu bir atmosfer sağlayan antre- nör, sporcunun yeteneklerini en üst seviyeye çıkarmada önemli görev üstlenir. Bu yüzden antre- nör ile sporcu arasındaki; uyumlu çalışma, karşılıklı anlayış ve ortak hedef doğrultusunda ileti- şim sağlayabilme, yakınlık ve güven duygusu faktörleri antrenör-sporcu ilişkisi bakımından büyük önem taşımaktadır.(12).

Bu faktörler doğrultusunda araştırmaya dahil olan sporcuların cinsiyet, yaş, eğitim düzeyi, spor yılı, spor branşına göre; antrenörlerin liderlik tarzlarını belirlemek için istatistiksel olarak an- lamlı farklılıkların olup olmadığını test edilip elde edilen bulgular tartışılmıştır.

Elde edilen bulgulara göre; Çalışmamızda; sporcuların cinsiyet değişkenine göre antre- nörlerin liderlik davranışları alt boyutlarından aldıkları puanlara bakıldığında; (Tablo 1) sporcu- ların; eğitici- öğretici, demokratik, otokratik, sosyal destek ve pozitif geri bildirim davranış alt boyutlarında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık tespit edilmemiştir (p>0,05). Farklı bir ça- lışmada; Özsarı (2007) amatör futbolcuların antrenörlerde bulunmasını istedikleri liderlik tarzla- rının tespitine yönelik yaptığı çalışmasında, lise düzeyindeki amatör futbolcuların açıklayıcı- ödüllendirici davranış özelliği gösteren lider antrenörlük tarzını, diğer antrenörlük tarzlarına göre anlamlı düzeyde benimsedikleri görülmüştür. Bunun yanı sıra eğitici-öğretici lider antrenör tarzının, diğer tarzlara göre, çalışılan boyutların hepsinde rakamsal olarak daha yüksek olduğu tespit edilmiştir (13).

Araştırmaya katılan sporcuların yaş düzeyi değişkenine göre antrenörlerin liderlik davranışları alt boyutlarından aldıkları puanlara bakıldığında; (Tablo 2) sporcuların yaş değişkenine göre;

eğitici- öğretici, demokratik, otokratik, sosyal destek ve pozitif geri bildirim davranış alt boyut- larında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık tespit edilmemiştir. (p>0,05). Çalışmamızı destekleyen ve desteklemeyen farklı çalışmalarda; Bensiz (2016) Amatör futbolcuların algılarına göre antrenörlerin liderlik özelliklerinin incelenmesi adlı çalışmasında, araştırma grubunun yaş değişkenine göre liderlik davranışlarından herhangi bir alt boyutta istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki tespit edilememiştir. Yaşları arttıkça algıladıkları antrenör davranışlarının herhangi bir alt boyutunda negatif ya da pozitif yönde bir ilişkiye rastlanamamıştır (14).

Sarı (2013) Güreşçilerin motivasyonu ve öz yeterlikleri ile antrenörlerin liderlik davranışlarının ilişkisi adlı çalışmasında; yaş değişkenine göre yapılan analizler sonucunda 18-20 yaş grubundaki sporcuların 21-24 yaş ile 25 ve üzeri yaş grubundaki sporculara göre daha yüksek düzeyde eğitici ve öğretici davranış ve pozitif geribildirim davranışı algıladıkları tespit edilmiştir. Spor-

(11)

45 cuların algıladıkları antrenör davranışları, spor yaşı değişkenine göre incelendiğinde, pozitif

geribildirim davranışının spor yaşına göre anlamlı olarak farklılık gösterdiği tespit edilmiştir.

Spor yaşı 0-7 yıl olan güreşçilerin (ort=3,9±0,8) spor yaşı 8-10 yıl (ort=3,5±0,8) ve 11-15 yıl olanlara (ort=3,4±0,9) göre, anlamlı olarak yüksek düzeyde pozitif geribildirim davranışı algıla- dıkları bulunmuştur. Spor yaşı daha düşük güreşçiler, antrenörlerinin daha fazla pozitif geribildirim davranışı gösterdiklerini belirtmişlerdir. Bu bulgular, antrenörlerin daha genç ve deneyim- siz sporculara yönelik yaklaşımlarından kaynaklanmış olduğunu bulmuştur (15).

Araştırmaya katılan sporcuların eğitim düzeyi değişkenine göre antrenörlerin liderlik davranış- ları alt boyutlarından aldıkları puanlara bakıldığında; (Tablo 3) sporcuların eğitim düzeyine göre; eğitici- öğretici, demokratik, otokratik, sosyal destek ve pozitif geri bildirim davranış alt boyutlarında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık tespit edilmemiştir (p>0,05).

Nacar (2013) Türkiye profesyonel hentbol 1. Lig’inde görev yapan antrenörlerin liderlik tarzla- rının İncelenmesi adlı çalışmasında, hentbolcuların eğitim düzeyi değişkenine göre antrenörlerin liderlik davranışları alt boyutlarından aldıkları puanlara bakıldığında otokratik davranış alt boyutunda istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık tespit etmiş, demokratik, eğitici-öğretici, sosyal destek ve pozitif geri bildirim ve davranış boyutlarında ise istatistiksel olarak anlamlı bir farklı- lık olmadığı tespit etmiştir (16). Yılmaz, (2008) yaptığı araştırmada futbol, voleybol, hentbol, badminton ve güreş branşlarında faaliyet gösteren sporcuların eğitim düzeyine göre antrenörle- rinin liderlik özelliklerinin karşılaştırılmasında eğitici-destekleyici, demokratik, otokratik ve açıklayıcı-ödüllendirici davranış özellikleri sporcuların eğitim düzeylerinin ilköğretim, lise ve üniversite olması bakımından anlamlı bir farklılık göstermediği bilgisine ulaşmıştır (2).

Çalışmamamızda, sporcuların spor yılı değişkenlerine göre antrenörlerin liderlik davranışları alt boyutlarından aldıkları puanlara bakıldığında (Tablo 4) istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık tespit edilmemiştir (p>0,05). Gacar, Nacar ve Bayrak (2017) plaj hentbolu antrenörlerin liderlik tarzlarının incelenmesi adlı çalışmasında, katılımcıların spor yılı değişkenine göre antrenörlerin liderlik düzeyi ölçeği alt boyut puanları ve toplam puan ortalamaları anova testi sonuçları bakı- mından karşılaştırıldığında eğitici liderlik ve pozitif geri bildirim liderlik puan ortalamalarında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılaşmaya rastlanmıştır. Spor yapma yılı daha düşük olan sporcular açısından antrenörleri “daha eğitici ve daha pozitif geri bildirim” liderlik tipine sahip olduklarını belirtmişlerdir (1).

Araştırmamızda, sporcuların spor branşı değişkenlerine göre antrenörlerin liderlik davranışları alt boyutlarından aldıkları puanlara bakıldığında; (Tablo 5) “otokratik davranış ve pozitif geri bildirim” alt boyutunda istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık tespit edilmiştir (p<0,05).Basketbol antrenörlerinin daha baskın bir liderlik davranışı sergilediği ve bunun tersi olarak da hentbol antrenörlerinin diğer branşlarla karşılaştırıldığında daha az otokratik liderlik davranışa sahip olduğu belirlenmiştir. Pozitif geri bildirimde ise basketbol antrenörleri ile taekwando branşı arasında anlamlı bir farklılık olduğu tespit edilmiştir. Eğitici öğretici, demokratik ve sosyal destek davranış boyutlarında ise istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık olmadığı tespit edilmiştir (p>0,05). Basketbol antrenörlerin hentbol antrenörlerinden daha baskın liderlik tarzının olması nedeninin hentbol antrenörlrinin kendi branşında sporcularıyla sevecen tavır sergilediğinden kaynaklandığını söylenebilir. Ayrıca takım sporu ile uğraşan antrenörlerin, bireysel spor dallarındaki antrenörlere göre liderlik tarzlarının farklı olmasının nedeni; takım spor-

(12)

46 larında sporcu antrenör ilişkisinin, bireysel spor dallarındaki sporcu ilişkisinin farklığından kay-

naklandığını söyleyebiliriz.

Çalışmamızı destekleyen veya desteklemeyen farklı çalışmalara bakıldığında Tozoğlu (2003) atletizm, futbol, güreş tenis ve voleybol antrenörlerinin liderlik tarzlarını belirlemeyi amaçladığı araştırmasında, antrenörlerin %62’sinin durumsal liderlik özellikleri gösterdiklerini bulmuştur (17). Ayrıca daha önce liderlikle ilgili yapmış olduğumuz çalışmalara bakıldığında; Nacar ve Gacar (2013) voleybolda antrenör lider ilişkisi ve takım birlikteliğinin incelenmesi isimli çalış- masında; voleybol oyuncularının cinsiyet değişkenine göre liderlik davranışları alt boyutların- dan aldıkları puanlara bakıldığında; sosyal destek davranış alt boyutunda istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık tespit edilmiştir. Eğitici- öğretici, demokratik, otokratik ve pozitif geri bildirim davranış boyutlarında ise istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık olmadığı tespit edilmiştir (18)

Araştırma sonucunda; katılımcıların cinsiyet, yaş, eğitim düzeyi, spor yılı değişkenlerine göre antrenörlerin liderlik düzeyleri puan ortalamaları sonuçları bakımından karşılaştırıldığında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılaşmaya rastlanmamıştır. Ancak; spor branşı değişkenleri açı- sından farklılaşmanın olduğu gözlenmiştir. Çalışmamızın; yapılacak farklı çalışmalara yönelik literatür bilgi niteliğinde önem arz edeceği düşünülmektedir.

5. KAYNAKLAR

Gacar A, Nacar E, Bayrak Ayaş E. Sosyal Bilimler Dergisi TheJournal of SocialScience, Plaj hentbolu antrenörlerin liderlik tarzlarının incelenmesi Yıl: 4, Sayı: 15, Ekim 2017,s.53- 65

2.Yılmaz İ.(2008). Sporcu Algıları çerçevesinde farklı spor branşlarındaki antrenörlerin liderlik davranış analizleri ve iletişim beceri düzeyleri, Gazi üniversitesi Sağlık Bilimle- ri Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara.

Donuk B.(2006).Türkiye Profesyonel Futbol Ligleri Antrenörlerinin Liderlik Tarzlarının

İncelenmesi ve Bir Model Yaklaşım, Marmara Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul.

Yalçın S.(2016). Liderlik olgusu bağlamında ilişkisel (dönüşümcü) liderlik kavramı Ege Üni- versitesi ,Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İzmir.

Çelik V. Eğitimsel Liderlik. 2. Baskı, Ankara: Pegema Yayıncılık, 2000: 1-20.

Çeyiz. S.(2007). Adana İlinde futbol antrenörlüğü yapan bireylerin Liderlik tarzlarının belir- lenmesi;Çukurova Üniversitesi ,Sağlık Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Adana.

İhsan S. Fikret S. Mahmut G.The role of perceivedleadershipbehaviors as predictor of

assertivenesslevels in individualsportathletesProcedia - SocialandBehavioralSciences 152 (2014) 446-450

Hacettepe Journal of SportSciences2012, Cilt 23, Sayı 3 / 2012, Volume 23, Issue 3 Basım Ta- rihi (Publishing Date) / Yeri : ?? Şubat (February) 2013 / AnkaraISSN1300-3119

(13)

47 Chelladurai P.,Saleh, S.D. (1980). Dimensins of LeaderBehavior in Sports: Develop-

ment of A LeadershipScale. Journal of SportPsychology, p.34-45

Güngörmüş AH. Gürbüz B.Yenel F. (2006 ). Spor İçin Liderlik Ölçeği’nin Sporcuların Antre- nörün Davranışlarını Algılaması Versiyonunun Psikometrik Özelliklerinin Değerlendi- rilmesi, 9.Uluslararası SporBilimleriKongresi,;1043,Muğla.

Alpar R. (2001). Spor Bilimlerinde Uygulamalı İstatistik, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara.

12. Gürhan Yücel M.(2010).Antrenör-sporcu ilişkisini etkileyen faktörler(Güreş örneği) Gazi Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara.

Özsarı, A. (2010). “Amatör Futbolcuların Antrenörlerde Bulunması İstedikleri Liderlik Tarzla- rının Tespiti” Selçuk Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Konya.

Bensiz,A.(2016). Amatör futbolcuların algılarına göre antrenörlerin liderlik özelliklerinin incelenmesi,Bartın Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi,Bartın.

Sarı İ.(2013).Güreşçilerin motivasyonu ve öz yeterlikleri ile antrenörlerin liderlik davranışları- nın ilişkisi, Kocaeli Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi Kocaeli.

Nacar, E (2013)” A Study on Leadership Styles of Coaches of the Turkish Professional Hand- ball First League” Australian Journal of Basic and Applied Sciences, 7(2): 612-617 Tozoğlu E. (2009). “Farklı Spor Dallarında Görev Yapan Antrenörlerin Liderlik Özellikleri ve

Bu Özelliklerin Bazı Değişkenlerle İlişkileri” Atatürk Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Erzurum.

Nacar E, Gacar A. (2013) “THE investigation of the relationship between the coach and team- mates and the unity of the team in volleyball” Advances in Environmental Biology, 7(2):223-228,