Tarım Araştırma Raporları-10

(1)

TARIM

ARAŞTIRMA RAPORLARI - 10

GAP BÖLGESiNE UYGUN KOLZA

ÇEŞİTLERİNİN

SAPTANMASI

T.C.

BAŞBAKANLIK

GÜNEYDOCU ANADOLU PROJESI BÖLGE KALKlNMA IDARESI BAŞKANLICI

(2)

T.C.

BAŞBAKANLIK

GÜNEYDOGU ANADOLU

PROJESİ

BÖLGE KAL KINMA

İDARESi BAŞKANLIGI

GAP BÖLGESiNE UYGUN KOLZA

ÇEŞİTLERİNİN.

SAPTANMASI

AGUSTOS, 1993

(3)

İÇİNDEKİL ER

ÖN SÖZ

l.

GİRİŞ

2 . MATERYAL VE YÖNTEM

2. 1. MATERYAL

2. 2. YÖNTEM

3.

ARAŞTIRMA

BULGULARI

4. SONUÇ

(4)

ÖN S

Ö

Z

Güneydoğu

Anadolu Bölgesi 'nin sulamaya

açılmasıyla

ortaya

çıkacak tarımsal

potansiyelin en iyi

şekilde değerlendirilmesini

temin etmek

amacıyla

GAP

İdaresi Başkanlığı tarafından

Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi 'ne bir dizi

Tarımsal Araştırma

ve

Geliştirme Çalışması yaptırılmıştır.

Şanlıurfa-Akçakale

Koruk lu mevkiinde tahsi s edil en 276

dekarlık

bir

Araştırma

Istasyonu

kurulması,

31 adet projeden

oluşan araştırma çalışmalarının

yürütü l - mesi, GAP Bölgesi 'nde

Tarımsal

Konularda Veri

Bankası Oluşturulması

ve Uzaktan

Algılama

Merkezi

Kurulması

olmak üzere dört

bileşenden oluşan

proje

çalışmaları

1987-1992

yılları arasında yürütülmüştür.

Planlanan proje

çalışmaları

üç

aşamalı

olarak ele

alınmış

olup tamamlanan bölümü, birinci

aşamayı oluşturan

Adaptasyon

Çalışmalarını

içermektedir .

Proje paketin i n

araştırma çalışmalarından

bitkisel üretimle il gili olanlar, Koruklu mevkiinde kurulan

Araştırma İstasyonu'nda

hayvansal üretimleilgili olanlar ise

TİGEM Ceylanpınar Tarım İşletmesi

'nde

yürütülmüştür.

Bu rapor, yürütülen alt projelerle ilgili olarak saptanan ilk

sonuçları

ortaya

koymaktadır.

Söz konusu proje paketinin ikinci

aşaması

olan

yetiştirme

t eknikleri il e ilgili

araştırmalar,

ilk

aşamada

elde edilen verilere

bağlı

olarak ve ad aptasyonu

saptanmış

tür ve

çeşitlerle

Harran Üniversitesi Ziraat Fakülte si 'nin de

katkıları

ile yine Çukurova Üniversi tesi Ziraat Fa kültesi

tarafından

1993-1996

yılları arasında

sürdürülecektir .

(5)

ı. GİRİŞ

Gerek nüfus ve gerekse

kişi başına

tüketimin

artması

ile gittikçe artan

ya~

açıgımızın kapatılabilmesi

için, bölg edeki mevcut ürün desenine yeni

ya~

bitkilerinin girmesi

planlanmaktadır.

Birim alanda yüksek

ya~

ve r imi sagl anabilen ,

kışlık

olarak ekilebilen, iyi bir ön bitki ve tam mekanizasyon

imkanı

olan,

ayrıca

küspes inde yüksek kalite ve oranda protein (% 25) bulun an

kolzanın,

bir yag bitkisi ol arak bölged e ekim nöbetine girmesi beklenme ktedir.

Anavatanı

genellikle

Batı

Akdeniz Bölges i kabul edilen kolza, Orta

Avrupa'nın

hatta

ılıman

iklim bölgel erinin en önemli

yağ

bitkisidir.

Kaliteli bir yemeklik

ya~

elde edilebilmesi ve k üspesinin

değerli

bir protei n

kayna~ı olması dolayısıyla, tarım

ürünl erinin bir

çoğunda

üretim

fazlalıgının

büyük bir sorun

teşkil ettiği

ortak pazar ülkelerinde bile , ekim

alanı

ve veriminin sürekli

artış

göstermesine

karşın, kolzanın

pazar

bulması

sorun

teşkil

etmemektedir .

Bu sebeple bu

araştırma,

entansif

tarıma

geçil ecek GAP B öl ges i ekolojik

koşullarına

uygun II. ürüne olan ak

sa~layan

erkenci ve yükse k ver i mli kolza

çeşitlerinin saptanması amacıyla

ele

alınmıştır.

2. MATERYAL VE YÖNTEM 2.1. Materyal

Araştırmada

bitki materyali olarak Almanya'dan temin edilen

yazlık

ve

kışlık

formlarda 26

çeşit

ile Çu k urova Bölgesi ' nde

tarımı yapılan

K anada orijinli Tobin ve Westar

çeşitleri kullanılmış

olup, toplam 28

çeşidin

s ad ece 9 tanesi

kışlıktır.

2.2. Yöntem

H arran

Ovasında yıllık

orta l ama

sıcaklık

17.3 ' C,

yıllık

t oplam

yagış

373.6 mm ve ortalama oransa l nem % 48.6

dolaylarındadır.

En

düşük

ortalama

sıcaklıklar Aralık,

Ocak ve

Şubat aylarında

olmakta ve

yıllık yağışın

büyük bir b öl ümü

kış ayları

nda

düşmektedir.

Denemelerin

yürütüldü~ü

Koruklu

Araştırma İstasyonu'ndaki

top raklar genelli kle

agır

bünyeli hafif al kali karakterli ve tuz

içeriği

no rmal dü zeydedir . Gözenekli

yapıda

ve orta derecede organik madde

içeriği

olup, gri kahve veya

kahverengidirler. ·

Ar.aştırma

tesadüf

blokları

deneme desenine göre 4

tekrarlamalı

olarak 3

yıl

süreyle

yürütülmüştür.

Parsel

boyutları

8 x 2.40= 19 .20 m

²

olarak

belirlenmiştir.

Her parsel 1 6

sıra

olup,

sıralar arası

0. 15 m'dir .

Deneme

alanı

yaz sonunda pullukla derin

sürülmüş

ve

yabancı

otla r a

karşı

Triflin ile

ilaçlanmıştır.

Ekimden önce kültüvatör ve diskaro il e

işlenmiş,

taban gübresi olarak 6 kg / da N ve P205 (20x20x0)

verilmiştir.

Şubat

ve Mart

ayları

nda olmak üzere 2 kez üst gübre ol ara k lO kg/ da saf azot (% 26 Amonyum nitrat)

uygulanmış

ve

ardından

yagmurlama sulama

yapılmıştır.

İncelenen çeşitler;

bitki boyu (cm}, dal

sayısı (adet/bitki)~

harn up

sayısı

(adet/bitki) , verim (kg /da), 1000 tane

a~ı rlıgı

(gr),

proteı

n

oranı (%), yağ oranı

(% }, yag verimi (kg /da)

açısından değerlendirmeye

tabi

tutulmuştur.

(6)

3.

ARAŞTIRMA

BULGULARI

ı. yıl

1.11.1988 tarih i nde

yapılan

ekim , uz un süreli

aşırı

so9uk ve

kuraklık

nedeniyle

değerlendirmeye alınmadığı

i ç in 2. ve 3. ekimlerin

yapıldığı

sonrak i 2

yılı

n orta 1 ama

değerleri aşağı

daki tab 1 od a veri 1 mekted ir:

Tablo 1:

Araştırmada

Yer A l an Kolz a

Çeşitlerinde İncelenen

özellik-

ı

ere Göre En

Düşük

ve E n Yüksek

Değerı

er

İ

nce 1 en en En

Düşük Değeri

En Yüksek

Değeri

öze ll i k ler V eren

Çeşitler

Veren

Çeşit ı

er Bitki B o yu (cm ) Tobin (1 12. 65) Librador (1 50. 47)

W es ta r (11 8.46) Semu DNK 49/85 GS (149.16) Liborius (147.31)

Dal

Sayısı

Wes tar(4 . 63 ) T obin (6 .47) (adet/ bi tki)

Kapsül

Sayı

s

ı

Li r as ol (103.35 ) Tobin (173 . 36) (adet/ bitki) W es ta r (105. 82)

Bin Tane

Ağırlığı

Tobin (2.38 ) W estar (3. 78)

A9ı rlığı

(gr) ON 66/ 83 GS (2. 52) Li r asol (3.65)

Tohum Verimi Lirabon (185 .70) Semu 86/205 Na (278.64) ( kg j da) Librador(188 .43) Semu 66/225 Na (276.06)

Semu EGK (186.79) Li ssandra ( 273.90) Semu 244 / 84 N a (270.21) 83 F 157/ 026 (2 67.02)

Yağ Oranı

Semu 86/ 225 Na (35. 52) T obin (46 . 67 )

(% ) Lirabon (36.73) We star ( 44.31)

Semu DNK 49/ 85 GS (37.94) Li ssandra (45 . 57 ) Libravo (37.97) Semu 86 / 223 N a (45.12)

Ya9 Verimi Librabon (67 .79) Lissandr a (125. 28) (% ) Librador (73.32) Semu 86/ 223 Na ( 119.29)

Semu EGK 1033/ 85 (74.73)

Prote i n Verimi An i ma ( 15 . 03) Si lva (22.89)

(% ) 83 F 157/ 026 (15.65) Se mu 244/ 84 Na ( 22.58)

(7)

Tablo 2: Kolza

Çeşitlerinin l990-l99ı Yıllarına İlişkin

Has at Tar ihl er i 83 F

ıs7

/026

ı8 Mayıs

1990

ıs Mayıs ı99l

Monita

^{ı6 Mayıs}

1990 lO

Mayıs

1991 Golda

^{ı6 Mayı}^s

1990

ıs Mayıs

1991 Ani ma

^ı⁷^Mayıs

1990

ı7 Mayıs ı99l

Sil va

^{ı6 Mayıs}

1990

ıs Mayıs

1991 Semu 244/ 84 Na

^{ı8 May}^ı^s

1990

ı7 Mayıs

1991 Semu 86 / 205 Na

ı7 Mayıs

1990

ıs

M

ayı

s

ı99l

Semu 86 / 216 Na

ı7 Mayıs

1990

ı7 Mayıs ı99l

Semu 86 / 223 Na

ı6 Mayıs

1990

ı5 Mayıs

1991 Semu 86/ 244 Na

ı4 Mayıs

1990

ı

o

Mayıs ı99l

Sem u 86 / 225 Na

^{ı6 Mayı}^s

1990

^ı⁵^May^ı^s^l99ı

Arabella 25

Mayıs

1990 25 M

ayı

s 1991

Semu DNK 49/ 85 GS 25

Mayıs

1990 2 S

Mayıs

1991

Semu EGK 1033/ 85 2S

Mayıs

1990 2S

Mayıs

1991

ON 66 / 83 GS 3

^Mayıs

1990 30 Ni san 1991

Lirawell

ı6 Mayıs

1990

^ı

o M

ayı

s 1991

Li s and r a

ı6 Mayıs

1990

^{ı7 Mayıs}

1991

Linetta

^{ı6 Mayıs}

1990 25

Mayıs

199 1

Li ra so 1

ı8 Mayıs

1990

^{ıs Mayıs}

1991

Li raspa

ı7 Mayıs

1990 10

^Mayı^s

1991

WRG 43 25

Mayıs

1990 25

Mayıs

1991

Westar

ı4 Mayıs

1990 6

^Mayıs

1991

Tobin 3

Mayıs

1990 30 Ni san 1991

Li brador 25

Mayıs

1990 25

Mayıs

1991

Li ra bo n 25

Mayıs

1990 25

Mayıs

1991

Libravo 25

Mayıs

1990 2S M

ayı

s 1991

Li bori us 25

Mayıs

1990 25

^Mayı^s

1991

Li rektor 25

^Mayıs

1990 25

Mayıs

1991

(8)

Tablo 3: Kolza Çeşitlerinin 1990-1991 Yıllarına İlişkin Çiçeklenme Tarihleri 83 F 157/026 18 Mart 1990 26 Mart 1991

Monita 9 Mart 1990 26 Mart 1991

Golda 18 Mart 1990 29 Mart 1991

Ani ma 19 Mart 1990 30 Mart 1991

Sil va 8 Mart 1990 26 Mart 1991 Semu 244/84 Na 18 Mart 1990 28 Mart 1991 Semu 86/205 Na 19 Mart 1990 28 Mart 1991 Semu 86/216 Na 8 Mart 1990 25 Mart 1991 Semu 86/223 Na 18 Mart 1990 28 Mart 1991 Semu 86/244 Na 10 Mart 1990 27 Mart 1991 Semu 86/225 Na 25 Mart 1990 28 Mart 1991 Arabella 1 Ni san 1990 10 Ni san 1991 Semu DNK 49/85 GS 5 Ni san 1990 9 Nisan 1991 Semu EGK 1033/85 5 Nisan 1990 8 Nisan 1991 ON 66/83 GS 8 Ni san 1990 13 Mart 1991 Lirawell 19 Nisan 1990 28 Mart 1991 Lisandra 19 Mart 1990 28 Mart 1991 Linetta 25 Mart 1990 26 Mart 1991 Lirasol 24 Mart 1990 27 Mart 1991 Liraspa 19 Mart 1990 26 Mart 1991 WRG 43 3 Ni san 1990 5 Ni san 1991

Westar 5 Mart 1990 19 Mart 1991

Tobin 7 Ocak 1990 13 Mart 1991

Liradar 8 Ni san 1990 5 Ni san 1991 L ibrabon 8 Ni san 1990 2 Ni san 1991 Libravo 29 Mart 1990 3 Nisan 1991 Liborius 5 Nisan 1990 31 Mart 1991 Lirektor 6 Nisan 1990 29 Mart 1991

(9)

4. SONU Ç

Denemeye

alınan

biyolojik

yazlık

ve

kışlık

28 kolza

çeşidinden

biyolojik

yazlıkların

GAP Bö l gesi

koşullarında kışlık

olarak

yetiştirildiklerinde,

biyolojik

kışlık çeşitlere

oranla daha erkenci, yüksek tohum verimi ve

yağ oranına

sahip

oldukları görülmüştür.

Biyolojik

yazlık

formlu, yüksek verimli Li ssandra, Semu 86/223 Na, Semu 86/205 Na, Semu 244/84 Na , Westar, Semu 86/225 N a ve Tobin

çeşitleri

GAPBDTgesi 'ne illernati fli1rya"f0i tki si ol

araı<oneri

1 mekted i r .- -

Ayrıca;

biyolojik

yazlık çeşitler

i çer isinde daha erkenci .. ve

yüksek~

verimli olan Tobin ve Westar

çeşitlerinin,

GAP Bölgesi II. Urün

Tarımına

olanak

sa~laması açısından ayrı

bir öneme sahip

olabilece~i-gürülmüştür.

(10)

TARIMSAL

ARAŞTIRMA GELİŞTİRME

P R OJ E ÇERÇEV ESiNDE YÜRÜTÜLEN

ÇALIŞMALAR

1. GAP Bölgesine Adapte Olabilecek

Şeftali, Kayısı,

Badem ve N ek tar in

Çeşitlerinin Saptanması

2. GAP Bölgesinde

De~işik

Nar

Çeşitlerinin

Adaptasyonu

3. Ülkemizde

Yetiştiriciliği Yapılan

Ç i lek

Çeşitlerinin

GAP Bölges ine Adaptasyonu

4. GAP Bölgesine Uygun Pi kan Cevizi

5.

Doğal Ol~rak Yetişen

Ç ok

Yı

ll

ık Soğan ı ı-Yumrulu

ve Rizoml u Süs Bitkilerin in Tarlada Üretim

Olanakları

6.

Sulamanın

GAP

Alanında

Yüksek V er i ml i

Sofralık

ve

Şaraplık

Üzüm

Çeşitlerinin

Verim ve K al itel er ine Etki si

7. GAP Bölgesinde Sebze

Yetiştiriciliğinin Geliştirilmesi

8 . GAP Bölgesinde Yüksek V erimli Lif Teknoloj i k özellikleri üstün P amuk

9 . GAP Bölgesinde Sulu

Koşullara

U yg un Yeml i k ve

Biralık

Arpa

Çeşitlerinin

Saptanmas

ı

10. GAP Bölgesine Uygun K ol za

ll. GAP Bölgesine Uygun

Ayçiçeği Çeşitlerinin Saptanması

12 . GAP Bölgesinde Sulu

Koşullara

U ygun Ekm ekl i k ve

Makarnalı

k

Buğday Çeşitle- l~rinin Saptanması

13. GAP Böl ge s i nde Sulu

Koşullara

U ygun Çe l tik

14. GAP Bölgesinde Yem Bitkil er i A daptasyonu

15 . GAP Bölgesinde Sulu

Koşullarda Yetiştirilebilecek

Yonca

16 . GAP Bölgesinde I. Ürün veya I I. Ürün Ol arak

Yetiştirilebilecek

Sorghum Tür ve

17. GAP Bölges inde I. veya II.Ürün Ol arak

Yetiştirilebilecek Mısır Çeşitlerinin Saptanması

18. Harran

Ovası Koşu

ll

arında

Pam uk Su l

arnasında

Sul am a Aral

ı ğı

ve Su Tüketiminin Belirlenmesi nde

Açık

Su Yüzeyi

Buharlaşmasından

Y ararl anma Olana k l

arı

19. Harran

Ovası Koşullarında Ayçiçe~i

Tüketiminin Belirl enmes inde

Açık

Su Ol an akl

arı

Sul

arnasında

Sul ama

Aralığı

ve Su

Y üzeyi

Buharlaşması

ndan

Yararı

anma

(11)

20. Harran

Ovası Koşu

ll

arında

Su Yüzeyi (Class-A Pa n)

Buharlaşmasından

Yararlanarak

İkinci

Ürün Soya

İçin

Sulama

Programlarının Geliştirilmesi

21. GAP Bölgesinde Pilot Bit ki Koruma Kl i ni kl eri nin

Kurulması

22 . GAP Bölgesinde Zirai Mücadel e

Politikasına

E sas

Teşkil

Edecek

Hastalık, Zararlı

ve

Yabancı

Otl

arın Saptanması

23.

Mardin-Ceylanpınar Ovaları

Toprak

Kaynaklarının

Temel öze llik ve

Da~ılımla

rının

Belirlenmesi ve

İdeal

Arazi

Kullanım Planlarının Hazırlanması

24.

~arran Ovasında öı:ıeml

i ve

Yaygın

Toprak Onceki Strüktür ve I nf i lt rasyon O zell i kl er i Belirlenm esi

Seriler in i n Sulam a

Başlamadan

ve

Alkalileşme Olasılıklarının

25 . GAP B öl gesinde Entansif Süt

Sı~ırcılığını Geliştirmek İçin

Uygulanabil ece k

ısı

ah Organizasyo n Modelleri

26. Kilis Tipi Güney

Sarı Kırmızı Sı~ırların Yayılış Alanları, Performansları

ve GAP Bölgesi i ç in B u

Sı~ırlardan

Yararlanma

Olanakları

27. GAP Böl gesinde

Yetiştirilen İvesilerin

Sü t, Döl ve E t V er iml eri nin

Islahında

Egzotik Irklardan Yararlanma

Olanakları

28. GAP B ö lgesinde

Çeşitli

Bal

Arısı Irklarının Performanslarının Saptanması

ve Bölgede Mevcut

Arı Irklarının

Islah

ı

Ol

anakları

29. GAP Bölgesinde Entan s if ve

Yarı

E n ta nsif

Koşullarda Hindi Yetiştiricili~i

30. GAP Bölgesinde Sulu

Koşullarda

U ygu lanabilecek E ki m Nöbeti Si stemle r i 31.

İkinci

Ürün Dane

Mısır Yetiştirmede Farklı

Toprak

İşleme

Y öntemlerini n

Teknik ve Ekonomik Yönden

Karşılaştırılması

32 . P.lastik örtül ü Seralarda Bitki

Yetiştirme Ortamının Sağlanması İçin Isı

Ortüleri Ile Nemlendirme Sistemler inin

Kullanılması

ve Enerji Dengesinin Belirlenmesi

33. GAP Bölgesinde

Tahıllar

ve Baklagiller Pazarlama

Yapısı

ve

Geliştirilmesi

34. GAP B ölgesinde Endü s tri Bitkileri Pazarlama

Yapısı

ve

Geliştirilmesi

35 . GAP Bölges inde Meyve ve Sebze Pazarl ama

Yapısı

ve

Geliştirilmesi

36. G AP Bölgesinde Hayvan sal Ürünler Pazarlama

Yapısı

ve

Geliştirilmesi