Tarım Araştırma Raporları-1

TARIM

ARAŞTIRMA RAPORLARI - ^l

GAP BÖLGESiNE ADAPTE

OLABİLECEK ŞEFTALİ,

KAYISI, BADEM VE

NEKTARİN

ÇEŞİTLERİNİN

SAPTANMASI

T.C.

BAŞBAKANLIK

GÜNEYDOCU ANADOLU PROJESI BÖLGE KALKlNMA IDARESI BAŞKANLICI

T.C.

..

BAŞBAKANLIK

GUNE Y D OGU ANADOLU

PROJESİ

BÖLGE KALKINMA

İDARESi BAŞKANLIGI

GAP BÖLGESiNE ADAPTE

OLABİLECEK ŞEFTALİ,

KAYISI, BADEM VE

NEKTARİN

ÇEŞİTLERİNİN

SAPTANMASI

İ

Ç

İ

N D E K

İ

L E R

ÖN SÖZ

1.

GİRİŞ

2. MATERYAL VE YÖNTEM

2.

1. MATERYAL

2.2. YÖNTEM

3.

ARAŞTIRMA

BULGULARI

4. SONUÇ

Ö N S Ö Z

Güneydogu Anadolu Bölgesi 'nin sulamaya

açılmasıyla

ortaya

çıkacak tarımsal

potansiyelin en iyi

şekilde değerlendirilmesini

temin etmek

amacıyla

GAP Id aresi

Başkanı ığı tarafından

Çukurova Universitesi Ziraat Fakülte si 'ne bir dizi

Tarımsal Araştırma

ve

Geliştirme Çalışması yaptırılmıştır.

~anlıurfa-Akçakale

Koruklu mevkiinde tahsis edilen 276

dekarlık

bir

Araştırma

Istasyonu

kurulması,

31 adet projeden

oluşan araştırma çalışmalarının

yürütül-

~si,

GAP Bölgesi 'nde

Tarımsal

Konularda Veri

Bankası Oluşturulması

ve Uzaktan

Algılama

Merkezi

Kurulması

olmak üzere dört

bileşenden oluşan

proje

çalışmaları

1987-1992

yı

ll

arı arasında yürütülmüştür.

Planlanan proje

çalışmaları

üç

aşamalı

olarak ele

alınmış

olup tamamlanan b öl ümü, birinci

aşamayı oluşturan

Adaptasyon

Çalışmalarını

içermekt edir.

Proje paketinin

araştırma çalışmalarından

bitkisel üretimle ilg ili olanlar, Koruklu mevkiinde kurulan

Araştırma İstasyonu'nda

hayvansal üre t imle ilgili o l anlar ise

TİGEM Ceylanpınar Tarım İşletmesi

'nde

yürütülmüştür.

Bu rapor, yürütülen alt projelerle ilgili olarak saptanan ilk

sonuçları

ortaya

koymaktadır.

S ö z konusu proje paketinin ikinci

aşaması

olan

yetiştirme

teknikleri ile ilgili

araştırmalar,

ilk

aşamada

elde edilen verilere

bağlı

olarak ve adaptasyonu

saptanmış

tür ve

çeşitlerle

Harran Üniv ersitesi Ziraat Fakültesi 'nin de

katkıları

ile yine Çukurova · üniversitesi Ziraat Fakültesi

tarafından

1993-1996

yılları arasında

sü rdürülecektir.

1.

GİRİŞ

Sert çekirdekli meyveler grubu içinde yeral an

şeftali

ülkemizde en faz l a

yetiştiriciliği yapılan

m eyve türl er inden bi risidir . Günümüzde

şeftali yetiştiriciliğinde

Amerika

Birleşik

D evl etl eri,

İtalya

ve Fransa il k üç

sırayı almaktadır.

T ürki ye üretim iç in uygun ikl im

koşullarına

sahip

olmasına rağmen

A.kdeniz ülkel eri iç eri si nd e bi l e söz s ahib i ülkeler

arasına girememiştir.

Ulkemizde

yılın beş ayında

pazara taze ol arak

şeftali çıkarmak

mümkündür .Ancak genellikl e Akdeni z Bölges i ' nde erkenci, Ege ve Marmara Böl gesi'nde ise geçci

çeşitler yetiştirilmektedir.GAP

Bölges i ' nd e

yetiştirilecek

iri , yola

dayanıklı

kali teli ort a me vs im

çeşitleri

gerek iç pazarda, gerekse

dış satırnda boşluğu doldurması açısından

öneml idi r .

Kışları

nispet en

soğuk, yazları sıcak

ol an iklim bölgelerinde

yetişen kayısı

meyveleri nin yüksek kali t ede

olgunlaşabilmesi

için yaz

aylarında

hava oransal nem inin

düşük olması

gerekmektedir.

Kayısı; kurutulmuş,

konserve ve taze olarak

yıl

boyunca tüket il eb ile n bir meyve türüdür . Dünya

sofralık kayısı dışsatımında İspanya

il k s

ı

r ay

ı

a 1 m ak t a ve bu ü 1 k e yi

İ

ta 1 ya, Yunan i s tan ve Fransa iz lemekted i r . K uru

kayısı dışsatımında

i se Türkiye ilk

sıralarda

yer almakta ve bu

pazarın

% 80'i ni eli nde

tutmaktadır. Kayısı

üretimini olumsuz etkileyen,

aşırı kış soğukları,

il kbakhar geç

donları

ve yaz

aylarının

serin ve

yağışlı

geçmes i gibi ikli m etmenleri

açısından,

GAP Bölgesi oldukça uygun

koşullara

sahip t ir .

Ü lkemizin iklim

koşullarına

adapte

olmuş

önemli sert kabuklu meyve türl erinden biri olan badem

açısından,

memleketimiz bu meyvenin gen merkezlerinden birini

oluşturmaktadır.

Ancak, badem

kış soğuklama

gereksinimi çok

düşük

olan bir meyve türü

olduğundan,

ilkbaha r geç

donlarının

hüküm

sürdüğü

yerlerde eko nomik olarak

yetiştirilememektedir. Ayrıca

bug üne kadar genel l ikle susuz

koşullarda yapılan

badem

yetiştiriciliğinin artık

sul u

koşullara kaydırılması

gerekmektedir. G erek G A P Bölgesi'nde ve gerekse ülkemizin

diğer

bölgelerinde badem

yetiştiriciliğinin

sul u

koşullarda yapılmasıyla

daha fazla ve kaliteli badem elde etmek mümkün

olacaktır.

G A P Böl gesi' nde uzun

yıllardan

bu yana su l anan

koşullarda

meyvecilik

yapılmamıştır.

Bö lgede ekonomik olarak

yetiştiriciliği yapılabilecek

meyve tür ve

çeşitlerinin

belirlenmesi için

yapılan

bu

çalışma

ile, bölge sul ama

olanaklarına kavuştuğunda

bu rada

yetişmesi

m uhtemel verimli ve kaliteli

çeşitlerin

önceden beli rl en mes i

'amaçlanmıştır.

2. MATERYAL V E YÖNTEM 2. 1. Materyal

1988- 1992

yılları arasında Şanlıurfa-~oruklu Araştırma İstasyonu'nda

yürütülen bu

çalışmada;

ll

şeftali,

4 nektari n, 8

kayısı

ye 9 badem

çeşidi

materyal olarak

kullanılmıştır.

2.2. Yöntem

ince lemeye al ınan çeşi tl e rde ;

-Bitki l eri n vegetatif g eli ş~e ler i , kı ş dipl e n~e periyodunda ağaçları n gövde

çapları

öl çülmek suretiyle

değef1endirilmiş,

- Fenolojik g özl e mlerl e~ çe ş i t l er in tp m ·çi çeklenme dönemleri ve her meyve türü ne ai t

çeşitlerin olgunJaşma

dönemler i

saptanmış,

. ^..

.Her çeşide ait a~açlardaki meyvelerin toplanıp tartılma s ı ile verimler

saptanmış,

.Meyvelerde. irilik , büyüklük, et/çekirdek

oranları,

s uda çözünebilir kuru m adde

içerıkleri

asitlik gibi pomolojik analizler

yapılmıştır.

Ayrıca; ~eneme~e ~er

alan meyve tür ve

çeşitlerine

ait

ağaçlara değişik

doruk

dallı şekıl verılmış

ve

şekil budamaları

her

yıl Şubat-Mart aylarında

dü zenli olarak

yapılmıştır.

3.

ARAŞTIRMA

BULGULARI

Oeneme~e ye~

al

~n şeftali çeşitlerinden;

1990

yılında

en erken Earlyred,

nektarın çeşıtlerınden;

Armking

olgunlaşmıştır.

Orta m evsimde; Independe nce (nektarin

çeşidi),

Redglobe ve Glohaven

(şeft'ali çeşitleri),

G e çmevsimde is e; Cresthaven, J.H.Hale ve Monreo

(şeftali çeşitleri) olgunlaş­

mışlardır.

Ne kt arin

çeşitleri

i se Armking

dışında

genel olarak orta mevsimde (T emmuz

ayında) olgunlaşmışlardır.

Aşagıdaki

tablo incelendi9inde ; denemeye

alınan çeşitler

i çer isinde Crest haven

(şeftali),

Armking (nektarin), Precoce de Colomer

(kayısı)

ve T exas (badem)

çeşitlerinin

en yüksek verime sahip

çeşitler olduğu

görülmektedir.

T ablo 1: Denemede Yer A 1 an En Yüksek Veri mi Veren Çe

ş

it 1 er

(Kg/ağaç)

ve Ortalama De9erleri (1990-1991)

~efta

1 i Nektarin

Kayısı

* Bad em *

C resthaven Armking Precoce de Colomer T exas

{ 23 .81

kg/ağaç}

(12 . 04

kg/ağaç}

(21 .06

kg/ağaç)

(3.67

kg/ağaç)

*:Kayısı

ve Badem

çeşitleri

1991

yılında

meyveye

yattığından

söz konusu

değerler ıggı yılı değeridir.

Denemede yer alan

şeftali,

nektarin ve

kayısı çeşitlerinde yapılan

pomolojik analizle ilgili sonuçlar ise

aşağıda verilmiştir:

Tablo 2: Denemede Yer Alan Çeşitlerde Yapılan Pomolojik Analiz Sonuçları

En Fazla Meyve AQırlıQı Meyve Eti/Çekirdek Oranı En yUksek SÇKM Oranı En OOşOk Asitlik (gr

(gr) (X) (X) ^mıılik aslt/100 ml usare)

:---

^{Şeftali Hektar In Kayısı Badem Şef ta 1 1 Hektar tn Kayısı Şef ta 1 1 Hektarin Kayısı Şeftali} Hektar i n Kay ^{ı sı}

lır:o ~ııı

^{J.H.I\ale Arnking J.Foulon Honreo Arnking J.Foulon J.H.Hale Cherokee Cani no} Earlyred Am ing Precoce

063.76) (98.61) (41.35) (X11.87) (X11.29) (X10.91) (X 14.6) (X 15.0) (X15.3) (X 0.67) (X0.66) de

~r!erı

ı

^Colomer

r---

^(X0.51)

Şeftali Hektar! n ^Kayısı Badem ^Şeftali Hektar i n ^Kayısı Şef ta 1 i Hektar! n Kay ı sı Şef ta 1 i Hektar! n Kay ı sı

I!Sı Yı ]ı

Redcap Cherokee Sereara Non Redglobe lleinber- P.de Redhaven Cherok.ee Cani no Early Arırl<lng P.de

~!rlert

043.22) (87 .14) (51.13) Parel 1 (X 20. 52) ger Colomer (X14.2) (%16. 2) (%18.6) Red (X0.47) Colomer

'-...__~...., (12.33) (%15.60) (X14.2) (%0.62) (X0.44)

4. SONUÇ

Denemede yer alan şe ftali, nektarin, kayısı ve badem çeşitlerinde; 1990-1991 yıll arın~a yapıl an fenolojik gözlem son uçlarına göre genel olarak denemeye

al~na~

tum şefta 1 i çe ş it 1 eri Mart

ayı

so nunda, k ayı s ı ve badem ı er i se Mart' ı n

ikıncı yarısı~da

çiçe k

açmıştır.

M ey ve

ağaçları

içinde ilkbahar geç

donlarından

en fazla ~tkıl~n~n türlerin baş ında badem gelmektedir. Oysa denemede yer alan badem

çeşıtlerının

büyük ç

oğunluğu

hernem hemen şeftal ilerl e birlikte çiçek

a!ışt~r.

~u durum bademin GAP Bölgesi'nde çok rahat yetişebileceğini ve

bolgenın

ılkbahar geç

donları bakımından

ol dukça em niyetli olduğunu göstermektedir .

D e n emeye alınan meyve tür ve çeş

itl

er

i

Koruklu

Araştırma İstasyonu'nd?ki olgunlaşma

dönemleri ne göre;

ERKENCİ ÇEŞİTLER

~eftal

i Kay

ı

s

ı

ORTA

ERKENCİ ÇEŞİTLER

Nektarin

Şeftali Kayısı

Earlyred Can i no Armking J.Foulon

P.de Colomer

olarak

sınıflandırılmıştır.

Dixired Sereara Cardinal

Red c ap Redhaven Hale haven Red globe Glohaven

GEÇİCİ ÇEŞİTLER

Nektarin

^Şeftali

Cherokee J.H.Hale Weinberger Cresthaven

Independence Monreo

Meyve al

ı

n an badem çe

ş

it 1 eri nden Drake, Texas ve Non Par e i

ı

Temmuz

ayı

sonu-

Ağustos ayı başında

derim

olgunluğuna gelmiştir.

Dört

yaşındaki şeftali çeşitlerinden

beklenilenin üzerinde verim

alınmıştır.

Buna göre en verimli

şeftali çeşitleri;

G lohaven ve Cresthaven olarak

beli

rlenmiş ve

bunları

J.H.Hale,Cardinal, Redglobe çeşitleri izlemiş~ir:

Nektarin

çeşitleri

içinde ise Armking öteki çeşitlere göre daha verımlı gözükmektedir.

Bu bölgede denemeye

alınan çeşitler

iklim özellikleri yü zünd en,

Çuku~ova

Bölgesi'ne göre dah a geç

yeti

ş

mektedir.

Meyve

fi

yatları şeftali

lerde genellıkle

Temmuz ayı sonları ve

Ağustos ayında arttığı

i çi n; Glohaven,. Redg lobe, J.H.Hale, Cresthaven ve Monreo gibi çeşitl er bölge i çi n büyük gelır kayn ağ ı Olabilecek

çeşitlerdir.---

Denemeye alınan

kayısılardan

3

yaşında

iken sadece Precoce de Colomer, Canina ve J.Foulon çeşitl er inden azda olsa ürün alınmı ş , dördüncü yılda. bunlara ek olarak Sereara'dan da meyve al ı nmış tır . Bu yıllarda en yüksek verım Precoce de Colomer

kayısı çeşidinden alınmıştır.

Denemeye al ına n badem çeşitlerinden s adece Texas, Drake ve Non Pareil

çeşitlerinden meyve alınmıştır. Badem GAP Bölgesi için ol<Jli'KÇa umutlUbir meyve

türü olarak görülme ktedir.

TARIMSAL

ARAŞTIRMA GELİŞTİRME

PROJE ÇERÇE VESiNDE YÜRÜTU LEN

ÇALIŞMALAR

ı. GAP Böl ge s i ne Adapte O l ab il ecek Şefta 1 i, Kay ı s ı, Badem ve Nektari n

Çeşitlerinin Saptanması

2. GAP Bölgesinde

Değişik

Nar Çeşitler inin Ad.:ıpta s yo nu

3. Ül kem izde

Yetiştiriciliği Yapılan

Çilek

Çeşitlerini

n GAP Bölgesine Adaptasyonu

4 . GAP B ölges i ne Uygun Pikan Cevizi

Çeşitlerinin Saptanması

5 . Doğal Ol ~rak Y etişen Çok Yıllık Soğanlı-Yumrulu ve Rizomlu Süs Bitkilerini n Tarlada Ü ret im Olanakları

6 .

Sulamanın

GAP

Alanında

Yüksek Veriml i

Sofralık

ve

Şaraplık

Üzüm

Çeşitlerini

n Verim ve Kalitelerine Etki si

7 . GAP Bölgesinde Sebze Yetiştiriciliğinin Ge li ştirilmes

i

8. GA P Bölges i nde Yü ksek Ver imli Lif Teknolojik Ö ze lii kleri üstün Pamu k

Çeşitlerinin Saptanması

9. GAP Bölgesinde Sulu

Koşullara

Uygun Yemlik ve

Biralı<

Arpa Çeşitlerinin Saptanmas

ı

10. GAP Bölgesine Uygun Kolza

Çeşitlerinin Saptanmas

ı ll. GAP Bölgesine Uygun Ayçi çeği

Çeşitlerinin Saptanma

s ı

12. GAP Bölgesinde Sulu Ko ş

ullara

Uyg un Ekmeklik ve Makarnal ık

Buğday Çeşitle-

lerinin

Saptanması

13. GAP Bölgesinde Sulu Ko şu llara Uygun Çeltik Çeşitlerin i

n

Saptanmas ı 14. GAP Bölgesinde Yem Bitkileri Adaptasyonu

15 . GAP Bölgesinde Sulu Koşullarda Ye t iştirilebi l ece k Yo nca

Çeşitlerinin Saptanması

16. GAP Bölgesinde I. Ürün veya II. Ürün Olarak Yetiştir i

l

eb ilecek Sorghum Tür ve

Çeşitlerinin Saptanması

17. GAP Bölgesinde I. veya II. Ürün Olarak Yetiştiri eb ilecek M ıs ır

Çeşitlerinin Saptanması

18. Harran Ova sı Koşullarında Pamuk Tüketimini n Belirlenmesinde

Açık

Su

Olanakları

19 . H arran Ovası Koşu ll arı nda Ay çi çe ği Tüketimin in Belirlenmesinde

Açık

Su

Olanakları

Sulamasında

Sul ama

Aralığı

ve Su Yüzeyi

~uharlaşmasından

Yararlanma

Sulamasında

S ul ama

Aralığı

ve Su

Yüzeyi

Buharlaşmasın~an Yar~rlanma

2 0. Harran

Ovası Koşullarında

Su Yüzeyi (Class-A Pan)

Buharlaşmasından

Y ararlanarak

İkinci

Ürün S oya

İçin

Sulam a

Programlarının Geliştirilmesi

21 . GAP Bölgesinde Pilot Bitki K oruma K l ini kl er i nin

Kurulması

2 2. GAP Bölgesinde Zirai Mücadele

Politikasına

Esas

Teşkil

Edecek

Hastalık, Zararlı

ve

Yabancı Otların Saptanması

23.

Mardin-Ceylanpınar Ovaları

Topra k

Kaynaklarının

T emel Özel l ik ve

Da9ılımla­

rının

Belirlenmesi ve

İdeal

Araz i

Kullanım Planlarının Hazırlanması

24. H arran

Ovasında

önemli ve

Yaygın

To prak Serilerini n Sulama Başlamadan

Ö nceki Strüktür ve İnfiltra syon özel likleri ve Alkalileşme Olasılıklarının B elirl en m esi

2 5. GAP B ölgesinde Entansif S üt

Sı

9

ı

rcılı9ını Geliştirmek İçin Uygulanabilecek Isl ah Organizasyon Modelleri

26. Kil is Tipi Güney

Sarı Kırmızı S

ı9ırların Yayılış Al anları

,

Performansları

ve GAP Bölgesi için Bu

Sı9ırlardan

Yara rl anma

Olanakları

27. G A P B ölgesinde

Yeti

ş

ti

ril en İves

i

leri n Süt, Döl

I

sl

ahı

nda Egzotik Irklardan Y ararl anma

Olanakl

arı ve E t Verimleri nin

) o

28. GAP Bölge sinde

Çe

ş

itli

Bal

Arı

s

ı

I

r

kl ar

ını

n Performans

l

arının Saptanmas

ı

ve B öl gede Mevcut

Arı Irkl

arının Islah

ı

Olanakları

29. G A P Böl gesinde Entan sif ve Yar ı Entansif KoşullardaHindi Yetiştiricili9i 30. GAP Bölges inde Sulu Ko ş ullarda U ygulanabilecek Ek i m Nö bet i S isteml er i 31 . İk inci Ürün Dane Mı s ır Y eti şti rmed e Fa rklı Toprak İşleme Yönteml er i ni n

Teknik ve Ekonomi k Yönden Karş

ıl

aşt

ı

r

ıl

ması

32. Plasti k Örtülü Seral arda B itki Yeti şt i rme Ortamının Sa9lanma s ı İç in I s ı Örtüle ri Ile Neml endirme S is t emlerinin Ku ll anılma s ı ve E ne rji D engesinin B el i rlenme si

33 . GAP Bölgesinde Ta hı llar ve Baklagi l ler Pazarlama Y apı s ı ve Geli ştirilmes i

34. G AP Bölgesinde E ndüstr i Bit kil eri Pazarl ama Yap ı s ı ve Geli ş tiril mes i

35. G A P Bölgesinde Meyve ve Sebze Pazarl ama Y apısı ve Geli ş tir il mesi

3 6 . G AP Bölgesinde Hay vansal Ürünler Pazarlama

Yapı

s

ı

ve

Geli

ş

tirilme

s

i