Tarım Araştırma Raporları-9

(1)

TARIM

ARAŞTIRMA R APORLARI- 9

GAP

BÖLGESİNDE

SULU

KOŞULLARA

UYGUN

YEMLİK

VE

BİRALIK

ARPA

ÇEŞİTLERİNİN

SAPTANMASI

T.C.

BAŞBAKANLIK

GÜNEYDOCU ANADOLU PROJESI

BÖLGE KALKlNMA IDARESI

BAŞKANLICI

(2)

T. C.

BAŞBAKANLIK GÜNEYDO~U

ANADOLU

PROJESİ

BÖLGE KALKINMA

İDARESi BAŞKANLI~I

GAP

BÖLGESİNDE

SULU

KOŞULLARA

UYGUN

YEMLİK

VE

BİRALIK

ARPA

ÇEŞİTLERİNİN

SAPTANMASI

(3)

İÇİNDEKİLER

ÖN SÖZ

l.

GİRİŞ

2. MATERYAL VE YÖNTEM 2.1. MATERYAL 2. 2. YÖNTEM

3.

ARAŞTIRMA

BULGULARI

4. SONUÇ

(4)

Ö N S

Ö

Z

Güneydoğu

Anadolu Bölges i 'nin sulamaya

açılmasıyla

ortaya

çıkacak tarımsal

potansiyelin en iyi

şekilde değerlendirilmesini

temin etmek

amacıyla

GAP Idaresi

Başkanlığı tarafından

Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi'ne bir dizi

Tarımsal Araştırma

ve

Geliştirme Çalışması yaptırılmıştır.

Şanlıurfa-Akçakale

K oruklu mevkiinde tah s is edilen 276

dekarlık

bir

Araştırma

Istasyonu

kurulması,

31 adet projeden

oluşan araştırma çalışmalarının

yür üt ü l- mesi, GAP B öl gesi'nde

Tarımsal

Konularda Veri

Bankası Oluşturulması

ve Uzaktan

Algılama

M er kezi

Kurulması

olmak üzere dört

bileşenden oluşan

proje

çalışmaları

1987-1992

yılları arasında yürütülmüştür.

Planlanan pr oje

çalışmaları

üç

aşamalı

olarak ele

alınmış

olup tamamlana n bölümü, bi rin ci

aşamayı oluşturan

Adaptasyon

Çalışmalarını

içermektedir.

Proje paketin i n

araştırma çalışmalarır:ıdan

bitkisel üreti m le ilgili olanlar, Koruklu m evkii nde kurulan

Araştır~a

Istasyonu ' nda hayvansal üreti m le ilgi l i olanlar i se TIGEM

Ceylanpınar Tarım Işletmesi

'nde

yürütülmüştür.

Bu rapor, yürüt ül en alt pro j el erle ilgili o 1 a rak saptanan il k sonuçl

arı

ortaya

koymaktadır.

Söz konu su proje pa ketinin ikinci

aşaması

olan

yetiştirme

teknikleri ile ilgili

araştırmalar,

i l k

aşamada

elde edilen .. verilere

bağlı

olarak ve adaptasyonu

saptanmış

tür ve

çeşitlerle

Harran Universite si Ziraat Fakültesi 'nin de

katkıları

il e yine Ç ukurova üniversitesi Ziraat Fakülte si

tarafından

1993- 1996

yılları arasında

sür dürülecektir.

(5)

1.

GİRİŞ

Önceleri

doğrudan

insan beslenmesinde

kullanılan

arpa, bugün dünyada ve yurd umuzda hayvan be slenme sinde yemlik olarak ve endüstride malt-bira

yapımında kullanılmak

üzere

başlıca

iki amaçla

yetiştirilmekte

ve

ıslah

edilmektedir.

Arpa, Türkiye'de 3.5 milyon hektar ekim ve 7.2 milyon ton üretimi ile

buğdaydan

sonra ikinci

sırayı almaktadır (Tarımsal yapı

ve üretim, 1989).

Nüfusumuzun beslenmesi ve

geniş

çiftçi kitlesinin

yıllık

geliri büyük ölçüde

tahıllara bağlıdır. Tahıllar geçmişte

ve günümüzde

olduğu

gibi gelecekte de

insanlığın

temel besin maddesi olmaya devam edecek;

hızla

artan nüfus

karşısında

önemini sürdürecektir. Arpa,

buğdaya

göre daha erkenci

olması

nedeni ile

düşük

ve düzensiz

yağış

alan yerler için iyi bir bitkidir .

Tuzluluğa

ve

alkaliliğe

oldukça

dayanıklı olması yanında, çıkıştan

sonra

buğdaya

göre

hızlı

büyüme s i, yaban c

ı

ot 1 ara kar

ş ı

rekabet gücünü art

ırmaktadır.

Di

ğer

taraftan ülkemizde arpa, hayvan beslenmesinde öneml i miktarda

kullanılmaktadır. Ayrıca,

gün geçtikçe önem kazanan

biracılık

sanayinin hammaddesi

olması,

ikinci ürün ekilen yerlerde

erkenciliği

ile kendisinden sonra gelen bitkiye,

diğer kışlık

bitkilerden daha uzun bir

yetişme

süresi

bırakması

nedeniyle önemi gün geçtikçe

artmaktadır.

GAP Bölgesi ' nde bitkisel üretimi

kısıtlayan

en önemli ekolojik faktör ,

yağış

sıcaklık ilişkisinin

dengeli

olmayışıdır.

Bölgede ilkbahar

başında sıcaklık hızla

artarken

yağış

ve nem

düşmekte

bu da gerek

kışlı

gerekse

yazlık

ürünlerde verim

azalışıarına

neden

olmaktadır.

Yapılan

bu

araştırma

ile;

yakında

sulu

tarımın gireceği

GAP Bölgesi'nin iklim ve topra k

koşullarında

yüksek verimli ve kaliteli arpa ürünü

sağlayacak; kısa, kurağa,

yatmaya,

hastalık

ve

zararlılara dayanıklı

yemlik ve

biralık

arpa

çeşitleri

elde etmek,

bunları

gerekli testlerden ve bölge

çeşit

verim denemelerinden geçirdikten sonra,

yetiştiricinin kullanımına

sunmak

amaçlanmıştır.

2. MATERYAL VE YÖNTEM 2.1. Materyal

Bu

araştırmada

yerli ve

yabancı

kaynaklardan temin edilen

çeşit

ve hatlar yer

almıştır. Diğer

taraftan

çeşit

verim denemesinde,

başta

Çukurova Üniversitesi Z ir aat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü'nün

geliştirdiği

arpa materyalinden ve bölge

koşullarına

uyabilecek CIMMYT ve ICARDA arpa materyalinden verim, erkencilik,

kışa

ve

hastalıklara dayananıklı'lık bakımından

üstün olanlardan se.ç il en 1989

yılı

nda 30, 1990

yılı

nda 40, 1991

yılı

nda 48 arpa

çeşit

ve ha tt

ı

yer

almıştır.

2. 2. Yöntem

İntrodüksiyon

denemesi her

çeşit

veya hat

ıçın

tek parsel

şeklinde

ve tekerrürsüz;

çeşit

verim denemeleri ise tesadüf

blokları

deneme de sen ine göre ve 4

tekrarlamalı

olarak

yapılmıştır.

Ekim

işlemi,

mz'ye 450 adet

canlı

tohum gelecek

şekilde

mibzer ile

Kasım ayının

ilk

yarısında yapılmıştır.

Azotun

yarısı

ve fosforun

tamamı

ekimden önce, azotun

diğer yarısı

da

kardeşlenme

ve sapa kalkma dönemlerinde iki

eşit kısımda

olacak

şekilde

14 kg saf azot ve 6 kg P205 kompoze gübre

uygulaması yapılmıştır.

Gübrelemeden sonra

yağmurlama

sistemi ile tüm parseller

sulanmış

(6)

ve sul amaya vejetasyonun kritik devrelerinde de devam

edilmiştir.

Bitki

gelişmesi sırasında yabancı

ot müdahalesi

gerekti~i

duruml arda elle mücadele

yapılmıştır.

Denemeye

alınan çeşitler; başaklanma

süresi,

başaklanma

erme süresi, m2de sap

sayısı,

m2de

başak sayısı,

bitki boyu,

başak

tane

sayısı, başak

tane

a~ırlı~ı,

bin tan e

a~ırlı~ı,

hektolitre

ağırlı~ı,

protei n

oranı,

t ane verimi gibi krite rl er

açısından

incelenmeye

alınmış

ve

değerlendirmeler;

tesadüf

blokları

deneme deseni standart yöntemlerine göre

hazırlanmış

bilgisayar

programları kullanılarak yapılmıştır.

3 .

ARAŞTIRMA

BULGULARI

Araştırmaya alınan biralık

ve yeml i k arpa

çeşitlerinin

incel enmesi ile elde edilen

araştırma bulguları

incelenen

yılların ortalaması

halinde

aşağıda

tablo'da toplu halde gösterilmektedir.

Tablo 1:

Biralık

Arpa

Çeşit

Verim Denemesinde En Yüksek ve En

Düşük Değeri

Veren

Çeşit

ve Hatlar

incel enen En yü ksek

değeri

En

düşük de~eri

veren özellikler veren

çeşit

veya hat

çeşit

veya hat

Baş

akl anma-Erme Arupo "s" Legia, Auropa"s", Er- A l am, Gold-Marker Süresi (gün) (En Geç

Başaklanan)

(En E rken

Başaklanan)

Sap

Sayı

s

ı

(m2 ;adet)* SSCB

Başak Sayısı

(m2 /adet) Nordic Bitki Boyu (cm) Legia

Başak

Tane

Sayısı

(adet) Gold Marker

Başak

Tane

Ağırlığı

(gr)

82

ÇZT 15 Bi n Tane

.A~ ı

rl

ı ğı

(gr)

82

ÇZT

20

Hektol i tre

82

ÇZT

06 hattı Ağırlığı

(kg / hl) Cl ipper

çeşidi

Protein

oranı

(%)

* Arupo "s"

Tane verimi Gol d Marker/arkroyal

82

ÇZT

07

( kg /da) Gol d M arker

Er - A l am

*

İki yıllık ortalamalardır.

N ot : (*) haricindek i özellikl er 3

yıllık ortalamaları

göste r mektedir.

(7)

Tablo 2: Yemlik Arp a Ç eşi t Verim Denemesinde En Yüksek ve En Düşük Degeri V ere n

Çeşit

ve Hatlar

İncelenen

En yüksek degeri veren En

düşük değeri

veren Öze ll i kl er

^çeş^it

veya hat

^çeşit

veya hat

Başaklanma

(En Erken

Başakl

anan

Süresi (gün)

^çeşit)

M 972 B

Gloria "s" j Copal

^"sıı

Ga lt/Brea "s"

Başakl

anma-Erme (En geç

başaklanan-

Süresi (gün) e re n

çeşit)

Ga 1 t/ Brea G l oria "s" / Copal A s 54 Avt m

²

de Sap

Sayısı

(adet ) * Mal bo m

²

de

Başak

Sayısı

(ad et ) 82 ÇZT 25 82 Ç ZT 21 Bitki Boyu

(cm) 82 ÇZT 28

Başak

Tane

Sayısı

(adet ) M 9742 B

Başak

Tan e

Agırlıgı

(g r ) M 9724 B Bin Tane

Agı

r

lı gı

(g r ) Gloria "s"/Copal

^{l l s}^ll

Hekto 1 i tre Marker

Agırlığı

(kg/hl) A s 54 Avt Protein

oranı

(% ) * Mal bo

Tane verimi Marker

(kg/ da) Beechar/ Brigs L. Gerbol

82 ÇZT 21

*:

İki yıllık

ortalama, diger özellikler i se üç

yıllık ortalamalardır.

Tahıllarda

en ön emli özell i klerden biri olan

başaklanma-erme

süresi ni n

uzunluğu

i le veri m

arasında

oluml u bir

ilişki vardır

ve

çeşitlerin başaklanma-erme

s üres inin u zun

olması

i stenir. Çünkü bu devrede

oluşan asimilatların

% 80'den

fazlası

tanede bi rikmekted i r .

Tahıllarda

verimi etkileyen

di~er

bi r un sur ise

başak

tan e

sayısıdır.

Çeşitlerde

bin tane

agırlıgının

yüksek .

olma~ı

dan elerin

iriliğini

ve

olgunluğunu, nişastanın fazlalığını gösterır. Bıralık

arpalarda t anelerin çok

(8)

cılız

veya çok iri

olması

istenmez. Çünkü

cılız

taneler in extrat

oranı düşük,

çok iri tanelerin ise kavuz

damarları kalın

ve çimlenmesi güç olur.

Arp ada protein

miktarının

yüksek

olması, yetişme

döneminde

aldığı yağış

ve topr ak suyu

miktarına bağlıdır;

fazl a s u proteince faki r, az s u i se protei nce zengin arpa elde edilmesine neden

olmaktadır.

Yeml ik a r palarda, prote in

oranının biralık çeşitlerin

aksine yüksek

olması

istenmektedir.

4. SONUÇ

üç

yı

ll

ı

k deneme sonuç

ı arı

na göre tane veri mi ve i nce 1 en en d i

ğer

öze ll i k l er yönünden dikkati çeken

biralık çeşit

ve hatlardan ; Cli pper, Er- Alam, Arupo

~

Nefia, legia, Gold Marker ve Gold Marker // Ark .Royal, yeml i k

~

ve

~dan; Ye~il~ Beecıier/Brigs

[, Amp- Hc 1905, H2 72/ Brig s , Ma nker, 82 ÇZT Q ' in bölge

oşulları

na iyi uyum

sağladığı

tespit

edilmiştir.

Bu

çeşitler erkenciliği

ile

Güneydoğu

Anadolu B ölge s i'nde Nisan,

Mayıs aylarında

görül en

aşırı sıcaklardan

etkilenmemekt edir. Bu

çeşitlerin,

bölgede ekile n geleneksel

çeşitlerin

yerine ekilmesi tav siye edilmektedir.

(9)

TA RIMSAL

ARAŞTIRMA GELİŞTİRME

PROJE Ç ERÇ EV ESiNDE YÜ RÜTÜ LE N

ÇALIŞMALAR

1. GA P Böl ges i n e Adapte Olab il ecek

Şeftali, Kayısı,

B adem ve N ektari n

Çeşitlerinin Saptanması

2. GA P B öl ges i n d e

De~işik

Nar

Çeşitlerinin

Ad aptasyonu

3 . Ülkem i zde

Yetiştiricili~i Yapılan

Ç i l ek

Çeşitlerinin

GAP Böl gesine Adaptasyonu

4. GAP B ölgesine Uyg un Pi kan C evi zi

5.

Doğal

O l ar ak

Yetişen

Ç ok

Yıllık Soğanlı-Yumrulu

ve Rizoml u Süs Bitki lerin in Tarlada Ü r etim

Olanakları

6.

Sulamanın

GAP

Alanında

Yüksek V eri ml i

Sofralık

ve

Şaraplık

Üzüm

Çeşitlerinin

V er i m ve Ka l itel erine E tki s i

7. G AP B öl gesinde Sebze

Yetiştiriciliğinin Geliştirilmesi

8 . GAP B ölge si n de Yüks ek Veri m li L if Teknoloj ik öz elli kl e ri üstün Pamu k

9. GAP B ölges inde Sulu

Koşullara

Uygun Yemlik ve

Biralık

A r pa

10 . GAP Bölgesine Uygun K ol za

ll . G AP B ölges ine Uygun

Ayçiçeği Çeşitlerinin Saptanması

12 . G AP B öl ge s i nde Sul u

Koşu

ll ara U ygu n Ekmekl i k v e M akarna

lı

k

Bu~day

Ç e

ş

it l e- l eri ni n Saptanmas

ı

13 . GAP Bö l ge si n de Sulu

Koşullara

U yg un Çeltik

14 . GAP B ö lge s inde Y em Bi tk il er i Adaptasyonu

15. GAP B ölg es inde Sulu

Koşullarda Yetiştirilebilecek

Y on ca

16 . G AP B ölge s inde I. Ürün vey a I I. Ü rü n Ol ar ak

Yetiştirilebilecek

Sorghum Tür ve

17. G AP Bölges inde I. veya I I. Ürün Olarak

Yetiştirilebilecek Mısır Çeşitlerinin Saptanması

18 . Harr an

Ovası Koşullarında

Pamuk

Sulamasında

Su l am a

Aralığı

ve Su Tüketim i nin Belirlenmesinde

Açık

Su Yü zeyi

Buharlaşmasından

Yararl anma O lana kl

arı

19 . Ha rran

Ovası Koşullarında Ayçiçe~i Sulamasında

Sulama

Aralığı

ve Su Tüketi m inin B elirl enmesinde

Açık-su-

Yü zeyi

Buharlaşmasından

Yararl anma

Olanakları

·

(10)

20. Har ran

Ovası Koşullannda

Su Yüzeyi (Class-A Pan)

Buharlaşmasından

Yarar lanarak

İkinci

Ürün Soya

İçin

Su l ama

Programlarının Geliştirilmesi

21 . GAP Bölgesinde Pilot Bi t ki K oruma Kliniklerinin

Kurulması

22. G AP B ölg es inde Zi r ai Mücadele

Politikasına

Esas

Teşkil

Edecek

Hastalık, Zararl~

ve

Yabancı Otların Saptanması

23 .

Mardin-Ceylanpınar Ovaları

T oprak

Kaynaklarının

Temel özellik ve

Da~ılımla

rının

B elir lenmes i ve Ideal Araz i

Kullanım Planlarının Hazırlanması

24.

~arran Ovasında

Ö Demli ve

Yaygın

Toprak Serilerinin Sulama

Başlamadan

Önceki Strükt ür ve Infiltr asyon üzellikleri ve

Alkalileşme Olasılıklarının

Belirlenmes i

25. GAP Bölgesi nde E nt ansif Süt

Sı~ırcılı~ını Geliştirmek İçin

Uygulanabilece k I s 1 ah O rgan i zasyon Mo de ll eri

26 . . K i lis Ti pi Güney

Sarı Kırmızı Sı~ırların Yayılış Alanları, Performansları

ve GAP Bölges i iç in Bu

Sı~ırlardan

Yararlanma

Olanakları

27. GAP Bölgesinde

Yetiştirilen İvesilerin

Süt, Döl ve Et Verimlerinin

Islahında

Egzotik Irkla rda n Yararlanma

Olanakları

28 . GAP Bölges i nde

Çeşitli

Ba l

Arısı Irklarının Performanslarının Saptanması

ve Böl gede M evcut

Arı Irklarının Islahı Olanakları

29. GAP Bölgesi nde E ntans if ve

Yarı

Entansif

KoşullardaHindi Yetiştiriciligi

30. GAP Bölgesi nde Sul u

Koşullarda

Uygu l anabilecek Ekim Nöbeti Sisteml eri 31.

İkinci

Ürün Dane

Mısır Yetiştirmede Farklı

Toprak

İşleme

Yöntemlerinin

Teknik ve Ekonomik Yö nden

Karşılaştırılması

32. Plast i k örtül ü Seral arda B i tki

Yetiştirme Ortamının Sağlanması

örtüleri

İle

Nemlendirme Sistemlerinin

Kullanılması

ve Ene r ji Belirl enmes i

İçin Isı

Dengesinin

33. GAP Böl gesinde

Tahıllar

ve Baklagi ll er Pazarlama

Yapısı

ve

Geliştirilmesi

34. GAP Bölge sinde Endüstri Bitkileri Pazarlama

Yapısı

ve

Geliştirilmesi

35. GAP Bölges inde Meyve ve Sebze Pazarlama

Yapısı

ve

Geliştirilmesi

36. GAP Bölges inde Hayvansa l Ürün l er Pazarlama

Yapısı

ve

Geliştirilmesi