SOMATİK HÜCRE
Doç.Dr.Şerife TÜTÜNCÜ
İnsan beslenmesinde büyük önem taşıyan sütün sağlıklı ve nitelikli olması, üretildiği yer olan memenin sağlığı ile yakından ilgilidir.
Süt sığırlarında özellikle mastitis, yetiştiriciler açısından büyük bir sorun teşkil etmektedir. Nitekim Dünya’nın her yerinde
mastitisten dolayı süt sığırı işletmeleri milyonlarca dolar zarara uğramaktadır. Dolayısıyla, mastitis olgusu sürü içinde derhal belirlenerek gerekli önlemler alınmalıdır. Bu amaçla Somatik Hücre Sayısı (SHS), mastitisin belirlenmesinde dolaylı bir ölçüt olarak kullanılmaktadır.
Meme başı kanalı
Meme başı haznesi
Meme bezi haznesi Lob
Alveol Lobcuk
Primer, sekonder kanallar
Lob
SOMATİK HÜCRELER NELERDİR?
SOMATİK HÜCRELER
Memenin en önemli savunma sistemlerinden biri olan
somatik hücreler, kandan süte geçen akyuvarlarla birlikte çok az miktardaki epitel hücre döküntüsünden oluşmaktadır.
Meme salgısında bulunan somatik hücrelerle hayvanın sağlık durumu arasında pozitif bir korrelasyon olduğu
belirtilmektedir.
Somatik hücre sayısını etkileyen en önemli faktör meme bezinin yangısıdır.
Mastitis, süt veren hayvanların nedenine bakılmaksızın meme bezinin yangılanması, sütün yapısındaki fiziksel, kimyasal ve genellikle bakteriyolojik değişmelerin olması sonucunda süt veriminin azalmasıyla karakterize,
ekonomik kaybı yüksek olan genelde mikrobiyel kökenli bir enfeksiyondur.
Enfeksiyöz mastitisleri oluşturan etkenler polimikrobiyel bir dağılım göstermekle birlikte mastitis, çoğunlukla
Mycoplasma, Staphyloccus, Streptecoccus,
Corynebacterium pyogenez, Brucella abortus, Eschericha coli gibi bakteriler ile bazı maya, mantar ve virüslerden ileri gelmektedir.
Enfeksiyöz olmayan mastitisler ise toksik ve travmatik nedenlerle oluşmaktadır. Ayrıca kalıtım, yaş, beslenme, yüksek süt verimi, hatalı sağım, anatomik kusurlar gibi yardımcı faktörler de mastitislerin oluşumunda rol
oynamaktadır.
Mastitisler, klinik ve subklinik olmak üzere iki bölümde incelenmektedir.
Subklinik mastitis olgularında genel olarak meme dokusu ve sütteki değişimler klinik olarak
gözlemlenemediği, ancak laboratuvar çalışmaları ile sütteki somatik hücre sayısının artışı ve süt
bileşiklerinin düzeylerindeki değişimler belirlenerek subklinik mastitisin teşhisine gidildiği ve patojenik etkenlerin izolasyonunun yapıldığı bildirilmektedir.
Subklinik mastitisler , klinik mastitislere
göre daha fazla görülmekte ve kolayca
yayılabildiğinden, süt sığırcılığında önemli
boyutlara ulaşan ekonomik kayıplara
neden olmaktadır
Californiya Mastitis Testi
Süt Somatik Hücresi
Sütte bulunan lökositlerin ve meme epitel hücrelerinin
genel adı olan somatik hücreler, meme sağlığının ortaya konmasında bir kriter olarak kullanılabilmektedir.
Sütteki somatik hücre miktarının kabul edilebilir sınırların üzerinde olması insan sağlığı açısından önemli riskler oluşturabildiği gibi süt ürünlerinin işlenmesinde kaliteye yönelik bazı sorunların ortaya çıkmasına neden
olabilmekte ayrıca, süt üretimin kaybının bir göstergesi olarak yorumlanabilmektedir.
Sağlıklı meme dokusu (<300,000 SCC)
-Makrofaj ve lenfosit
-Nötrofil ve epitel hücreler
Enfeksiyonlu meme dokusu (>300,000)
SCC)
-Nötrofil (%95)
-Epitel hücreler
Sütte Somatik Hücre Sayısını Etkileyen
Faktörler
Memenin Yangılı Hastalıkları
Yaş
Laktasyon Dönemi
Stres
Günlük Değişiklikler
Memenin Yangılı Hastalıkları
Meme bezlerinde somatik hücre sayısının artmasına etkiyen en önemli etmen mastitistir.
Mastitisi oluşturan organizmalar memeye girdiğinde, savunma mekanizması çok büyük miktarda parçalı çekirdekli akyuvarları süt içerisine göndererek bu organizmaları yok etmeye çalışmaktadır.
Eğer enfeksiyon önlenirse hücre sayısı hemen normal seviyesine döner .
Buna karşın, parçalı çekirdekli akyuvarlar mastitis
etmenleri ile mücadelede başarılı olamazsa o zaman subklinik enfeksiyon gelişir.
Böylece parçalı çekirdekli akyuvarlar süte sürekli olarak salınarak hücre sayısını yükseltirler.
Memede enfeksiyon oluşturan mikroorganizmaların türü de sütte somatik hücre sayısını etkilemektedir.
Yaş
İneğin yaşı arttıkça sütte somatik hücre
sayısı artmaktadır.
Enfeksiyon etkenlerine karşı daha duyarlı
olan yaşlı hayvanlarda somatik hücre sayısı
daha yüksektir.
Laktasyon Dönemi
Enfekte olmayan ineklerin meme loplarında somatik hücre sayısı,
* doğumdan hemen sonra ve doğuma yakın dönemde en yüksek,
* laktasyonun ortalarına doğru ise orta düzeyde olma eğilimindedir.
Kurudaki ineklerde ise epitel hücre döküntülerine bağlı olarak somatik hücre sayısında artış görülebilmektedir.
Stres
Stres sonucunda, organizmanın fizyolojik
dengesi bozularak adrenokortikotropik
hormonların salınımı artmaktadır. Bu konuda
yapılan deneysel bir araştırmada ineklere
kortikosteroit veya adrenokortikotropik
hormonlar enjekte edilerek, bu hormonlara
bağımlı olarak süt somatik hücre sayısında
artış görülmüştür.
Günlük Değişiklikler
Somatik hücre sayısı ineklerin her bir meme lobundan alınan sütlerde değişik sayıda olabileceği gibi hücre
üretimi gün içinde de değişimler gösterebilmektedir.
Hücre sayısı sağım sırasında en yüksek,
*sağımdan dört saat sonra ise en düşük düzeye iner.
Günlük değişim; süt örneklerinin normal sağımdan önce veya sonra alınmasına bağlı olarak farklı yorumlanabilir.
Akşam alınan örneklerde, hücre sayısındaki değişim oranının % 23-24 arasında olduğu bildirilmiştir.
Somatik Hücre Sayımı
- İyice karıştırılmış süt örneklerinden 0.01 ml (10 µl) otomatik pipetle alınır.
- Lam üzerinde bulunan 1 cm2’lik çizilmiş alan üzerine yayılır.
- Lam, oda sıcaklığında iyice kurutulur.
- Süt yağının giderilmesi için tespit solusyonunda bekletilir (7 d) (52 ml alkol, 44 ml ksilol, 4 ml glacial asetik asit)
- Süre sonunda preparatlar kurutulur.
- Nötral red ile 10 saniye veya Gimza ile 15 dakika boyanır.
- Fazla boyanın giderilmesi için su ile yıkanır ve kurutulur.
- Işık mikroskobunda immersiyon objektifi kullanılarak tüm saha taranmak sureti ile hücreler sayılır.
- Son olarak somatik hücre sayısını belirlemek için, bulunan hücre sayısı 10.000 çalışma faktörü ile çarpılır.
