P a ş u r k ö p r ü s ü - (siird.)
M ü h e n d i s H a l i t
Paşur köprüsü mevkii Siird - Diyarbekir karayolu üzerinde Siirdden yirmi kilometro mesafede büyük Dic- lenin ayaklarından biri olan Paşur çayı üzerinde kâin- dir. Mevkii, mezkûr çayın geniş bir vadiden birdenbire dar bir boğaza girdiği noktadır. Bu mevkide bittabi sür'ati cereyan fazla olduğu gibi, çayın ka'rı çok nokta- larda kayadan mürekkebtir.
Feyezan zamanlarında çay geçid vermediği, mü- nakalât 30-40 kilometro mansabda Paşur ve Gezer çay- larının birleştiği noktadaki eski Nasreddin köprüsü vası- tasile temin olunurdu. Münakalâtta oynadığı ehemmi- yetli rol itibarile bu köprünün yapılmasına Cumhuriye- tin ilânından sonra bir çok defalar teşebbüs edilmiş ise de, kâh temel müşkülâtı, kâh proje hatası yüzünden, ihaleleri bir kaç defa yapıldığı halde, köprü bir türlü j;e«pıl;t:namıştı. Nafia vekâleti, en son. bir kaç sene evvel müteaddid gözlü kârgir olarak takriben seksen beş bin liraya ihale olunan köprünün bu şekilde müteaddid gözlü olmasını mahzurlu bulmuş ve memleketimizde son yıllarda beton arme köprücülükteki terakkiyatı nazarı itibara alarak, mezkûr boğazda beton armeden tek ke- mer 50.40 açıklığında bir köprü projesi yapmış ve elli iki bire liraya ihale etmiştir.
İnşaat programında çok esaslı bir keyfiyet de, faz-
Proje: Nafla Vekâleti fen heyeti.
Tatbik : Mühendis Sadık, Halit, Ferruh v e Kemâl.
la gerilmelere maruz olan kemer gibi nazik aksamın be- tonajının mümkün mertebe soğuk mevsimde dökülüb be- ton rötresi ve derecei hararet düşüklüğünden mütevellit takabbuz miktarını asgariye indirmek düşünülerek ke- mer betonajını nisbeten sonbahar nihayetine doğru yap- mak. esas alınmıştır. Bu itibarla, inşaata Ağustos 1933 ni- hayetlerine doğru başlanılmış ve Teşrinisani gayesinde köprü kemer iskele ve kalıbı demirlerin vaz'ı ile beton dökmeğe elverişli bir hale getirilmiştir.
Bu köprünün inşaatında birinci derecede rolü; yu- karıda bir nebze bahsettiğimiz üzere derenin ka'rının taş- lık olması, boğazda olmak hasebile suyun sür'ati cereya- nının fazla olması ve inşaatın sonbahar - kış mevsimine tesadüf ettirilmek mecburiyeti dolayısile feyezan tehlike ve ihtimalleri ve bir de mıntaka itibarile kereste olarak âdi kavaktan başka bir şey bulunmaması ^keyfiyetleri oy- namakta idi.
Bütün bu amilleri bir araya toplayıp kerestenin bile Adana mıntakasından geleceğini hesaba katarak kalıb iskelesi için en elverişli şekli bercevhi âti tertib ettim:
Evvelâ, yukarıda zikrettiğimiz birinci, ikinci ve üçün- cü sebebler hasebile bu mevkide inşaat zamanında köprü kalıb iskele makasları için en emniyetli şeklin, tek açık- lık bir kemer şekli olduğu kendiliğinden çıkmaktadır.
Lakin, bu kemer şeklini bilinen klasik şekillerden biri üzerinden tertibe kalktığımız takdirde o mıntakada ke- reste bulunmaması hasebile çok pahalıya ve birmetice ademi imkâna gidileceğini düşünerek bu kemer şeklini esas köprünün kemeri betonajında hususi bir tertib kabul ederek o suretle tertib ettik, ki hem Siird gibi bir yerde kabili tatbik olsun ve hem de kerestenin gerek beher par- ça sıkleti ve gerek heyeti umumiye küpajı asgariye insin.
Filhakika, şekle dikkat edilecek olursa, iskele makasları alt ve üst başlıkları kemer şekline uygun olacak surette yassılama birbirine çivili bir kaç sıra kalas ile tertib edil- miş başlıklar ve bunları yekdiğerine bağlayan bir takım kutri tertibattan ibarettir.
İskelenin tarzi inşasında gerek düşünüş, gerek hesa- battaki doğruluk ve isabet, hesab edilen taşınanların ay-
E s a s görünüş nen tahmilden sonra ölçülenlere tamamen müsavi olma- sile tebeyyün etmiştir,
Paşur köprüsü esnayı inşaatında bizi bu iskeleyi ke- mer şeklinde yaptırmağa sevkeden âmillerden birinin de feyezan olduğunu zikretmiştik.
Filhakika, demirlerin iskele üzerinde montajı esna- sında böyle bir feyezan vaki olmuş ve fotoğraflarda görül- düğü üzere su, şimdiye kadar kaydedilen en yüksek su seviyesinden elli santim aşağıya kadar yi'kselerak mu- vakkat ahşab montaj ve servis, köprtljn.ihü alıp götür- müş. esas iskeleye üzerinde fazla bir sik'et c'madığı halde hiç bir şey yapamamıştır.
Velhasıl, düşünülen bütün ihtimaller tahakkuk et- mekle beraber her biri için alınan tedabir sayesinde in- şaatın ikmaline muvaffakiyet hasıl olmuştur.
K e m e r kalıbı
