Anlatı Türleri
Dua- Beddua (Alkış-Kargış)- Atasözü- Deyim- Tekerleme- Bilmece
DUA (ALKIŞ):
İnsan ilişkilerinde karşılaşılan iyilik ya da kötülüklere kimi zaman sözlerle cevap verme gereği duyulur ki, bu da dua yahut beddua
olarak karşımıza çıkar.
Dualar, iyi dilekleri ihtiva eden kalıplaşmış sözlerdir.
En belirgin özelliği, inanmışlığı, teslimiyeti ve bir ümidi içermeleridir. Genellikle, görülen bir iyiliğe karşı
söylenir. Karşıdaki kişi güzel ve hayırlı sözlerle
kutlanır, hakkında iyi dileklerde bulunulur. Bugün yaygın kullanımıyla dua olarak bilinen bu söz, Eski Türkçede alkış kelimesiyle karşılanmıştır. Alkış,
alkamak, hayır duada bulunmak, beğenmek, övmek
fiilinden elde edilmiş bir isimdir.
Kısaca, birinin iyiliği için Allah’a yakarma,
niyazda bulunma anlamına gelen dualara, ilkel devirlerde daha çok büyü yahut sihir sırasında başvuruluyordu. Şamanlar, baksılar da ayin
yaptığı orijinal hareketleri, dualarla
bütünlüyordu.
Duaları zaman, olay ve durumlarına göre;
Tarihte ve edebi metinlerde dualar,
Tabiat olayları ile ilgili dualar,
Hayatla ilgili dualar, olmak üzere üçe
ayırabiliriz.
Tarihte ve edebi metinlerde dualar: Dede Korkut (hikayelerin sonunda Dede Korkut dua eder); Yazıcıoğlu Ali’nin Tevarih-i Al-i Selçuk Oğuznamesi; Türk destan geleneğinde destan şairleri;
Kalenderi, Mevlevi, Bektaşi tarikat törenlerinde, usul ve erkan yerine getirildikten sonra tarikat şeyhi mutlaka dua eder. Bu dualara
gülbang/ gülbank denir. Gülbangler ayrıca yeniçerilerin ulufe dağıtımı sırasında da okunurdu.
Tabiat olayları ile ilgili dualar: Tekerleme şeklinde söylenirler.
Yağmurla ilgili dualar
Ay görünce okunan dua
Duaların Biçim ve Anlam Özellikleri:
Dualar hemen hemen her şahıs için söylenebilir ve genellikle başa Allah, Ya Rabbi, Ya Rabbim gibi nidalar getirilir. Kişinin kendi
kendine söylediği dualar yakarış biçimindedir.
Bir iyiliğe karşılık olmaksızın söylenen dualar da vardır: Sevilen, mutlu olması istenilen, bir sıkıntıdan kurutulması istenilen kişiler için de dua edilebilir.
Dualar, kısa ve yalın ifadelerdir ve genellikle kurallı cümle
halindedirler.
İkileme, üçleme ve dörtleme biçiminde söylenebilir.
Bazı dualar teşbih ve tezat gibi söz sanatlarıyla yapılır.
Dualar katar şeklinde sıralanabilir. Katar dualar daha ziyade yemek sırasında yapılır.
